Noord en Oost Tartarye

Volgt eenig bericht, nopende de Usbeksche Tartars, zoo als zulks aen my, uit Georgia, door zeker Europisch Christen, in een Brief is toegezonden.

DE Usbeksche Tartars zijn die Tarters, welke naest by Ispahan gelegen zijn. Zekerlijk kan ik niet zeggen, hoe veel mylen van Ispahan tot de grenzen van Tartarye zijn; doch word gezegt, dat Casibin van Astarabat ('t geen de laetste Stad in Persien, na dit Tartarye toe is) vyftien dagen reizens gerekent word, en van Ispahan tot Casibin twaelf, maekt t'zamen zevenen twintig in 't geheel. Staet aen te merken, dat de dagreizen in Persien gerekent worden by nachtlgeers der Karavanen, 't geen ten naesten by tien mylen of tien uuren weegs zijn zal.

De Usbeksche Tartars zijn magtig, en veroorzaken den Persianen vreeze, te weten, als zy eenig zijn. Want men moet weten, dat der Usbekken Land in drie Heerschappyen of kleine Koninkryken gedeelt is. Hunne Vorsten noemen zy Chans,⁺'t geen in de Tartarsche sprake, Konink te zeggen is. Het magtigste van de drie Landschappen is nu Buchara, dat altoos vyftig duizend Man in 't Veld kan leveren. In deze gewesten zijn veele schoone Steden, als Samarkand, beroemt door de geboorte van Tamerlaen: ook wegens de hooge School aldaer. Tegenwoordig zijn onder de Usbeksche Tartars veel geleerde Lieden, en menigte van Dichters. De

+ Konink By andere Schryvers werd Samarkand voor de voornaemste plaets in 't Usbeksche Land gehouden.

[p. 362]

Stad Buchara is de zitplaets des Chans, die naem aen dat Ryk mede deelt.

Het tweede Vorstendom of Ryk is dat van Organge, Zuidwaerts van Buchara gelegen. De Vorst des zelfs leeft gemeenlijk in stryd met de Persianen, als aen haer naest gelegen. Want de Perzen bezitten een Stad, genaemt Merve, eertyds den Tartaren toebehoort hebbende, 't geen oorzaek van hun verschil is. De Persianen, om deze Lieden te bevredigen, zijn met hen voor een zomme gelds verdragen, 't geen de Chan verbind, geene invallen met heele magten te doen; doch kleine; stroopende partyen zijn niet verboden, waerom de Persianen in Merve goede bezettinge houden, om deze stroopers te betoomen.

Het derde gedeelte is wel zoo Zuidelijk gelegen, en eindigt met zijne grenzen tot aen Indiën, en Persien, aen de zyde van Kandahar. Dit zijn alle Volken van een aert, als tot stroopen gebooren: evenwel zijn deze Usbekken doorgaens beleeft en eerlijk; hoewel de Persianen hun in beide deelen tegen spreken.

Onnoodig is 't zich te verwonderen, dat tusschen deze twee Volken zoo een ingebooren haet bespeurt word, nadien belijdenis doen van strydende Godsdiensten, en hun overgeloof veroorzaekt menigen oorlog, makende geen vrede, als om te rusten.

De Usbekken zijn Mahomets van Geloove, der Secte Sonni, 't geen de Turken meest voorstaen. Zy spreken Tartarsch 't geen de rechte oude Turksche sprake is, en alleen onderscheiden word door 't Arabisch en Persiaensch, 't welk zy in hunne spraek vermengen. De Usbekken spreken anderzins zuiver Turks, 't welk een geluit heeft, onderscheidelijk met dat tot Konstantinopolen gesproken word; doch konnen malkander verstaen. Zy kleden zich als de Persianen, uitgenomen wat de Tulband aengaet; want hunne Mutzen loopen spits toe, daerze de Tulband over wikkelen, latende de top van de Muts uitsteken. Zy zijn mede altoos gelaerst, en de Persianen niet, 't en zy wanneer te paerde willen stygen. Dus verre gemelde geschrift.

Tusschen de Stad Merve en de Usbeksche grenzen is een Woestyne en zandachtig Veld, twaelf mylen breet, waer in rich steeds Usbeksche Roovers ophouden. Hier onderhoud de Konink van Persien onderscheide kleine Kasteelen of sterke Toorens, waer op Ruitery de wacht houd, om het Veld te ontdekken, en acht teslaen, dat'er geen Menschen uit Persien na Usbek de vlucht nemen.

Aldaer is een Vliet, genaemt Ajamux, die echter op zommige plaetzen door te waden is. Zy strekt tot de scheiding opgemelder gewesten. De Usbeksche Tartars stappen daer dikmael over, om op den Persiaenschen grond te stroopen; doch de Ruiters zijn gehouden, op dier overkomst, de Stad en Dorpen te waerschouwen, op dat ieder t'zijner hoede is.

De Stad Merve is de plaets, daer de Persische ballingen verzonden worden. Hier rondsom word geelachtige Manna vergadert.

Van dit Volk word in de Reis-beschryving van Dibarthama aldus gesproken.

De Zagathaysche Tartaren woonen in Bactriana,Sogdiana, en Margiana. Hebben tegen middernacht den Vliet Laxartum, welke tegenwoordig Chesel genaemt word: en tegen Nedergang de Kaspische Zee. Hunne Hooft-stad is Samarkand, welke in deze tyd zeer veel van hare oude groote verlooren heeft. Hier was den Grooten Tamerlaen gebooren, welke deze Inwoonders Temir Kulthy noemen.

In dit Land leit ook de Stad Bicheit, en het gewest Turchesian, aen de Haven Caspia genaemt. Heeft tegen 't Oosten den Berg Imaus tot een grensscheiding. De Scythen hebben op dezen Berg groote en geweldige Koninkryken, enz.

De Usbeksche Tartaren zijn zeer strydbaer. Dus verre Dibarthama.

Het Land van Usbek heeft de volheit van veelderleye Vruchten en Fruit, als Appelen, Peeren, Meloenen, Granaetappelen, Pruimen, Aprikozen, en Druiven: ook zekere Druiven zonder steenen, Kichmiches by de Persianen genaemt.

Als in den Jare 1686, een Afgezondene van de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappye, ter gehoor van den Persiaenschen Konink wierd gebragt; zag hy, zoo als hy aen my van daer, zelve over heeft geschreven, omtrent den ingank, op de Meidaen van 't Paleis, ten toon, om de grootsheit dier Majesteit uit te beelden, eenige Leeuwen, Oliphanten, Tygers, Luipaerden, en een Rinoceros, beneffens om de dapperheit te verbeelden, negen Mans perzoonen, nevens malkanderen, hebbende ieder in zijne handen een lange stok, met een hooft van een Usbekker, op des zelfs punt gestooken, die de Persianen op de grenzen tegen dat Land, in handen gekregen, en de koppen afgeslagen, en daer na met stroo opgevult, aldus na

[p. 363]

Ispahan aengebragt hadden, hebbende aldaer ook beneffens staen drie gevangenen, van de zelve Natie, met hare halzen in een houte mik geslagen.

Meest alle de Vruchten, die des Winters in Dely, het Hof van den Grooten Mogol, worden gegeten, verschaft Usbek. Usbek heeft ook zeer schoone Kemels, die eene bult hebben; dragende de Arabischè Kemels twee bulten.

De Usbekken hebben een speeltuig, uit vier Trompetten bestaende, die niet kort noch krom zijn, gelijk d'onzen; maer recht, zeer lang en dik, waer van het geluit niet onaengenaem is, en men het van zeer verre hooren kan.

De Usbekker Tartars van Balch, deden in 't Jaer 1691, den Pers den oorlog aen, opgemaekt by den Grooten Mogol; welke wegens tusschen gelegen Volken, Bergen, en Woestynen, tot aen Persien niet wel genaken kan, en dit uit wraek, van dat vier Jaer te vooren, de Zoon van Orang-zeb, die nu Groote Mogol is, na Ispahan was gevlucht, daer hy te dier tyd beschermt, en wel onthaelt wierd: de meeste krygs gedoente was omtrent de Stad Meschet, die de Tarters trachteden te herwinnen.

Deze Zoon is naderhand weder heimwaerts getogen, en stond onlangs met een Leger tegen zijn Vader in 't Veld.

De Jezuit Avril spreekt van de Reis tusschen Sina en Usbek, als volgt:

De weg van Usbek, tot in Sina, is niet zoo zwaer, als men zich inbeeld, of zoo verre; het is wel waer, dat'er eenige woeste plaetzen door zijn te wandelen, maer men reistze met zoo veel gemak, als in Persien, of Turkeyen: men ontmoet daer veel Dorpen, en de Karavanen, waer mede men reist, trekken zonder gevaer, voornaem als wat sterk zijn: van voor-raed verziet men zich, hoewel op weg mede veel is te vinden, en aen de Horden die men steeds ontmoet, is leeftocht, by mangeling te bekomen, want geld is aldaer onbekent, waer door men te minder plundering onderhoorig is. Van Bochara tot aen de Sinesche grenzen, achtmen een weg, van twee Maenden: als men deze streek kiest, ontmoet men de Stad in Sina, Hokzi genaemt, daer de beste Rhabarber wast, doch als men door de Moegalen reist, bejegent men de Stad Kokutan, welke de Sinezen hebben gebouwt, aen de over zyde van de groote Muur, daer het vry woest is, en dit om de volken rondsom in toom te houden: van die Stad tot Peking is men veertien dagen onder weeg: en word gemeent, dat Sina, oulinks te ver beoosten is gelegt, want de Fransche Vaders Jezuiten hebben geoordeeld, Peking te leggen op honderd en drie en dertig graden lengte, in plaets van dat op honderd vyf en zestig word gebragt. De Stad Bochara en Peking, omtrent op veertig graden Noorder breette zoude leggen, dies de tusschen stand van die plaetzen, omtrent zes honderd en dertien Fransche mylen moeten zijn, en tot Kokutan de eerste Sinesche Stad, vier honderd zeftig myl. Dus verre gemelde Jezuit.