Noord en Oost Tartarye

Volgt iets van het bestier, en de verdere handel en wandel van de voornaemste Turksche stammen, welke zich in de Persiaensche Velden, wyd en zyds, ophouden, zoo als my zulks schriftelijk, uit Ispahan toegezonden is.

[p. 462]

DEze stammen worden ieder door een Mier-Achoêr bestierd, die altyd een perzoon van de zelve stamme is, en van zijn Majesteit den Konink van Persien, zelfs verkooren word, gehoorende onder den Mier-ăchoĕr-băsji.

En heeft men zoodanige voorname stammen, die alle Turken van afkomst zijn, tot twaelf toe, zijnde in rang aldus genaemt, als:

De eerste, Bajaat geheten, de aenzienlijkste en grootste stamme van alle, gelijk den Miĕr-achoĕr, daer van, die in Sjiraaz zijn ophouding heeft, de voor-rang boven de andere in 't zitten heest, wanneer by den Mier-achoĕr-băsji verschyne.

Deze stamme onthoud zich omtrent de Abi Koereng en Goenakoen, daer ook andere woonen; doch deze stamme woont altoos in Tenten, en is in geduurige beweging, en in de Winter, trekt na de Zomer of warme gewesten.

De tweeden, Afsjaar, die in 't Land van Mauri melik geplaetst zy, welk Landschap nu aen Sjimli Sulthaan, een Tsjerkes tot zijn onderhoud gegeven is, onder wien de Raâjat gehooren, zijnde des zelfs Zoon Allah-werdi Sulthaan geheten, tegenwoordig Sulthaan van Cerwistâân.

De derde is Inaattloe.

Deze stamme is hier en daer verspreid, gelijk de andere ook meest zijn, onthoudende een gedeelte daer van zich in Chorasan, omtrent Mesihed, in een plaets Tsjoemiz-gezek geheten.

Een ander gedeelte bevind zich in enomtrent Khandahaar, die daer het Land en de Stad ook beschermt, hebbende hare Kudde van Vee by zich, zijnde aldaer Ilchiês, of Paerde-rotten van de Konink, ieder onder een Ielchi bescheiden.

Deze stamme heeft ook eenig volk in Kirmaâânsjah, en mede omtrent Rei Sjehrijaar.

Een groot gedeelte van de Inaattloe onthoud zich in de Rhasabah Gendemâân, die daer in huizen woone, blijvende een deel aldaer, die 't Land bouwen, en zy Khasabah-nesjien noemen, en geene Tenten gebruiken; begevende de andere zich in de Winter na de gewesten van Kaziroen afsjaar, tusschen Sjiraaz en Wender-riek gelegen, die alle Tenten mede voeren, hebbende den Mier-achoer daer ook zijn ophouding de Zomers.

De vierde, Zengeneh, uit welkers stamme den tegenwoordigen Sjerh Ali-chaan gesprooten is, die zich omtrent Kirmaans-jahâân, bevinde, hebbende den Atem-Eddeuleh, ook een eigen Ielchio, of Paerden queekerye aldaer.

De vyfde, Lesjenì, die mede in een Rhasabah, of hooft-plek woonen, wezende alle de overige stammen, buiten de Inaloe, of Inaattloe, die mede in huizen woonen, alle Hhasjem nesjien, die geduurig in beweging zijn, en altoos, onder Tenten zich behelpen en huisvesten.

De Lesjeniês hebben haer woonplaets in Koompiroez, de Khafabah, of Hooft-plaets van het gewest, alzoo genaemt, die aen die stamme ook tot haer gebruik gegeven is, alwaer haer Mier-achoêr ook zijn Zetelplaets heeft.

De zefde, Silsopoer, die zich omtrent Rei Sjehrijaar bevinden.

De zevende, Bekdelì, die zich in Alamerdesit onder Poedah, en in Poedah zelver onthouden.

De achtste, Mekdemmari, deze onthouden zich des Zomers in 't Tsjelemzaar, omtrent een dag reizens bewesten Jezdechaast, dat in de weg van Spahan na Sjiraaz leit, zijnde deze Land-streek tusschen het gewest van Jezdechaast, Haima, Soeweeroen en Semirâân, in gelegen.

De negenste, Nefer, die in het Land Sijáser zijn, tusschen Gendemaan, Lindzjanaat, Paradommeh en Maur melik in gelegen, een Land, maer met vyf of zes Dorpen bezet, hebbende hier en daer Weiden; op zommige plaetzen onvruchtbare Velden; latende de Paerden in de Oeleng of Tsjemen, dat is, in de Grasplaetzen gaen, en de Kamelen in de Bajir, dat is, in de onbebouwde Velden, die maer Dirimnèh, en andere heesters voortbrengt, beslaende het gebergte de rest van dit Land.

Hier en daer vind men Fonteinen, voornamelijk, zoo 't wat gesneeuwt of geregent heeft; anders, zoo wanneer die, by de drooge tyd, verdwynen, zoo graven zy daer Putten, zoo voor haer drank, als om het Vee te drenken.

Dit is de eenigste van de twaelf stammen, die buiten een Ielchì, dat is, een queekerye van 's Koninks Paerden, noch een queekerye van 's Koninks Kamelen, byzonder moet onderhouden, daer de andere elf stammen zich met haer eigene Kamelen maer bemoeyen.

De tiende, Khazwien, die zich in en omtrent de Stad Khazwien onthouden, hebbende mede, als alle de andere, op een queekerye van 's Koninks Paerden te paszen.

De elfde, Karaguzloe, bevinden zich in Tsjalchoesi, tusschen Behbehâân, Latoe Mierza, en Dsit-gird gelegen.

[p. 463]

De twaelfde en laetste, Tsijoen, in de vlakten van Kusihizerd en Neidombeh, haer de Zomers onthoudende.

De Turkestanders doen geen onkosten aen hare Kamelen, maer laten die des nachts in de Bergen en Velden loopen, en laden die by dag weder op, vorderende daer mede hare reis tot den avond, wanneer die weder als vooren laten loopen.

Mier-achoêr is een groot Heer, voerende Staet en Tenten, die een volslagen gezag over zijn stamme heeft, en allen onder den Mier-achoer-basji gehoort, ten aenzien van 's Koninks Paerden, die onder zijn opzicht gestelt zijn, en niet onder een ander Persisch Opper-hooft, daer zich ophoudende, die maer allen zijn gezag heeft over het krygsvolk, dat uit die stammen gelezen word, en over de Coersjis van zijn Majesteit.

Wanneer een Mier-achoêr overleden is, dan verzekert men zijn goed, en stelt by voorraed iemand tot dat het gelegen komt, om zijn Majesteit zulks bekent te maken, en dat zijn Majesteit over die goederen last geeft, en over die stamme weder een andere Mier-achoer, uit de zelve stamme gestelt heeft.

Aen den Mier-achoer word een hoop Paerden van 's Koninks wegen, zomtyds wel ter getalle van drie honderd stuks Merrien, nevens vier of vyf spring-hengsten ter hand gestelt, om daer op te passen en te bedienen, en wanneer het tal zoo groot is, dat de zelve niet bedienen kan, zoo geeft hy een gedeelte daer van over, aen een, of meer Ielchitsjì of Ielchibâân, na dat 'er veele Paerden zijn; zoudende des Koninks gewoonte zijn, dat aen een Ielchibaan, 's Jaerlijks honderd Man Tarw, twee Toman aen Geld, twee stek Kleederen, en een Paerd tot zijn beryding zouden geven.

Een Mier-achoer zoude 's Jaerlijks uit de Schat-kist, honderd vyftig Toman zold genieten, en boven dit noch vyftig Toman voor Roesoem 's Jaerlijks, dat hem van den Konink toegestaen is, en zijn stam uitkeeten moet, doch by wegen van Sjiltaakh, dat is, quellinge, en met het verval van alle boeten bevoordeelt, 's Jaerlijks wel duizend Toman, en meer; zouden genieten; want de Pursjisji ahhdaats, dat is, de boeten en straf-gelden van misdaden, die zelver begroot, gehooren aen hem, behalven de vier misdaden, die aen den Diwaan-begì alleen gehooren, gelijk man-slag, in welk geval den Mier-achoer van die daed getuigenisse laet beleggen, zendende den misdadiger met alle die bescheiden, gesloten na Ispahan, om aldaer met hem gehandelt te worden, zoo als zullen goed vinden.

Het is aen te merken, dat 's Jaerlijks van 's Koninks wegen een Tamchatsji in pasiez, of de Herfst komt, die alle Veulens, die dat Jaer geworpen zijn, en eerst gespeent, merkt, latende de Hengsten byzonder weiden.

Den Mier-achoêr, heeft onder zich een Wazier, Nàzir, Tsaendoekh-daar, als mede een Náwiesendeh, en Defter-choneh, of Reken-kamer.

En moet hy zich, om de twee of drie Jaren eens, by den Mier-achoer-bāsji vervoegen, om rekening te doen van de Paerden, die onder zijn opzicht gestelt zijn, en onder andere, welke gestorven, welke t'zederd geworpen, en waer, en aen wien al Paerden gegeven hadde.

De voornoemden Roesoem word aen den Mier-achoer gegeven, op dat de onkosten, die nu en dan in verscheide gevallen doen moet, van zijn eigen verschaffen zoude, en het volk van de stamme daer over geene lasten onderhoorig zoude wezen.

En heeft hy ook veel aenloop van den Mier-achoer-básjis zijn afgezondenen en bevolmagten, die zomtyds om het een of het andere by hem gestuurt worden, die alle moet hy onthalen, zoo lang als zy daer zijn, gelijk mede die geene, die de toezicht komen doen, en een geruimen tyd daer blijven, om te zien, hoe het den Mier-achoêr al maekt, en hoedanig hy op de Paerden past, die ook al gemeenlijk, met het een het ander moet beschonken worden.

Zoo onthaelt hy mede de Reizigers, Rāhguzer, die in 's Koninks dienst of bezigheit zijn, 't geen al van zijn eigen doen moet.

Den Mier-achoer slaet zich al veel neder by een Fontein, en vermaekt zich veel met Jagen.

Ieder Gelleh of Kudde, is op een maet gestelt van Boter en Kaes, dat 's Jaerlijks aen den Mier achoêr leveren moet, gevende aen den zelven geen Melk of Zaen.

Ieder stamme is in eenige afdeelingen en gewesten verdeelt, hoorende onder ieder een zekere gemeente, noemende een zoodanig gewest Obah, zijnde over ieder een Hooft gestelt, die in 't Persiaensch Kedchodà, en in 't Turks Keichà, doch by Olearius, Kaucha genaemt word.

Volgt iets van het verreizen na de Khisilaakh, of verwei-plaetzen.

Het verreizen na de Zomer-gewesten en staet aen haer niet, maer aen den Mier-achoer allen, waer by dan ook alle de Ketchodaas komen, als het in de Herfst is,

[p. 464]

en het haer tyd dunkt, om te vertrekken, 't welk zy Koetsi noemen, dragende dit aen den Mier-achoer dan voor, met het voorstellen van 't gebrek aen water en voeder, als ook van 't ongemak der koude, enz. wanneer den Mier-achoer haer boeken ook wel na ziet, wanneer in voorledene Jaren wel vertokken zijn, stellende haer dan uit tot de tyd, dat daer toe bequaem oordeelt, zoo het noch te vroeg meend te wezen.

En heeft geen Obah het hart, om zich te bewegen, voor dat den Mier-achoer met zijn Obah; moetende den Mier-achoer altyd eerst uit trekken, en mede altoos voor uit gaen, mogende alle de andere Obahs, die alleen na hare Ketchodaas bygenaemt worden, wel volgen, zonder onderscheid van rang of voorrecht.

Deze stamme brengt omtrent veertig dagen, of wel twee Maenden, in 't gaen en komen toe, eer op haer bestemde plaets zijn, die haer van den Konink tot haer Khisilaakh aengewezen is.

Doch de Kuddens gaen al te vooren heen, van twee of drie perzoonen geleit, die twee Honden, twee of drie Ezels of Muilen, tot beryding en lading van een Tent, enz. by haer hebben, die gemeenlijk wel twee en een halve Maend toebrengen, eer op de bestemde plaets zijn.

De Paerden komen met de Obahs, hebbend ieder Obah ook eenig klein Vee by zich, tot haer nootdruft, om te slachten, te weten, die onder haer het vermogen heeft, en die geen Vee met zich voeren kan, slachten een vet Schaep of Bok, en maken van Boter, Kawoermaak, die voor de Reis mede nemen: alsze vertrekken, verzien zich ook van Kaes, en Meel, om Brood van te bakken, beladende daer mede zoo veele Ezels en Kamelen, als daer toe gelegentheit en middelen hebben, waer op zy hare zwarte Tenten laden, die zy Sijâh Cheimah heten. Als mede Tljiek of Sikken zijnde van fijn Riet, die ze rondsom de Tenten zetten, om de zelve daer mede af te schutten.

Ook nemen ze met zich Dekens, Geliems, Alkatyven en Vilten, die alle zelfs weven, en de voornamen, ook een Tsandoekh, een Kist of wel meer.

Zy voeren met zich, een of meer kopere Potten, Schotels, Schuim-spanen, en Lepels.

Twee Táwahs of Pannen, daer ze Joecha op bakken, dat zijn dunnen Koeken, of Brood-koeken, die men kan toe vouwen als een Servet, enz.

Het beslag van 't Meel, is heel dun, bakkende in de grooste Pannen Baadzi Lemmaas, dat zijn, andere Brood-koeken, welkers Deeg met Melk en Boter beslagen is.

Ook nemen zy hare Kleederen mede, Kerbaas of Doti, enz.

Ook hare Kinderen, en wat voor ommeslag meer noodig hebben.

En laden al haer goed op Ossen, Muilen, Paerden en Ezels, gelijk zy daer zelfs ook op ryden, wanneer daer van ten genoegen voorzien zijn.

En die zoo magtig niet en zijn, om te konnen ryden, die moeten te voet gaen.

Doch den Mier-achoer, reist met roode Tenten, die zy Khizil Tsjâdir noemen, met een omslag van aenzien, pracht, en op zijn gemak.

Dit reizen gaet langzaem voort, vorderende ieder Manzel maer vier mylen wegs, of daer omtrent, en legeren gemeenlijk wat buiten de Reis-wegen, en veeltyds dicht onder 't gebergte, om het gerief van brand-ruichte, tot het kooken van eeten, enz. gelijk hier en daer in 't voorby gaen, wel eenige ruichte snyden, om te branden, die dan mede nemen, tot het naeste Manzel, zoo het daer van hout te schrael mogt zijn, welk gerief meer achten, als dat van water, al zoudenze daer om, drie mylen moeten loopen, waer van onder weeg, middens, een of meer Chieken vullen, 't welk tot haer gebruik, voor dien dag genoeg is, latende 't Vee, dat mede voeren, onder weeg by gelegentheit, van een Rivier, enz. drinken.

Van Gendemaan nemen die van Inaattloe, haer weg eerst na Semirâân, daer in drie of vier dagen komen.

Van daer na Kââmpiroez, daer toe ook omtrent vier dagen besteden.

Dan begevenze zich na Weizâ, hoog op na 't Westen, trekkende dus voorts na Deh Alì en Ardekâân, brengende ook drie of vier dagen tusschen beiden door.

Van daer wendenze zich na Puli doĕzach, een dag-reis van Ardekâân af.

En van daer na Kaziroon afsjaar.

Bevindende zich dus by Kaziroon, wanneer 't Winter is, en van daer na de Rivier van Chisit oe Kamàrisi, dat de eenigste zoete Rivier van dit Land is, aen welkers Oever alle de Obahs zich eerst ter neder slaen, na dat den Mier-achoer, daer eerst zijn plaets genomen heeft; blijvende daer zoo lang tot dat het geregent, en de grond zich met groente, tot genoegzaem voeder voor het Vee, uit gelaten heeft.

Doch eer de Obahs verspreiden, zoo roept den Mier-achoer, alle de Ketchodaas van de Obahs by malkander, en onthaelt de zelve ter Gast-mael, op zijn eigen

[p. 465]

kosten, vernemende na de gestalte van ieder Kudde, het getal van de Huisgezinnen, die zich in ieder Obah bevinden, bestellende of toe-eigenende daer op, aen ieder Obah haer plaets, de een op Bergen, zoo 'er dichte by gerief van water is, en de overige in de Velden, moetende ieder Obah zich in zijn bestek onthouden; zommige dichte by Kaziroen, en andere elders, na de gelegentheit van Water en Weiden is, moetende veele benoodigheden nu en dan in de Vlekken, en in de Stad Kaziroen koopen.

De Leppoêis is mede een Turkze stamme, waer uit den Sjatir Behrââm geboortig is, die niet verreizen zoude, maer bewoonen meest twee Dorpen, de een Leppoêi genaemt, onder aen 't gebergte in de Sinêi Koeh van de Karewanzera Asef, na de Kibah gestrekt, welk Dorp recht voor uit tegen 't gebergte aen ziet, als van Abigerm komen, en de voornaemste brugge over zijn, latende dit Dorp aen de rechter hand, onder 't gebergte leggen, wanneer van den steenen dyk, na de Karewanzera Asef aftreden: het ander Dorp leit omtrent ter halver weg, tusschen Sjiraaz en Mier-chasehgaan, en queeken biede deze Dorpen, qualijk iets anders, als Muilen aen, waer mede meest door geheel Persien vracht voeren, wezende die Muletiers wyd en zyd bekent.

De gedaente der Turken of Turkestanders, is als volgt:

Hare Tenten zijn van Bokken-haair geweven, zoudende de zelve zoo dicht kunnen weven, dat geen regen doorslaen konde, hoe zeer het ook regent, al was 't eem Maend aen malkander, zijnde gemeenlijk langer als breeder, makende ook een groef rondsom de Tent, op dat de regen daer in storten, en binnen de Tent niet vloeyen zoude.

Aen ieder Tent heeft men vier en twintig Tanaab, of Touwen, die van zwart haair gevlochten zijn, wezende de Touwen aen de Tent genaeit, en hebbende aen 't andere einde, ieder een miech of paeltje gebonden, strekkende die Tent eerst vlak neder, wanneer zy de vier voornaemste palen van ieder touw, aen de vier houken in de Aerde slaen, doch met zoodanig een bod, dat de Tent in 't midden na behooren oprechten konnen, met hare stokken, die zy dírek heten, waer op de kap van Tent eigentlijk rust; en als de Tent dus opgerecht staet, den spannen zy alle de andere touwen, na vereisch, en slaen de paeltjens daer van in de Aerde.

Voorts is te weten, dat op ieder stijl een hout komt, van omtrent een Gez lang, op dat de Tent van de scherpe punt der stijl, geen schade lijden zoude, welk hout zy Kommedzjet noemen.

Voorts zoo hebben zy een boord van pelaas rondsom de Tent genaeit, die zy jelek of jelen noemen, en rondsom twee en een halve Gez, min of meer afhangt, om het inzien te beletten, nevens de tsiekken, die schuttings van Riet zijn, dieze rondsom de Tent zetten, waer mede de Tent aen alle kanten van buiten beschutten.

Het getal van de stijlen is, na dat de Tent lank is, hebbende de minste drie, en de langste op het meest acht stijlen.

De Tent heeft ook deuren, die eigentlijk in de tsjek komen.

De deur, of liever het blad van de deur, is eigentlijk genaeit, aen Achiri nei Gerdisi, of het laeste van de tsiek, zoodanig, dat de zelve in 't ronde, om de zelve meer en min open te doen, dragen kan, hebbende aen de andere kant, binnen aen het blad een Khollábeh, de welke ook van Riet zoude zijn, door middel van de welke, zy de deur binnen vast binden konnen, om te sluiten.

Aen de eene smalle zyde van de Tent, bergen zy haer spys, kleederen, potten, pannen en schotels.

By de deur is de nesjimen, daer zy by daeg, door den bank zitten, en ook des nachts slapen.

By aldien de Tent wat groot is, zoo hebben zy een byzondere plaets afgeschoten, Alatsjoel genaemt, die zy met Alkatyven beleggen, en daer zy ook een vriend onthalen, midsgaders, des nachts herbergen konnen, 't welk Mehmaan-chaneh heten.

De Geliems weven zy, en verkoopen hun werk hier en daer in de Steden.

Voorts is hier aen te merken, dat zy de einden aen de breede kant van de Tent, aen wederzyden wat schuins neder trekken, zoo dat de Tent by na als een Wolvendak gespannen kome, noemende de touwen, waer mede deze vleugels neder halen, eigentlijk Sjâhbend.

De Tsjek vlechten zy ook zelfs van het fijnste en dunste Riet, dat zy krygen konnen, makende de zelve van twaelf tot veertien Ellen lang, na de breete en lengte van de Tent gerecht.

Zy hebben binnen ook twee Khollábehs gehecht, of ingeslagen, hangende aen de eene, een Khàsjoklokh, of Khasjokhdâân, daer een Lepel in is, en aen de andere, een Kefgier met naeldens, enz. die zy in een toebrah doen.

Voorts hebben zy twee plankjes, die op de Aerde, omtrent een span hoog leggen, daer op vyf of zes Karnemelks-hoe-

[p. 466]

ders leggen, bewarende de Aerde, voor een vunsche reuk, enz.

De water-hoeders leggen op 't water, met drie of vier steenen, om het water koel te houden.

Voorts hebben zy by zich, twee of drie Tisjehs, om lepels te houwen, en om geuten rondsom de Tent te graven, als ook een Zaeg, en een Sny-mes, om Doorens te snyden tot brand, gevende de struiken aen de Beesten.

Ook nemen zy wel Timmermans gereedschap mede, om ploeg-houten, enz. te kappen en op te maken, om de zelve in hare Jeilaags te gebruiken, daer haer gezaey teelen.

Het Manvolk gaet meest met het Vee om, om dat te weiden.

En het Vrouwvolk bemoeit zich meest, met de Spys te kooken, Geliems, Alkatyven en Dzjadzjiems te weven.

Een Dzjadzjiem is fijnder, als een Geliem; en heeft zomtyds ook Naksis, of Figuur-werk, daer de Geliems, maer enkeld gestreept zijn.

⁺Garcias de Silva Figueroa, Gezant aen het Hof van Persien, wegens den Konink van Spangien, zegt, in zijne Reis-beschryvinge, dat'er in Persien noch op heden worden gevonden veele Hordens van omher zwervende Turkestanners, Turkemans of Turken, welke doorgaens by Schryvers voor een Volk worden genomen, die haren afkomst hebben uit Turkestan of het oude Scytisch Turkyen. Zy zwerven, zegt hy, met Wyf en Kinderen: omdryven veel Vee: beladen de Ossen en Koeyen, in plaets van andere vracht-beesten, om haer Kinderen, Tenten, en klein huisraed op te voeren.

Dit Volk leeft zeer eenzaem en afgescheiden van andere Menschen.

Deze Turkenstanders, hoe veel Eeuwen het ook geleden is dat zy in Persien zijn gekomen, behouden echter noch hare Tartarische wyze van leven. Want zy na allen schyn overblijfzelen zijn dier Tartaren, welke met Cingis chan, of zijnen navolgers, Asie af hebben geloopen, en tot Arabie, de Vliet Tigris, Egypten en Konstantinopolen geheerscht, al van den Jare elf en twaelf honderd af, tot dat zy in Egypten en Syrien aengevochten wordende, door de Christenen, die den Heilingen Kryg voerden, genootzaekt wierden hunne benden uit Perzen, Meden, en andere Oostersche gewesten te trekken, waer door die verzwakt wordende, en ontbloot van krygsvolk, zelve, of eigen Koningen hebben opgeworpen, of door andere Indische Vorsten ingenomen zijn, achter blijvende van de Turkestanders, zoo hier en daer, Huisgezinnen, gelijk als deze, die, en Geloof, en wyze van leven, harer Voorouderen hebben behouden; (zoo als noch heden omtrent Dansick, overblijfzelen van Hollandsche Huisgezinnen der uitgewekene, ter tyd van Gysbert van Amstel, en Gerrit van Velsen, zijn te vinden, die genoegzaem de wys van leven der oude Hollanders hebben behouden.)

Deze Persische Turkemans, gelijk zy heden, als ook van ouds, alle te zamen buiten de krygsluiden, en weinig andere, bedienden aen de Landbestiering, een Herders leven leiden, zoo ontbeeren zomtyds by haer geene dappere Mannen en Voorgangers, die zich tegen de magt der Princen aenstellen, waer onder dat zy zwerven; gelijk ter tyd van Schach Abas is gebeurt, die hunne opstant met het bloed veeler Turkemans moest dempen. Dit Volk, als gezegt, na dat zy zoo veel Eeuwen, zedert de Heerschappy van Cingis chan, in Asie hadden geheerscht, en door de Heirtochten der Christenen aen de eene zyde, door verwyftheit aen de andere zyde, en door verlies van Landschappen verzwakt waren, hebben zy zich alom verstrooit onder kleine Opper-hoofden, en onder vreemde heerschappyen, het omzwervende en Herders leven harer Voorouderen hervat, daer in zy noch volharden, zoo in Turkestan zelve, als Persien, en elders.

Het is byzonder, zegt de boven genoemde Schryver, dat de Europische hedendaegsche Turken, tot Konstantinopolen, zoo zeer haten de zwervende Turkemans, uit wien zy echter oorspronkelijk zijn, dat zy die met de verachte naem Cacales noemen, en zich van de zelve in hare huizen alleen bedienen voor arbeiders, en gravers, als zy onder hun gezag komen; of ook wel op de Galleyen, voor roeyers: dus trots zijn de Turken in de genoemde gewesten, die stoffen op hun heldadigheit, en bezit van het waerdig overblijfzel der Roomsche mogentheit. Hy zegt wyders, dat de tegenwoordige Persianen geheel niets behouden hebben van de oude Persische aerd, zoo ten kryge als in den Burgerlijken omgang; doch hebben aengetrokken de wyze van stryden en leven harer overwinnaers, als eerst der Scythen en naderhand der Turkestanders, en Tartaren, die met de oude Scythen van een oorspronk zijn geweest.

Wanneer de Grieken, onder Alexander, daer na de Romeinen, den Perzen hadden beoorlogt, en byzonder de Scythen of Tartaren, zijn zy door de Woe-

+ Ziet Della Valle.

[p. 467]

stynen en lijftogt-looze plaetzen van Turquestan en Scythie weerhouden geworden. Het stryden der hedendaegsche oude Persische Nazaten, en Scythen, of Tartaren, en Turkestanders, geschied te Paerde, om den vyand te betrappen, of te ontvluchten; en is die styl by strydens tyd, onder hun, Steden en Vastigheden te verlaten, en in 't opene Veld stant te houden. Dus verre uit Figueroa.

⁺Shalg is een Dorp als een klein Stedeken, in het gebied van de Stad Taraz, of Taroes, vier Parazangen van daer, en een van de grens-vestingen der Turkestanders. Het zelve heeft eenige geleerde Mannen uitgelevert.

Taraz, daer in de Nabuurschap, is een vermaerde Koop-plaets. De naby gelegene Kastelen dragen den naem van de zelve. Na by deze leit de Stad Iecel.

Volgt een kort verhael van zeker Reize, die eenen Joris Andriesz, uit Tartarye, en wel van Arkelu of Tannui, door Turquestan tot in Persien, heeft gedaen. Hy was in dienst van de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappy, en geraekte by Schipbreuk in Sina aen land, ter tyd van de Tarterschen oorlog, en wierd vervolgens, onder de Tarters, buiten de Sinesche Muur, gevangen gebragt, daer hy eenige tyd voor Slaef diende; en van waer hy vluchte. Zijn verhael is dan als volgt:

Ik vraegde eens aen mijn Tolk, Augustyn, hoe hem dit leven geviel; en of hy niet eens aen zijn Vaderland gedacht had. Ik kreeg van hem even zoodanige antwoord, als ik van iemand, aen de welk ik iets vertrouwen wilde, kon verwacht hebben. En dewyl ik in hem een oprecht en trouwhartig gemoed tot my bespeurde, en hy daer na zich zelf aen my openbaerde, en met tranen wenschte, dat God beliefde dit geluk aen hem te verleenen, dat hy met my in 't Landschap Kandahar mogt komen; daer hy by voegde, dat hy dan wel haest zou maken dat ik weer by Christenen zou zijn, en dat hy uit eenige Usbeksche gevangenen goed bericht had gekregen, hoe de weg door Usbek na Kandahar genomen most worden: zoo wierden wy beide in de zaek eenig, en besloten met de eerste gelegentheit ons van de weg af te begeven.

Dewyl onze Heer onlangs daer, na weer voornam een Reis in Sina, na Pequo of Pekin, te doen, om daer meer roof te halen, en wy weer mede mosten trekken, stelden wy onderwegen onze aenslag te werk, daer toe wy, gelijk wy meenden, goede gelegentheit hadden, vermids wy 's avonds spade noch de Reis aenvingen. Wy trokken zoo langzamelijk voort, dat wy geheel achter de krygsbende geraekten: en toen wy aen 't gebergte Sammahan quamen, 't welk wy Noord-west van ons af, voor ons hadden leggen, waegden wy 't in Gods naem, en sloegen met ons Paerd en Kemel ter rechter hand af, in 't gebergte. Wy hadden ons wel konnen inbeelden, dat wy op zulk een onbekende weg, en in zulke wilde plaetzen, niet zonder gevaer zouden zijn, daer wy niet zoo zeer aen gedachten, als wel aen onze vryheit, en aen de begeerte van ons waerde Vaderland weder te zien; en wy wilden liever in 't gevaer sneuvelen, dan onder deze woeste Menschen in eeuwige slaverny leven, en zich, om een klein misdryf, de dood getroosten: dewyl deze luiden een Mensch, ik zwyg een Slaef, niet meer, dan een hond achten. Wy beveelden ons dieshalven aen de goede God, en baden hem dat hy ons zou believen te behoeden, wegen en paden te wyzen, en weer by Christenen daer zijn Naem geëerd wierd, te brengen; gelijk ook, God lof, geschiede.

Dewyl wy niet wisten, of wy haest weer by Menschen zouden komen, zoo hadden wy ons tamelijk van Lijfs-voorraet, en gereetschap op de weg, verzien, en onze Kemel daer mede behangen. D'onzen in huis konden hier ook over geen erg vermoeden krygen; dewyl eenige anderen desgelijks deden, om door de Heid na de lange Muur te geraken. Wy hadden ook een koopere Kop, en een koopere Schael by ons; ook een deel garste Meel, om, indien ons onderweeg gebrek van Weide voor de Kemel overquam, Lijfsvoorraet daer voor te hebben; beneffens een groote ledere zak of vlesch met water, en noch twee andere kleine leder watervlesschen.

Wy namen onze Reis Westwaerts aen, d'eerste vier dagen altyd over Bergen, en door de Dalen, daer wy noch weg, noch voetpad, noch Menschen vonden, en in zoodanige plaetzen, daer men niet te vreezen had dat men ons najagen, of navorschen zou. Daer na trokken wy zes dagen lang door het woeste Land van Kannayidur. Wy vonden hier aen verscheide plaetzen staende wateren, en neffens de zelve goede Weiden, met eenige Horden en Hutten, daer wy bescheid konden bekomen. Het quam ook wel te pas, mijn Reis-broeder niet alleenlijk de spraek van Tannui, maer ook die van Usbek, en volkomelijk de Persiaensche Tael verstond. Wy geraekten over 't gebergte Sovar, en quamen twee dagen daer na aen d'oude

+ Allebab.

[p. 468]

verwoeste Stad Tamirlanku, daer wy ook Vee-hoeders in Horden bejegenden. Van daer gingen wy over 't gebergte Allagurdi, en zedert na 't woeste Karakitai, voor het welk wy twee dagen stil bleven, dewyl daer goed Water en Gras was, en een Dorp, of liever een bende van Vee-hoeders, met hun Hutten neffens hen: op dat onze Beesten, de welken moede wierden, uitrusten zouden. Toen wy drie dagen van hier af onderweeg hadden geweest, konden wy onze Kemel niet wyder voortbrengen, vermids aen ons Weide ontbrak: Want men zag hier niets anders, dan dor, zandig en verbrand Land. Hier quam noch by, dat onze Kemel ziek wierd, en 't garste Meel niet langer nuttigen kon. Wy lieten hem dies halven loopen, en hingen ons Reistuig op mijn Paerd, en gingen te voet. Onze voorraet begon ook ten einde te loopen; en wy hadden niet meer dan noch een korf met Dadelen, die van de Persianen Gurma genaemt worden. Twee dagen daer na wierd ons Paerd ook zoo moede, dat het nederviel, zonder dat wy 't weer op de been konden krygen. Mijn Reis-broeder Augustyn wrong het Paerd de hals toe, en stak het de keel af, en sneed twee groote stukken vleesch uit zijn lendenen, die wy met ons namen, en aen ons, na d'aerd der Tarters, tot spys verstrekten. Doch de honger maekte dat het ons zeer aengenaem was. Wy moesten hier van onze armoede afscheiden, en konden niet meer, dan de korf met Dadels, en de twee ledere vlesschen met Water met ons dragen. Wy gingen in dezer voegen van hier af noch acht dagen, zonder Dorp of Menschen te zien, en namen onze streek, zoo veel als de Bergen ons toelieten, Westwaerts aen; dewyl wy wel wisten dat het Landschap Kandahar, en Persien Westwaerts van ons afleggen moesten.

Op de negende dag quamen wy in het Land Turkestan, daer wy weer eenige Horden bejegenden; en geraekten in de Stad Sachannia. Wy quamen onderweeg tot hier toe zomtyds aen Waterputten; en in de nacht viel mede een sterke Dau, die ook, gelijk wy aen twee plaetzen bevonden, tegen de dag tot Manna wierd, de welk men, gelijk Honigzuiker, te zamen kon schrapen. De zelfde was gelijk men hem in d'Apoteken tot Genees-middelen gebruikt: maer onze hongerige magen konden weinig verzading hier uit bekomen. Hoe groot een plaeg de honger voor een jong gezont Mensch is, valt zeer zwaer te gelooven voor de geen die zulks niet bezocht heeft, en die niet by ervarentheit daer af kan spreken.

Na dat wy in deze Stad vier dagen uitgerust hadden, en van de Aelmoessen der Inwoonders (die ten meestendeel harde brokken waren, en zomtyds een stukje wit Brood, zoo dun als een koek gebakken) een weinig bekomen waren, voeren wy over de Vloet Taunassa, en quamen de tiende dag daer na in de Stad Samaym, by de welke de voorgedachte Vloet voor over loopt. En dewyl wy daer een schuit bejegenden, die met de stroom afvoer, en wy onze weg ook derwaerts moesten nemen, zoo nam de Schipper ons mede na Ispensol, doch na veel biddens, en met belofte van dat wy zouden helpen roeyen. In de volgende dag reisden wy door 't gebergte Jispondek, en quamen op de vierde dag in de Stad Zehind, in 't Land van Usbek gelegen, daer wy ons ook een dag onthielden, en Aelmoessen verzamelden. Van daer gingen wy na de Stad Thetais, en terstond over de Vloet Jarrimuhl, en quamen, na dat wy twee dagen voort gereist hadden, in de Stad Ferrata, drie dagen daer na in een Stad, Erusma genaemt, en na noch twee dagen reizens in de Stad Kammarchan, daer de jonge Vorst, een Zoon van de Zultan van Usbek, zijn Hof hield. Van hier voeren wy met een Chiemmi, (gelijk zy 't noemen) of met een Veerschuit in de nacht over na Samarchand, daer d'oude Zultan van Usbek, de Vader van deze jonge Vorst, zijn Hof had. Men zegt dat Timurlaen hier ook zijn woning heeft gehad.

Van hier trokken wy met een schuit, die langs de Vloet Samarchand nederwaerts voer, in twee dagen reizens tot aen Nozeb. In de volgende dag gingen wy over de Vloet Abisalandi, en na twee dagen quamen wy aen de Stad Saland, en in de volgende dag aen de Stad Serristand. Van hier liep de weg door het woeste Land, Arraki genaemt, twee dagen reizens verre, tot aen de Stad Eskenari, van waer ons noch drie dagen reizens tot aen de Stad Surkoës, over schooten. Deze Stad legt aen 't gebergte, 't welk zy Choberdarku noemen, dat zijn begin aen de grenzen van 't Landschap Chorasan heeft, in het welk de beroemde Stad Meschet, den Konink van Persien toebehoorende, legt; daer wy ook, na dat wy zeven dagen van Surkoës af hadden geweest, voorspoediglijk en met vreugden, op de negen en twintigste van Herfst-maend, quamen.

De Turkestannen dragen lange broeken, van Kattoene stoffe gemaekt, die hen tot over d'enklaeuwen strekken. Hun schoenen zijn gemeenlijk van geel leder, voor spits toe, en opwaerts gebogen, ge-

[p. 469]

lijk sleden. Zy gebruiken geen hemden, maer in de plaets van de zelfden kleine onder-rokken van Kattoen, die hen tot de lendenen reiken; en daer over dragen zy een lange donkerzwarte rok, van Boom-basten gemaekt, met enge mouwen, doch onder zoo wyt en rond als een klok, en met Boom-wolle doornaeit. Deze rokken zijn om de lendenen met een lange lijfbant, die hen drie malen om de middel gaet, en van Zyde of Kattoen gemaekt, toegebonden. Zy dragen op hun hooft lange nederhangende mutzen, van Lynwaet gemaekt, en onder met een zoom van witte vellen bezet. Wat hun spys aengaet, zy eeten alles, dat eetbaer is, behalven Varkens-vleesch, en laten dieshalven niet gaerne een Paerd sterven, maer voorkomen de natuurlijke dood, en slachten 't eer het de geest geeft.

Onder hen zijn eenige weinige Heidenen: want de meeste hoop van hen houd het met de verleidelijke Leer en Godsdienst van Mahomet, doch volgens d'aenhang en gezintheit der Persianen, die Ali voor hun grootste voorstander houden. Want ik heb dikwils hooren zeggen, als hen een Ezel onder de last ontviel, of als zy op een Paerd zouden stygen: Ja Ali, help Ali.

D'Usbekken zijn ook alle van de zelfde Godsdienst, en konnen dieshalven Alisten genoemt worden. Hun spys is gelijk die van de Turkestannen. Maer de beste is Paerde vleesch, daer af de Grooten alleenlijk het hoofde vleesch voor het lekkerste houden, en eeten; gelijk van de wilde Zwynen ook het hooft voor 't beste geacht word; maer het overige van 't lichaem, gelijk ook van de Ossen en Schapen, is de spys der gemeene luiden. De groote Heeren laten hun Tafel ook met vleesch van wilde Ezels opdisschen: het zelfde word met Uyen en Peper toegemaekt, en slechs half gaer gezoden of gebraden, en met gesmolte Boter begoten. En hoewel hun drank in 't gemeen slechs water is, zoo heb ik echter dikwils gezien dat de Reizigers met een vliem hun Paerden aen de lendenen, of ook aen de beenen openden, en hun mond op de opening lagen, en het bloed daer uit zogen, en 't gat daer na weer met Boter en Zout toe streeken, en zoo weer voort reden. Dus verre uit de Reisbeschryvinge van Joris Andriesz.

De Tartaren zijn Volken, welker Voorouders Scythen genoemt wierden, gelijk Horn in zijn inleiding tot de Landbeschryving der Ouden, wel te recht bybrengt. Men vind een groote menigte van hen in 't Noorder deel van Europa, doch wel meest in Asia, daer zy zich zoo wyt uitgebreid hebben, dat zy het grootste deel van Asia, ja het zelfde, geheel schier bezitten, zoo men de geenen, die hun oorspronk van hen hebben, daer by rekenen wil. Eenigen van dezen, en bezonderlijk de geenen, die aen de Vloet de Volga, en aen de Kaspische Zee woonen, namelijk, de Morduïnsche, Krimische, Ceremissische. Kasanische, Cirkassische en Dagestanische Tarters, zijn in de Persiaensche Reis-beschryving van Oliarius, naemkundig gemaekt. Maer de Tartaren, die aen Sina grenzen en buiten de groote Muur woonen, zijn magtige en strydbare Volken, en worden in dier voegen onderscheiden, dat men rekent dat eenigen na 't Oosten, en eenigen na 't Westen leggen. De West-Tartaren hebben, gelijk men voorgeeft, van veel honderd (Martinus Martinii zegt vier duizend) Jaren herwaerts dood-vyanden ran de Sinezen geweest, en veel bloedige oorlogen tegen hen gevoert. Ja de Tartars hebben, in 't twaelf honderd acht en zeventigste Jaer na Christus geboorte, het geheel Sinesche Ryk ingenomen, en meer dan zeventig Jaren lang in vaste vrede en rust beheerscht. Daer na wierp zich de knecht van een Sinesche Afgoden-dienaer op, die Chu genaemt wierd, en eerst een openbaer Roover had geweest, daer na een stout en onverzaegt krygsman, en eindelijk een gelukkig Veld-overste wierd. Deze ving aen het Sinesche Ryk, zijn Vaderland, weer van de Tartars te bevryden, bequam door groote toeloop een magtig Leger, voerde eenige Jaren oorlog tegen de Tartaren, verdreef hen eindelijk uit geheel Sina, en vervolgde daer na hen ook buiten de groote Muur. De vluchtige Tartars begaven zich na 't Oosten, baden, zeer demoedig zijnde, om vrede, en moesten aen Chu, als Keizer van Sina, den dappere oorlogs-held, die Hungus genaemt wierd, Schatting betalen. En als met 'er tyd het getal der Tarters grooter wierd, verdeelden zy zich eerst in zeven Heerschappyen, voerden oorlog tegen malkander, en wierden eindelijk tot een Ryk, 't welk zy Niuche noemden. Toen deze Tartars hoe langer hoe meer verschrikkelijk aen de Sinezen wierden, zijn zy van de Landstanden in Sina, die groot gezag in de gemeene zaken hebben, overvallen, terwyl zy op geen vyandschap verdacht waren; en wierd hun Konink omgebragt. De Zoon van de vermoorde Konink vergaderde dieshalven een magtig Leger, viel in 't naeste Landschap van Sina, Leaotung genaemt, veroverde de Stad Tuxun. De Tarter schreef uit deze Stad zeer beleefdelijk aen de Sinezen, en bood hen de vrede

[p. 470]

aen, met belofte van de gewonne Stad weer over te geven. Maer de Sinezen verwaerdigde zich niet om aen hem t'antwoorden, of eenig verdrag met hem aen te gaen. Doch de Tarter deze smaed niet lijden konnende, zwoer met een hooge en dieren Eed, dat hy niet rusten zou voor dat hy zijn Vaders dood met tweemael honderd duizend hoofden gewroken, en met de zelfde zijns Vaders uitvaert gehouden had. Hier uit sproot deze laeste bloedige oorlog, tusschen de Sinezen en Tartaren, die eenige Jaren duurde, tot dat de Tartars eindelijk d'overhand bequamen, en in 't zestien honderd en vyftigste Jaer, het geheele Ryk van Sina innamen, 't welk zy noch bezitten.

Deze Tartaren in 't Ryk Niuche, of Oost-Tartaren, zijn, zegt Martinus Martinii, tot noch toe onbekent geweest. Men zou ook niet veel buiten 't spoor loopen, zoo men 't zelfde mede van de Noordwestersche Tartaren, in 't Landschap Tanuy, of Tannu, en van de geenen, die Westwaerts daer onder woonden, zeide: dewyl men van de zelfden tot hier toe weinig bezonder bescheid heeft gehad.

Het schynt dat d'Usbeksche Landschappen de geenen zijn, in de welken Alexander de Groote, de woeste en onbeschaefde Volken bejegende, dewyl zy Baktriana, dat nu een deel van Chorasan is, na 't Westen tot grenzen hadden. Zy wierden toen Parapomisaden genaemt, en zijn de zelfde Tartaren, die zich meer na 't Noord-oosten uitstrekken, en aldaer hun Landschap Tannuy hebben, gelijk het hedendaegs genaemt word, of Tannu.

Ptolomaeus noemt het Land van Turkestan het Land van Jaxartes; deze Inwoonders houd men de Scythen en Massagetes, daer Justinus van spreekt, te zijn, en daer Strabo mede gewag van maekt, waer Cyrus tegen streed. De Hooft-stad van dit Landschap wierd van ouds Turonte genaemt.

De Steden Calba en Teskan, zoude gelegen zijn in Turkestan, aen de Vliet Tachosca, die in de Chesel uit stort.

De Tael die in deze Landschappen word gesprooken, is meest verstaenbaer aen de Persianen. De zelve verwisselen menigmael van Heer. In den Jare zestien honderd en drie, had de Konink van Caskar het Landschap Cialis in zijn gewelt; als mede Cotan en Ciarcian; zoo dat daer staeg verwisseling van gebied is.

By Joachimus Camerarius, in zijn verhael der Turksche geschiedenissen, word gezegt, dat de Turkestanders, van ouds, onder her Scytische Volk zijn gerekent, en dat zy gesprooten zijn uit de woeste Landstreke, onder het gebergte Caucasus, van waer zy afzakkende, zeker Volk, dat Parthen wierd genaemt, verdreven, die zich dan nader aen Persien ter neder zette, en wierd het Landschap dezer Turken of Turquestanders, Turquestan of Turkestan genaemt; welke Turquestanders meermalen den Konstantinopolitaenschen Keizer, tegen de Persianen, hulp hebben geboden; en hebben deze Turquestanders zich namaels met de Saracynen, die van Arabische afkomst zijn, verknocht, na dat de zelve Persien hadden ingenomen, en zich genoegzaem onder hun gezag begeven: te weten, die Turquestanders, welke uit Turquestan in grooten getale, den Pers te hulp uitgetogen waren, en in zekere Persische Landschappen voor bezetting lagen: waer na de zelve magtiger wordende, onder den Saracyn, den zelve overweldigde, en zich gezamentlijk met de zelve tot een eigen Volk maekte: zedert welke tyd, de Saracynen met de Turken wierden vermengt, 't geene omtrent den Jare duizend, na Christus geboorte, is geschied.

Farab, volgens Ebn Haukal, is de naem van een Landschap der Turken, minder dan een dag reizens, lang en breet; gelegen, zoo Almostarek getuigt, boven den Vliet Sihun. Het is een Boschryk gewest. De Akkers dienstig tot den Veld-bouw, leggen in het Wester gedeelte des Dals, welk by de Stroom Alhash begint.

⁺Jesi is eene vermaerde Stad in Turkestan, en was van ouds de Hooft-stad der Usbeksche Koningen, zeventien dagen reizens Oostwaerts van Samarkand, vyf en twintig van Nezar, en negen of tien dagen van Taschend; op de lengte van honderd en een graed, en op de breete van drie en veertig graden.

⁺De Stad Farab, volgens Allebab, is boven de Stroom Alhash gelegen, na by Dalashagun of Belasagum. De Inwoonders van Farab zijn aenhangers van Alshafaywasag. Deze plaets is gelegen op de lengte van acht en negentig graden, en Noorder breete op de hoogte van zeven en veertig graden twintig minuten schaers.

Volgens Alkania, is Farab de doortogt uit Mawaranahr na Chorasan; en zoo Ebn Haukal getuigt, een uit de Landschappen van Bochara, vruchtbaer, ryk van Dorpen en Inwoonders.

Schehrukia is eene Stad aen het Zuider gedeelte van den Sihun, die eenige willen onder Turkestan te gehooren, andere zeggen twee dagen reizens Noordwaerts van de zelve, en vyf van Taschekend, op de lengte van honderd graden, en op de breete

+ Warner.

+ Haukal.

[p. 471]

van veertig en een halve graed gelegen is. Zy strekt Oost en Zuidwaerts. De Vliet Sihun word mede na die Stad gebynaemt.

Taschekend is eene Stad zes dagen reizens Westwaerts van Samarkand afgelegen, zeven van Andezon of Achsek, acht van Mogulestan, en twee van Schehrukia: wordende deze by zommige Schryvers mede onder Turkestan gerekent.

Serron is eene Stad van Turkestan, Westwaerts een dag reizens van Jesi afgelegen.

Chaten, of Choten, of Chotan, is, of was wel eer, eene Stad van Turkestan, voorby Burkand of Juscend, en op deze zyde van Caskar: zy is ryk van Volk, en heeft een vruchtbaren grond, die met veele Vlieten bevochtigt word: gelegen op de lengte van honderd elf, of honderd zestien graden, zoo zommige willen, en op de breete van twee en veertig graden. Daer omtrent zijn twee Vlieten, de eene Jararatasti, en de andere Janwirentasch geheten: waer in zeker gesteente gevonden word, daer de Inwoonders handel mede dryven; hoewel hun meeste handel in Lywaet, Zyde en Tarwe bestaet.

Het klein Koninkryk van Choten, waer van de boven gemelte Stad de Hooft-plaets is, plag by de oudste Arabische Landbeschryvers, te gelijk by na met het Koninkryk van Tibet, ook wel met Tangut beschreven te worden: te weten, het leit een graed Noordelijker als Tibet, en drie graden Westelijker. Eertyds had men, om uit Choten na Kathay te reizen, slechts veertien dagen noodig, en vond op weg alles wat men van doen had; elke Karawane had slechs twee Leidsmannen noodig: maer nu de Kalmaksche Tartar in die gewesten of Nabuurschap heerscht, zoo is de weg gesloopt, zoo dat men nu eenen weg van veertien dagen te Paerd rydende, moet omreizen.

By Jarcend staet een Kasteel Jengihisar genaemt, dat nieuw Kasteel, op Turks,⁺ gezeit is, het leit op de lengte van honderd twaelf en een halve graed, en op de breete van twee en veertig en een halve graed, Zuidwaerts van Caskar, en Jarcend.

Sinzu is eene Turquestansche Stad, zes dagen reizens Zuidwaerts van, Jengihisar gelegen, twaelf dagen Westwaerts van Tibet, en ook zoo verre Oostwaerts van Caskar, te midden tusschen beide.

Sachania is, volgens Bernier, een Stad, gelegen in 't Landschap Turkestan, daer de meeste Menschen by Horden zich ophouden. Tusschen deze plaets en Karakitay is een loutere Woestyne, en zijn daer weinig Menschen. Karakitay is een woeste streek Lands.

Karujah Jadidagh, of Jengikend, is, volgens Warnerus, eene Stad in Turkestan, aen den Oever, of dicht by den Oever van de Vliet Scas, honderd vyf en twintig mylen Noordwaerts van Bochara, op de lengte van omtrent acht en negentig graden, en op de breete van zeven en veertig graden. De zelve Vliet Scas loopt ook door de Stad, en valt, na eenen loop van twee dagen, in het Meir van Chuarezm.

De Stad Jand of Jend is na by Jengikend gelegen, en op den Oever van de Vliet Sihun, of, zoo zommige Schryvers melden, op de grenzen der Turken, dicht by de monden van Sihun, op de lengte van zeven en negentig graden, en op de breete van zeven en veertig graden. Uit deze Stad zijn veele treffelijke Mannen gesprooten.

Rusteindar word gezegt een Landschap⁺ te zijn in de Nabuurschap van Turkestan, met honderd Dorpen; in het welk de wateren, uit de Riviere Scas of Schah-rud, vallen. De Lucht is 'er warm.

Oulinks hebben zich eenige Turkmannen in hunne oude woonplaetzen, tusschen het gebergte van 't Landschap Esterabad, in Persie, aen de Kaspische Zee, begeven, en zijn aldaer met 'er woon zeer lang gebleven. Maer uit oorzake dat zy ontrouw waren, en de Usbekken begunstigde, die van een strydigen Godsdienst met den Pers zijn, en zijn Land beschadigde, heeft Konink Abas hen eindelijk zeer vernedert, en veel verdelgt. Men heeft noch een groot deel van deze Turkmannen in andere gewesten, als in Medie, Albanie, en andere Oorden. Van welke zommige zich in Steden en Dorpen neer gezet hebben, andere houden geene vaste wooning.

Onder hen zijn ook Sultans en Chans, zoo veel als Landvoogden, die den Konink van Persie in alle behoorlijke trouheit dienen.

Omtrent des Jaers zes honderd twee en dertig, of zes honderd drie en dertig, Mahometaensche styl, onder de Heerschappye van den Persischen Konin Yazdgerd,⁺ vielen groote rotten van Turken uit Turkestan in Persie; verdelgden veele Landen, en dwongen Yazdgerd, die hen tegen was getrokken, om slag te leveren, na Korasan te wyken, midlerwyle d'Arabieren van een andere kant in zijn Land vielen, en zich het Koninkryk van Persie onderwierpen.

Ten tyde van Timurlaen was Konink over Turkestan eenen Chapar, deze kon vier honderd duizend Kemels te Velde brengen.

+ Warner.

+ Warner.

+ Daviti.

[p. 472]

By 't leven van Timurlaen was mede op zijn tyd Emir Hussem, Heer of Bevelhebber van Turkestan, wiens Zuster Timurlaen ten Wyve nam. Als daer na twist tusschen dezen Emir Hussem en Timurlaen ontstond, en na het overlijden van de Zuster, geen bloedvriendschap meer overig was, heef Timurlaen den zelven in het Leger met zijn gansch geslacht gedood, des Jaers zeven honderd een en zeventig, na Mahomets tyd-rekening. En aldus verviel op Timurlaen de Heerschappye van gansch Mawaranahr; aen wien de vermaerde Seid Bereki de Trom en Vaene, tekenen des Ryks waerdigheit, over gaf.

Kestaseb, die de Stad Samarkand, na hare verwoesting, deed hermaken, heeft, in het midden van Turkestan en Mawaranahr, eene wyt-uitgestrekte muur, tot b scherming, opgericht.

Des Jaers acht honderd vier en negentig viel Ismaël Ben Hamed, Heer van Mawaranahr, in Turkestan, versloeg de Turken, nam hunne Konink gevangen, beneffens zijnen Vader, Vrouw en tien duizend man; en maekte een zulke groote buit, dat ieder Zoldaet een goude Dinar^* voor zijn deel genoot.

Op het Jaer negen honderd en drie, trokken de Turken met een ontallijke menigte van Menschen na de gewesten van Mawaranahr; en waren in dit Leger niet ninder als zeven honderd Turksche Tenten: zoodanige geen andere als Oversten, by hen gewoonelijk hebben; tegen welke de krygsbenden der Muslemans optrokken, vielen hen met het krieken van den d g aen, dooden zeer veele van hen, en dreven de andere op de vlucht.

Omtrent des Jaers negen honderd en zeven, maekte Ismaël, Konink van Mawaranahr, voor de tweede mael zich meester van Turkestan.

Op 't Jaer negen honderd twee en veertig was Alsaid Nahr, Zoon van Handai, Heer van Mawaranahr, Turkestan en Chorasan.

Als de Gàzezenser Turken, tydgenoten van Arselan Ebn, onder 't Opper-gezag des Zoons van Salsuk, op 't Jaer duizend en negen en twintig, in Chorasan groote Roveryen gepleegt, en buiten bekomen hadden, deed Yaminodaula hen den oorlog aen; krygende gemelte Vorst door zijn krygsvolk gevangen, en dreef hen uit Chorasan.

Eenige Gazezenser Turken, die in Chorasan omtrent deze tyd geweest waren te oorlogen, quamen in het Landschap Aderbigian, traden in de Stad Marag, staken de Tempel in brand, en baerden een grooten nederlaeg onder het volk, en onder de Hadhbanienser Kurden. Daer na quamen andere in de Stad Rey of Raya, en andere in de Stad Hamdon, welke zy in bezit namen.

Op het Jaer tien honderd acht en dertig, was zeker Wararhan, Konink van Mawaranahr, by wien Vorst Mahmud, Zoon van Sebektin, Konink van Hindre, over de Vliet Sihun, tot bystant toog.

Omtrent des Jaers duizend vier en tzestig, was Saliuquag Konink van Turkestan.

Des Jaers twaelf honderd vier en veertig, na de Christen styl, maekten de Moegaelsche Tartaren zich meester van 't Land van Turkestan.

⁺Des Jaers twaelf honderd zeven en veertig, gebood Emir Masud, van wege Kayak Chan, Keizer der Moegalers, en Zoon van Ogtai Chan, en Neef van den beruchten Cingis Chan, over Mawaranahr, en Turkestan.

Zoo de Reize van Benedictus Goes gelooft worde, komt men, nemende een zelven streek, na de Koninkryken van Caskar, Kotan en Cialis doortogen te hebben, aen de Landen die onder de Moegaelsche Tartaren staen. En is Cialis niet meer dan negen dagen reizens van de Groote Muur, daer Tartaren tusschen beide leggen.

Dies Turkestan (want bovengenoemde Landschappen in 't breede genomen, onder Turkestan geacht worden, te leggen,) volgens Goes, ten Ooste zal hebben de Tartaren, na by Sina: ten Westen d'uiterste Ooster-grenzen van Persie, en de deelen des Lands der Usbekken: ten Zuide de Landen des Mogols, en de zelve Usbekken.

Het Land van Chorasan is ook, by Texeira, op de grenzen van Turkestan gestelt.

⁺De Inwoonders van Turkestan wierden in hunne aeloude woonplaetze, in 't eerst, Terchiman genaemt, als of men Terek Iman wilde zeggen: welk bedied, hy is van Wet verandert: wanneer zy van Heidenen, Mahometanen wierden.

Namaels hebben zich de Turkemannen in veele Landschappen van 't Ryk der Persianen en Turken verspreit, zonder vaste en zekere wooninge te hebben, en vergenoegt met onder Hutten te leven.

Zedert is de naem van Turek of Terek Iman alleenlijk by de geene gebleven, die, in hun Land, plaets hielden: desgelijks by hunne opgevolgde voortplantinge, in verscheide plaetzen, door 't Ryk van Persie.

Andere, die magtig waren geworden, zette hunne veroveringen wyder voort, Westwaerts, in Asie; en dit woord Man of Iman, van hunnen naem afleggende, wierden en vorden alleenlijk Turken genaemt.

* Dinar of Diean is anders koper Geld, waer van zes honderd op een Ryksdaelder gaen, of vyf op een stuiver.

+ Abulp.

+ Della Valle.

[p. 473]

Kas of Kesch of Kisch was een Stad in Mawaranahr, naby Nasab, niet wyt van Samarkand, in een Dal of op eene laegte gelegen, (want heden, zoo als boven, onder de plaetzen des Dals Sogd is bericht, het zelve een Vlek is geworden) van omtrent drie mylen groot, en word van ouds Scehr Sib genaemt. Zy hadde vier poorten; als, de poorte Ahemin, de poorte Abdallag, de poorte Kassaban, en de poorte⁺ Scaristan, die ook de Turkestansche poorte genaemt wierd, van wegen een Dorp Turkestan, buiten de zelve gelegen.

De Stad wierd door twee groote Vlieten bevochtigt, de een Kassarin of Rassarin, en de andere Esreed of Asschur geheten, die na 't Noorde der Stad loopt. Daer en boven zijn buiten deze plaets noch verscheide kleine Vlieten; als, de Vliet Zar, Hesek, Huan, en verscheide andere.

+ Van de Turkestansche en Moegaelsche Koningen, die te gelijk over Turkestan en Moegalenland hebben geheerst; ziet boven