Noord en Oost Tartarye

Verdeeling der Kozakken Nabuuren, ten deele des Usbekken Lands, en der Kaspische Zee.

Kozak betekent anders, volgens de kracht van het woord, een Liefhebber van den oorlog of van de vryheit.

De Kozakken hebben hen in verscheidene Heerschappyen uitgebreid, zy zijn alle Russische Christenen, als

1. Ukrainski, de welke aen Poolen stooten, en der zelver Kroon onder Konink Casimir, afgevallen zijn.

2. Neprofski, aen de Vloet de Dnieper; welke met de bovenste een lichaem maken.

3. Donaiski of Donski niet verre van de Dnieper of Borysthenes gelegen.

4. Die geene, welke Zwart-hoeden en Zwart-wouden, genaemt zijn, waer van eenige zich aen een plaets ophouden, jegens de Noord-westzyde van de Kaspische Zee, zijn weinig, houden zich aldaer zonder Vrouwen, en zijn voor de kern of beste aller Kozakken vermaert.

Daer zijn ook Saporouwische Kozakken aen den Dnieper gelegen, behalven de groote Kozakken, woonende in de Zuidelijke Steden van d'Ukraine; waer van den Hetman, of Attaman, of Onder-konink, nu twee Jaren geleden, is geweest Iwan Samuelowitz, en is tegenwoordig in ongenade, zijnde voor al zijn leven in Siberie gebannen; en wijn Zoon, wegens misbedryf, in de Russische Veld-togt, van den Jare zestien honderd zeven en tachentig, onthooft.

5. Grebenski, zijn omtrent zeven honderd Huisgezinnen tusschen Terk en Andreowa, niet verre van de Kaspische Zee, omtrent d'oorspronk der Rivieren Terg of Terek en Coysa, welker Dorp genaemt word Greben.

6. Jaiki, by de Vloet Jaik, welke Oostelijker als de Volga in de Kaspische Zee valt; zy hebben aldaer eenige kleine Steden. Zy zijn in 't gemeen, groote sterke Luiden.

Het halve Eiland tusschen Osofske en de Zwarte Zee, 't welke de Krimsche Tartaren, nevens den streek tot de Dnieper bezitten, word van de Grieken gezegt, genaemt te worden Gothia. Men wil, dat de Menschen aldaer, byna zoo wel de Usbeksche, als hare van ouds aengebragte Moeders Tale spreken, edoch, vermengt met Hoogduitsche of Gothische woorden. Uit Gothen Land zijn ouwlinks, veel Volkeren gesprooten die de Oevers der Pontus bewoonden, waer af getuigen de Gothische Historien, en de Duitsche woorden te dier streeke, zoo als verhaelt Busbequius, Keizerlijke Gezant in zekere zijne Brief.

Doch eer van deze stoffe ophoude, zoo en

[p. 432]

kan ik niet nalaten, alhier ter gelegentheit, dat boven van de Turkemannen gesprooken is, ook d'Etymologie of oorspronk van deze naem, in 't voorbygaen by te voegen; vermids zy van de rechte Turk of Turken onderscheiden zijn; wezende dit woord van Turk-maan, aldus te zamen gekoppelt, van Turk, 't welk een bekend Volk van Scythia betekent, en van Maan, dat in het Persiaensch, ergens aen gelijk zijn, of gelijken, betekent: invoegen van deze gekoppelde naem van Turk-Maan, in deze t'zamenvoeging, een zoodanig perzoon komt te beduiden, die aen een Turk gelijk zy, of met den zelve geheel na over een komt; en gelijk deze Turkemaanen of Turkemannen, op de zelve wyze, als de rechte Turken, met haer Vee, een zwervent Herders leven leiden, ook de zelve Tael gebruiken: als mede, hare Vrouwen in 't Turkestaan, dat is, het rechte Land der Turken genomen hebben, en aldus van de zelve voort gezet zijn geworden: midsgaders ook dien woesten aerd over zich hebben, en het rooven en plonderen, op de zelve wyze, als d'andere, hanteeren, of daer toe genegen zijn. Zoo zijn ook, om die groote overeenkomst, die tusschen beide is, met recht, Turkmaan, dat is, Turks gelijke, genoemt geworden.

En gelijk de Turken, ten tyde van de Seldzjoeken, en ook daer na, over het grootste deel van Asia geheerscht hebben, zoo zijn zy ook zeer trots op haer stammen, en achten de zelve alleen voor Adelijk en Ridderlijk, dragende minder achting voor de Persianen, en d'af komelingen van de Arabiers, die zy uit een verachting, met het nomen diminutivum, of de verklein-naem van Tadzjiek, of Taziek, dat is, een Arabiertjen of een Arabiers Kindjen, uit drukken; vermids als de zelve Beheerschers en Ingezetenen van Persie, enz. geworden waren, ter tyd wanneer de Seldzjoeken aldaer, d'inval deden, zy in de overwinning van het zelve geen aenzienlijke tegenstand, en preuve van een goede Ridder- en Soldaet-schap, ontmoeteden; 't geen haer dan ook in die slechte achting en naem gebragt heeft: zoo dat men ook noch hedendaegs in Persie een Ridder, een perzoon van Aenzien, of van Adelijke afkomst, en een lustig Soldaet, een Turk, en in tegendeel, een gemeen Mensch, en een oorspronkelijk Ingezetenen, of een rechte afkomeling van dit Land, of van een Arabier, een Tadzjiek of Taziek, dat is, een Arabiertjen, of een afkomelingtjen van een Arabier, gewoon is te noemen; wezende dit woord van Tadzjiek of Taziek, by het gemeene volk, door verkorting, in Taat verdraeit geworden; gelijk ook Pieter della Valle, van dit verschil, tusschen een Turk en een Taat, in zijne reizen handeld.

En vermids hier boven, de Kozakken, of de Khazákhen, ook ter loops aengeroert staen, zoo moet ik, om omtrent haer niet misleit te wezen, hier mede met een woord noch aenwyzen, dat de zelve t'eenemael onderscheiden zijn van derechte Khazaak, een magtige Tursche stamme van het Muhhammedische Geloof, die in en omtrent Turkeslaan haer Heerschappye heeft, of ten ware, dat die beide in de grond van eenen oorspronk deelachtig waren, zoo wel, als haer naem gemeen is. d'Andere, die voor eenige tyd, eenige invallen in de Kaspische Zyde-landen pleegden, waren Onderdanen van den Russischen Czaer, en ten deele omtrent de Rivier Tanais of Don gezeten; Christenen van naem, en belijdenis, doch in 't minste van leven en omgang, gebruikende de Russische Tael, en ook haer Schrist.

Geheel Moskovien en Siberie is vol Kozakken, oneigen genaemt, dewyle onder die naem vervat worden alle jonge, ongetrouwde, en dappere Luiden; en betekent dat woord eigentlijk zoo veel als een waeg-hals.

Te dezer uure woont den Massepa, dat is, Hetman, te Batourien, de Hooft-stad van der groote Kozakken Land. De Hetman word een Onder-konink genaemt, daerom dat hunne Czaersche Majesteit: haer tot Onderdanen voor altoos hebben aengenomen, en zulks by de laetste gesloten Vrede, met Poolen en de Saporouwische Kozakken, waer door de magt van Russia zeer vergroot is; en zijn de zelve tegenwoordig alle te zamen Russchen: en haer Hetman, of schoon van haer ook afhangt, word door hunne Czaersche Majesteiten gekooren, en door de Kozakken bevestigt. De zelve zijn zomtyds, ten opzichte van haren Hetman, vry wankelbaer; want als hy haer lang heeft bestierd, en ryk geworden is, wyl het Land van zelf voortbrengt, 't geen elders door arbeid moet gehaelt worden, en Oversten en Krygsluiden zeer magtig zijn, zoo dat'er verscheide zijn, die wel tien duizend Mannen onder zich hebben) zoo gebruiken zy dikmaels dit spreekwoord: hy is vet, laet ons hem verzetten.