Noord en Oost Tartarye

Aentekeninge

Van zommige Wegen en Plaetzen in Chorasan, Noorder Persien, en het Land der Usbekken, of daer omtrent gelegen, zoodanig als de zelve in 't Jaer zestien honderd vier en tachtig tot Ispahan, uit de mond van zekeren Armenier, Waten geheten, die langen tyd in Buchara zijn verblijf heeft gehad, opgestelt is.

DE weg van Mesjhed in Chorasan, anders Mesjhedi Imaam Riza, en ook Mesjhedi Mukhaddes, dat is, het Heilige Mesjhed geheten, na Merw-Sjahidsiaan, is, als volgt.

[p. 411]

Van Mesjhed tot Tawakun is vyf mylen.

De weg is eerst drie mylen vlak, tot aen een Berg Edzjderkoch geheten, die men aen een hals, of recht-dwars, boven over heene trekken moet, dalende aen de andere kant in een smal diepachtig Dal, in de lengte gestrekt met bergachtig of heuvelig Land aen wederzyde; waer in men omtrent twee mylen heeft te reizen tot aen Tawakun, dat een groot Dorp is, met een Karewansera, een loopend water, Zaei-akkers en Tuinen verzien.

Van Tawakun tot Abi-germ, 't welk een warm water betekent, vermids zich aldaer een heete Bron opdoet, zijn drie mylen. Aldaer is ook een Karewansera, met weinig perzoonen bezet. Men gaet aldaer mede over of langs een water, waer in de Rivier van Serchas zich zoude uitstorten. Aldaer ontmoet men eenig Bosschaedje, en is voorts bergachtig en heuvelig Land, hebbende voorts van daer tot aen Samarkand toe, meest klein bosch.

Van Abi-germ tot de Raahdaar-chaneh vier mylen. De weg leit over heuvelen en vlakke ruggen, doch meest over een Rivier, Mehneh geheten.

Raahdaar-chaneh, betekent op Persich een huis of vertrek van Raahdaar, dat zijn opzienders van de wegen en de invorderaers of ontfangers van de Raahdaryen, dat zijn de Reis-rechten of Tollen. Dit volk heeft aldaer een Tent opgeslagen, waer in stroo en leeftocht aen de Reizigers verkoopen.

Van den Raahdaar-chaneh tot aen Derbend vier mylen.

De weg gaet over een veld, langs een Rivier, met hooge en lange Bergen aen wederzyden: en betekent dit woord Derbend een enge doortogt, als een poorte of gang, aen wederzyde tusschen steil gebergte, die men door moet; alwaer men dan ook ten einde van 't gebergte is.

Van daer heeft men meest zand, vlakte en woestyne, tot aen Oergentsj, Balch, Samarkand, enz. Zommige plaetzen zijn ook onder de algemeene naem van Desjti Kiptsiaakh, dat is, de woestyne, vlakte, of heide van Kiptsiaakh, begrepen. Doch deze woestyne of heide buiten dit Derbend zoude eigentlijk Desjti Chawor of Chawaar heten, en moeten de Reizigers voorts voor Derbend Gerst mede nemen tot voedzel.

Van Derbend tot Tsiathsieh zijn vier mylen.

D'eerste twee mylen heeft men een effen zandige weg, tot aen een waterloop, die een Kooren-molen gaende houd, en 't overige van de weg is wat heuvelig. Dit Tsiahtsieh is een groot Dorp met Zaei-akkers en Boomgaerden, daer men ook een Karawansera heeft.

Van Tsiahtsieh tot Tehdzjen zijn zes mylen. De weg is effen en vlak: eerst twee mylen, met Tamariskus, en een zekere doorn, in 't Persiaensch Aroe geheten, begroeit, tot aen Khara Dzjengel toe, dat in 't Turks het zwarte Bosch betekent: alwaer een water-beekje is, waer omtrent zich eenige Tursche Herders in zwarte Tenten onthouden, zonder eenig gebouw daer omtrent t'ontmoeten. In deze Landstreeke is het vol Ahoes, een aert van gazellen met gedraeide hoorens.

Een myl daer voorby bejegent men een Teppeh, dat is, een heuvel of hoogte, met een platte kruin, waer op wel eer een Kharawul, dat is, Uitkyk of en Wachthuisje, gestaen heeft, om den vyand van verre t'ontdekken: waerom deze plaets ook Kharawul Teppeh, dat is, de platte heuvel of hoogte van Uitkyk geheten word. Hier voorby was 't wat zandig, tot aen Tehdzjen, en ook daer voorby; leggende deze plaets even aen d'overzyde van een Rivier, met een steene brug beslagen, daer men over gaet. Zy noemen het zelve Derjai Tehdzien, dat is, de Zee, het Meir of Water van Tehdzien, nemende zijnen loop verder in de vlakte van Chawar, en komt onder anderen van Seras af. Een myl van daer, aen de rechter hand, leit een Deheneh of Grensplaets, alwaer een Chan zich ophoud, mede aen d'andere kant van dat water gelegen. Men naekt tot het zelve over een houte brugge. De plaets Tehdzjen zelve is een Hhasaar, dat is, een Vlek in een muur besloten, omtrent twintig huizen groot, met een Mesjid of Mahometaensche Tempel daer buiten. Hier is een Kharawul, of een Wacht en Uitkyk, alwaer zy ook Tol vorderen.

Van Tehdzjen tot Hhauzichaan is negen mylen. Eerst gaet men zes of zeven mylen over zand, en door een struikbosch, tot aen Hhauzi Khassaab, dat is, de Tancq of waterbak van den slachter geheten; hebbende daer een kuil en een hol uit de natuur, waer in men meest altyd regenwater vind, daer de Kafilaes of Reisbenden zich ook ter neder slaen. Hier voorby is de weg wat vaster en steviger, zonder veel wilde ruigte, tot aen Hhauzichaan, dat is, de Tancq of de steene water-bak van den Chan, alzoo genoemt na de stichter, den Usbeksche Vorst Abdulaziez-Chaan⁺ geheten, die voor weinig Jaren zijn Vorstendom aen zijnen Broeder Subhhaan-Koeli-Chaan afgestaen heeft gehad, en in Pelgrimaedje na Mecha overleden is: hebbende

+ Van welken Chaan hier boven breder is gesproken.

[p. 412]

dien eersten Prins niet alleen die Tancq, maer ook een verwulfde begraefplaets van gebakke steen aldaer gebouwt, voor zekeren Hhadzji of Pelgrim na Mecha, die op deze plaetze overleden is. Men heeft daer omtrent alleenlijk tien huizen, in een muur van bergsteen besloten.

Aen dit Hhauzichaan komt ook een gemeene weg van Seras, de welke op elf mylen afstant gerekent word.

Van Hhauzichaan tot Mier Abaad is de weg zandig, hier en daer wat heuvelig met ruig Bosch, zonder loopend water tusschen beide. D'eerste vier mylen zijn meest zandheuvelen tot Hhauzi Kempizeh, alwaer een kuil uit de natuur is, zijnde in de Lente-tyd met regenwater verzien. Anderhalf myl daer voorby is Serikoetsieh, dat is, het begin van de straet, om dat de weg, diep tusschen hoog zand aen wederzyden, even als een straet heenen loopt, duurende omtrent drie mylen lang. Men ontmoet aen de andere kant een Karawansera, die zy Rebati Abdullah, dat is, het gemeene Herberg gebouw van Abdullah noemen, na den geene die de zelve gesticht heeft. Zy was nu vervallen en verlaten, uit vreeze voor de Usbekken, hebbende daer ook een drooge Put, die door het zand verstopt was.

Voorts is aen te merken, dat men van deze Karawansera, aen de linkerhand in de vlakte van Chawar, vyf of zes mylen van daer, 's nachts eenig vlammend licht, als een vuur uit de aerde, verneemt.

Van dit gebouw weder vier mylen, over heuvelig zand en bosch-ruigte, tot aen een andere Kharawul Teppeh of boven vlakke Uitkyk-hoogte, en dan komt voorts een effen weg, tot Mierabaad, vier mylen verder. Op de twee laetste mylen weegs ontmoet men wederom doorgaens gezaei, plantaedjen en wooningen, tot aen de laestgenoemde plaetze toe, daer een Kasteel en een Kharawul-chaneh, dat is een wachtplaets, is, met een Raahdari Mier, dat is een hooft Raahdari^*; hebbende daer een gemaekte Tancq, die zy Hhauzi-gul, dat is, de bloeme Tancq, noemen, daer de Kafilaes zich ter neder slaen, gehoorende deze plaets onder Merw.

Van Mierabaad tot Merw-Sjahidzjaan is vyf mylen. De weg effen, zonder ruig bosch, tot Bendi Dzjenni Ali, derd'halve myl, alwaer een Rivier is, die men Kesjwergier noemt, met een houte brug beslagen, waer over men te trekken heeft. Van daer ontmoet men al doorgaens gezaei, plantaedje, en zwarte Tenten van zwervende Herders, tot aen Merw toe, dat derd'halve myl verder ligt.

* Dit betekent Tol ontfangen. Tancq is een Vyver of uitgegraven laegte, daer water in verzamelt word.

Van de Stad Merw.

MErw word by het gemeene volk per Metathesin, die in de Persische Tale veel in 't gebruik is, Mawr geheten, en Sjahidsjaan toegenaemt, tot onderscheid van een andere Merw, die zy Merweroed, dat is de Rivier Merw, noemen.

Omtrent eene myle aen geene zyde van Merw, heeft men een plaets, die Sehpulaan geheten is, alwaer de Kafilaes neder slaen, wanneer die van Buchara komen.

Rondsom Merw is het zeer zandig, met bewegelijk zand daer onder, dat hier en daer verwaeit.

Alhier komen verscheide wegen van Oergendsi, Buchara, en andere plaetzen te zamen; tot welken einde, om de Usbeksche Reizigers en Koopluiden waer te nemen, alhier vier en twintig Kharawul Chanehs of wachtplaetzen, een half myl van den anderen gebouwt zijn, vierkant van gedaente, met een rondeel aen ieder hoek, en een poort verzien, zonder gracht, wezende onder elk een zeker getal Ruiters bescheiden, waer van eenige by dag en nacht de ronde doen, die malkander waerschouwen, wanneer iets vernemen, gebruikende daer toe 's nachts teikens van vuuren, vegende van ieder wachtplaets eene streeke van omtrent een halve myle lank, en tien gez, of ellen breet, en dit tweemael in vier en twintig uuren, eens in het krieken van den dag, en dan weder omtrent den avond, op dat men het spoor en de gang van den vyand en andere Reizigers, door dit middel, zoude konnen ontdekken, en hen achterhalen. Deze veegplaetzen noemt men op Turks Jol Supurgi, en in 't Persisch Rahi Dzjaroeb, 't welk eigentlijk de veegweg betekent. Invoegen het aldus qualijk mogelijk is, dat iemand zonder kennisse en verlof, van Merw deze weg zoude konnen nemen: te meer, men zich met een briefje van den Chan, of zijn Wazier of tweede perzoon, en den Kharawul Basji, dat is het Hooft van de wachtplaetzen, gezegelt, verzien moet; 't welk men aen de veegweg, omtrent drie mylen aen geene zyde van Merw, vertoonen moet, eer zy iemand verder laten gaen; verlenende in 't gemeen voor ieder vyf of minder perzoonen een zoodanig briefje, en voor meerder, meerder gelei-briefjes: men neemt ook in 't gemeen van Merw tot de buiten wachtplaets een leidsman met zich, en ook wel verder, tot aen het Veer van den Oxus toe, om de weg te wyzen.

Van Merw strekken hooger op verscheide wegen, ieder na een byzondere wachtplaets, en onder anderen een, die zy Rahi

[p. 413]

Mesjid of Kotna noemen; na de plaetze Kotna, alwaer een Veer over de Rivier Oxus, en ook een weg na Buchara is. Een andere weg strekt na Choesjnizaan, twee mylen aen geene zyde Merw gelegen, mede na Buchara leidende. Een derde is de weg van Siraab, en een andere na Oergendsi, enz. Men reist omtrent Merw mede over een brugge, die Puli Dzjemali genoemt word, waer omtrent zy de weg ook vegen.

Van Merw af, tot aen d'Oxus toe, ontmoet men geene Rivieren.

De weg van Merw na Buchara, over Tsjehaer Dsjoe, een voornaem Veer van de Oxus.

VAn Merw tot Choesjnizaan is twee mylen. De weg vol Dorpen en gezaei: en is dit Choesjnizaan een kleine vesting van tien of twaelf huizen, in een muur besloten. Men heeft aldaer een Tancq van klei, die met hout beschoten is, als ook een plantaedje van Moerbesieboomen, tot de Zyde-teelt: en moeten de Reizigers hier ook briefjes vertoonen, zoo wel als van de Jol Supurgi, dat is, de veeg-weg, het welk een myl verder leit.

Van Choesjnizaan tot Serdeweni, Sjahien-beek, is twaelf mylen, en de weg zandig en heuvelachtig, als mede met ruigte bewassen; moetende de Reizigers zich op Choesjnizaan, voor deze weg, met water voorzien. Men ontmoet op de zes mylen een vervallen Tooren, die zy Keltemunaar noemen; doch zonder water, leggende Serdeweni Sjahien-beek noch zes mylen verder: alwaer de Konink Abaas de Groote een Serdabeh, dat is, een water-en koelkelder van gebakke steen heeft laten bouwen, van veertig ellen diep, en dertig lang en breet; maer het water daer van is nu brak, doch echter voor de Paerden, Kamelen en Muilen noch drinkbaer, zonder dat aldaer tegenwoordig iemand zijn verblijfplaets neemt: moetende men echter van deze plaets noch voor twee dag reizen water mede nemen.

Van Serdeweni Sjahien-beek tot aen Jakkah-Soezen acht mylen, is de weg vol zandheuvelen en ruigte. In Jakkah-Soezen is geen herberg noch volk: maer men heeft aldaer een Boom, dien zy Taak noemen; waer in de Persianen stukken van kleeden, lappen, beenen, naelden, yzer, enz. hangen, uit eerbiedigheit en over geloovigheit, die zy voor dien Boom hebben.

Van Jakkah-Soezen tot aen Tsjahi Rebatek, dat is, de Put van de kleine Karawansera, zijn zes of zeven mylen. De weg is zandig en vol bosch-ruigten. In de Herberg van Tsjahi Rebatek heeft men omtrent tien huisgezinnen, en voor alle de zelve maer eene Put. Dit is een scheidplaets tusschen de Persianen en Usbekken.

Van Tsjahi Rebatek tot aen Dehenei Sjiri Sjutur drie mylen.

De weg is Khomlaak, dat is, vol beweeglijk zand, en hooge heuvelen; als mede met ruigte en klein geboomte begroeit, waer van d'eerste myl het slimste is, konnende niemand, als een byzonder kundige, de weg alhier vinden. In Sjiri Sjutur vind men niets anders, als enkel klaer zand: waerom men ook van Tsjahi Rebatek water mede nemen moet, tot aen Tsjahi Kharawul, dat omtrent drie mylen verder leit, over een zandige weg en klein bosch, alwaer men een Put heeft, en voorts een Uitkyk-hoogte.

Van hier voorzien zich de Reizigers met water, tot aen Tsjehaar-dzjoe toe.

De weg is meest zand en bosch. Men ontmoet op twee mylen van Tsjahi Kharawul een plaets, die men Boerdelieg noemt, daer geen water is: en noch twee mylen verder, een andere plaets, Chami Jurbeh geheten, alwaer men mede geen water noch eenig gebouw vind.

Van daer heeft men noch twee mylen tot aen Tsjehaar Dzjoe. Op een myl aen dees zyde van die plaets, komt men by eenen Tooren, aen de linker hand gelegen, die nu vervallen was, alwaer men zich ter neder slaet, zoo lange tot een Kharawul of wacht-meester by hen komt, aen wien iets moet gegeven worden.

Van daer begeeft men zich dan na Tsjehaar-dsjoe, dat een myl verder leit, alwaer men drie of vier dagen blijft, tot dat men met een vaertuig de Derjai Amoe, dat is de Zee, Meir of Water van Amoe, anders de Rivier Oxus, die een myl verder af gelegen is, over vaert, mids betalende het veer-loon daer van.

Dit Tsjehaar-dsjoe is een sterk Kasteel, op een hooge kruin van een Berg gelegen, dubbelt gesterkt, meteen gracht rondsom; alwaer men ook een of meer Karawanseraes heeft.

Aen weerzyde van den Oxus heeft men daer meest bosch, en aen de eene kant veele vruchtboomen.

Aen d'over zyde van de Rivier, omtrent een halve myle van daer, is het meest met bosch bezet. Daer leit een Dorp Talchaan Seijaad geheten, alwaer den Vorst Abdullah-Chaan een groote Karawansera gesticht heeft, teelende daer veel Rys en ander gezaei, diet bevochtigt worden met

[p. 414]

een Kanael, die zy uit de Rivier Oxus afgeleit hebben.

Van deze plaets strekken twee wegen na Buchara, d'een over Peikam of Peikand, en de andere over Kharakul.

Wat belangt de laetste, zoo krygt men in 't bestek van vyf mylen, van TalchaanSeijaad, na het overgaen van een zandige weg, met kreupel-bosch begroeit, een groot Dorp, Nazarkoey geheten, met een loopend water, uit het Meir van Kharakul afgeleit.

Omtrent drie mylen verder doet zich de Stad en het Kasteel van Kharakul op, vol met Water en Dorpen bezet; daer men gezaei en beplanting heeft, ontmoetende aen geene zyde van 't zelve een Rivier, die de Reizigers niet over trekken, maer hun loop laten gaen.

Noch drie of vier mylen daer voorby heeft men Siehri-Islaam, 't welk een Stad van het Mahometaendom betekent. Alhier is een Kasteel en Dorp, vol water en beemden, zonder zand.

Eindelijk noch twee of drie mylen, tot aen Buchara, is de weg vol Dorpen, gebouwen, water en zaei-land. Komende nu tot de weg van Peikend, zoo bejegent men, op omtrent twee mylen van Talchaan Seijad, aen de rechter hand van de voorige, een plaets Siurkul geheten, met Water en Dorpen verzien.

Hier na leit Peikand, drie mylen verder, op een vlakke heuvel gebouwt, en in een ronde muur besloten: daer ook Rhadaars zijn. Alhier zijn Dorpen en Water. Voorts is 'er een vaste grond.

Van hier tot Siehri-Islaam, hier boven gemeld, is de weg wat zandig, doch zonder bosch.

De weg van Merw na Buchara over Kotna, een Veer van de Rivier d'Oxus is.

VAn Merw tot aen Mesjid, zijn twee mylen, dicht by, en ter zyde Choesjinizaan, daer een Karawul Chaneh of wacht-plaets is.

Twee mylen hier voorby leit Tsiahi Teppegh, 't welk een Put van een platte heuvel of rugge betekent, alwaer niets anders, als een enkelde Put is. De weg is zandig en effen.

Van Tsiahi Teppegh tot Kel-Kodoegi, 't welk beide, in het Tartarsch en Turks, een Wind-put betekent, om dat het daer gemeenlijk zeer waeid, zijn zeven mylen. De weg is zandig en vol kreupelbosch. In Tel-Kodoegi is een kloof en een Put, die voor duizend Menschen water verschassen kan.

Van Tel-Kodoegi tot aen Sioer-Kodoegi, dat is, de brakke Put, zijn acht mylen. De weg is zandheuvelig en vol boschruigte.

Van Sioer-Kodoegi tot Tsiehaar Tsiadir, of de vier Tenten, zes mylen, na het Westen.

Van hier tot de Stad Kotna een groote myle, daer de Reizigers een kleine gerechtigheit betalen, en veeltyds een dag over blijven.

Alhier vaert men de Oxus over, en ontmoet op anderhalf myl afsiants, aen d'andere zyde, een Stad, Narezm geheten, alwaer de Koopluiden anderhalf op 't honderd van hunne Goederen moeten uitkeeren.

Van Narezm tot aen Goeli Zemsem zijn vyf mylen. Dit is een groot Meir. De weg vol zandheuvelen en boschruigte, zonder gezaei of bebouwing tusschen beide.

Noch drie mylen verder leit Bagi Sier-Bedaan, dat is, de Tuin van Sier-Bedaan, welk onder Buchara gehoort.

Noch is 'er tusschen Narezm en Buchara een andere plaets, Sioerkoel genaemt.

De weg van Merw na Buchara over Sieraab.

VAn Merw anderhalf myl tot een Karawul-Chaneh of wacht-plaets, aen de linker hand van Choesinizaan.

Van hier negen mylen tot Tsiahi-Siraab, dat is, de Put Siraab. De weg zandig en boschachtig. In Siraab heeft men maer een eenige Put, waer uit de Reizigers hun water mede nemen tot vyf mylen verder, alwaer zich ter neder slaen, hebbende de eerste twee mylen een effene vlakke weg, met ruigte aen weder zyde, en voorts zandheuvelen met bosch, tot die plaets, daer de Kafila haer rust neemt.

Van hier tot Oetsi Kodoegi, dat zijn de drie Putten; alhoewel op deze plaets nu maer een Put is. De weg is vol zandheuvelen en bosch, waer onder zich veele Taks-boomen bevinden; het is daer ook vol Nachtegalen.

Noch acht mylen verder, tot aen de kant van de Oxus, daer men zwarte Tenten van Herders heeft, is de weg zandig en boschachtig.

De Oxus hier over varende, ontmoet men, na twee mylen, aen geene zyde, een Dorp van den Vorst Abdullah Chaan gesticht, ryk van waterloopen, gezaei en Boomgaerden, daer de Reizigers gemeenelijk twee dagen blijven en Tol betalen.

Van hier tot Kharakul, hier vooren ge-

[p. 415]

meld, zijn drie mylen. De weg is vol gezaei en Dorpen.

Van Buchara.

DEze Stad heeft twaelf Poorten, die alle, of meest na de buiten-plaetzen, daer den uitgang na toe verleent, gebynaemt zijn: te weten,

1. Derwazeh Ferakend. 2. Derwazeh Risjabaad. 3. Derwazeh Nemaazgah. 4. Derwazeh Kharakul 5. Derwazeh Kizdewaan. 6. Derwazeh Cheir Abaad. 7. Derwazeh Feizabaad. 8. Derwazeh Sjahi Naksia-Abaad. 9. Derwazeh Toemaan. 10. Derwazeh Toerachi. 11. Derwazeh Siergaraan. De naem van de twaelfde Poort is de geheugenis ontglipt.

De weg van Mesihed na Oergentsi.

MEn gaet de Derwazeh Mogaan, dat is, de Poort Mogaan uit, en komt, na twee of drie mylen gaens, in Bagi Siah, 't welk een Koninks Tuin betekent, Noordwaerts op gelegen. Onderwegen ontmoet men Dorpen, water, gezaei en plantaedjen.

Van Bagi Siah tot Sehasiab zijn zeven mylen. In de weg heeft men Dorpen, plantaedjen en water.

Sehasiaab betekent drie water moolens: en is deze plaets een Dorp, aen geene zyde van 't zelve loopt een Rivier, die door te waden is.

Van Sehasiaab tot Rahdaar-Chaneh zijn vyf mylen, alwaer een Dorp met Tuinen beplant is. Onder weeg bejegent men ge bergte, en moeten de Reizigers daer over gaen.

Van Rahdaar-Chaneh tot aen Mijaankoeh zijn negen mylen. In de weg heeft men gebergte, en daer in eea lange straet, waer langs men gaet of weg maekt, en een water zijn loop heeft. Dit Mijaan-Koeh is geen Dorp, maer een kruin van een Berg, alwaer de Reizigers hun rust nemen. Hier is 't meest een geheel Jaer door betrokken lucht, wegens Regen of Sneeuw en Vorst. Onder dien Berg loopt een Rivier.

Van Mijaankoeh tot Sehroed, 't welk drie Rivieren betekent, zijn zes mylen. De weg is slykerig, oneffen en bergachtig.

Dit Sehroed is een Dorp met geboomte beplant, gehoorende onder den Zultan van Bawurz. Van Sehroed tot Bawurz zijn veertien mylen. Eerst vier mylen in en tusschen gebergte, de weg gaet langs een straet, alwaer men zich ter rust neder slaet. Men heeft daer ook een Kotel, dat is, een weg over een rug van een Berg. Alhier is meest altyd Regen, of Sneeuw en Ys.

Van hier tot Derbent zijn zeven mylen: over al gebergte, en langs een water. Tusschen beide ontmoet men meest zwarte Tenten van zwervende Herders. Dit woord Derbent betekent, alhier eigentlijk een berggang, of berg-poorte, in 't Latyn Pyla geheten.

Tot hier toe heeft men gebergte, en verders voor uit een Desitt, dat is, een Woestyne. vlakte of Heide, met ruigte en doornen, en onder andere met Abrotanum en Tragacantha begroeit. Men heeft aldaer ook zeker slag van eenen Arend, die men in 't Latyn Ossifraga dat is een beenbreker, en in het Turks Dewa Koesji, dat is, der Goden vogel, noeme.

Voorts van Derbent tot Bawurz zijn drie mylen. De weg is vlak en effen. Alhier is een Kasteel, waer in een Zultan zich ophoud. D'Inwoonders zijn Sunnis, en de bezettelingen Persiaensche krygsknechten: hebbende een Karawansera van klei enslijk gebouwt, buiten die vesting staen.

Twee mylen aen geene zyde de weg, is een Mesdsjidi Salaat, dat is, een gebedetempel: nebbende tusschen beide, ruigte, gezaei en zwarte Tenten van Herders, die hunne bevochtiging krygen van een Kahreez, dat is, een kanael, dat van de hoogte af, onder d'aerde geleid is. Voorts is meest alles woest, tot aen Oergendsi toe, zonder Dorpen en Herders, wezende dit Bawurz een grensplaets van Persien tegens d'Usbekken.

Van Bawurz tot aen Abi-Tadzien, dat is, het water van Tadzien, zijn zes of acht mylen. De weg is zandig en vol boschruigte. Men vaert alhier dit water over.

Van Abi-Tadzien tot aen Chaan Koedoegi zijn vier en twintig mylen. Hier voorzien zich de Reizigers met water voor die weg, die zandig en met heesters bewaszen is.

Wanneer men by nacht en dag reist, zoo besteed men daer aen twee dagen, en anders vier, zoo den dag alleen daer toe gebruikt word: zijnde recht in 't midden op de twaelf mylen, eene plaetze, die men Kamtsjimaar noemt, Chaan-Koedoegi, in het Tartarsch Chaans Put betekent, daer is geen gebouw, maer alleen een Put, alwaer de Reizigers zich weder met water voorzien.

Van Chaan-Koedoegi acht dagen reizens by dag en nacht, en anders zestien dagen by daeg alleen, tot aen een plaets Sakkai, daer niet anders, als maer een enkele Put is: de weg, als vooren, zand en boschruigte; wezende by de Zomer in deze

[p. 416]

Woestyn ook heete winden. Men rekent deze plaets van Chaan-Koedoegi onder Oergendsi.

Van Chaan-Koedoegi tot Tsjahi Dawoed, dat is, de Put van Dawoed, twaelf mylen: zijnde daer een Put, die zestig gez of ellen diep is; de weg steenig of rotzig, en voorts zandig, met bosch.

Van Tsjahi Dawoed tot Oetsi Koedoegi, 't welk in het Tartarisch, Turks of Turkestans, drie Putten betekent, twaelf mylen: de weg is klippig, en hart-steenig, met zand aen wederzyden.

Van Oetsi Koedoegi tot Achiri Tsjah, het welk in het Pesiaensch het einde van de Putten betekent, zeven mylen: hebbende aldaer steenkoolen aen de weg, de zelve is van zand en bosch.

Van Achiri Tsjah tot aen Kani Zogaal, dat is, Steenkool-myn, vyf mylen: de weg zandig, en met bosch.

Van Kani Zogaal tot aen Dehi Chodzjah, dat is, het Dorp van Chodzjah, 't welk Omtrent zestig of zeventig huizen groot is, vier mylen, namelijk drie mylen zand, en, voor de rest een harde grond.

Van Dehi Chodzjah tot aen Chaankah, een Vlek met een Bazaer of Markt, twee mylen: onderwegen ziet men aldaer gezaei, plantaedjen, en water.

Van Chaankah tot Hesaries, dat een Stad is, een myl: overal ziet men op weg gezaei, plantaedjen, en gebouwen; genietende water van de Rivier Oxus.

Van Hesaries tot Chewah of Cheiweg, is anderhalf myl. Tusschen beide is het bebouwt en bewoont: en zoude dit eigentlijk de Stad Oergendsi wezen, alwaer de Vorst Anoesjeh Chaan zijn Hof houd. Men ontmoet de Rivier Oxus anderhalf myl aen geene zyde, en zoude oud Oergendsi mede aen deze kant van die Rivier leggen.

De Rivier Oxus is in Oogst- en Herfstmaend laegst van water, kunnende men de zelve dan op verscheide plaetzen te paerde doorwaden, en is deze Rivier aen wederzyde meest met bosch en ruigte begroeit, en voorts vry hoog en steil van Oevers.

De weg van Oergendsi of Oergentzi na Buchara.

VAn Oergendsi tot de Oxus een halve myle, alwaer men deze Rivier over te varen heeft.

Van daer tot Tsjemen, t welk een Grasryke Beemde betekent, zijn acht mylen, vallende de weg meest langs de Rivier Oxus.

Van Tsjemen tot een plaets, geheten Masjik, tien of twaelf mylen, mede langs d'Oxus, over zand en bosch-ruigte, zonder eenige bebouwing tusschen beide, en zijn ook op die plaets geene huizen, leggende de Reizigers die afstand al veeltyds in een etmael af.

Van Masjik tot Bazergaan, mede twaelf mylen, over zand en door ruigtes; als mede ook langs d'Oxus, en desgelijks zonder bewooning of gewas.

Van Bazergaan tot aen Esimeh twaelf mylen: mede over zand en door bosch. Onderwegen ontmoet men een hoog gebergte, over welkers rug men reist, waer omtrent men ook van de Oxus scheid: by Esimeh word een groot Meir gezien.

Van Esimeh tot Khara Tsiader, dat in het Turkestans zwarte Tenten betekent, acht mylen over zand en door kreupelbosch, houdende op die plaets zich eenige Herders, van de Usbeksche stamme, met zwarte Tenten.

Van Khara Tsiader tot aen Goegoerli zes mylen, over effen zandig Land, zonder bewooning of gewas. Alhier is een Bronbeekje.

Van Goegoerli tot Sioer Boelaag, dat is, de zoute of brakke Bron-spruit, acht mylen.

De weg is vlak, zomtyds zandig, en voorts harde grond; met een Bron-beekje hier en daer, doch brak; waerom men van Khara Tsiader water mede nemen moet. Het water in Sioer Boelaag zelve is ook brak, doch zoodanig, dat de Beesten het zelve noch drinken konnen.

Van Sioer Boelaag tot Toerachi, een groot Dorp, is zeven mylen. Aen de weg zijn d'eerste vyf mylen zandig, en met bosch, maer de laetste twee mylen zonder wilde ruigte.

Van Toerachi tot Buchara zijn vier mylen: overal Dorpen, gezaei en beplanting tusschen beide.

In deze weg, tusschen Oergendsi en Buchara besteed men gemeenlijk twaelf dagen.

In alle gemelde bosschen heeft men meest wilde Verkens, Wolven, Hyrnas, Tygers, Luipaerden, enz. doch geene Leeuwen.

Van Buchara tot Kerminah zijn twee dagen reizens.

In een ander Persisch verhael word van de weg tusschen Oergendsi en Buchara aldus gesproken.

Van Oergendsi, daer men d'Oxus overtrekken moet, zijn zeven mylen tot Marsjikh.

Van daer dertien mylen tot aen Boerdaliekh, langs d'Oxus, en door bosch.

[p. 417]

Hier na veertien mylen tot aen Sioer-boelaag.

Dan tot Tsiehaar Munaar, dat is, tot de vier Toorens, acht mylen.

En van daer noch drie mylen tot Buchara.

De weg van Buchara na Samarkand.

IN de weg van Buchara na Samarkand is het Bergland: men heeft daer Dorpen, gezaei, en plantaedje; leggende de laetst genoemde plaets Oostwaerts en Noordewaerts op.

⁺Van Buchara is een myl tot aen Kharakand of Pehrakand.

Van daer tot Sjier Bedaan is noch omtrent een myl.

Dan twee mylen tot Tsiahi-naksibend, een plaets van verluchtiging en vermaek, met een gebouw van een Heilig Graft verzien, dat het volk uit Godsdienstigheit bezoeken.

Hier na een myl tot Dehinau, 't welk in 't Persiaensch Nieuw-dorp betekent.

Van daer tot Gietsidewaan, een groote Stad, drie mylen.

Noch drie mylen verder is Mierabaad.

Een myl daer voorby, ontmoet men Arabaan, daer de Inwoonders schoone Lammer-velletjes bereiden.

Dan volgt Tsiehaar Munaar, dat is, de vier Toorens, twee mylen verder.

Hier omtrent heeft men een zeer groot Koel of Meir, dat men niet overzien kan, van zoet water; waer uit het Landschap daer omtrent meest zijne bevochtiging krygt: beginnende dit Meir omtrent twee dagen Noordwaerts van Buchara, en strekt zich van daer tot dicht aen Samarkand.

By Samarkand heeft men een diepe Valeye, als een loop-gracht, die men aldaer Dzier, dat is, de drooge gracht, heet: strekkende van die Hooft-stad vier dagen reizens verre, tot aen Mijaankaal, daer het begin van die Valeye is: en zal dit lichtelijk de Sogd, dat is, de streek van die Valeye wezen, waer van in de Arabische Land-beschryving van Abulfeda gewag gemaekt word. Leggende dit Mijaankaal tusschen Samarkand en Buchara. By het Meir van Samarkand is een Berg, waer in men Goud heeft.

+ Dit zal misschien Terakent moeten zijn.

De weg van Samarkand na Balch.

VAn Samarkand ontmoet men eerst een plaets, die men Sjehri Sebz, noemt, het welk in 't Persiaensch een groene Stad betekent, alwaer zeer schoone Granaten vallen.

Hier na volgt Kharsji, 't welk men op vier dagen afstand van Samarkand rekent. Deze plaets leit ook in de weg tusschen Buchara en Balch.

Van Kharsji tot aen de Rivier Oxus is een dag reizens.

En van deze Rivier tot aen de Stad Balch, is noch twee dagen reizens.

De weg tusschen Hhauzi-chaan en Seras, gelegen tusschen Mesihed en Merw.

TUsschen deze plaetzen Hhauzi-chaan en Seras, waer van hier vooren gemeld, acht men de tusschen-stand op elf mylen: en zoude de hoedanigheit van de weg, wanneer men van Hhauzi-chaan afkomt, zich in dezen voegen toedragen.

Eerstelijk ontmoet men vervolgens zeven Karawul-Teppeh, of vlakke Uitkyk, of Wacht-hoogten, nevens de weg, die effen is, een myl d'een van den anderen afgelegen; doch nu met geen wacht bezet: nemende de Reizigers hare rustplaets gemeenlijk by de derde Uitkyk-hoogte, verziende zich met water van Hhauzi-chaan: d'andere vier mylen is meest zand en kreupel-bosch, tot de laetste Wacht-tooren. En van daer bejegent men voorts Herders, gezaei, plantaedjen en Dorpen, ongevaer vier mylen lang, tot aen Seras.

⁺De weg van Hhauzi Khassaab na Mesihed.

VAn Hhauzi Khassaab tot Kattsjider zijn zeven mylen: de weg heuvelachtig, en met bergen aen weder zyden.

Dit Kattsjider is een Dorp, met een verwulfde Karewansera, gehoorende onder Seras.

Van Kattsjider tot Meziroen zes mylen. De weg heuvelig en bergachtig: ontmoetende in 't zelve een Abisjoer, dat is, een zout Water, dat men in 't reizen tot drie malen toe, doorwaden moet.

Meziroen zelve is een sterk Kasteel, op een Berg gelegen, hebbende aldaer omtrent zestig of zeventig huizen staen, en ook een Raahdaar, dat is, een Opziender van de wegen, en een Ontfanger van de weg-rechten. Aldaer is mede een Fonteinbeekjen, alwaer de Reizigers hun plunje meest neder slaen: moetende voorts het gezaei hier omtrent meest van de Regen bevochtigt worden. Deze plaets behoort eigentlijk onder Mesihed.

Van Meziroen na Lenger zijn zeven mylen. D'eerste twee mylen is het Land heuvelig, en meest afdalende: ontmoetende

+ Dit Hhauzi zoude van het voorige onderscheiden wezen.

[p. 418]

daer een zoute Rivier, die niet diep, en door te waden is.

Van hier noch vyf mylen tot Lenger, een groot Dorp, met een verwulfde Karewansera, die met een poort gesloten word: hebbende hier ook versch water.

Van Lenger tot Mesihed zijn vyf mylen. D'eerste drie mylen gaet men over een ongelijke weg tot Tagotin of Agoten, een groot Dorp, in 't ronde met gezaei, plantaedjen en Dorpen verzien.

Van Agoten scheit zich ook een weg na Heraat, dat de Inwoonders op tien mylen reizens van Mesihed stellen.

Van dit Dorp zijn twee mylen tot aen Mesihed, over een effene steenige weg, vol Dorpen en Tuinen staende, eindigende aen de Derwaseh Buchara, dat is, de poort van Buchara.

Van Oergendsi, of uit des zelfs Nabuurschap, zoude men in tien of twaelf dagen te water in Astrachaan konnen komen.

Van Oergendsi strekt een Reisbaen na Sina: eerst door het Land van den Khalmaak, dan door de Volken Khazaakh, die van een Turksche stamme zijn; daer na door het Land van Tsiengies, of van de rechte Mogolsche of Moegaelsche Tartaren; voorts over Miming, Kirchiez, en dus al verders na Tsjien^* en Matsjien.

Van Buchara neemt men de weg na Sina over Samarkand, en van daer na Taasikend, hebbende tusschen beide Dorpen en gezaei.

Voorts van hier na Kaasiger^*, dat aen een groot Meir zoude leggen, en van daer verder na Tsjien en Matsjien.

Het Land van Mieng, Kerajiet, Tsiengiez, Khara-Khalpaakh en Khazaakh, is ten aenzien van een gedeelte afhangig van de Usbekken, en staet dat deel onder den Chaan van Oergendsi.

* Dat is Sina op zijn Persisch gegegt.

* Caskar.

Van Badachsjaan en Balachsjaan.

IN dit gewest vallen eigentlijk de Robynen Baleis, die na dit Land by een verdraeijing dus bygenaemt worden.

Alhier heeft men ook veel Lapis Lasuli, of Lasursteen. Men brand eerst de Rotzen, waer in de zelve is, die men dan met het opstorten van Azijn laet springen, om dat blaeuwe Minerael aldus daer uit te krygen.

Ook en ontbeeren in dat Land geene Turkoizen, die men in een roode grond vind.

Van de Waren, die men in 't Land der Usbekken bezorgt, als mede van eenig geld, dat daer gangbaer is.

DE Waren die daer vallen, of gebragt worden, zijn mooy gekrulde blaeuwe Lammer-velletjes van Buchara.

Kulahi Koeroegi, dat zijn mooye Mutzen, van zulke Lammer-velletjes toegesteld.

Kagezi Samarkandi, dat is, Papier van Samarkand; het welk men van de Kennipbast zoude maken.

Usbekker Messen, aldaer Tsjektsieki geheten, zijn in Persien zeer getrokken.

Alesiah Hhasari, dat zijn snelle Pasgangers van Hhasaar, die een groote weg aen malkanderen konnen afleggen.

Grana Alkermes; doch men heeft daer het verstand niet om het zelve wel te bereiden.

Castoreum, of Bevergeil.

Laali Badachsjaan, of Robynen Baleis.

Lapis lasuli, of Lafuur-steen.

Sengi Kaasigar, dat is, zekere witte steen, die omtrent Kaasigar valt.

Sementina of Worm-kruid, komende de beste van Taasikent, daer de zelve in 't wild groeit.

Mahi Dendaan, of Walrus-tanden, zeer wit en schoon.⁺

Paarpi, zeker Artzeny, dat men voor de oogen, tanden en buik gebruikt, en aldaer in hooge achting is.

Tensoe Chatai^* zeker Artzeny, als een roode Bolus, kostelijk van waerde, die uit Sina gebragt word.

Muskus, die daer heel goed te krygen is.

Rhabarber.

Porcelein.

Het kleinste geld, dat daer in gang is, is een koopere penning, die zy pul noemen; makende twaelf zulke penningen een miri, en vier miris een Tangah.

+ Deze Tanden worden uit de Noorder Landen, of van Siberie gebragt.

* Dit is als een geele Zalf, aengenaem riekende, waer van eenige proeven, onder my berusten.

Waren en Koopmanschappen, die men uit Persia daer met profyt brengen kan.

VAlfche Paerlen en Glas-werk van Hhaleb.

Goede Kristal.

Saffraen.

Aledziah Gilam, dat zijn Gilaensche Aledsjas of gestreepte Zyde Stossen.

Goud en Zilver Laken.

Daraijen of dubbelde Armozynen.

Carmozyn-laken.

Kasini, dat zijn Kressen of Sergies.

[p. 419]

Tapoentjis dat zijn Vilte Regen-mantels.

Otter Bont-vellen.

Een ander aerd van Bont; in het Persiaensch en Turkestans Khouduz geheten.

Nagelen.

Ongezuiverde Zuiker.

Lithargyrum.

Aluin, enz.