Noord en Oost Tartarye

Het Landschap van Buchara.

HEt Landschap van Boechar of Buchara, zijnde mede de naem van des zelfs Hooft-stad, is gelegen op de hoogte van negen en dertig graden.

Het paelt, ten Zuiden, aen de Perzen: ten Noorden, aen de Kalmaksche Tartars: ten Westen, aen Samarkand, en dicht aen de Kaspische Zee; en ten Oosten, aen Caskar en Turkestan, werdende het zelve, onder 't Usbeks Tartarye getelt.

Abulfeda stelt Buchara, als d'eerste Stad in Mawaranahr, op de lengte van zeven en tachtig graden en twintig minuten: en Saganija, of de Stad Schumon, in 't gewest van Saganija, de laetste Landstreeke na het Ooste, op twee en negentig graden en veertig minuten, verschillende eene streeke van negentig mylen, van het Weste na het Ooste te rekenen.

Zommige verdeelen dit Landschap in groot en klein Buchara.

De Stad Buchara is geplaetst in een lage Landsdouwe, omkringt met een hooge aerde wal.

Zy is verdeelt in drie deelen: waer van de Vorst met zijn Hofgezin, en Hovelingen, het middelste bewoont. In het tweede woont den Koopman, en in het derde gedeelte houden zich de Ambachtsluiden, en vreemdelingen op; hebbende elk Ambacht en Koopmanschap, zijne eigen afzondering. De Kerken en Stads gebouwen zijn prachtig, van steen opgehaelt, en van binnen vergult.

Midden door de Stad loopt zeekere Vliet, welk quaed water geeft: die 'er van drinken, worden met de wurm in de beenen gequelt, gelijk in Guinea.

Het Landschap van Buchara gehoorde wel eer aen den Kroon van Persie; doch is nu op zich zelfs, en een eige Prinsdom.

De Chan of Vorst van Buchara trekt zijne meeste schattinge van de Stad alleen.

Alhier komen zoo wel Indianen, Perzen, als Muskoviters, Koophandel dryven.

Deze Stad was van ouds ruchtbaer, door oeffening van konsten, geleerde luiden, en geleertheit. Was mede een der vermaerste Over-Oxus gelegene Steden, en van een aenzienlijke en deftige timmeraedje. Men telde daer rondsom vyftien Dorpen, en zoo veele Voorsteden, welke alle met een groote muur, van twaelf parazangen in de ronte, omcingelt waren, gelijkelijk met de Stad: het geene tegen den aenval der oude Scythen, was gesticht. De Stad zelve was daer en boven noch met een binnemuur omringt. Daer binnen stont weder een bemuurde afsnydinge, in de welke het Slot, geheten Kohundiz, gezien wierd. De Riviere Sogd loopt door de Voorstad: die mede de Landen daer rondsom besproeit: ook een zeer aengenamen en vruchtbaren oort verschaft.

Zoo wel d'Arabieren, als Scythen, hebben de Stad Buchara van ouds meermalen verwoest gehad.

[p. 375]

De Huizen in 't Land van Buchara zijn gemaekt onder van graeuwe, en boven van tigchel-steenen, of ook wel van leem, en zijn gedekt met gebakke tigchel-steenen. De wulfzels der Huizen zijn beschildert met veelderhande vaste en schoone verwen. Op de poorten van veele Steden heeft men klokken, in dit gewest, tegen het gemeen gebruik der Mahometanen.

De Bucharen worden gehouden uit het Jodendom gesprooten te zijn: waer voor zy zich ook zouden uitgeven; doch nu over gegaen tot het Mahometaendom: hebben evenwel veele kerkelijke gebaerten, (zoo gezegt word) na het Jodendom hellende. Hunnen aert is, te tuisschen, als de Joden in Duitschland gewoon zijn te doen. Zy zwerven alom in de Tartarische Ryken: zijn dienstbaer, en niet zoo helthaftig ten kryge, als de andere Usbekken. Veele hebben zich, by Inlandsche twist, onder den Kalmakken en Moegalen, en ook in Siberien begeven.

Zy zijn wel Tartaren: maer meer zedig, als veele anderen, in ommegang bescheiden en beleeft.

Het Bucharische volk komt tot Astrakan steeds Koophandel dryven, brengt aldaer Zyde, en Zyde stoffen: ook alderhande Indische en Persiaensche Koopwaren, in Schepen, met een mast, dwars over de Kaspische Zee varende: waer uit te besluiten is; of dat hun Land aen de Kaspische Oever stoot; of dat aldaer groote Rivieren zijn, die in gemelte Kaspische Zee uit storten. Zy zijn net in hunne kleding, en byna den Persianen gelijk.

Zy zijn Nabuuren van Samarkand, en word, by eenige Schryvers, het Landschap van Buchara, zomtyds met dat van Samarkand eens gebieds genaemt.

De hedendaegsche Buchaersche Vorst word Abdeses genaemt.

Op het Jaer zestien honderd vyf en zeventig, is tot Moskou aengekomen zeker Afgezant, uit het Landschap van Buchara. Die met hem gesprooken hebben, zeggen, dat hy zeide, zijne Landaert wel Tartars van afkomst, doch zeer wel levend te zijn; dat men hun ongelijk dede, met d'andere Tartars te vergelijken; dat zy d'Edelste onder alle de Tartarsche volken waren, en bezaten verscheide groote bemuurde Steden, behalven een groot aental kleine Steden, en ontallijke veele Dorpen. Hy zeide, dat hun Volk genaemt wierd Boussermannoff, dat is, geloovigen, om dat zy den waren God erkenden; dat de meeste andere Tartars Heidenen en Afgodendienaers waren. Hy zeide wyders, dat de Kalmakken een dwalend en woest leven leiden, die noch Steden noch Dorpen hebben, maer van den eenen plaets na den anderen, hun Vee dryven, hen nederzettende daer de beste Weide is; van welk Vee zy leven, en kruipen onder Hutjens, die zy op Wagens en Karren omvoeren; dat dit Volk zomtyds wel honderd mylen weegs voort toog, eer dat zy zich neder zette, daer zy zich dan, gelijk de Byen, neer sloegen.

Dees Tartar zeide mede, dat de Tartaren, die hy Kalmakken oneigentlijk noemde, en nu Sina hadden bemagtigt, gedeilt waren, in drie Volken, te weten, jungarski, Mongalski en jurzinski; dat in het Land der Kalmakken, een beruchte Rivier was, genaemt Aour of Ahour (misschien Amur) die tot een Grens, tusschen het gebied der Moskoviten en Sinesche Tartars strekte; dat de Landen, tusschen Tartarye en Siberie, weinig bewoont waren, en dat men daer loutere Woestynen zag; dat men uit Siberie door Samarkand, veel korter in het Zuiden van Sina konde komen, als door het Woest Tartarye.

Het Ryk van Buchara, zeide hy, was vry groot; onder het zelve waren begrepen eenige Kozakken, als mede de Stad Ciarcia en andere Steden, wezende de Hooft-stad schier zoo groot, als Moskou. Gelt ging'er niet veel om: maer men vermangelde alles. Den meesten handel bestont in Vee, dat zy, aen de Sinezen, tegen Zyde stossen wiszelden.

De Stad en het Landschap van Buchara hebben veele Mahometaensche Heiligen, en Geleerde Mannen voortgebragt. Men heeft 'er op eenen tyd vier duizend gehad.

Al het Edel gesteente, dat van Buchara komt, is doorboort: schynende dat men in die Landen de Juwelen aen draden geregen, gebruikt.

Het woord Bochar, word verklaert in 't Persisch te betekenen, vergader plaets van wetenschap, vermits aldaer, in de oude tyd, zoo eene groote toeloop van geleerde Mannen was.

Van Solitaia Horda, een plaets niet verre van Astrakan, omtrent de Volga gelegen, zegt men, dat daer nu geen Menschen zijn, maer veel steene gebrokene Huizen en Gebouwen, wezende de Menschen al in de Krim verhuist, ter tyd als Casan aen het Russische gezag is onderworpen, welke met de Bucharen, ook eener afkomst gezegt worden, te zijn.

Het Bucharische volk spreekt een zelve Tale, als die van Sogd en Samarkand: is schoon van gelaet, en van goeden in-

[p. 376]

borst, tot voortekens en wichelaryen genegen.

Geen Koninks Lijk wierd voor heenen buiten de Stad begraven; doch de Gemeente had hunne begraefplaetzen in het Veld.

Behalve de Markt, zijn 'er noch andere plaetzen, daer het volk, op gezette tyden, by een komt.

Volgens Gool, zoude de Steden Buchara, Samarkand en Balch, als in een driehoek leggen, op eenen afstant van vyf en twintig mylen van malkanderen: en Samarkand ten Noord-ooste van Buchara.

Eenige brengen Buchara onder de Steden des Landschaps van Chorasan: en andere, als Abulfeda, onder Mawaranahr, die Buchara onder de Hooft-steden van Mawaranahr rekent.

De wateren van den Vliet Sogd, komen tot aen Buchara, en loopen door de Stad, dryvende aldaer de Moolens om, en bevochtigen de Velden. Voorts gaet deze Vliet tot aen de Stad Beikend. Doch, behalven dezen Vliet zijn 'er noch verscheide andere: als, de Rudbezuk, Rudneukend, Naghan, Tsjubjaroud, Neubahar, en andere.

Uit den Vliet Sogd dalen veele andere Vlieten af, die de Landen omtrent Buchara bevochtigen: welker een Kasirkam genaemt word, die ook de Landstreeke van Hermet besproeit. Noch zijn 'er de Vlieten Neukud, Berze, Beste, en Ferwan, die de lage Landen bewateren.

By Buchara is een Berg, Warkal genaemt.

Buiten de Stad zijn veel Tuinen en lustige plaetzen.

Het Hout tot Buchara word uit de Boomgaerden of uit de Bosschen gehaelt: als 't Hout van Algadde en Tamaris.

Beikend, Bikand of Bikend, is de naem van eene Stad, in de Landstreeke van Buchara, eene dag reizens daer van afgelegen. Men zeit, aldaer duizend Wacht-toorens te zijn. De Stad heeft een vaste Muur, en eenen prachtigen Tempel: wiens binnenste vertrek, wegens pracht van bouwkunst en schilderwerk, uitmunt. Zijn Portael of Galderye, is de schoonste van gansch Mawaranahr. De muuren zijn door de vyandlijke Tartaren verwoest.

Op de grenzen van de Stad Beikend, naby de Stad Farner, eindigt de Vliet Sogd.

Tawawis is eene Stad, onder het gebied van Buchara, en zeven mylen van daer. Daer is een Koopmarkt, daer het volk van d'omleggende plaetzen, eenmael des Jaers, te zamen komt. Het was eertyds eene groote Stad: maer al voor Eeuwen verwoest. Heeft ook veele geleerde Mannen uitgelevert.

De Landftreeke daer omtrent heeft veele Tuinen en Hoven: en ter tyd, als die groen zijn en bloeyen, komt het volk uit gansch Mawaranahr, vermaeks halve, aldaer.

Dabusiyah is een klein Stedeken, tusschen Buchara en Samarkand, twaelf mylen van Tawawis, en vyf van Chashaniyah en Kereme, ten Zuide van het Dal Sogd, met de Stad Arbenyan, op de weg van Chorasan. Het heeft geene Voorsteden noch Hoeven, en is kleinder als Arbenyan, en even zoo groot, als Tawawis.

Kermina is eene Stad, tusschen Buchara en Samarkand, en tusschen Tawawis en Dabusiyah gelegen, op een afstant van vyf mylen van Dabusiyah en zeven van Tawawis. De Stad is grooter en Volkryker als Tawawis. De Landstreeke is ook vruchtbaerder van grond. Kermina heeft veele Dorpen onder zich.

Maimargh word onder de Steden van Mawaranahr gerekent: is, volgens Allebab, een groot Dorp, op den weg, die loopt na Buchara. Maimargh is ook noch een andere plaetze, nevens den mond van de Vliet Gihun gelegen.

Hoe Balch en Buchara zeer vermaerde Steden, in deze Landschappen, aen de andere, of Noord-west zyde van de Kaspische Zee gelegen, in oude tyden wierden genaemt, bekent Della Valle gaerne, niet te weten: 't en zy Buchara het oud Baktra is, welke door den Vliet Baktrius word besproeit, die by Ferrari voor Buchara word verklaert. Doch Baktra is veel eerder Balch.

Sceburkan is eene Stad, in de Landstreke van Balch, en negentien mylen van die Stad afgelegen. Dit gewest word mede Ziurzana geheten.

Schude is een Stad, in de Nabuurschap aldaer gelegen.

Andichud is een der gewesten of Landstreken van Balch, en de geboorte plaetze van Zeid Zemal Eldin, Leer-meester van den Grooten Tamerlaen, die zulken grooten gevoelen van zijnen Leerling had, dat hy, by uiterste wille, op zijn sterf-bedde beval, by hem begraven te worden. Als Tamerlaen de eerste male in de gewesten van Gihun gekomen was, gaf Zeid hem een Vaendel: 't geen hy voor een gelukkige voorboode hielt, en nam steets in magt toe.

Tusschen Balch en Herat leggen groote en ruime, of wytstrekkende velden: als

[p. 377]

San, Zaharik, Zeihektu, Meimene, Keisan, Murgab en Meruzak. Desgelijks zijn 'er rondsom beboude Dorpen, waer uit de Inwoonders van Herat groot genot trekken.

⁺Kabazjan, anders Kuadjan, is eene Landstreke, onder het gebied van Balch gelegen, met zeer veele Tuinen.

Parrab of Barrab, is een Stedeken onder Balch, vyf Duitsche mylen van die Stad gelegen. Aldaer was een Heiligdom of Atesch, dat is, een plaets, daer een altyd bradend vuur, in oude tyden Bahar genaemt, onderhouden wierd, en door de Magen, of oude Persische Geestelijken zeer vermaert: daer ook noch heden overblijfzelen van zoude gezien worden. Derwaerts trok men, uit verscheide verre gelege Oorden, ter Bevaert.

Door de Voorstad van Balch vloeit een Vliet, Dehash genaemt, die, de Tuinen en Akkers bevochtigt te hebben, twaelf mylen van de Stad Balch, in den Oxus of Gihun valt.

⁺De Vliet Baktrius, by Curtius, Plinius, en Strabo, Sariaspes of Sariaspa genaemt, word nu Buchian of Bochora geheten, valt uit den Berg Taurus, bevochtigt het Landschap van Baktriana, en Baktra zelve, nu Balch, stortende zijn water in den Oxus.

Desgelijks schryft Strabo, dat voorby Baktra, anders Sariaspa. een Vliet, ook Sariaspa geheten, vloeit, en in den Oxus valt.

Balgsche wilg, die in de Landstreke van Balch overvloedelijk groeit, is een Boom, van de grootte, als eeb Granaet-appel: brengt riekende Bloemen van verscheide kleuren voort.

Op de grenzen der Landstreke van Tocharestan, leggende ten Ooste, neffens de Landstreke van Balch, leit, vyftien dag reizens van de Stad Balch, eene Stad, van een zalven name, als het Landschap, Badachan, anders ook Balachxan geheten. Dit Landschap raekt tot aen de grenzen van Indiën, en is gansch bergachtig. Des zelfs Inwoonders worden by Ptolemaeus, ten deele met de naem van Komeders gedacht: die Tocharestan ook by Landstreke van Balch stelt; en in de beschryving van Baktriana zeit hy, dat onder de Sariaspers, die Baktrianers zijn, de Tocharers staen.

In het Landschap van Tocharestan hebben, volgens oordeel eeniger Arabische Schryvers, de Rivieren Jaxartes, anders Sihun, en d'Oxus, anders Gihun, hunne eerste Bronnen.

Aldaer vakt overvloedelijk, en word veel gegraven, een slag van Hyacinthsteen, of Robyn, dat by de Juweliers heden, Balais genaemt word: te weten, na d'Aderen of Bergen zelf van Balachx: gelijk ook d'Arabieren die steen Balachx genoemt hebben.

In Tocharestan leit eene Stad, Talakân genaemt, op de lengte van honderd en twee graden en vyftig minuten, en op de breette van zeven en dertig graden en vyf en twintig minuten.

De Bucharen zijn Mahometaensch van Geloove. Zy zijn zachtmoedig van aert, niet oorlogs gezint, hoog van stal, en schoon van wezen. Zy zijn niet genegen tot den Roof, maer tot den Koophandel en Landbouw. Zy woonen in bemuurde Steden, hebben een eigen Konink, en betalen, om rust te genieten, schatting aen de Kalmakken.

De Bucharen reizen, met Kamelen, Paerden, en Dromedarissen, geheel tot in Sina en Indiën, als ook alom in Siberie, Kalmakkia en Moegalia, en brengen alderhande Zyde koopwaren, als ook Kaneel, van daer, doch slecht en grof: gelijk mede Badian of Ster-anys, 't geene, in Brandewyn gelegt, dien zoet maekt, en dan geoordeelt word, een geneesbare drank roor de zieken te zijn, en vrolijkheit te rerwekken. Zy brengen ook Sinesche Tabak mede, zoo fijn als haair gesneden. Deeze Tabak is van alderhande verwe, als bruin, geel en groen. De bruine geeft en schoone reuk van zich, en is wel de sterkste, om iemant dronken te maken: zoo dat die zwak van herssenen zijn, zich ran de zelve moeten onthouden. De zelve Tabak word by de Sinezen in slechte zuiker geweekt. De Sinezen, van wien de Kalmakken het Tabak rooken schynen geleert te hebben, weten zich, met de rook ran dezen Tabak in te zuigen, byzonder dronken te maken, zoo dat zy beven, en als onzinnig neder vallen. Maer om daer ran bevryt te zijn, weet men de ketels der pypen zoo klein te maken, dat daer van geen gevaer is.

De Bucharen brengen noch vervalste Edele gesteenten te koop: te weten, van Kristal gemaekt, dat zy alderhande vormen en verwen weten te geven, en zoo aerdig nagebootst is, dat het fijne gesteenten schynen te zijn; zoo als door my de proef daer van genomen is.

Zuid-westwaerts van het Meir Altin of Oby heeft zich, zoo my Tartarische Reizigers bericht hebben, zeker getal van Bucharische Huisgezinnen, 't zy verstoten, of vrywillig hun Land verlatende, in vaste wooningen neder gezet, en

+ Warner.

+ Heden word nergens in dezen Oort kenteken of voetspoore van den ouden naem Bactria of Bactra gevonden, hoewel by de oude Grieken en Latynen, zoo zeer berucht.

[p. 378]

neemt aldaer den Landbouw en Koophandel waer.

Kort bericht, over Steden, Plaetzen en Gewesten, bezuiden Siberie, en beoosten de Kaspische Meir gelegen, en hun onderlinge afstant, meest onder de naem van Kasaki Tartari, enz. begrepen, bekent in de Buchaersche en Chewinsche Landstreke, zoo als die zijn bereist door zeker Rusch Koopman uit Tobol ter handel, en aen my schristelijk mede gedeelt, als volgt.

Beschryving der Reize van Tobolske, tot de gewesten der zoo genaemde Tartarsche Kozakken. De reisbare wegen met de benamingen over Adbaschcoy en Kapkani, tot de Rivier Ischim, en van de Buchaersche en Chewinsche plaetzen, enz.

Tot de welgelegene plaets Shamshi Karagaioe, is twaelf dag reizens doorgaens, welke Rivier Ischim valt uit het Zuid-westen in de Rivier Irtis, en van Ischimskie Karagaioe recht toe, tot den oorspronk van de Rivier Ischim, voorby Irtis, zijn steenachtige wegen, elf dagen reizens, welkers oorspronk komt van 't Oosten ter slinker zyde van de steenbergen, tusschen beiden de boven gemelde Shamshi Karagaioe, en den oorspronk van de Rivier Ischim, zijn veele stilstaende wateren, Visch-ryk, van Snoek, Baers en Caroessen: van de oorspronk der boven gemelde Rivier Ischim, tot de Rivier Nor Ischim, is een dag reizens, de welke valt in een Meir, daer Visch is in overvloet.

Van de Rivier Nor Ischim, tot de oorspronk van de Rivier Kinirbaskie, zijn zes dagen reizens.

Van den oorspronk van de Rivier Kinirbaskie, tot de Rivier Sarisoe, is vier dagen reizens.

Tusschen de Rivieren Nor Ischim, Kinirbaskie en Sarisoe, zijn 'er andere kleine Riviertjes: een is 'er genaemt Torga d'anderen zijn onbekent: Kinirbaskie valt in de Rivier Sarisoe, die dan valt in de Rivier Sirdarjoe: op zommige plaetzen gaet de Rivier Sarisoe onder door d'Aerde: van de Rivier Sarisoe tot Toergoestan, is weinig Gras: veel zandachtige wegen, zijn daer: op zommige plaetzen is 't water zoutachtig; en daer is omtrent de Rivier Sarisoe, veel wild Gedierte, als Cagali of Haezen, Karakorjouki en Cabani, of wilde Verkens: als men de rechte weg zoude gaen van de Rivier van Sarisoe tot de Stad Toergoestan, de Zetel plaets van den Gezaghebber der Kozaksche gewesten: Teffki Chan, is zeven dagen reizens die weg is bekommerlijk om te reizen, door 't gebrek van water en hooge steenachtige Bergen.

De tweede weg, langs de Rivier Sarisoe, over Saoescan, is 't steenachtig: op de Kalmaksche weg, ter zyden de Kozaksche gewesten, is een Wacht: over de Rivier Zchui, van de Stad Savran, tot de Stad Toergoestan, is dertien dagen reizens; daer zijn veele Wateren en effen Landen; men reist 'er met Wagens; daer zijn Bergen, maer niet hoog.

Van Saoescan, de steenachtige Rivier Sirdária uitgaende, ter rechter zyde de boven genoemde Stad Savran: in de Kozaksche gewesten, is de Gezaghebber die daer zich ophout, Kas Sultan genaemt: ter slinker zyde van Savran, is 't steenachtig, in 't Kozaksche gebied.

In de Stad Soesack hout zich op, den Vorst Abla Sultan: van Savran tot Soesack is een dag reizens, en meer: ter rechter zyde van Savran, achter Sirdar, is de Stad Akkorgan: Zuid-westwaerts van Savran, is den Gezaghebber zijn naem onbekent: ter rechter zyde van de Rivier Sirdar, aen de kant van Karakalpaskojoe, is de Stad Sirnack en de Vorst of Gezaghebber, genaemt Ischim Sultan.

Noch van de Stad Savran, een dag reizens, is de Stad Karatsioeck den Heerscher zijn naem aldaer, is onbekent, en hy hout zich op aen de Rivier Say, die komt van het Oosten uit de Steenrotzen, en valt in de Rivier Sirdar.

Van Karazchoekoes tot de Stad Toergoestan, is anderhalve Duitsche myl, en den Vorst genaemt Teffki Chan, als reeds gezegt.

Van Toergoestan benoorden de Steenrotzen, is de Stad Karnack, en de Vorst genaemt Chaip Sultan: omtrent die Stad vergaderenze Loot, dat de Steenrotzen uitgeven: beoosten Toergoestan zijn de Steden Bavloeck, Oeraicha, Tasianikack: bezuiden is de Stad Ichan, aldaer is den Vorst Boelaet Sultan, de Zoon van Teffki Chan: van Toergoestan tot Ichan, is vyftien Werst, of drie Duitsche mylen van malkander; daer wassen Druiven: bezuiden de Stad Ichan, is de Stad Otroff; een halve dag reizens,⁺ aldaer is den Bevelhebber genaemt Toerson Chan: van Otroff, bezuiden tot de Stad Sosiran of Sairan, anderhalve dag reizens, is den Bevel hebber Karabas Sultan, en dan zijnder noch veele andere kleine Stedekens: als in de Kozaksche gewesten zijn in 't geheel twee en dertig kleine Stedekens, waer van de voornaemste is de Stad Toergoestan; zy leit rondsom in 't water, de wallen zijn met zant opgeworpen, wat meer als twee vadem in de hoogte, met laege Rondeelen; een Rondeel by 't huis van den Teffki Chan, is opgerecht van gebakken steen; de andere zes in 't getal,

+ 1960.

[p. 379]

verstrekken tot Stads Poorten, en zijn opgerecht van ongebakken steen, de muuren zijn een vaem dik, op zommige plaetzen minder; de groote van de Stad in 't rond, is wat meer als een Werst, dat is een vyfde van een Duitsche myl: in die Stad is een gebouw, aldaer genaemt Astana, lang betimmert, zeven en twintig vadem, breet vyf en twintig vadem, de muuren zijn çierlijk opgetooit met alderhande verwen, op verscheide plaetzen verguit, boven op zijn twee Toorentjes: van binnen in dit Astana zijn over de honderd vertrekken, en die vertrekken bestrooyenze zomtyds met Broot kruimelen, daer in staet een Ketel, wat hooger als tot een mans middel, vyf vadem min een halve elle in 't rond; aen die Ketel zijn negen handvatzeis, rondsom met Lofwerk gegraveert; by die Ketel komen Van andere gewesten Boecharen, welke hebben het Boesoermansche, of Mahometaensche Geloove: zy slachten Vee, honderd stuks, en meer, leggen 't en koken 't in die Ketel tot een Offerhande, daer na begint de Gemeente van de Stad daer uit te scheppen, zoo veel ieder gerechtigt is. In Astana leit Asreetkosha, een Heilig Man begraven: boven op Astana nestelt een Vogel, by haer genaemt Leefleck, gelijk als een Oyevaer, spier wit, heeft zwarte vleugels, is lang van poten, tot een mans middel hoog, en heeft dikke nebben, langer als een elle: by Astana staet een Tombe opgerecht van gebakken steen, gepleistert gelijk de muuren van Astana, met alderhande verwen: in die Tombe leit Koetsioeck Chan, een kleine Prins, die wel eertyds met de Baskiren geoorlogt heeft tegen de Sibierzen; op hem leit een Jaspis steen.

Dit bovengenoemde Astana, heeft getimmert Temir Asack^*,die hadde daer toe Meesters gebragt uit het Kitaische § Ryk; en hy Temir Asack leit begraven, in, of omtrent Samarkand, en zoo andere zeggen, in de Stad Toergoestan: haer drank is water uit gegraven putten, het Geloof aldaer is Boesoermans, gaen blootshoosts, zonder Tulbanden; de Koopmanschap die de Boecharen inde Kozaksche gewesten maken, is Kattoen, rood en wit, van de slechtste zoort. Daer is geen Koopmanschap van veel waerde in de Kozaksche gewesten: zy hebben geen of weinig grof Geschut, klein geweer is 'er weinig, ook zijn 'er geen goede Werk-meesters: zy oorlogen met Boogen en Schichten; het geweer krygen zy uit het Boechaerfche Ryk, haer oorlogs kleederen zijn Pantzieren^**Tigilakoff gebynaemt: Vee van Schapen en Paerden is 'er overvloedig, Koeyen en hebbenze niet: de Teffki Chan die nu in Toergoestan gebied, en heeft geen Beenen, alzoo die afgeschooten zijn van zijn eigen Natie, zy dragen hem op de handen: daer is een Jaermarkt. Den Teffki Chan ryd te Paerd om de Koophandel te dryven, omgordelt met Pyl en Boog; wat de reden is dat hy zoodanig uit ryd, is onbekent. De Natie van de Kozaksche gewesten zijn vrye Luiden, zy mogen gaen waerze willen, zonder d'Overigheit te kennen: de Karakalpacken zijn van haer niet ver, en na beneden by Cirdar gelegen, zeggende geloofwaerdige Luiden, dat'er van die Natie acht duizend zoude wezen: zy en hebben geen grof Geschut, maer Pantzieren Tigilajoff genaemt, en smytgeweer hebberize overvloedig in de Kozaksche en Carakalpacksche gewesten: daer valt Rys, Proco of Geerst, Garst, Weiten, Erten, doch Rogge en Haver, en groeit 'er niet: bezuiden en ten Oosten van Toergoestan, is de Rivier Talas, die is zes dagen reizens, en meerlang, word bewoont van de Kozaksche Volkeren,die na 't zeggen, veertig duizend in 't getal zijn: noch bezuiden Toergoestan, zijn meer vaste Steden, als de Stad Tashent of Taskeit, zes dagen reizens van daer; daer rondsom erneren haer Luiden, by hen Katama Koeroema genaemt; den Vorst aldaer, is genaemt Oeraes Sultan, deze hebben het Boesoermansche Geloove, en oorlogen Jaerlijks tegen de Kozakken.

Noch van Toergoesran Zuidelijker, vyf en twintig dagen reizens, is de Stad Caskar, daer rondsom generen haer Volkeren, genaemt de witte Kirgisi, hebben mede het Boesermansche Geloof, haer getal word begroot op twintig duizend.

Noch bewesten Toergoestan, tot het Boechaersche Ryk, is zeventien of achtien dagen reizens, van Toergoestan tot de Rivier Sirdar, is een dag reizens, heeft zijn oorspronk uit het Zuiden, en valt in het Chiwensche Meir; in die Rivier is de Visch Somi en Sasani, of Karper, en veele⁺ andere Visschen: van Sirdar tot de Put, genaemt Dertikoetoeck, by droog weêr, is vyf of zes dagen reizens; noch drie dagen reizens, is 'er weer een Put by Boechar, of Buchara.

De Stad Boechar, is in zijn omtrek zeven Werst, dat is omtrent anderhalve Duitsche myl, heeft twaelf Poorten, laege Ronduiten, bezuiden vlak Veld, met Bosschagien, benoorden een staende Meir; daer is niet veel Visch, als Sasani en Somi, rondsom zijn beplante Boomen, en veele omleggende Dorpen; Koninks, Heeren en anderer byzondere perzoonen hare Tuinen en Bosschagien, die Kerssen, Appelen en Peeren voortbrengen, als mede den Wyn-

* Tamerlaen § Sina.

** Deze Pantzers zijn van yzere ringetjes of schobbetjes, die aen een yzere Helmet, welk op 't hoost staet, vast zijn, en tot op de borst komen, bedekkende mede het aengezicht, zoo echter, dat men 'er door zien kan.

+ Somi is een vette Visch die een groot hooft heeft, ze voet, en meer in lengte, ik gisse een Salm of Steur.

[p. 380]

gaert en Granaten, en vorders alderhande vruchten, zijn daer; doch Rogge en Haver, en groeit 'er niet: daer zijn vier Markten, als de Zilver Markt, de Zhiarts, de groote Tym, en de kleine Tym.

Op de groote Tym verkoopenze Russe en Boechaersche Waren, in de klein Tym verkoopenze Kiselbarsche en indiaensche Waren, op een plaets Tsiartsiach, verkoopenze gemaekte Kooperwerken, Klederen, Boogen, Zabels, Roers, en alderhande Waren; tegens den Avond brengt ieder een zijn Waren van de kleine Markten op het groote Plein, die genaemt word Iristan. In die Stad zijn van alderhanden konstige Hanteeringen, zy maken 'er ook Kruit en Geweer, daer zijn in de veertig stukken grof Geschut, zy leggen niet in rang, en worden ook niet gebruikt, ten zy dat den Boechaerschen Chan uit de Stad gaet, om op hare wys, den Godsdienst te plegen, tweemael in 't Jaer gebeurt dat, en dan schieten zy elke reis twee schooten, Trompetten, en slaen op Keteltrommels, dan volgt den Chan op een Kameel, en schieten zy ook met klein Geweer; den Chan word gevolgt met honderden van Kamelen, overdekt met Tapyten en Kleeden, uitgemonstert met alderhande çieraden, achter die volgen twee Oliphanten, daer op elk twee perzoonen zitten, die de zelve bestieren, met een yzere haek: op de weerkomst van den Chan, word hem voorgebragt een Kameel, dan neemt den Chan zelf een Spies, en doorsteekt met zijn eigen handen den Kameel, en geeft hem ten Offer aen de omstaenders, met hem gaet een Mans perzoon, die voor hem draegt een yzere Pen, die de hoogte van een vadem heeft; zijn naem is Saman Goel Chan, hy heeft veele Vrouwen, de buiten wachten zijn Russche Slaven, op de Markten worden de Tollen of Inkomsten ingevordert; het zeggen is dat'er van de Ruszen in Boechar, en in andere Steden daer omtrent, eens zoo veel Vrouwvolk is als Mannen. Ruszen zijn daer in achting, als de eigen Natie.

De Handelplaetzen zijn opgerecht van steen, die vyf in 't getal zijn, op alle straeten word Eetbare Waren verkost: de Volken in dat Ryk zijn zeer goedaerdig, zy hebben op de Turksche wys, een Tulbant op haer hoost, daer zijn in die Stad in de twintig Medresen, dat zijn Kloosters, daer in woonen Moelljens of Molli, dat zijn Papen, deze Kloosters zijn steene gebouwen, de muuren zijn verçiert met alderhande aert van verw: in dat Ryk zijn veel Tuinen de Wateren zijn midden door de Stad geleit, daer zijn weinig gegraven Putten, waer van dat'er zijn die zout water geven, zy zijn vyanden van dronke Luiden, die op straete zijn, vangenze, en worden door de Stad geleit, en gegeezelt.

Die daer prys stelt op het Brood en Eetbare waren, buiten de Wet, word mede door de Stad gegeezelt.

De Justitie over de Quaetdoenders en Verraders, is hangen, de kop af slaen, spitzen, voor den Oliphant werpen, met knuppelen doodslaen, levendig 't vel afhalen, de valsche Munters gietenze de keel vol van hun valsch gesmolten Metael, en kappenze de handen af, en spykeren haer aen een pael.

De Boechaersche Saman Goel Chan, heeft in zijn Hof over de twee honderd gelubden, die daer gebragt worden uit het Mooren Land.

Hy geeft aen de Grooten eens des weeks gehoor, en dat op Vrydag, zijn ouderdom is in de tachtig Jaer, zijn baert maekt hy zwart, in zijn Hof heeft hy Aepen, een Leeuw, twee Oliphanten, een zwarte Koe^*, uit het Mooren Land, by haer genaemt Karck, is hooger als een Paerd, grof en dik om zijn middel, heeft op zijn snuit een kleine hooren, zijn huit is uit den blaeuwen, daer weinig haair op is: de Oliphanten zijn anderhalve vadem en meer, hoog, dik van beenen als balken, klein van oogen als een Koe, groote ooren, een kleine stant van de oogen af, gaet een snuit tot d'Aerde toe, daer mede vergadert hy het Eeten en Drinken, en brengt dat in de mond, die onder de snuit is; van Paerden en Schapen, krygenze toevoer in overvloet van de Kozaksche gewesten.

Zy hebben in Boechar veele Pasgangers, en die worden aldaer te koop gebragt uit Persien: de Kamelen in Boechar zijn zeer groot, op hare rug zijnze gebochelt, zy leggen daer geen Zadels op, zy zijn drie der hande, te weten, de eerste Nari, de tweede Leki de derde, Lioeli of Luli genaemt. In het midden van de Stad staet een Tooren, genaemt Monarkack, welke de hoogte heeft van dertig vadem.

In Balch, Samarkand, Karakoele, Tsiarsiawe, en in de andere vaste Steden van 't Boechaersche Ryk, zijn veel krygsluiden: van Boechar tot Karakoele, is drie dagen reizens, tot Samarkand, vyf dagen reizens, tot Balch twaelf dagen reizens, en daer zijn noch veele andere Boechaersche kleine Steden.

* Dit schynt een Rinoceros te zijn.

[p. 381]

Van Boechar, tot de groote Rivier d'Ari, is drie dagen reizens, de Rivier d'Ari komt uit het Zuid-oosten, en loopt na 't Noorden, en valt in de Chiwensche Zee, met de Rivier Sir, daer die aldaer met malkander vereenigen.

Op de Rivier d'Ari staet de Stad Sarseff, van daer tot de grenzende Steden van Persien, is 't vyf dagen reizens, van Boechar na Persien, is de eerste Stad Maver, om de Noord, na beneden de groote Rivier d'Ari.

Van Boechar tot de Stad Chiwe, is vyftien dagen reizens, onder wegen eer men te Chiwe komt, op vier dagen reizens na, op de Rivier d'Ari aen de slinker zyde, is de Stad Dajachatoen, çierlijk getimmert van gebakken steen, aen de andere zyde van de Rivier is noch een Stad, mede çierlijk op getimmert, genaemt Kiskalaci, die voor dezen getimmert zijn van een Boesoermansche Koninks Dochter, de naem is onbekent: op anderhalve dag reizens na Chiwe is de Stad Asarist; tusschen Asarist en Chiwe zijn noch twee Steden, de eerste Chanki, de tweede Oergens, en daer zijn noch veel andere Steden, doch geen van de Chiwensche Steden zijn van Timmeragie te vergelijken by de Boechaersche Steden: daer zijn veel Tuinen, maer weinig gewas van Fruit, als alleen dat in Chiwe veel Zyde valt: aldaer is een nieuw Gezaghebber, genaemt Kilmamet Chan; de overige Opperhoofden die in Chiwe geweest zijn, zijn onder malkander tot niet gebragt, en uitgestorven.

In het Chiwensche Ryk is veel krygsvolk, en hebben veel schiet geweer, doch geen grof Geschut: 't schiet geweer maken aldaer de Russen, met namen Danile fetskoi Kosack, en Petroeske Oefinskgi Kosack. met haer Volk, die aldaer woonachtig zijn.

Pantzieren gemaliet en anderer aerd, als mede^* smyt geweer, hebbenze in overvloet. 't Krygsvolk onthout zich in de Bosschagies: in de Steden woonen de Boechaersche Inwoonders: in de Stad Chiwe is een gebouw, daer in leit begraven zekeren Medreca, die een Heilig, na hare wyze was: voor dat gebouw leit een Mans perzoon op zijn knien, die in steen verandert is, zijn naem is Baloean, die een Held voor dezen is geweest, en quam te Chiwe ten stryde tegen zijn Broeder, en meende zijn Broeder te overwinnen, als hy dat niet en konde doen, is hy gegaen met een vals hart of schynheiligheit na die Heilig, om die te aenbidden, en als hy zijn knien heeft geboogen, zoo is hy in een steen verandert, en leit tot den huidigen dag aldaeí noch in steen; op dezen is een Boom gegroeit, die de hoogte van twaelf vadem heeft.

In de Stad Chiwe is maer een Markt, die is overdekt, en op die verkoopenze alderhande Waren, Brood en andere Eetbare Waren, word buiten de Stad verkocht.

In Chiwe en Boechar, word het Koorn gemalen van Kamelen, Ezels, Bullen en Paerden. De Steden Boechar, Chiwe en andere kleine Stedekens, zijn omtimmert, omschanst of ommuurt, met aerde en ongebakken steen, de hoogte en dikte komt over een uit, en zijn gelijk in gedaente met de Stad Toergoestan.

Vystien Werst, dat is drie mylen van Boechar, leit begraven een Mans perzoon, zonder hoost, 't hoost is by zonder begraven, zijn naem is Chosia Aval, dat is te zeggen, de Heilige Aval, met zijndienaer.

Niet verre van daer is een stilstaende of binnen water, aldaerdoenze Pelgrimagie en Bevaert; tot hem komen zieken en kranken, en doen op haer Boesermansche wys Bevaert, en baden in dat water, en daer van daen bekomender veele, zoo daer gezegt word, hare gezontheit; men zeit, dat zy hem voor dezen tyd uit de kuil hebben opgegraven, en zouden hem, volgens hare Boesoermansche Wetten, gelegt hebben met het hoost na 't Zuiden, en als wanneer zy op een ander dag daer by zijn gekomen, hebbenze, zoo hun by overgevinge aldaer word bericht, bevonden, dat hy leide met het hoost na het Westen; wat voor een perzoon dat hy is geweest, wie hem het hoost afgeslagen heeft, of waer hy van daen is, dat is onbekent.

Van Chiwe tot Ispahan, daer de Persiaensche Siach heerst, is 't wel twee Maenden reizens, van Chiwe tot de grenzen van Persien, twaelf dagen reizens.

Het Chewalinsche of Chiwensche Meir, daer de^*Troemen of Trusmen woonen, by de Steenbergen van Jernack, is elf dagen reizens van Chiwe.

Van het Chiwalinsche Meir aen de Kalmaksche weg tot Chiwe, is tien dagen reizens, dan is 'er een weg ter slinker zyde, neffens het Chiwalinsche Meir, en is vyf Werst lang, dat is een Duitsche myl, en daer is veel Visch; rondsom dat Meir woonen Volkeren, die genaemt worden Aral en Gorlentse: van Chiwe tot de Steenbergen van Jernack, is zes dagens reizens.

Niet verre van Chiwe, is de Stad Anbar, daer van daen tot Jernack, zijn onder wegen geplaetst vier wachten en wachtplaetzen voor vyandlijke invallen, deze staen anderhalve dag reizens van malkander;

* Als Pylen en Slingers

* Wie deze zijn, is my onbekent.

[p. 382]

de eerste twee, van de zyde na de Stad Anbar, zijn opgerecht van ongebakken steen, de derde van gebakken steen, de vierde is een Toorn by fernack, aen de Rivier Komdarioe of Kandari, daer is de uitterste wacht.

Om nu kondschap te geven, de eene schiltwacht aen de ander, zoo leit 'er altyd gereet by ieder wacht, een groot deel houts opgehoopt, en als wanneer de uitsterste schiltwacht, die daer is op den Toorn aen de Rivier Komdari, eenig onraet van krygsvolk gewaerword, zoo steekt hy zijn hout in de brand, de wacht die daer aen volgt, als hy die rook of het vuur gewaer word, zoo steekt hy zijn hout ook in den brand, tot dat het gezien word by de wachters van de Stad Anbar, die dan op staende voet kennisse daer van geven aen de Stad Chiwe: dit geschied alles in eenen dag, dat zes dagen reizens is: 't Land is aldaer zonder water.

Over Jernack, tot Sengel, zeven dagen reizens is een water Put; anders is aldaer schaersheit van water: daer van daen tot de tweede Put Zchagil, drie dagen reizens is; van Zchagil ten einde van de steenbergen, drie dagen reizens, overal zonder water, om die reden groeit 'er geen geboomte; daer is weinig Gras; 't water dat uit de Putten komt, is zoutachtig, dat noch schaers is: van de steenbergen tot de Rivier Jelbi, zijn drie dagen reizens, die komt uit de steenbergen, en valt in het Chewensche Meir.

Van de Rivier Jelbi tot de Rivier Sasi Cli, zijn twee dagen reizens, die komt mede uit de steenbergen, valt in het Chewensche Meir, komende alle beide uit het Oosten, van de Rivier Sasichi tot de Rivier Geykoe, daer de Stad Goeriofis, en tot Astarachan, is negen of tien dagen reizens.

De Boechaersche en Chewensche Luiden, oorlogen vaek tegen de Persianen.

De Kozakken en Karacalpakken, oorlogen steeds tegen de Kalmakken, tegen Tsiagan of Zagan, en Areptina, en fukoe.