Logo DBNL
Noord en Oost Tartarye (1705)

Noord en Oost Tartarye

(1705)–Nicolaas Witsen–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Usbek of Zagatay.

HEt gewest van Usbek of Zagatay, 't geen by zommige in 't geheel of ten deelen mede Chorasan word genaemt, heeft de Kaspische Zee ten Westen; ten Zuiden Persien; ten Noorden de Kalmakken, en ten Oosten de Landschappen Tangut en Tibet.

De Hooft-stad Samarkand, in de Landstreeke+ Zagatay of Usbek, is gelegen aen de Zuid-zyde van een Riviere, die van ouds Sogdy genaemt was. Eertyds ging om de muuren van deze Stad een groote graft, en het water van de Rivier wierd in de Stad geleid door loode buizen, die onderschraegt waren.

In deze Stad wil men, dat de Groote, Tamerlaen een Hof-houdinge gehad heeft, en dat de Zetel des Ryks aldaer geplant was.

Jacutus beschryft deze Stad, als dat zijn omkring van twaelf parazangen zoude zijn (dat een oude Persische maet is, groot dertig stadien) daer in begrepen+ Thuinen en Beemden: heeft (volgens den zeiven Jacutus) twaelf Poorten, en twintig staende den eenen van den anderen een parazang wyt. Op 't hoogst van de Muuren staen Toorens, tot oorlogs gebruik. Deze Poorten zijn van yzer gebouwt, en tusschen beide staen Wacht-huizen. Inde Voorstad zijn Markten, en groote Gebouwen, tot gemeen gebruik. De Binnenstad heeft vier Muuren, daer tusschen een groot plein is, alwaer een Tempel en Slot staet. In het Slot woont de Konink, en daer word mede een Rivier, door een looden buis, of waterleidinge, die over een hoog steene gewelfzel schiet, by de Poort van Kesch, ingeleit. Deze loode buis+ waterleiding snyt de Markt te midden

door, ter plaets, daer de Poort Taki genaemt, staet, en de Stad het meeste bewoont is.

De Vruchten, welke aen de Oever van de Rivier wassen, zijn, uit Godvruchtigheit aen de Magen of Wyzen, (zijnde zeker slag van Geestelijken) geschonken; die des nachts by de Rivier waken, en de zelve des Winters en Zomers bewaren. De Magen zijn anderzins, volgens Hero doot, uit een aeloud geslacht van Persisch Volk gesprooten. Uit deze Rivier word het water in alle de huizen van de geheele Stad geleid. De meeste Huizen hebben Thuinen, zoo dat, als men op het Kasteel staet, en na omlaeg ziet, niet als een eenig geboomte beoogt.

Tusschen de Binnestad en Voorstad zijn veele schoone Paleizen; zoo dat de Stad by den Hemel, Zon, en 't Gesternte, vergeleken word, en de Rivier, om zijn kromte, by de Hemelsche Melkweg; men noemt het een Paradys des Landschaps, en pronk van Chorasan. De Toorens overtreffen 't gezicht in hoogte. Deze Stad wierd niet alleenlijk de pronk onder de Over-Oxusche Steden, maer zelf van geheel Asie, in vermakelijkheit en schoone gezichten, te zijn geacht. Doch hare schoonheit is zeer verwoest, door den inval van den Tartarischen Keizer Cingis chan; gelijk zulks in de Tamerlaensche gedenkschristen, by d'Arabiers, is te zien. Dus verre Jacutus.

Deze Stad Samarkand dan, is een Hooftstad des Ryks van dien naem, en eerder Sogdiana of Sogdiania, doch by de meesten Usbek en Zagatay genaemt. Zy is bewoont by Tartarsche Mahometanen, hebbende goede gebouwde huizen van steen, wel voorzien van bequaem huisraed.

De Stad Samarkand word by de Ouden gezegt te leggen op een verheven grond, in 't Zuide van het Dal Alsogd. Men zag daer boven de Poort Kesch een yzere plaet, waer aen een opschrift, 't geen de Konink van Gelukkig Arabie daer had gestelt, te lezen was; doch dit alles is verwoest. Beneden de Stad lag een Berg, Kuhac of Kubak genaemt, daer de steen tot den bouw uit gehaelt word.

M. Paulus van Venetien zegt, dat in zijnen tyd, tot Samarkand, zoo wel Christenen, als Mahometanen woonden. Het is, zegt hy, een groote en schoone Stad.

De Persiaen voerd veelmalen grooten oorlog tegen deze Volken, die oulinks onder de Scythen, en nu onder de Tartaren worden gestelt: (want de Scythen en Tartaren zijn een en het zelve volk.) Zy zijn zeer geducht; woonen in deftige Steden; gaen wel gekleet; en zijn zeer zedig. Zy handelen met de Russen op de Kaspische Zee.

Dat de Usbeksche Tarters aen het Persiaensche Ryk noch al invallen doen, mag blijken, by dubbelt uit een brief aen my, in den Jare 1699, uit Gamron herwaerts gezonden, als volgt:

Aengezien den Rebel Suliman Babba, en de Usbekken het Ryk van Persia, door hun rooven en stroopen, quamen te ontroeren, en den eersten reets met dertig duizend man, de Hooft-stad en 't Kasteel Oermoen ingenomen hadde, zonder dat den Persiaensch Veld-overste, met een Leger van zestig duizend man, zulks hadde konnen beletten, enz.

Volgens bericht van Dominicus Marius Niger, in zijn Land-beschryving, zijn onaer Samarkand veele Landschappen gehoorig. De Inwoonders zijn aldaer uit Noord Scythie komen woonen.

In Sogdiana, anders mede Chorasmia of Sablestan genaemt, zegt Niger, is weinig water, en daer zijn groote Velden. De wyze van leven by het Volk aldaer, was van ouds byna den Scythen gelijk. Zy waren eertyds, en zijn noch zeer plomp en grof, lelijk van aenzicht, en altoos in wapen. Die geene, welke de Westerlijkste zijn, en 't Oxusche gebergte bewoonen, worden Pasich genaemt; de Noordelijke Latii. Pandari zijn geheten geweest, die, welke de hooge Sogdiaensche gebergten bewoonden; en die de Zuidelijkste gewesten bewoonden, Mardyienen. De Oxianers en Chorasmiers, dat een sterk Volk was, bewoonden van ouds de Vlieten Oxus en Jaxartes; en was 't Land Sogdiana bepaelt bewesten en benoorden Scythie; beoosten lagen de Volken Saccen genaemt: welkers Land Sas is genaemt geweest, 't geen het meest Oostelijk onder de Zagatayfche Landschappen gelegen was. Des zelfs Inwoonders waren Herders, die zich in 't Veld en Spelonken ophielden, zijnde Scythischer afkomst. Hier waren geene Steden, en het Land was onvruchtbaer. Zoo wel de Vrouwen als de Mannen waren strydbaer. Dit Landpaelde aen 't gebergte van Imaus. Hier was de weg na de Seres. Noordwaerts van hier quam men aen het onbekende Land; zoo als in 't breede by de gemelde Dominicus Marius Niger is te zien.

Van Samarkand, reist men door Caskar, Cotan, Erkent, of Hirkanda, na Sina. Van Erkent tot in het Sinesche Landschap Xensi, is een weg van twee of drie Maenden, na men traeg of ras reist (zoo gezegt

word) doch zeer gemakkelijk te bereizen.

De Stad Samarkand wierd by de Syriers Sowd genaemt, werdende anderzins Sogd of Sowd, het Landschap genaemt, daer Samarkand in gelegen is.

Omtrent Samarkand, worden geele Muizen gevonden, waer van de vellen in Sina zeer begeert zijn.

De Tartaren van Usbek zijn goede oorlogs luiden, en ingeboorne vyanden van het Persiaensche Ryk; hebben voormaels onder Persien gestaen; spannen veeltyds met de Turk, tegen de Pers, aen.

De Chans worden aldaer gekooren.

Usbek is zoo veel gezegt als Vry-heer. Dus wierd de eerste grondlegger van dit Ryk genaemt. Hy hadde gansch Mawaranahr en Chorasan, den Zoonen en navolgers van Tamerlaen afgenomen; doch namaels hebben de Usbekkers veel van die gewesten verlooren, en eindelijk heeft de Persische Konink Schach Abas hen het gansche Chorasan byna ontweldigt.

De Usbekken of Zagatajers hebben het Landschap Kandahar, voor byna honderd Jaren, grooten kryg aengedaen, als wanneer den Prins daer van, zich aen den grooten Mogol Leen-schuldig maekte.

Tot Samarkand of daer omtrent is de geboorte plaets van dien grooten Tamerlaen, die de Russen Kimeraksak noemen, 't geen zoo veel als yzervoetig gezegt is: om dat hy eenig mangel aen zijn been had. Dit was dien groote Tamerlaen, die den Turkschen Keizer Bajazeth overwon; Griekenland ontzette, en namaels, by aentrouwen en overwinning, Keizer van Groot Tartarye wierd, en de magtige Stad Quinsay* bezat.

Van Samarkand zegt Alhazen, dat zy, om de schoone Rivier, die daer langs loopt, zeer vermakelijk is: en dat het een van de grootste Koopsteden der gewesten daer rondsom is. De zelfde Schryver melt in 't breede, hoe dezen Tamerlaen, Konink van Samarkand, namaels Keizer van geheel groot Tartarye wierd. Hoe het Ryk van Sina, door den grooten Tartarschen Chan, Schoon-vader van Tamerlaen, wierd aengedaen; die veele Landschappen binnen de groote Muur, die Sina van Tartarye scheid, om dat de Sinezen verscheide Tartarische Horden, Landen en Weiden, hadden verwoest, t'onderbragt. Dit dan geschiede alvooren Tamerlaen het bezit van groot Tartarye hadde: hoewel de hoop daer toe, om dat hy 's Keizers Dochter had getrouwt, en wierd den oorlog tegen Sina gevoert op den naem van den grooten Tartarischen Chan of Keizer. De Parthen of Zagatajers waren te dier tyd gewent in Steden te woonen, en de andere Tartaren veeltyds, of meest, slechts in Horden, of onder Hutten. Daer was een ingeboore haet tusschen de Tartaren, of Moegalen, en Parthen, of onderzaten van het Samarkandsche Ryk; welke haet, met de verheffing van Tamerlaen tot de Tartarsche Kroon, wierd vereffent.

De Tartaren of Moegalen, hadden dan de Sinesche Landschappen Leaotung en Peking een geruime tyd in bezitting gehad; waer uit zy, door de Sinezen, verdreven zijnde: als mede uit veele Beemden en Horden, den kryg weder aenvingen; welk, door het beleit van Tamerlaen, na zijn veheffing, en Schoon-vaders dood, loflijk geëindigt wierd.

Tamerlaen handelde de Sinezen, die hy t'onderbragt, zeer helddadig en loflijk, het geen hem veel overwinningen toebragt; want de Sinezen, de deugd beminnende, kleefden hem in groote menigte aen, en verklaerden zich voor dien grooten Keizer. Waer onder de Inwoonders van Peking en het gewest daer rondsom, mede waren: daer van 'er doch een groot gedeelte, veertig Jaer te vooren, reets onder den Tartar had gestaen. Het Voetvolk, waer mede een groot gedeelte van Sina, onder dezen Tamerlaen wierd gedemt, bestond uit Parthen of Zagatajers, en het Paerde-volk uit Moegalen en Kalmakken.

De Afgoden en hunne Tempels, wierden, op bevel van Tamerlaen, in zijn t'ondergebragte Sina of Katay, (anders genaemt Taicim, dat is, Ryk van groote klaerheit, of ook wel Tulimpacorum, dat Ryk van de midden betekent) afgeworpen, en gesloopt. Hy beval, een eenigen God aen te roepen, na zijne wyze. In dezen oorlog, en alle die Tamerlaen heeft gevoert, zijn veele Christenen hem ten dienste, in de Veldtochten, geweest, en byzonder eenen Axalla, die Veldheer was, en van Genuesche afkomst, die het grootste gezag ten Hove hadde. Om zijnent wille oeffenden alle Christenen hunne vrye Godsdienst. Het gebied in Sina wierd dezen Axalla opgedragen; doch by hem geweigerd aen te vaerden, en behielt de tweede plaets ten Hove.

De Jezuit Martyn wil uit de Sinesche geschicht-schryvers dryven, dat Tamerlaen nooit in Sina heeft geweest: het tegendeel echter blijkt waer te zijn, om dat Alhazen d'Arabier, en anderen, die den oorlog zelve bygewoont hebben, zulks uitdrukkelijk verhalen. Doch het schynt

dat de Sinezen daer van zwygen; gelijk zy altoos spaerzaem zijn, de Heldendaden der vreemden te verbreiden. Ook is dien oorlog, door hem, op de naem van zijn Oom en Schoon-vader, den Tartarischen Chan, in 't eerst alleen in de Noordelijke gewesten gevoert, na dat het geslachte van den Sineschen Keizer Taiming de Tartars al eens had verdreven gehad.

Als Tamerlaen den Turkschen Keizer Bajazet overwonnen had, heeft hy een groot getal Menschen gevankelijk weg gezonden, en in Samarkand geplant, om die Stad te vergrooten, en te bevolken.

+Wanneer Tamerlaen Egypten en Syrien overwonnen had, bezocht hy het Heilige Graf te Jeruzalem, pleegde daer Godsdienst, en stichte, op zijn weeromkomst te Samarkand, den Heere Jezus eenen Tempel ter eeren. Persien wierd door hem mede overwonnen, 't geen toen in veele Prinsdommen, zoo van Christenen als Mahometanen, verdeeld was. Vryheit van alderhande Godsdienst wierd by hem alom toegestaen, en toonde zich zeer Godsdienstelijk te zijn.

Tamerlaen, na dat zijn Oom, den grooten Tartarischen of Moegaelschen Chan gestorven, en hy bezitter van alle die Ryken, en dat groot gedeelte des waerelds geworden was, stelde zijn Zoon tot Bevelhebber aen, van al de Oostersche Landschappen, uitmakende het meeste gebied van Groot Tartarye, 't geen hem door verstersrecht en by huwelijk (want hy des Keizers Dochter, als gezegt, die zijn Oom was, ten Wyve hadde) toegekomen was, en dit onder gezag van Axalla, den Christen Veldheer. Deze dan bestierden Quinsay, en al het Land voorby Kambalu, of Han-palu, dat is, Hof van den Konink op Tarters gezegt, tot aen de Zee toe, het geen Alhazen zegt, vier honderd mylen groot te zijn, en wel in over de honderd Steden, behalven de Dorpen, zoude bestaen. Axalla dan, een Christen Prins zijnde, was het geen wonder, dat'er eertyds oude overblijfzelen van 't Christelijke Geloof in Sina en Moegalia te vinden waren, gelijk als Tamerlaen mede veele Christenen onder zijn gezag, en in dienst hebbende, hun alomme niet alleen vryheit gaf, maer zelve beval, dat men de Heere Jezus Christus zoude dienen en eeren, als Zoone Gods: gelijk zulks by Alhazen, Mahometaensch Schryver, breder is te zien.

De Stad Kambalu word heden gehouden Peking te zijn, en Quinsay elders in Moegalia, buiten de Muur of in Niuche, gelegen te hebben. Mullerus wil, dat Kambalu buiten de Muur, in Tartarye, gelegen was. Of misschien is zy binnen de Sinesche Muur, elders aen de Noorder zyde, gelegen geweest: welk gewest, geduurende zekere tyd, onder Tartarye of Moegalia heeft gestaen. Zy word by Alhazen beschreven met Wachttoorens, en Graften, daer bruggen over leggen, gesterkt geweest te zijn, en is wyders dervoegen afgemaelt, gelijk de Steden in Sina tegenwoordig bevonden worden te zijn.

Het Landschap Samarkand, (want na de Stad is ook dat gewest genaemt geweest) wierd Zagatay, na de Broeder van Kublay, die groote Chan was, al voor de tyden van Tamerlaen, geheten Zahatay of Cagatay. Deze was Bevelhebber van Turkestan, en was onder dit Land toen een gedeelte van Usbek zelve begrepen.

De Vliet Zar vloeit een myle van de Stad Samarkand. De Hesek loopt langs de weg van Balch, en schiet acht mylen verre.

De Landstreeke is vruchtbaer, en geest vroeger rype vruchten als elders in Mawaranahr. De gelegentheit der Stad is op eene laegte, en daerom de Pest onderhevig.

Het gebied was oulinks verdeeld in verscheidene Landschappen en Steden.

De Stad Samarkand word, by den Arabischen Schryver Achmet, Zoon van Arabsia, beschreven te leggen by de Riviere Sichon, 't geen door Vattier, den Franschen vertaelder, uitgeleit word, tusschen de Vliet Oxus en Jaxartes geweest te zijn.

Birgiendius meld, dat Samarkand een vermaerde Stad onder de Steden des Landschaps van Mawaranahr is, gebouwt door Kei-kaus, Zoon van Kobadkei, en namaels door Alexander de Groote bemuurt.

In 't Jaer acht honderd en veertig, na Mahomets vlucht, heeft in Samarkand geheerscht zeker Gazamoldin, Zoon van Sabdolmelic, zoo Achmet, Zoon van Arabsia, d'Arabische Schryver, in zijn derde Boek, voorgeest.

De Stad Samarkand is al door Katiba Ebn Mustem, onder 't gebied van den Arabischen Kalif Alwazid, belegert, en overwonnen geweest; die ook de Turken, Sogd en Shash, en d'Inwoonders van Phorgana, welke hem vier Maenden, in zijn eigen Leger, omzet hadden gehouden, t'onderbragt.

By 't uiterste der muuren van Samarkand, de zoo vermaerde Stad in 't Usbeksche Land, zegt zeker Arabische Schryver gezien te hebben een klein Stedeken, Damas geheten, 't geen van Tamerlaen gebouwt was: en men vond, in zijn tyd, onder de oude muuten van Samarkand, Munten van veelderhande Metael, zoo Dragmaes als andere, daer leesbaer oud schrift op stond, 't geen uit Arabisch, door Vattier, over gezet ís.

Rondsom Samarkand had Tamerlaen Kasteelen doen bouwen, die hy na de vermaerste Steden der Ryken, die hy overweldigt had, benaemde.

Het gewest, welk de Sinezen Samahania noemen, gelegen bewesten het Tartarsch Koninkryk Tanyn of Tanu, wil Martyn voor een en het zelfde met het Lanschap van Samarkand, waer van het Dal Sogd een gedeelte is, gehouden hebben, bewogen door de naem en gelegenheit. Volgens den zelven leit Samahania aen de Zuid-oost zyde der sterke Sinesche Stad Socheuy, ten Weste der Bergen Imaus. Daer zijn in dat gewest, zoo de Sinezen bevestigen, heerlijke Steden, Huizen, en prachtig gebouwde Paleizen. De Konink is in het wit gekleed, bezigt Goude en Zilvere Vaten voor zijn Huisraed, en raekt de spyze met de vingeren, en niet met eetstokjes aen. Met rede, vervolgt de zelve Martyn, mag men gelooven, dat dit gewest niet verre van de Kaspische Zee, en van het Baktriaensche Alexandrye (gesticht door Alexander de Groote in Baktria) afgelegen is.

Uit dit gewest zijn de Tarters gekomen, des geslachts van Xinchi, van de welke Markus Paulus de Venetiaen handelt; welke Tartaren het Ryk van Sina bestormt hebben.

Zeker Nohammed Ebn Lokman, heeft de Poorten van de Stad Samarkand weer opgebouwt gehad, na dat zy vervallen waren.

De straeten der Stad zijn met steenen beleit.

In het midden, bestek of ruimte, tusschen de Voorstad en buitenste wallen der Stad Samarkand, waren oulinks, of zijn nu noch, veele treffelijke Huizen en Paleizen, Weshalven zeker Arabische Schryver, Hussem genaemt, willende de Stad, door een heerlijke vergelijkenis, roemen, zeid: Samarkand is ala de Hemel. Des zelfs Paleizen zijn de Sterren. Zijn Vliet is de Melk-weg, om zijnen krommen loop. Zijn Muur is de Zon, om zijne geregelde ronde vorm of gestalte.

Zeker ander Arabische Dichter haelt in Rym, het lof der Stad, by na met een zelve vergelijking, aldus op.

Het hooge Samarkand, de çieraed van Chorasan, verdient het Paradys der Landschappen genaemt te worden. Zijn niet des zelfs Thoorens in de hoogte zoodanig opgehaelt, dat die voor het gezicht niet verschynen? Over de zelve zijn waterlooze grachten.

Samarkand, te weten de Stad binnen de Vesting, is met schaduwryke Boomen bezet, als eene muur.

Deze Stad word niet alleenlijk onderde Steden van Mawaranahr, maer ook onder d'overige Steden van Asie geroemt, en bezwykt, in lustigheit en çierlijken uitzicht, voor geene Stad van dien oort. En word ook door het Dal Sogd of Samarkand, verstaen een gedeelte van het Landschap Samarkand, of Sogdiana, de Landstreek omtrent Samarkand, waer van de Stad Samarkand de Hooft-plaets is, werd onder+de vier Tempen of Lustprieelen van Asie gerekent.

Maer door den inval van den Tartarischen Keizer Cingis chan, heeft de Stad Samarkand veel van haren ouden heerlijken glans en luister verlooren. Het geen ook Arabsia, in 't beschryven van het leven van Tamerlaen, getuigt zelf gezien te hebben.

+Ten tyde evenwel van Tamerlaen, heeft Samarkand zoodanig gebloeit, dat het in gansch Turan of Mawaranahr, en Iran, dat is Persie, zijns gelijke niet had. Maer het had zijn meeste welvaert onder Vlugh Beigh, Konink van Samarkand en Mawaranahr, Nazaed van Tamerlaen.

Gansch Sogdiana, of de Landstreeke rondsom Samarkand, is verdeeld in twaelf Akkers of onderhoorige Dorpen of Vlekken, die Rasitik op Arabisch genaemt worden: waer van zes aen de Noord zyde van den Vliet Sogd, en zes aen de Zuid zyde behooren, en leggen eenen dag, of halve dag reizens van malkanderen.

Rondsom de Stad Samarkand zijn vermakelijke Hoven: welker een Kaugul genaemt word. Het deel beooste de Stad word gemeenelijk Abrahmet geheten. Daer loopt te midden door een Vliet, Karasu op Tartarsch genaemt, dat zwart water bediet: want Kara betekent op Tartarsch zwart, en Su, water.

Omtrent het Jaer twaelf honderd en twintig, was Sultan Mahomed, of Kotboddin Mohammed Aladdin, Zoon van Tokusch, Heer van Buchara en Samarkand. Hy veroverde, op het Jaer twaelf honderd en vyftien, de Stad Gazna, daer hy

te voore het grootste gedeelte van Chorazan, en het Koninkryk van Bamjan bezeten had.

Samarkand legt, als Abulfeda uit Ebn Haukal verhaelt, aen de Zuid zyde van de Vliet Sogd, die uit de Sogdische Bergen, volgens Ptolemeus, Stort. Abulfeda noemt ook Samarkand eene der voornaemste Stelden van Mawaranahr: ja overtreft, zeid hy, licht alle de Steden van dat Landschap. Waerom ook Tamerlaen in de zelve den Ryksstoel geplant heeft.

+Men heeft naeuwlijks te twyfelen, of de Stad Samarkand is de zelfde, welke by de oude Grieken en Latynen Marakanda geheten, by Arrianus, het Koninks Hof, dat Sogdiana genaemt word. En t'onrecht, na allen schyn, is Marakanda onder de Steden van Baktriana by Ptolemeus geplaest; dewyl de Vliet Oxus, nu Gihun genaemt, Baktriana van Sogdiana scheid.

Het stryd niet, 't geen jakut schryft, dat Samarkand voor een werk van Alexander de Groote gehouden word, daer nochtans Marakanda door den zelven verovert+ is: en, volgens schryven van Strabo, onder andere Steden van Sogdiana, verwoest zy. Men zeid Alexander acht Steden in Baktriana en Sogdiana gesticht, ook eenige verwoest hebbe: onder de welke was Kariata van Baktriana, Marakanda van Sogdiana: desgelijks Cyra, de laetste der Steden, die Konink Cyrus gesticht had: waerom die te recht, by Arrianus, Cyropolis, dat is, Cyrus Stad, genaemt is. Want hoe dikwils gebeurt het, dat eene Stad, om het gansche Ryk te bekomen, verwoest zy: en, na het bevestigen des Ryks, herstelt, en van nieuws herbouwt word, of indien deze Stad een van de geene is, welke Alexander in Sogdiana, volgens Strabo, zou gebouwt hebben: zoo is misschien aen de zelve d'oude naem van de verwoeste Koninklijke Hooft-stad, door de Inwoonders, gegeven. Hoewel men uit het schryven van Strabo niet duidelijk bespeuren kan, of Alexander Marakanda* verwoest of gesticht hebbe.

+Uit verhael van zekeren Arabischen+schryver, Heftelim genaemit, zou Kaikawes, Zoon van Kabad, de Stad Samarkand gebouwt, en Alexander de Groote met eene groote muur omringt en vergroot hebben, en niet gebouwt, als werd gezegt.

Als zeker Kerscaseb in de verwoeste Stad Samarkand quam, herbouwde hy de zelve, en wierd zy namaels, door den zelven, Kerscaseb hernoemt.

Tuba, Konink van gelukkig Arabie, gebynaemt Scemer, verwoeste, op zijnen tocht na Mawaranahr, de zelve Stad, waerom die Scemerkend genaemt wierd: het welk zoo veel als verwoesting van Scemer zou gezeit zijn. Dies veele Samarkand voor een Arabisch woord houden.

Ali Thelebi wil, dat Samarkand een groot Dorp zou betekenen.

+Omtrent het Jaer, na Christus geboorte, zes honderd een en tachtig, ten tyde van den Arabischen Chalif of Keizer, Jelid, Zoon van Muavias, trokken de Mahometanen na Samarkand op: wiens Konink de Vrede, voor veel gelds, van hen kocht.

Ten tyde van den Arabischen Chalif Welid, Zoon van Abdolmelik, des Jaers zeven honderd dertien, trok Katibas, Zoon van Musliman, op, en, na het innemen der Stad Buchara, en het verslaen der Turken, en Inwoonders van Sogd, Shal, en Fergân, sloeg hy zijn Legers voor de Stad Samarkand neer, en veroverde de zelve, na verscheide stormen daer op gedaen te hebben: hoewel Abulferay wil, dat Katibas de Stad by verdrag in kreeg.

Volgens zekeren anderen schryver,+ Hebibelsiger, zou Katibas de Stad, na een beleg van vyf Maenden, ingenomen, aldaer eene Kerke gebouwt, en de Afgoden, die hy daer in vond, verbrand hebben. Maer zoo men den Arabischen schryver Elmacin gelooven mag, zou Katibas in Chowarezmie, na hy Vrede met den Konink van Chowarezmie gemaekt had, een Hooft-kerke doen bouwen, en de Beelden verbrand hebben: want te dier tyde, en voor de opkomste van den beruchten Mahometh, waren de Inwoonders van die gewesten noch Heidenen.

Baberi schryft, dat, al ten tyde van Otsman, Zoon van den tweeden Arabischen Chalif, na Mahometh, op 't Jaer zes honderd en veertig, het Volk of d'Inwoonders van Samarkand, Mahometaensch of Mahometanen geworden zijn. Het welk evenwel met het schryven van Elmacin niet over een komt; dewyl eerst de Konink van Samarkand, ten tyde van den Arabischen Chalif Welid, met den Mahometanen Vrede maekte.

Des Jaers twaelf honderd en twintig, na Christus geboorte, sloeg Cingis chan zijn Legers voor de Stad Samarkand neer, ín de welke Zultan Mahomed, Zoon van jelaloddud, Heer of Konink van Mawaranahr, tien duizend Ruiters had geleit, tot bewaring dier Stad.

Omtrent de Riviere Dargamanes, op de lengte van honderd en twaelf graden, en op de breette van negen en dertig gra-

den en vyftien minuten, aen de voet van den Berg Paroponissus, was eertyds, volgens Curtius, de Hooft-stad Marakanda: by de welke Alexander de Groote, in zeker gevecht, met een Pyl geschooten wierd, welke, in het midden van het been, met de punt bleef zitten. Namaels is de zelve Stad Samarkand, of Samarchand genaemt.

De Zagataysche Rivier Chesel, vliet omtrent Sachand, trekt zijn oorspronk uit het Turkestansche gebergte, en valt in de Kaspische Zee.

Daer zijn groote Woestynen in dit Samarkandsche Landschap, anders Zagatay genaemt. Ter plaetze daer de Tartarsche Kozakken in de Kaert zijn aengewezen, onthouden zich veele Tartarische Roovers.

Men wil, dat eertyds de Broeder van eenen Zagatayschen Konink, het Christelijk Geloof zoude hebben om helst, en dat noch heden overblijfzelen van Christenen aldaer te vinden zouden zijn. Voorts is de Gemeente en Konink heden Mahometaensch. Daer woont eenen grooten Mahometaenschen Priester of Patriarch tot Samarkand.

Volgens bericht van den Arabischen schryver Alhazen, zoude Tamerlaen zeer vroom zijn geweest, en een liefhebber van alle Godsdiensten, byzonder der Christelijke. Hy verachte den geen, die gansch geen Godsdienst had, en meinde, dat men by alle Godsdiensten, als God Almagtig slechts door de zelve wierde geëert, zalig konde worden.

Zijn Ryk, volgens opgemelte schryver, strekte over 't gebergte Imaus, tot aen de Zee.

In de Stad Quinsay, hielt zijn Huisvrouwe zich lange wyl op.

In het gebergte Althy of Althay, en misschien Altin, begroef Tamerlaen, met groote pracht, zijn Schoon-vader, den Grooten Chan Kublay of Mangi genaemt.

Het schynt waer te zijn, dat de Stad Quinsay niet ver van de Zee af gelegen heeft; om dat by gemelte Arabische schryver, in 't leven van Tamerlaen, staet, dat hy een Stad-houder over Quinsay en de Landen van de Zee af, tot by Kambalu stelde; welk Land wel drie honderd Steden, behalven een ontelbare menigte van Dorpen (zegt hy) in hem begreep: welke Steden, of zy in 't Noorden van Sina, of wel in Tartarye, buiten de Sinesche Muur gelegen hebben, my onzeker is; doch schijnt uit dezen schryver, dat zy in 't herte van Oost-Tartarye zijn geplaetst geweest.

Op een ander plaetze staet, dat Tamerlaen alle de Zee-steden omtrent Quinsay bezocht; 't geen mede een teken is, dat deze Stad niet wyt van de Zee gelegen heeft: dies Kambalu, uit alle omstandigheden, een Stad Landwaerts in gelegen, schijnt geweest te zijn. Zoo het Landschap daer Kambalu in gelegen was, het Noorder gedeelte van Sina niet is geweest, zoo is het misschien Niuche geweest, of groot Moegalen Land, daer men noch puinhoopen van groote Steden, en eenige Steden vind, schoon die Tartaren zich nu meest te Velde, onder Tenten en in Hutten ophouden. Dit Tartarye moet dan vervolgens, indien zoo menig Stad daer in gelegen heeft, in weinig Eeuwen zeer verandert zijn, alzoo het zelve nu zeer wilt en woest zoo dat niet, of bezwaerlijk de overblijfzelen van zoo menig honderd Steden te vinden zoude zijn, of men 'er schoon eenige weinige overblijfzelen ziet. Ook heeft men, om de gestadige verandering der namen dier plaetzen, nu weinig kennis en zekerheit van de zelve.

De Volken, omtrent het gebergte van Kaukasus, niet wyt van den Berg Imaus gelegen, zeggen d'oude schryvers, een gewoonte te hebben, dat zy over eenen dooden vreugden bedryven, vermids hy van veel zwarigheit verloft word: doch plegen over een nieuw geboorne rouw, om dat hem veele ongemakken over het hooft hangen. Zommige onder de Scythen, zeit Strabo, niemand ter Straf dooden, maer alle misdadigers in ballingschap verzenden. Andere daer en tegen, als de Derbires, om de minste misgreep, iemand wurgden. Zy eerden de Aerde. Dat van de Vrouwelijke kunne was, eerden of offerden zy niet. Mannen die over de zeventig Jaer oud waren, deden zy meteen strop sterven, en de naeste verwanten nuttigden het vleesch. Oude Wyven wurgden zy wel, doch begroeven dier Lijken.

De Vrouwen waren voerlieden op de wagens, welke zy gebruiken.

De Tapyten droegen zwarte klederen en lang haair; doch ae Vrouwen kort haair en witte klederen. Die de sterkste onder hen geacht wierd, trouwde wie hy wilde.

De Kaspen deden den geenen, welke ouder was als zeventig Jaren, van honger sterven; dien zy dan op eenige plaets stelden, en den uitgang van verre aenschouwden. De Lijken, die van het gevogelte gegeten wierden, achten zy gelukkig; doch van 't gedierte, voor ongelukkig. Dus ver uit Strabo.

In het Jaer zestien honderd acht en veertig wierd den Zultan van Usbek of Zagatay, van zijn eigen Zoon, uit het Ryk

gejaegt, die dan na Persien, by Schach, Abas week, en aldaer hulp verzocht, by wien hy wel wierd ontsangen.

Hoewel deze Usbekkers of Zagatayers Mahometaensch zijn, zoo zijn zy echter by de Perzen veracht, om dat zy Paerde vleesch eeten, en de Wet van Mahomet zoo naeuw niet nakomen. Doch gelijk zy ter tyd van Tamerlaen al Mahometaensch zijn geweest, zoo zijn zy echter, nopende de hooft-punten dier Leere in veele, van de gewoonelijke Wet van Mahomet, afgeweken: zoo als by Achmet, Zoon van Arabsia, die het. leven van Tamerlaen beschryft, te zien is.

Tamerlaen verdeilde zijne overwonnene Landschappen, en byzonder de Tartaren, onder verscheide Bevelhebbers; vervoerde en verplante de zelve, ver van yders geboorte-plaets. Veele der Inwoonders van Dasta of Moegalla zant hy na Caskar; andere na het hedendaegsche Mogols Land; andere na de Geten (die onder de oude Scythen, niet wyt van de Kaspische Zee gelegen zijn geweest) en Indiën: gelijk die verdeelinge by Achmet, Zoon van Arabsia, in het leven van Tamerlaen, te zien is; welke afgedeelde Volken echter na Tamerlaens dood zich van het Samarkandsche of Tartarsche Ryk af hebben gescheurt, en zich eigen meester gemaekt.

Tamerlaen richte alle zijne zaken, in 't bestier der Landschappen, die hy overwonnen had, na de wetten, by Keizer Cingis chan opgericht.

Josephus Barbarus zegt, dat in Zagatay een zeer groote en magtige Stad is, Sammarchanth genaemt, daer de Reizigers, die van Kitay, Cimo, en Macimo komen, in welke plaetzen men Porcelein maekt, en waer veel Zyde valt, door trekken,+Daer is grooten handel, en zy stont eertyds onder de Zoonen van Giarda. Schildberg steld Samarkand zeventig dagreizens van Kitay, en tusschen beide eene Woestyne van de zelve groote. Dit Kitay zoude aen het Land der Mogollers beginnen; welk Land wederom zes of zeven Maenden reizens groot zoude zijn in zijn omkring, na het gevoelen van Achmet, Zoon van Arabsja.

Tamerlaen, in zijne eerste opstant, plunderde de Landschappen van Chorasmia: waer mede zomtyds het gewest van Zagatay zelve word verstaen, en voornamentlijk het gedeelte van Segestan over de Vliet jaxartes gelegen.

Tamerlaen wierd, by zeker beleg van Chorasan, met een Pyl gewond, zoo dat hy daer na mank gong. En wanneer Bajazid of Bajazet, Turksche Keizer, hem gevankkelijk wierd voorgebragt, begost hy te lacchen, en zeide, 't schynt dat de waereld van geen groote waerde by God is, om dat hy de zelve aen eenen kreupelen en blinden verdeeld heeft: want Tamerlaen ging mank, en Bajazet hadde maer een oog.

Zoo wel Tamerlaen, als zijne navolgers, in de Indische Mogolsche mogentheit, hebben tot hunnen grootsten vyand gehad den Raja of Vorst van Narsingue, wiens gebied met dat van den Mogol, of Tamerlaens navolgers, door een arm van de Ganges afgescheiden was. Na het verdelgen van dezen Raja is het Mogolsche gebied, onder zijne Bevelhebbers, gedeilt geweest, en daer van zijn de Ryken Golconda, Brampour, Visapour, en Dultabar geworden.

Men zegt, dat de Groote Tamerlaen in de Stad Samarkand een vermaerde hooge school onderhielt, daer de sterre-kunde in hoogen top gestegen was. Hy dede van alomme daer de bequaemste werk-meesters komen, waer door hy die Stad dede optooyen en verçieren: en byzonder dede hy daer konstige Sinezen uit de Steden Peking en Quantung komen, en werd gezegt, dat noch heden de Philosophie, de Mystesche of verborge Mahometaensche Godgeleertheit en Artzeny, gepast op de gronden van Aristoteles, die men daer in eige spraek heeft, en aldaer geleert word, bloeit. Ook zoude deze Tartaren aldaer zeer beschouwende in de bedenkinge van het Goddelijk wezen, en de gemeenschap die God met den Mensch heeft, zijn. De Chymie of scheid-konst; als mede de liefde en guichel-konst word aldaer geoesent.

Markus Paulus van Venetien, in zijn negen en dertigste Hooft-stuk, zegt van Samarkand, dat het een groote en schoone Stad is, onderdanig aen de Neef van den Grooten Chan. Daer woonden Christenen en Zarazynen of Mahometanen in zijn tyd.

Hoewel deze Stad heden niet zoo bevolkt is, als van ouds, zoo zoude daer noch een Marmer Paleis voorhanden zijn. Daer is groote Koophandel in Zyde en Edel Gesteente: en van ouds is die handel al uit Sina en Indiën over de zelve gedreven geweest.

Tavenier, in zijne beschryving van Indiën, zegt, dat de Groote Mogol een Throon heeft, verrykt met Juwelen, gewaerdeert op honderd en zestig millioenen, en vyf mael honderd duizend Fransche guldens; die van Tamerlaen is begonnen te stichten, en van Chah-jehan voltooit.

Gool zegt, dat Tamerlaen stierf, als hy na Kitay in optocht was, in een Stad Anzar genaemt, in het Jaer na Christus geboorte veertien honderd en vier: niet zoo zeer om Kitay aen te tasten, als wel om Alladadus, die Veldheer der Chatayers was, en der naby gelege Moegalen, te bedwingen, op dat hy, door gunst van 't Volk te stouter geworden, van hem niet af en weeke. Zommige evenwel achten, (als reeds boven is gezegt) dat het duister zy, of Tamerlaen bezittingen in Sina of Kitay heeft gehad: Muller meint niet klaer te zijn, dat hy gezag over Kitay heeft gehad: te weten, dat Kitay, dat hy gevoelt buiten de Sinesche Muur gelegen te zijn: of ten minsten ten deele binnen, als het Noorder gedeelte, en ten deele buiten. In welk gevoelen hy gestijst word, om dat d'Arabier Xades (hoewel duisterlijk) zegt, Caskar gelegen te zijn tusschen Kitay en 't Ryk of de Stad Balachschan, boven d'oorspronk van de Vlieten Oxus en jaxartes: en alzoo deze plaets, zegt hy, ten Zuiden of Zuid-westen van Caskar leit, is 't onmogelijk, dat Kitay voor geheel Sina genomen kan worden. Hy zegt, dat de Grieksche Schryvers mede hellen, van Kitay buiten de Sinesche Muur te stellen: gelijk by hem, in zijn beschryvinge van Kitay, is te zien. Het is echter gewis, dat onder de Moegalen, en alle Noorder Tartaren, Sina, of het groot gedeelte van dien, met de naem van Kitay bekent is, en voor het oude Kitay gehouden word. Zoo iemand breeder geliest te zien van Kitay, en het Land, daer de Tartarsche Chans, welke Asie overweldigt hebben gehad, zijn uitgesprooten, gelieve de beschryvinge van Haython te lezen, welke van deze Chans gevolgelijk is handelende, en byzonder van Mango chan, die gedoopt wierd. Daer ziet men, hoe Aleppo, door de Christen Tartaren, wierd ingenomen: ook Damascus. Van het verdrag tusschen de zelve, en de Armenische Koningen, ten besten van 't Christendom. Hoe Haython, Armenische Konink, en Neef van den Schryver, het Ryk afstond, en in een Klooster gong: en hoe namaels de Tartaren by Damascus, ter oorzaek van 't water, schade leden. Van de Godsdienst der Tartaren, oorlog, zeden, magt van hunne Gezaghebbers, daden, enz.

Samarkand, Chorasan, Tabristan, Sindia, Buchara, en Saida, hebben wel eer byzondere Koningen gehad, en mede op een andere tyd onder het Persische Ryk gestaen.

Vlughbeigh was Konink van het Landschap Ghurgan, ter tyd, als zijn Vader leefde. Hy bezat Samarkand, en het geheele Landschap Mawaranahr, veertig Jaer lang. In den Jare veertien honderd en zeven en dertig, na Christus geboorte, hadde hy de wytberoemde Astronomische Tafel beginnen te maken. Hy beminde de Geleertheit zeer, en was overvlijtig in alle konsten en wetenschappen. Hy stichte mede binnen de Stad Samarkand, een hooge school, die zeer groot was, geheel verwulst; zoo datze onder de waerdigste gebouwen van de waereld wierd geacht. Meer als honderd geleerde Mannen wierden in deze hooge school onderhouden: deze waren meer Wiskonstenaren, als Godgeleerden of in andere wetenschappen ervaren. Dees Vlughbeigh had zoo grooten geheugenis, dat een Jaeg-boek, waer in al het wild Gedierte, dat hy gevangen had, aengetekent stond, verboren zijnde, elk, op zijn eigen dag, en met eigen naem, uit zijn hooft, wiste te herstellen; zoo dat het Boek weder gevonden zijnde, daer niets aen scheelde. Vlughbeigh dan maekte, de sterre-kundige Taselen in de Stad Samarkand, welke, ten aenzien van Persie, gelegen is over de Rivier Oxus, op de lengte, volgens Nasir Tusaeus, van acht en tnegentig graden en twintig minuten, en op de breette van veertig graden; doch, volgens Vlughbeigh zelve, op de lengte van negen en tnegentig graden, en zestien minuten, en de breette van negen en dertig graden en zeven en dertig minuten.

Vlughbeigh, als hy begon gemelte sterrekundige Tafelen te schryven, dede een sterre - kundig Quadrant of Vierhoek maken, waer van de Radius, volgens bericht der Turken, zoo groot was, als de hoogte van de Kerk van S. Sophia tot Konstantinopolen. Hy hadde een Historie der Zagataische Prinzen, en van Turkestan beschreven.

De Inwoonders der Stad Samarkand, worden, gelijk alle de Usbekkers Jeselbas, dat is, Groen Mutzen, of Groen Hoeden genaemt, om dat men aldaer Mutzen van die kleur draegt. Ook is de Stad van anderen Cheri genaemt. Hier was het daer Tamerlaen, na dat hy zoo groote overwinningen had gedaen, op het laetst van zijn dagen, zijn Koninklijk Hof, Zetel en rust hielt: en is niet waerschynlijk dat het zelve steeds tot Kambalu, zoo zommige willen, zoude zijn geweest. Hy bezat de

Landschappen van Groot Tartarye, Klein Asie, Syriën, Egypten, Arabien, de Stad Kapha, en de omtrek van de Vliet Tanais. Tamerlaen bragt een schrik over de geheele Aerdbodem. De Konink van Poolen en Hongarye maekte een stilstant van wapenen met hem. De Groot-hertog van Littauwen, Vitelo, Broeder van Vladislaus, Konink van Poolen, gong hem, met honderd duizend man tegen; doch wierd door Edga, een van Tamerlaens stedehouders, met drie honderd duizend man, geslagen. Als Tamerlaen in Europe meende te trekken, en tot Smyrne gekomen was, kreeg hy tyding, dat een groote Konink van Indiën, wiens gezag zich tot aen de Indische Zee, en het Eiland Taprobane of Seylon uitbreide, in zijn Land gevallen was, dies hy te rug trok, en maekte Vrede met hem.

De oudste van zijn vier Zoonen volgde in 't gebied; doch zy beoorlogden malkanderen. Payangur, zijn jongste Zoon, maekte zich, na de dood van de oudste, meester, en bragt de Rykszetel tot Tauris, tot dat Usumcassan, Giauza gedood hebbende, zich meester van Persien verklaerde. Het overige van Tamerlaens Ryk wierd onder verscheide Vorsten verdeelt, die zich meester maekten: en word by de Schryvers gezegt, dat zijne Nazaten in Mawaranahr en Usbek hebben geheerscht tot het Jaer vyftien honderd.

Die begeerig is het Leven en de Daden van den Grooten Tamerlaen te lezen, gelieve op te slaen Dissertationes Academicae Genuci Bacleri, gedrukt tot Straesburg: als mede het Boek van Achmet, Zoon van Arabsia, uit gegeven by den Professor Gool: ook joan Schiltberger van Ments: als mede Annales Sultanorum Turcicorum: insgelijks Petrus Perondinus, gedrukt tot Florencen, Bergeron, en andere Schryvers meer: waerom hier daer van niet meerder melde.

De Tartaren van Zagatay zijn de meest gezedende aller Tartaren: zijn ryk in Vee, Goud, Zilver, en andere schatten.

Balca of Balch, is mede een Hooft-stad in het Usbeksche Tartarye, en dit Landschap het oude Parthen, zoo als Garcias de Silva Figueroa, die, op het Jaer zestien honderd en achtien, als Gezant van Spangie, zich eenigen tyd in Persie heeft opgehouden, getuigt.

Pieter della Valle verhaelt, dat, ter tyd als hy in Persien was, aldaer een Gezant, van het Usbeksche Hof, zich ophielt: uit welke hy verstond, dat de Chan, of Konink der Usbekken, die Iman Kuli, 't welk dienaer van de Opper-priester betekent, genaemt was, toenmaels, te weten, op het Jaer zestien honderd en twintig, in Buchara zijn Hof hielt, dat de Steden Balch en Samarkand onder zijn gebied stonden; doch niet het geheele Land van Zagatay: dat daer treffelijke Vloeden waren, die in de Kaspische Zee stroomden; welk Land hy dan oordeelt Sogdiana, en een gedeelte van Scythie te zijn; misschien is Bucharie het oude Baktria, van de Vloet Baktrius besproeit, en zoo benaemt; hoewel Gool en Figueroa, Balch voor Bactria houden. Hy verstond dat daer te Lande Geschut en Musketten waren, doch van weinig gebruik, vermits men zich met Pyl en Boog in den oorlog behielp. En elders spreekt della Valle van deze Volken aldus: te weten, dat onder de Tartaren geene andere Menschen Usbekken genoemt worden, als die van 't Land van Balch, Buchara en Samarkand, die toen onder twee Vorsten, beide Gebroeders, stonden, en verdeelt waren: waer van d'een zijn Hof in Balch hield, en Nedhir Muhammed Chan genaemt was; en d'andere Broeder Iman Kuli Chan geheten, en Heer van Buchara, Samarkand, Tosekend, Dignay, en van andere gewesten was. Ja hy was Landvoogt of Heer van al de gewesten, die van de oude Grieken en Latynen Sogdiana, Baktriana, en misschien Hyrkania, (nu Zabestan) en van de nieuwe Schryvers Giagata Mawaranahr, en ook Turkestan genaemt worden.

Giagata, zeid hy, is het Land Sogdiana, en word in de Persische Landkaerten onder den naem van Sogd uitgebeeld.

Cingis Chan (zeid della Valle vorders) deelde zijn Ryk, op zijn sterven. Giagatay, by andere, als Abulfaray, Jogatay geheten, de tweede Zoon, kreeg tot zijn erfdeel het Land van Samarkand, beneffens Sogdiana, nu Sogd, en verscheide andere Landen daer rondsom. Dees noemde dit Ryk na zijnen naem, Giagataya, en alle de Volken, die onder zijne Heerschappye stonden, Giagataners: gelijk ook de oude Scythen, uit eene oude gewoonte, volgens Diadoor, den naem van hunne Vorsten aen de Landen, daer zy onder stonden, gegeven hebben.

Hy noemt de Usbekken gebuuren des Landschaps van Chorasan.

De Vliet Gihun, of Gihon, by d'Ouden Oxus, loopt door de Landen der Usbekken,+en stort zich in de Kaspische Zee, aen d'Oost-zyde. Gihun is anderzins mede in de Persische Tale, een naem die aen alle Vlieten in het gemeen toekomt, en

word deze gezegt een van de vier Vlieten te zijn, die door het Paradys plagten te loopen.

In Indiën, en in de Landen des Grooten Mogols, is de Persiaensche Tale meer in 't gebruik als d'Indiaensche: en geen wonder, dewyl de Mogolsche Vorsten, die uit Tartarye en Samarkand gesprooten zijn, daer de Persiaensche Tale de natuurlijke Tale van hun Land is, de zelve ook in Indiën hebben willen onderhouden.

Aen de Noord zyde van de Kaspische Zee, zegt della Valle, paelen de Russen aen de Tartaren, en aen zeker slag van Tartaren, die men heden Usbekken noemt: een naem die, zoo ik my niet bedriege, vrye Heeren betekent. De Usbekken bewoonen het Oosterlijkste gewest aen de Kaspische Zee, daer zy Landen van groote uitstrekking bezitten. Oostwaerts strekken zy zich uit tot aen de Tartaren van Kithay, en Zuidwaerts tot aen Indiën. Onder de gedenkwaerdigste plaetzen is alhier Samarkand, de Hof-stad van Tamerlaen. Na 't Zuid-weste hebben zy Balch en Buchara, aen de Zee-kant, te weten van de Kaspische Zee, daer een van hunne voornaemste Chans (die op 't Jaer 1612. dikwils in oorlog tegen den Konink van Persien was) zijne wooning heeft.

Tusschen de Usbekken, en die van Giagatay, die Binnen-Scythie bewoonen, en daer zonder twyfel Sogdiana, Baktriana, en het Land van Esterabad (aen d'Oost zyde van de Kaspische Zee gelegen) in begrepen is, vind men ganschelijk niet anders dan wildernissen, daer de Turkemannen eertyds hunne wooningen hadden.

Het schynt dus, dat della Valle d'Usbekken en Giagataiers of Zagataiers wil onderscheiden. Desgelijks schynt ook Garcias de Silva Figueroa d'Usbekken en Chatays, of Giagataiers t'onderscheiden; want hy schryft doorgaens aldus. De Tartaren, Usbekken en Sakatais of Chacatais of Giagataiers, zoo veel ik bespeuren kan, houden zich in de gewesten omtrent Samarkand en Buchara, zijnde na Jogatay, of Giagatay, of Tzagatay, tweede Zoon van Cingis chan, alzoo genaemt.

Maer als namaels Scerbek of Usbek Chan, Zoon van Abul Chairinzbek, Mawaranahr, Chorasan en andere gewesten, den nakomelingen van Tamerlaen afgenomen had, schynen deze gewesten en plaetzen van Giagatay of Zagatay, na dezen Usbek, Usbek genaemt te zijn: te weten by de latere schryvers; want men vind by geene Arabische schryvers denamen Giagatay of Zagatay, en Usbek voor namen van Landen gedacht.

Garcias de Silva Figueroa noemt den Konink der Usbeksche Tartaren, die op het Jaer 1620 in Balch Heerschte, Melicar Chan, die toen door Schach Abas, Konink van Persie in Balch belegerd wierd. Hy noemt een anderen Nurum Chan, en noemt hem Konink der Chakatajers, die hy zeid d'oude Sogdianen te zijn.

Dees Konink Nurum Chan, zijnde verjaegt door eenen opstant der Onderdanen, die eenen ander ter Kroone wilden roepen, aen wien de zelve niet behoorde, verzocht bystant van Konink Abas, die toen in Persie Heerschte, en ten zelve tyde Melicar chan in Balch belegerd hield. Schach Abas, door medogen van Nurum Chan bewogen, gaf hem een gedeelte des Landschaps, of veel meer een gedeelte des Koninkryks van Chorasan, ten einde hy aldaer op eeniger wyze zijne voorige waerdigheit kon onderhouden. Maer gelijk daer na Nurum Chan, in plaetze van het te gebruiken; als hy behoorde, zich in staet stelde van zich meester van het gansch Koninkryk te maken, daer hy zoo wel ontfangen was, alzoo viel de Konink van Persie hem eens loefs op het lijf, en voerde hem, met zijn Vrouw en Kinderen, gevangen na de Stad Sciras, alwaer hy na weinige Jaren stierf: gelijk ook zijne twee Zoonen; nalatende zekeren jongen Zoon, Badjazaman genaemt, die hem eenige weinige Maenden voor zijne dood gebooren was. De Moeder hield den zelven by haer, als d'uiterste vertroosting in hare droef heit: in welke tyd de Konink haer naeuwlijks zoo veel gaf, daer zy het leven by houden kon. Deze Jongeling toonde, op het Jaer 1617, toen oud twaelf Jaren, groote genegentheit tot het Christendom, aen den Gezant Figueroa, die zich toen, van wegen den Konink van Spangie, in Persie bevand. Dus verre uit Figueroa.

In Usbek, en inzonderheit mede omtrent Buchara, vallen zeker slag van Pruimen, die gedroogd, zeer goed van smaek zijn, en alom in Persien te koop gebragt worden.

Bernier, in zijn Reis-beschryving, zegt, dat, wanneer Aureng-zeb, Konink van Indiën of Indostan, anders Grooten Mogol genaemt, den oorlog tegen zijne Broeders hadde geëindigt, en alom Heerschte, dat toen de Chans van Samarkand en Balch aen hem Gezanten zonden, om heil en zegen over zijne vyanden toe te wenschen; waer uit blijkt, dat Samarkand en Balch toen onder verscheide Vorsten stonden. De

Gezanten droegen aen den Mogol tot Dehli hunnen dienst op, 't geene geoordeeld wierd meest uit gierigheit te geschieden, op hoop van gisten te genieten; of wel misschien uit vreeze van wraek, die hy over hen mogt komen te nemen, van dat die van Samarkand hem tegen Balch, voor dezen, als hy noch Prins was, ingeroepen hebbende, en hy op 't punt stond, om Balch t'overmeesteren, zy beide zich verdroegen, en alzoo Aureng-zeb assneden. Deze Gezanten quamen dan tot gehoor, zoo als opgemelte Schryver zegt gezien te hebben. Zy groeteden de Mogol van verre, op de Indiaensche wyze, en niet na de aert van hun Land, leggende de hand driemael op 't hooft, en bogen zich zoo veel mael na de Aerde: vervolgens naderde zy tot aen Aureng-zeb, en leverde hunne Brieven over, die een der Omrah, of groote Hovelingen, aenvatte, en las. Zy wierden met kostelijke Klederen, Tulbanden en Lijf-banden vereert. Het geschenk dat zy bragten, was Lazuli, of uitgezochte Azursteen, beneffens eenige Kemels met lang haair; ook eenige schoone Paerden; hoewel de Tartarsche Paerden eer goed, als schoon zijn: behalven noch eenige Kemels, die versche vruchten, van Appelen, Peeren, vierderlei slag van Pistaces, die een geheele Winter goet blijven, als mede drooge vruchten, gelijk Pruimen, Abricozen, Rozynen zonder pitten, en noch tweederlei aert van zeer groot zwart en wit Rozyn, droegen. Aureng-zeb betuigde zich over deze giften wel vernoegt te zijn; ondervroeg hen wegens de toestant van de hooge school tot Samarkand, en de vruchtbaerheit van hun Land, dat van alles overvloeit.

Deze Afgezanten bleven vier Maenden tot Dehly, wat naerstigheit zy ook deden om eerder afgelaten te worden; het geene hen tot ongemak strekte, alzoo zy de Indostansche hitte niet gewent waren: te meer, om dat zy zich zeer qualijk voeden; want dit Volk is byzonder vuilgierig. Het geld, dat zy van den Konink, tot onderhoud, bequamen, bewaerden zy, en onderhielden hunne lichamen met de slechtste spyze. Wanneer zy vertrokken, wierden met heerlijke geschenken begiftigt. Zy waren geheel onwetend, hebbende weinig kennis van waereldsche zaken. Hun spys was Paerde vleesch; waren stilzwygende onder 't eeten: wisten van geen lepels, maer schepten de spys met de volle hand. Zy pochten zeer, van dat niemant hun, in 't net schieten met de Booge, te boven ging; gelijk hunne Pylen en Boogen ook veel zwaerder zijn, als d'Indiaensche. Zy gaven voor, een Paerd dwars door te konnen schieten: als mede dat het Vrouw volk by hen manne kracht had, en, gelijk de Mannen, met de Pylkoker op de rug, te Paerde, ten oorlog en ter jacht toog. Zy verhaelden een voorval, hoe zeker Dochter alleen twintig Indianen, met de Boog, had doorregen, wetende zy haestiger te vluchtten, en verder met hare Pylen toe te reiken, als de Indiaen.

Uit de gewesten van Usbek: wil men, dat Jaerlijks meer dan twintig dubend Paerden na Indostan, of Mogols Land, gevoert worden; gelijk mede van daer alderhande vruchten, als ook van Balch en Bochara, in het Mogols Land te koop gebragt worden.

Bernier zegt wyders, in zijne Reis-beschryving, dat Schach Jean, die Konink of Keizer van Indiën, Indostan en Groote Mogol was, ter tyd van de laetste omkeringe in de Heerschappye aldaer, was de+Zoon van jehan Guyre, Zoons Zoon van Ekbar, en alzoo opstygende door Houmajons, Vader van Ekbar, en zijne andere Voorzaten, was hy de tiende teeling van Timurleng, dat is gezeid, de kreupele Prins, anders geheten Tamerlaen, die het Indostansche Ryk, in het Jaer veertien honderd en een, overweldigt hebbende, word het zelve Ryk van deze vreemdelingen tot heden bezeten. Mits hy blank en Mahometaensch zy, zoo kan ieder Tartar, Turk, of Persiaen, in 's Lands bestiering aldaer geraken. Men zegt, dat. in Indostan noch heden Prinzen gevonden worden, die hun Geslacht-register tot op den Konink Porus brengen: waer van by den Reis-beschryver Bernier te zien is, en noemt hy die stam Ralia.

In het Usbeks Tartarye weet men, uit zekere bladen, zijnde van een aert van graeuwe Kattoen-boomen, zap te drukken, in welke Tabak gedoopt word, dat, dan gedronken, zoo grooten kracht geeft, dat het den geene dieze zuigt, zomtyds vier en twintig uuren buiten zijn zelfs houd, ja wel geheel razende maekt: en als de zelve weder tot bedaren komen, zeggen zy, voor eenigen tyd vrolijk, en gelijk in oprukking van geesten geweest te zijn.

Het gebeurde, in de tyd van Bernier, in Persien, dat zeker Gezant van Usbek, tot Ispahan, een proef wilde geven van zijn konst, in 't trekken van den Boog: maer terwyl hy zich bukte, om een pyl op te vatten, hem de Tulband van 't hooft storte; waer mede de Persianen spotteden,



illustratie
Usbeksche Man en Vrouw, tot Ispahan, na het leven, door myn bestel asgemaelt.


wezende een oneer het hooft t'ondekken: te meer, alzoo d'Usbekken in Persien tot een asschouw zijn; om dat zy de Leere der Turken meer opvolgen, als die van de Persianen, worden zy aldaer niet anders, als Rapkezi, of Ketters genaemt, Wanneer deze Volken tegen malkanderen in oorlog zijn, hebben de Persianen een gewoonte, dat zy doeken in 't bloed der Usbekken doopen, en de zelve bewaren, in teiken van verdienste, die zy hebben gemaekt by God, in 't verslaen en dooden der Ketters; geloovende dat zy, na hun dood, zoo zy met een bloedverwige doek der Usbekken voorzien zijn, recht in 't Paradys gaen.

De Usbeksche Tartaren hebben wel eer de Stad Mesched, Hooft-stad in 't Persisch Chorasan, bezeten, als wanneer d'omleggende Persianen naerstig acht moesten nemen van door de zelve niet overvallen te worden. Zy hadden kyk-toorens en sterkten op het gebergte alomme gesticht.

De Usbekken worden mede kleine Tartaren genaemt.

Zy komen steeds rooven in de Persische Grens-landstreeke; zijn licht gewapent: hunne Paerden zijn zeer zober, en snel in 't loopen; als zy de zelve ter proef stellen, doen zy die twintig of dertig mylen loopen, en als die geheel bezweet zijn, brengen zy de zelve in kout water, en zetten hen dan eeten voor: indien de Paerden graeg eeten, worden zy gehouden de proef uitgestaen te hebben; tot teken van welke deugt, zy de zelve een oor assnyden, of ook wel een stuk van deneus.

De Konink van Persien tracht deze Volken met giften zachtmoedig te maken, maer te vergeefs, want zy zijn zeer tot stelen en rooven geneigt. Zy zijn van een bruine verw, leelijk van aenzicht, hebben kleine oogen, en een kleine neus, gelijk als een boon, in 't midden van 't aenzicht geplant, niet ongelijk aen de Kalmakken. Hunne mouwen hangen over de handen heen. De Tulband is half rond, boven spits en klein: gelijk als deze Printverbeelding vertoont.

Tot Ispahan was, in 't Jaer zestien honderd drie en veertig, een Usbeksche Prins, aengekomen. Anderhalf myl weegs had men de Aerde, daer hy over reed, t'zijner eere, met kostelijke Tapytzeryen en stoffen, (die op achtien honderd thoman, ieder thoman word op twee en veertig gulden en tien stuivers gerekent geschat wierden,) bespreit en bedekt. Hy wierd na-

derhand treffelijk beschonken, zoo als Tavernier zulks in de volgende woorden beschryft.

Des Jaers zestien honderd drie en veertig, zeid hy, quam de Prins der Usbekken in perzoone te Ispahan, Hof en Hooft-stad van Persie, om bystant aen Schach Abas, Konink van Persie, te verzoeken, tegen zijne Kinderen, die tegen hem de eige Onderdanen hadden doen opstaen, en hem den oorlog aendeden. Zijn oudste Zoon, die d'eerste de wapenen tegen hem aengenomen had, wierd, na voordeel van een gevecht gehad te hebben, door den tweeden Zoon loffelijk gevolgt: het welk evenwel den Vader den moed niet deed verliezen, die zich noch met de voornaemste van den staet ondersteunt zag. Op het einde des Jaers zestien honderd twee en veertig verloor deze Prins een tweede gevecht, waer in hem zijn linker ooge, door de scheute van eene pyl, wierd uitgeschooten, het welk hem aemachtig maekte, van eene tyd lang iet te doen. Wanneer hy genezen was, quam hy, gelijk gezegt is, des volgenden Jaers, den Konink van Persie bidden, om hem bystant te doen: dien hy lichtelijk verworf.

De Konink, willende hem eerlijk ontfangen, zond twee duizend Ruiters, tot aen Kachan, het welk vier dag reizens van Ispahan is, en vyf of zes duizend Voetknechten, tot op twee dag reizens. Alle daegs was gemelde Konink gedient van verscheide Bevelhebbers. Men rechte voor hem eene nieuwe Tente op, met nieuwe Tapyten overspreid, en men veranderde de twaelf Paerden dikmael, die voor hem by de hand geleid wierden, en welker toerusting gansch met Edele gesteenten bezet was. Een myle van de Stad was de weg met veelderleye Zyde stoffen overspreit tot aen het Paleis: en de Konink ontmoete hem, daer de Zyde stoffen begonnen. En alhoewel de Konink zeer jong was, zoo wilde hy evenwel doen blijken, dat men hem hield als een magtige en geduchte Konink in de vredige bezitting van zijne staet, en dat hy ging ontfangen, een Opperhoofdige Heerscher, die van zijnen Throon geschopt was, en hem bystant quam verzoeken. Na hy den Prins der Tartaren vernomen had, stak hy quanzuis zijn Paerd met de spooren, en gekomen voor het hooft van die van den Tarter, stak hy de voet uit den stegelreep, makende gelaet van af te stygen: het welk hy evenwel niet deed. De Tartar, zoo oud als hy was, sprong van zijn Paerd, om den Konink te groeten; die hem eenige plichtpleging over het geen hy deed, bewees. En hebbende in den zelven tyd Athemat Doulet* en andere Heeren hem weer te Paerde geholpen, reden zy alle beide te gelijk op de Zyde stoffen; gevende de Konink de linker hand aen den Prins der Tartaren. De Konink gaf hem edelmoedig een aenzienlijken bystant, die in vyftien duizend Paerden, en acht duizend Voetknechten bestond, met veertig duizend Tomans. De Tartar gaf hem, in vergelding, een van zijne Grens-landschappen, en zoodanig een, daer hy de meeste inkomsten van trok: dewyl al de geen, die het zelve bewoonen, Herders of Turkomans zijn, die menigte van Vee voeden: waer in de rykdom der Inwoonders bestaet. Dus verre Tavernier.

Rykaut verhaelt, dat'er verscheide Secten by de Mahometanen zijn, en d'eerste Haniffe genoemt word, van de welke men in Usbek, Turkye, Tartarye, en aen d'andere zyde van de Vliet, Oxus, belijdenisse doet.

Van het onthael, dat aen een Usbeksche Prins, op den Jare zestien honderd een en tachtig, tot Ispahan wierd gedaen, meld zeker verhael, gehouden onder het Afgezantschap van Poolen, bekleed by den Edelen Heer Zagorski, aldus:

By het eerste Festyn van den Afgezant van Poolen, met welke ik* de eere gehad hebbe die lange reize te doen, was de Konink§ Abdulariskan ook tegenwoordig, de welke veertig Jaren tot Buchara, in Tartarye, geheerscht hadde. Deze nu acht en zeventig Jaren oud zijnde, en na Mekka reizende, wierde tot Ispahan alle zulke eerbewyzinge bewezen, als de Persianen niet konden nalaten. Want de Konink, vrezende genootzaekt te zijn, uit zijn gewoonelijk Paleis, in de Stad hem te gaen ontmoeten, was een keer te Landewaerts gaen doen; het welk dezen Tarter gemerkt hebbende, schreef aen hem een brief van dezen inhoud.

Uw Groot-vader heeft de mijne wel komen ontfangen, als hy uit zijn Ryk verdreven was, en bystant quam verzoeken. Ik ben niet minder, als mijn Grootvader, en gy zyt geen grooter Konink, als uw Groot-vader geweest is. Waerom zult gy de zelve eer niet bewyzen aen my, die aen mijn Groot-vader geschied is? De Konink van Persie was een lange tyd t'onvrede op zijn Groote Vizier, die hem deze raed had gegeven; doch belaste hem eindelijk, met alle zijne Hovelingen, den gemelten Abdulariskan te gaen ontmoeten, drie mylen van de Stad, en hem te geleiden na een Koninklijk paleis, genaemt

Kouchkana, in de Voor-stad Tokehe, zullende hy zelf hem van daer wyders komen afhalen, en geleiden na een paleis, 't welk voor hem toebereit was.

De Hovelingen gingen, volgens des Koninks bevel, zijn Tartarische Majesteit ontsangen, en Athemet Doulet, of Achemet Doelet, leide, van wegen den Konink van Persie, de plechtelijkheden af.

Van het paleis Kouchkana, een goede myle, langs de weg, welke deze Tartersche Konink zoude komen, warens krygsknechten, met hunne Trommels en Schalmeyen, alle kostelijk uitgedost, tegens over den anderen, in reyen gestelt: behalve noch een deel Ruitery, mede heerlijk gekleed. Ten einde van deze weg waren gespreit kostelijke Tapyten, van Zyde, Goud en Zilver, tusschen de krygsknechten, van het Koninklijk paleis af, tot het einde der zelve toe. En wierden de stoffen, welke de Konink van Persie aen den Tartarischen Vorst, daegs na zijn aenkomste, toezond, geschat op acht duizend Tomans.

Van de rang der Intrede zal ik niet anders zeggen, als dat'er gansch geen orde wierd bespeurt: ook zoude men tusschen deze Tartarsche Vorst, en de minste, onder 't gevolg, weinig onderscheid gezien hebben, 't en ware men hem een verhemelte boven 't hooft gedragen hadde.

De Konink van Persie liet de Tartarsche Vorst voor eenige dagen in 't voorsz paleis verblijven, zoo om hem uit te doen rusten, als ook om te vernemen, wat goede of quade voorzeggingen de groote sterre-kyker aen den dag zoude brengen. Deze voorzeggingen nu goed gevonden zijnde, ging de Konink, met zijn geheele Hof, op 't heerlijkst uitgedost, op Dingsdag, den vyfden van Zomer-maend, zestien honderd een en tachtig, des morgens ten drie uuren, na 't gemelde paleis, en na dat hy zijn Tartarsche Majesteit gegroet hadde, stegen zy te zamen te paerde, rydende den Tartarschen Konink aen de hooger hand. Voor hen gingen vier honderd Lakkeyen, alle gekleed met Goude en Zilvere stoffen. De toerustinge der Handpaerden was zeer kostelijk, zijnde de Toomen bezet met Paerlen, Robynen, en andere Edel gesteenten. De Zadelboomen waren van geslagen Goud, zoo dat niets heerlijker konde worden gezien. Alles geschiede op koste van den Konink van Persien. De Konink Abdulariskan was gekleed in een slecht Linnen kleedje, binnen en buiten wit, en gezeten op een Paerd, 't welk uiterlijk aen te zien, slecht geleek, maer echter, na men zeide, veel gelds waerdig was: want de Tartarsche Paerden niet na hunne schoonheit, maer snelheit en krachten gewaerdeert worden.

Men liet niet na aen dezen Tartarschen Konink, (die, in vergelijking van den geringsten Persiaenschen Hoveling, in kleding slecht geleek) ten opzichte van zijne verdiensten, alle bedenkelijke eere aen te doen. De Konink hem geleid hebbende tot aen de deure van 't Paleis, 't welk voor hem bereid was, ging daer niet in, maer na dat alvoorens eenige beleefde aenspraken hadde afgelegt, en een kleine maeltyd, die voor de deure aengericht was, met den anderen gehouden, keerde weder na het zijne. De Persianen wilden de Tartars noch eenige dagen langer doen verblijven; dies deed de Konink zijne Tartarsche Majesteit noodigen tot een maeltyd, en liet alle de Tenten, welke voor Bakkers, Vrucht- en Voorraet-verkoopers gebouwt waren, afbreken, om de plaets, waer het gezicht uit d'Eetzalen op viel, in lengte en breette aenzienlijker te maken. Een groot getal krygs-knechten te Voet, stonden in slagorde, tot aen een ingang van een groote poorte, leidende na een aenzienlijk Hof: aen de rechter hand van welke men gaet na 't vertrek Chilsetum, of van veertig pilaren: alwaer de Konink van Persie zijne Tartarsche Majesteit d'eerstemael vergaste.

Dit vertrek is vierkant, als mede ieder hoek van het zelve. Het is tamelijk oud, en ten Westen, naby de muuren van het Koninks Paleis, tegens over de deure, leidende na Lalikapi. Veertig voeten van de deure van dit gebouw is een groote Vyver, en aen ieder zyde een Laen, tot een wandeling, langs welke het krygs-volk, met hunne Schilden, geplaetst stonden: en ter rechter zyde van de gemelde Laen, zag men twaelf of vyftien Paerden, kostelijk toegetakelt, met tuig, dat alles met Edel gesteente bezet was. De Ketenen, Spykers, Hamers, Roskammen, en alles wat tot de Stal behoorde, was van fijn geslagen Goud.

Ter rechter en linker zyde van dit vertrek, ziet men eenige afdeelingen, met Bloemen, en Boomen, geplant, zonder orde, na de wyze der Persianen. In welke Hoven de rechte eigenschappen van Bloemen, en andere gewassen, die tot geen voedzel dienen, zich op 't prachtigste vertoonen.

Tegens het Zuiden van dit gebouw zijn ook verdeelingen, afgezondert door verscheide slag van Boomen, en voorzien met

zoo veelderleye Bloemen, dat zich geduurig de drie aengename Jaergetyden vertoonen.

Dit gebouw is meerendeels uit Timmermans werk t'zamen gevoegt. Om laeg is het niet vergult, beginnende het vergultzel omtrent drie voeten van de grond. Het Dak is plat, ondersteunt met pilaren, van in de dertig voeten hoog, alle dik met Goud bedekt. De Zoldering is van hout, konstig uitgesneden, op malkander slaende, allerwegen blinkende van Goud.

Dit vertrek is aen allen zyden open, 't en zy de Gordynen neergelaten zijn: welke Gordynen boven aen de pilaren, dicht aen het Dak, zijn vast gemaekt, en worden geopent aen de zyde daer de Konink zal inkomen, en na dat het ochtent, middag of avond is. Als zy de zelve nederlaten, laten zy die niet geheel tot aen de grond komen, gelijk men in Europa gewoon is te doen: maer worden de zelve met koorden getrokken, tot aen de naeste groote Boomen van dit Hof, en dan vast gemaekt aen de stammen, omtrent twaelf voeten boven de grond, zoo dat zy, als wyt uitgestrekte Zonneschermen, de stralen van de Zon, van dit vertrek, komen af te weeren, zonder nochtans de Menschen, die zich aldaer bevinden, het zy staende of zittende, het gezicht te benemen. Deze Gordynen zijn buiten rood, en binnen gevoedert met fijn Indiaensch Lijnwaet, met de levendigste verwen geschildert. De banden, zoo wel groote als kleine, zijn van Floret of grove Zyde.

Het binnenste van het vertrek is in drie gedeelten afgezondert, gelijk als alle andere Persiaensche Paleizen: alleenlijk gescheiden door een Hek van konstig gesneden Beeldwerk, kostelijk vergult. De twee einden maken twee Zalen, ieder van veertig voeten lang, en twintig breer. In 't midden der zelver ziet men de Tallas, of, gelijk wy het zouden noemen, een verheve plaetze, vier voeten hooger, als de Zalen, hebbende in 't midden een zeer groote Kom, van wit Marmer, in zich ontfangende een zeer klaer water, het welk geduurig loopt door pypen van een zelve stoffe.

Het gansche vertrek is t'eenemael verguit, en zoo dik, dat, of het schoon veele Jaren oud is, echter nergens is verbleekt of afgeschilfert.

Onder aen de voet van den Tallas zijn Schilderyen, gedaen na die van Europische Meesters: onder anderen het afbeeldzel van de Maegt Maria, omarmende het Kind Jezus, en andere Heiligen meer, zijnde de Persianen daer gansch niet afkeerig van, achtende de zelve, zonder onderscheit, gelijk als andere Schilderyen.

Deze Zale word genaemt Chilsetum, of veertig pilaren, om dat zy met zulk een getal der zelver ondersteunt word: en is gestoffeert als volgt. (Want alzoo ik d'eere had, tegenwoordig te zijn, ja ook te zitten aen deze maeltyd: als mede by alle anderen, daer de Afgezant is genoodigt geweest, konde ik mijne oogen laten gaen op de kostelijkheit van het Huisgeraet, en alles wat op deze maeltyd wierd opgedischt.)

De beide Zalen aen de beide einden waren bedekt met Tapyten van Zyde, en op veele plaetzen ingewerkt met Bloemen van Goud en Zilver. Men zag 'er onder de Kandelaers hier en daer eenige staen, die van fijn geslage Goud waren. De verheve plaetze in 't midden, was allerwegen met Tapyten van Goud en Zyde bedekt. Ter plaetze daer hare Majesteiten gezeten waren, lagen twee Kussens, gevult met watten, en van Goud en Zilver Brokard, overkleed met zeer fijne dunne Indiaensche stoffe, geborduurt met Goud en Paerlen.

Ten beiden zyden van den Tallas waren op de Tapyten bankjes gestelt, om tot zitplaetzen voor de Hovelingen te dienen. En dewyle de Persiaensche Heeren alle stonden ter slinker zyde van hunnen Konink, die ook aen de slinker hand van den Tartar stond, en aen de rechter hand van hem alle zijne Grooten; doch alle een trede lager als hare Majesteiten, zoo wierd de Poolsche Afgezant onder deze Heeren toegelaten.

Aen den ingang van den Tallas, recht over hare Majesteiten, zaten de Muzikanten des Koninks, bestaende uit eenige Trommen en twee Persiaensche Fluiten, de welke langer zijn, als d'onzen, hebbende slechs vier gaten, en zijn onder gesloten; behalven noch eenige speeltuigen, iets gelijkende na onze Violen, doch anders gemaekt. Hun spel maekt een zeer slechte melody.

Als de Poolsche Afgezant ingeroepen wierd, waren de Taselkleden alreets gelegt: en na dat hy zijn aenspraek gedaen had, en zijne geloofsbrieven van den Konink van Poolen overgelevert had, wierd hem zijn plaets aengewezen door den Memendar Bachi, de welke ons daer na ook quam zetten.

Men stelde voor den Afgezant, en ook voor ons, gedreve Goude Schotelen, met ingeleide Vruchten. De Tafelkleden waren van Fluweel, omzet met een groene rant, gestikt met Goud en Zilver. In deze

gestalte bleef men ruim twee uuren zitten, terwyl de Konink verscheide malen het vermaekspel, Tamacha genaemt, liet speelen: als ook de Schalmeyen en de Trommen, die op de plaets, tusschen de Tallas en de groote doorvaert waren. Men deed het krygs-volk, dat daer geplaetst was, ook oeffenen met hunne Zabels en Schilden, de welke t'elkens een diepe groetenisse voor hare Majesteiten deden, zich buigende tot aen d'aerde, waer na dan andere quamen, die van gelijken deden.

Als dit gedaen was, nam men de Tafelkleden op, en men leide anderen van Goud en Zilver Laken in de plaets, en wierd als dan Sorbet, met Spaensche Kappers, het zap van Granaetappelen, en andere diergelijke zaken, voortgebragt. Een oogenblik daer na wierd het Vispelay opgedischt, in zoo groote menigte, dat'er niemand was, die niet met twee of drie Goude Schotelen, vol van die Spys, voorzien was, zijnde het eene rood, het ander wit, geel en zwart, gemaekt van onderscheidene gevogelte, als Hoenders, Kapoenen, Faizanten en Patryzen. Om de waerheit te zeggen, dit mag voor haer een goede spyze zijn: maer een Europer zoude moeite hebben, zich daer toe te gewennen, om dit zoo veelmalen t'eeten, als de Perzen, die schier geen andere spyze nuttigen.

Voor hare Majesteiten wierden verscheide Schotels opgedischt: onder anderen een, welke gedragen wierd door viermannen, op een Servet, met een Goude dekzel bedekt. Ik trachte alle de Goude Schotels te tellen, en bereikte het getal van vier honderd, alle met hare Goude dekzels, behalven een goede menigte, die my ontgaen waren.

Als de maeltyd ten einde was, nam de Konink der Usbekken asscheid van den Konink van Persien. Daer na quam de Memondar, om den Poolschen Afgezant te doen opstaen, en den Konink te bedanken.

De Konink van Persie heeft dezen Tartarischen Konink noch verscheide malen, en t'elkens op onderscheidene plaetzen, onthaelt: maer de Poolsche Afgezant wierd daer niet meer genoodigt.

Ten laeste zette Abdulariskan zijn reize wyder voort na Mecha. Tot Ispahan was een gerucht, dat die van Woest Arabiën hem hadden geplunderd; doch wat daer van zy, is my onbekent; maer Abdulariskan zond een Gezant aen den Konink om te klagen, dat de Chan van Kandahar, Hooft-stad van Persie, doortocht geweigert hadde aen een Afgezondene, die hy aen een Indiaensche Konink hadde gezonden, en dat hem dit de waerde van dertien honderd Tomans aen schade toegebragt hadde, de welke hy van de Konink van Persie wederom eischte: maer de Konink (zeide men) scheurde de Brief, en gafze aen den Nasar, zeggende, geef de stukken aen den Gezant tot antwoord.

Na dat dan gemelt hebbe de wys, op welke dezen Tartarschen Konink ontsangen is geworden, is 't billijk dat zijn perzoon ook kortelijk beschryve. Hy was klein van gestalte, het aenzicht, op zijn Tartarsch, plat, de oogen klein en ingezonken, met een spitze baert, zoo lang als de kin: het overige kael, en zwartachtig van vel. Voorts was hy een geleert Man in verscheide wetenschappen, en byzonderlijk in de Wis-konst. Daer en boven vol moets, hebbende den Perzen dikmalen de kracht van zijn Arm doen gevoelen.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

landen