Noord en Oost Tartarye

Beschryving
Van den Geestelijken Almanak der Tangutsche, en andere omleggende Heidenen, dat is, verhael op wat wys, zy Maendelijk baren Goden vieren, met de namen der Maenden, en wat Goden de zelve toe geeigent zijn.

DE Tangutten,Bogdoitzen,Moegalen en Kalmakken, welke tot hiertoe het Heidensche Gelove toegedaen zijn, beginnen haer Jaer met de Maend van Maert, werdende de zei- Maert. ve by haer voor de grootste, en magtigste gehouden, alzoo zy de Zomer van de Winter komt te scheidcn, waerom hy ook

[p. 331]

den Vredebrengenden en Waereldscheppende Maend, in hare Tale Bars genaemt werd, en verbeeld onder de gedaente van een Tyger. Ter dezer tyd zaeyen zy haer Koorn en Kruiden, verplanten hare Bomen. Den⁺Afgod, aen wien deze Maend toegeeigent is, word genaemt Tschachan Sara Burchan, en op de volgende wyze geviert, met een omgang, daer in de eerste rei, de Kutufta, Katoegta, of de Hooge-priefter is, of dat Geestelijke Opper-hooft, 't geen ter plaetze, waer deze plechtelijkheit geschied, te dier tyd zy, is gevolgt by deszelfs Slabana, en Ismatscham, eerste Geestelijken of Patriarchen. Hier na komen alle de gemeene Afgoden Priesters en Zangers, Labi, Manschi, Chans en Taischi. Dan de voornaemste Heeren en bedienden van 't R y k , en ten laetsten het gemeene volk. Het Offer aen dezen Afgod bestaet in twee jongeschone gekofte Slaven Kinderen, een Jongetje en een Meisje, deze moeten rein, en van alle vleeschelijke vermenginge bevryt zijn , en in de Tempel door de voorschreve Kutufta, of het Geeftelijke Opper-hooft gedood, en 't bloed in een Zilver verguit vat, van een elle hoog, als een Kelk, omtrent een emmer houdende, met het bloed van alderhande slag van Beeften en Gevogelte , het zap van Wyndruiven, Aerd-gewas en Vruchten, ook Tarween versche Boter gemengt, gegoten werd. Dit vat word gezet in 't midden van den Tempel^* by een Schilderye, waer in de voornoemde God, neffens een Afgodinne, Maideri Tschagan Sara genaemt, en twee jonge Kinderen, een Jongetje en een Meisje, met buitenlandsch habyt, verbeeld zijn, waer mede te kennen gegeven word, dat die geene, welke geoffert worden, buitenlandsch moeten zijn. Deze Schilderyeleit op een kostelijk Tapyt. De vermenging, invoegen als gezegt, by den Kutufta geschied zijnde, begint des avonds het Gebed, en duurt de geheele nacht, tot des anderen daeg's middags, wanneer het genoemde Vat door een Lama of Paep van de voornoemde Schilderye des Afgods, met groote eerbiedigheit weg genomen, en tot de Kutufta gebragt word, die, met de voorste drie vingers van zijn rechterhand in dit Vat, dat op een vierkantige doek, daer op geschreven is, en schoone Tapyten staet, tastende, eenig Bloed en Tarwe vat, en 't zelve driemael boven zijn hooft, in de lucht werpt, en na dat hy de rechterhand daer op gelegt heeft, en met een Zilver vergulde Lepel, driemael daer uit geschept, en gegeten heeft, geeft hy een Lepel vol in de mond, aen alle de Afgodifche Priesters, Diakonen, Zangers Dorschi, Labi, Manfchi, Gitfihulof, en aen de voornaemste Heeren, ook word aen het gemeene volk, eerft den Mannen, daer na den Vrouwen, zoo veel mede gedeelt. Na 't eindigen van deze Afgodendienst gaet een yder uit de Tempel, den ander een gelukzalig Nieuw-jaer toewenschende en word verders dit Feeft, twaelf dagen lang met gasteryen en maeltyden door gebragt, van de eerste dag af beginnende, welke het hoogft word geacht.

De April is toe-geeigent aen den Afgod Toulay Burchan, 't welk zoo veel te zeggen is als de God van de vereeniging, of vereenigde God, Bouw-meester van de Aerde, vermeerder van 't Gevogelte, behouder van 't Vee, en bezorger van alle dingen. Deze magt zoude hem van den hoogsten Tengri Kandu, of Keizer des Hemels gegeven zijn: invoegen als boven in Maert gezegt, word dezen Afgod, de eerste drie dagen lang geviert.

De Maend May word gestelt in de bescherming van Kutsche Burchan, dat is, de loflijke Bloemen God. Hem ter eeren, word een Tempel in 't Veld, van Tenten, genaemt Burchangent, opgerecht, met Fluweel en kostelijke stoffe verçiert. De Offerhanden zijn Melk, Boter en Kaes; zes dagen lang worden in 't Veld maeltyden gehouden, van het geofferde, in Tenten, van Zyde daer toe gemaekt.

Junius word beheerscht by Dulan Tschudun⁺ Burchan, of de warme God. Deze word groote magt toegeschreven, en moet zelf van den hoogsten God Tengri Kandu om hulp verzocht worden, wanneer hy van zins is de godloozen, en die veroordeelt deelt zijn, op der Aerden, met Donder en Blixem; (de welke hem toevertrouwt is) te vernietigen, of te straffen en te dooden. Dezen Afgod brengt voort den Regen, bevocht de Aerde, en geeft ieder gewas zijne behoorlijke warmte, waer door de zelve tot volkomenheit gebragt worden; doet de Visschen vruchtbaer zijn, waerom hy met groote eerbiedigheit aengebeden word. Des zelfs Offerhanden bestaen uit eerstgebooren Lammeren en Kalveren, en uit de eerste Melk na de geboorte van Koeyen en Paerden, tot een Brandewyn gemaekt. Dit word door den Kutufta en zijn Labi, met het bloed van 't jonge Vee gemengt, in 't voornoemde Vat of Kelk gedaen, en verders voortgevaren, als breder hier voor by de Maend van Maert verhaelt is. De negen eerste dagen worden met brassen en gastreeren dòor gebragt.

Julius heeft tot beschermer Ketscheney⁺ Baga Burchan, dat is, den ouden en magtigen God, of den ouden Leeuw, en Keizer van alle levende schepzelen, om

+ Het is waerschynlijk, dat alle deze plechtelijkheden niet zoo van 't volk als van de Geestelisken werden gepleegt.

* Genaemt Burchamgent, dat is gezegt, Gods Kerk of Huis

+ Juny.

+ July.

[p. 332]

dat des zelfs werkingen boven andere wel de krachtigste zijn, want ter dezer tyd worden door de hitte alle Kruiden uitgedreven, en de Vruchten ryp gemaekt, en de Vogelen tot volkomentheit gebragt. Deze Afgod word uitgehouwen, in zijne handen hebbende twee Stroo-halmen, naest zijne voeten staende een kleinen Jongen, dragende op des zelfs schouderen een Korf of Sak, met alderhande vruchten, tot Offerhanden bestelt. Deze word eerbiediglijk geviert, en de drie eerste dagen worden tot de gastmalen gebruikt.

⁺ Augustus heeft tot beschermster Okin Burchan San, dat is zoo veel als de goede Godin en reine Maegd. Deze word geviert als volgt. De Afgodendienaers vergaderen alderlei aerd van Aerdgewassen, vruchten van Boomen en welriekende Kruidden, en leggenze in een Korf, dieze in hare hand boven 't hooft houden, omtrent het uitgehouden Beeld van deze Afgodin, of naest de zelve, is uitgehouwen, een oud Wyf, welkers handen mede met welriekende Takken en Kruiden gevult zijn, waer mede zy willen te kennen geven, dat gelijk een jonge Dochter, zonder Man, geen Kinderen kan baren, en ook een oude en afgeleefde Vrouw niet; dat zoo de Aerde zonder hulp dezes Godins, geen vrucht kan voortbrengen. Deze Godin werd dan met groote eerbiedigheit aengeroepen, op dat zy het ryp worden der Vruchten, en 't zaed geven der Kruiden, door quaed weêr, niet zoude beletten. Nege dagen worden door het gansche Land met maeltyden by te woonen, bidden, en malkanderen te bezoeken, doorgebragt.

⁺ De September word beheerscht door den Afgod Kubi Burchan, of God des Herfst. Dezen is uit steen gehouwen, en verbeeld als speelende op een Dwars-fluit: by hem staet een kleine Jonge, welke op de Luit speelt, en een Dank-lied zingt aen den oppersten God, dat de Zomer gelukkig ten einde geloopen, en den Herfst begonnen is. Aen dezen worden geoffert alderhande gediertens, Vogels en Visschen, Vruchten en Koorn, en t'zijner eer word een dag mej gebeden en gaftmalen ten einde gebragt.

⁺ In October word ter eeren van Kutschar Burchan, of God Van de Scorpioenen, de vergiftigste van alle vliegende en kruipende ongediertens, een dag met gebeden en maeltyden geviert. Om dat in deze Maend, de Lucht meest ontstoken en besmet is, ter oorzaek de Zonne niet meer zoo krachtig op de Aerde werkende, en om de ongelijkneit van de Elementen, als mede, om dat de koude noch niet stark genoeg is, de Lucht door een vorst te reinigen. Deze vergiftheit veroorzaekt alderhande krankheden, en quade zinkingen. De Offerhande zijn de eerstelingen van 't Vee, voornaem een jonge Koe, die noch niet gekalft heeft, en een gesneden Stier, wiens bloed, geslagt zijnde, in het voornoemde Vat gedaen, 't vleesch gekookt, en ten Offer gebragt word, met verzoek, vandoor zijne magt, alle schadelijke en gevaerlijke ziektens van haer te willen keeren: en daer toe zijne dienaers te houden.

De Maend November, is den Afgod⁺ Eldschin Burchan, of beschermer, in Metael gegooten, toegeheiligt. Hier voor worden in den beginne des Maends zommige Vogels en Visschen geslacht, en geoffert, der zeiver bloed in 't bewuste Vat bewaert, en in de daer toe aengestelde bestonden, gebeden uitgestort, ten einde hy haer gelieve te bewaren voor alderhande ongemakken en quade dampen; 't Vee van alle schadelijk weêr beschermen, en de Visscheryen, welke nu op haer best zijn, te zegenen. By deze Offerhanden, welke vier en twintig uuren duuren, gebruikt men in plaets van Lampen, Porceleine Kommen van alderhande verw; met zuiveren Olie gevult, en met lemmet van Boom-wol aengestoken.

December heeft tot Afgod Kokuk Burchan,⁺ of Kachay Burchan, dat is een God der Varkens of van Geiten, die op Bergen en Valeyen weiden, en wyl in deze Maend de Zonne van 't Noorden zeer verre is afgeweken, en de dagen daer door verkort worden, brengen zy Bokken en Varkens ten Offer, te gelijk biddende, dat hy haer, en haer Vee, ten allen tyden voor alle schade behoeden wilde, en wel voornamentlijk, in de Winter. Dit Feest duurt, als 't voorgaende, den tyd van vier en twintig uuren.

Januarius, is onder de bescherming van⁺ Vlan Burchan, of Kuluguna Burchan, dat is de God der Muizen. Dezen is van den hoogsten God Tengri Kandu, magt over de koude gegeven, en kan klare en heldere nachten maken, dagen verlangen, de Lucht rein, en gezond maken, en tegens 't einde van de Maend, de koude doen minderen. Op dep eersten dag dezes Maends, worden in een daer toe gemaekte Tempel, Zwanen, en alderlei aerd van witte Vogels geoffert, en gebeden gedaen, ten einde hy haer, neffens hare Beesten, voor alderlei krankheden bewaren wilde, en een goed Jaer-tyd geven. Dit Feest en gebeden, duuren vier en twintig uuren.

+ Augustus

+ September.

+ October.

+ November

+ December

+ Januarius

[p. 333]

⁺ Februarius word bestiert door den Afgod Usken Baga Burchan, of Ker Burchan, dat is de Ossen God, of de God der Swepen. Deze Maend word ook genaemt de kleine, natte, windige, en onbestandig in koude, en word gezegt, dat deze Afgod de Aerde, tegens de komste van den grooten Afgod Bars, of Tschagan Burchan, anders Sare Maideri, te zuiveren heeft. Hem worden geoffert wilde Geiten, Harten en Hazen. Men zegt, dat hy de gestalte van alderhande Vogelen aen nemende, onbeschadigt door de Lucht vliegt, waerom hy verzocht word, ook zoo de Menschen en 't Vee, schadeloos te willen houden, van alle gistige krankheden, welke van de quade Lucht, haren oorspronk mogten hebben: daer toe hy een van boven, dat is, van de Opperste Godheit gegevene magt, zoude hebben ontfangen. Dit Feest duurt drie dagen lang, en word met vasten geviert, in hunne Afgodische Kerken.

Deze Almanak, hebbe ik getogen uit een Sinesche Kerze-bruine Fluwele Tapyt, of Voorhang, die in Sina is gemaekt, waer in deze verhalinge met Goude en Zilvere geborduurde Letteren is verbeeld; welk Kleed onder den Huis-raed van Knees Wassily Wassiljewits Galitzyn is gevonden.

Men zag daer noch aen, de gemelde Afgoden, of hare beeltenissen vertoont, en deze woorden, in de Sinesche Zetel-stad des Bogdichan Kambaluk, is een Bede-huis gebouwt van oude steen, ter eeren, of na de naem van Maideri,in 't vjf en twintigste jaer van de Heerschappye des Sinesche Bogdichan.

Onder aen den Voor-hang is in Goud uit genaeit, een Thoorn, staende in een Wyngaerd, midden in den Thoorn vertoont een Put, daer de Emmeren by hangen.

Het Geloof der Lamas strekt zich zeer verre uit, en begint kort achter Astrakan, by de Kalmakken, en gaet tot aen de Sinesche Muur, en hedens daegs zelve tot dicht aen de Ys-zee, in het Landschap Niuche, benoorden, tot aen het Meir Baikal, en bezuiden tot aen, en in Tangut en Tibet, woonende dier Opper-priester in Tangut of Barantola. Doch in het Landschap Niuche, en daer omtrent, is deze Godsdienst uitheemsch, hoewel geoorloft, en word daer van buiten ingebragt, als mede in Sina, alwaer de Volken anderzins een ander Geloof hebben. En of schoon deze Luiden den Duivel eere aen doen, om dat hy hen geen quaed zoude doen, zoo zijn zy echter den Christelijken Godsdienst, wanneer daer van onderricht werden, niet ongenegen.

Het Landschap Tangut valt vry koud. Daer zijn veel Vifchdragende Vlieten, en schoon Koorn, ook Rhabarber en wilde Ossen. De Menschen zijn 'er lijvig, niet te groot, hebben zwart haair, kleine neuzen, zen, hellen vry in gedaente na de Sinezen.

In het Ryk van Tangut, en in de Stad⁺ Barantola is eene wyze, dat men, op zekeren gestelden tyd, een sterken Jongeling uitkiest, die met alderlei wapentuig toegerust, en aldus over straet gezonden word, met magt van ieder een, zonder onderscheid van kunne of aenschouw van perzoonen, te dooden, 't geene hy, van een duivelzen yver bezeten, stoutelijk verricht, zonder dat iemand hem derft tegenstant bieden. Hy is opgepronkt met Vlaggen, Standaerden, en een veelverwig kleed. Zy noemen hem Buth, 't geen Doodslager bedied. Die dus gedood worden, zijn geoffert aen hunnen veelhoofdigen Afgod, Menipe genaemt, (wien het Volk spyze voor zet, en met reukwerk viert) en worden gelooft eeuwiger eer en geluk zaligheit te beërven.

In Barantola, volgens bericht van zeker Griek, die in Sina had geweest, aen my gedaen, zoo waren 'er twee Chans, (gelijk reeds aen is geroert,) de een is Waereldlijk, en de ander Geestelijk. Deze laetste is de Lama Lamof, of Dalai-Lama, de welke over alle de Afgoden-dienaers gebied, en niet alleenlijk over de Priesters, maer ook over de Chans in die gewesten; want geen Chan word zonder zijnen zegen in zijne Heerschappye gestelt. Hy zegent ook den Sineschen Keizer: en wanneer hy in Peking quam, zoo plag hem de^* Bogdi Chan, niet verre van de Stad, in 't gemoet te komen, en met groote eerbewyzing t'ontfangen. Hy is, ten tyde van den Vader van dezen tegenwoordigen Keizer, toen hy het Ryk van Sina ingenomen had, in Peking geweest, om hem te zegenen; doch hem wierd van eenige Christenen, en rechtzinnige Menschen voor gehouden, dat zulken grooten Monarch niet toestond, aen eenen leugenachtigen Paep zulks te doem Doch de Bogdi Chan was bevreest voor den gemeenen man; want ook in Sina houden zy hem voor eenen waren Heilig. De Keizer ontfing hem dan buiten Peking, in zijne Thuinen, daer hy de zegen van hem ontfing, en, groote geschenken vereert hebbende, liet hem weer na Barantola aftrekken. Deze Lama word hierom zoo hoog gehouden, om dat'er gelooft word, dat hy onsterffelijk is: want hy word voor een Vader van eeuwigheit gehouden. Groote en kleine komen, om de zegen, by hem: gelijk de Christenen na Jeruzalem gaen, alzoo gaet men na hem ter Bedevaerd. Hy bedriegt het Volk, met te voorwenden, dat hy nimmer sterst: maer, gelijk de Maen aen den Hemel, steeds

+ Februarius.

+ Barantola werd anders mede voor het Land Tangut zelve genomen.

* Of Sinesche Keizer.

[p. 334]

op nieuws weer jong word. Wanneer de andere Lamas zien, dat dees Dalai-Lama op sterven leit, zoeken zy te vooren iemand onder hen uit, die hem het naeste gelijkt: gestorven zijnde, verbergen zy den doode: waer na zy den nieuwen Dalai-Lama aen 't Volk vertoonen, en zeggen, dat hy herbooren is. En daerom eeren zy hem niet alleenlijk als eenen God: maer ook al wat van, of uit zijn Lichaem komt, als spouwzel, zweet, water, en andere uitwerpzelen, ja zelfs zijn drek: al het welk zy met groote eerbiedigheit, tegen alderhande qualen, verzamelen en bewaren, ja zelve onder spys gebruiken. Niemand zal ooit tot hem gelaten worden, die hem niet bykans als eenen God eert. Door toelating Gods, is deze vervoering van Sina tot in Indiën voort gekroopen. Dus verre gemelte Griek.

Niet wyt van het Landschap Tangut, leit Sisan en Laos, en veel andere kleine Landschappen en Volken, ieder onder een byzonder Heer en Wet; hellende eenige jna het Heidendom, en andere na de Wet van Mahomet. Men vind' er de Steden Succuir, Ezime, en anderen.

Daer word goede Kamelot en Linnen geweven.

In het Tartarische Ryk Tangut is noch heden, gelijk van ouds onder d'Egyptenaren, Grieken, en Romeinen, de wyze van hunne Koningen te vergoden: gelijk zulks by den Jezuit joan Gruber welke door Tangut reisde, word getuigt: en de Konink, Deva genaemt, die hem vriendelijk onthaelde, gelaste hem, het afbeedzel van Han, eertyds Konink van Tangut, af te malen. Dees was Vader van veertien Zoonen, en wierd, wegens uitstekende goedheit en geoefende gerechtig,⁺heit, by d'Inwoonders aengebeaen. Zoo wel het beeld van Han, als Deva zelve, staet daer op vierkante Autaren, tot de schouderen toe. Han heeft een zaluwe verwe, een Kastanie bruine baerd, met gryze hairen vermengt, uitpuilende oogen, en een bonte klapmuts op 't hooft; doch Deva is jeugdig van aengezicht, zonder baerd, en heeft het haair van 't hooft kael afgeschooren. Boven deze beelden hangen drie brandende lampen.

Markus Paulus de Venetiaen zegt, dat op 't Jaer twaelf honderd en vyftig, en in zijnen t y d, op den ingang, van 't Westen af te rekenen, van een Woestyne, in deze Tangutsche Landstreke, een Stad lag, Sachion geheten, daer de meeste Menschen Mahometanen, en weinige Nestoriaensche Christenen waren: behalven noch eenige Afgoden-dienaers, die hy zegt een byzondere Tael te voeren. Deze Inwoonders, leefden van den Landbouw. Men zag daer Kloosters, die Afgoden toegewyt waren: dien men offerde: en den Duivel geschiede daer groote eere. De Stad Lop lag aen het ander einde der Woestyne, daer het water bitter was.

Wanneer een Kind gebooren word, beveelt de Vader dat aenstonds aen den een of anderen Afgod, en voed een Ram in huis, van 's Kinds geboorte af tot zijn verjaring toe: als wanneer het vleesch van de zelve, te gelijk met het Kind, den Afgod aengeboden word; doende gebeden zoo lange het vleesch voor hem opgehangen is. Na dat deze plichtplegingen geëindigt zijn, eeten de vrienden, des Rams vleesch, met groote aendacht en eerbiedigheit, op. De beenderen worden in een Vat bewaert. De Lijken der afgestorvenen plegen zy meest te verbranden, na dat de Sterre-kykers gezeit hebben, het tyd tot de verbranding te zijn: 't geene zy, op 's Menschen geboorte tyd, stoften uit den Hemel te lezen. Het Lijk word met welriekende Kruiden opgeschikt, en spys voor gezet, meinende dat de Ziele daer van eet: dragen het ook uit, langs den weg, by de Sterre-kykers voorzeit. Op. den begravenis-gang strooyen zy Wyn en Spyze, ter eeren van de verstorvenen, die zy meinen daer mede te vermaken. Men speelde daer dan ook op veelderhande lieffelijke werk-tuigen.

Omtrent het Ryk Tangut is noch een Landschap, dat, ter tyd van Markus Paulus bekent, en Kamul geheten was. Het had veele Steden en Dorpen, daer dicht aen twee Woestynen leggen, alwaer in zijnen tyd overvloed van leeftocht was. Het Volk voerde een byzondere Tale. Daer⁺ was een wys, dat de Vrouwen den vreemdelingen ten besten wierden gegeven, en voor groote eer geacht, zoo een vreemdeling de Vrouw van een anderen Man bekende. De luiden waren Duivels-dienaers, en zeer genegen tot alderhande spel.

Campision of Campion was mede in dien tyd, in 't Tangutsche gebied, een vermaerde Stad, waer in zich toen Nestoriaensche Christenen, Mahometanen, en Afgoden-dienaers bevonden, die Beelden, welke verguld waren, aenbaden. De Priesters van dit Heidendom woonden in Kloosters, en dier veele onderhielden kuisheit.

Het Jaer en Maenden rekenden zy by de Maen af, en hielden Maendelijk vyf dagen, in welke zy niet eenig Beest noch Vogel dooden: aten als dan ook geen

+ Ziet Kirch.

+ Ziet Trigautius.

[p. 335]

Vleesch, Veelheit der Vrouwen was daer in gebruik; doch eene was de wettigste, Scheidinge der huwelijken ging daer zeer in zwang. Zy trouwden Zusters en Broeders, als mede Stief-ouders: gelijk zulks noch heden onder de Kalmakken gebruikelijk is. By hen word ook voor zonde geacht, dat by ons niet quaed is; en dat by ons een zware misdaed is, word by hen voor geen zonde gehouden. Noch hedensdaegs gaet in die gewesten de opgemelte Afgoderye, beneffens de Leere der Lamas, in zwang.

Vyf dagreizens van Campision, na het Oosten, was, zegt Markus Paulus, te zijner tyd een Landschap, Erigimul genaemt: en een ander, Cerguth geheten: als toen beide staende onder den grooten Tartarischen Cham, en binnen het Tangutsche gebied gelegen: alwaer Mahometan en, Nestorianen, en Afgoden-dienaers woonden.

In 't Landschap Tebet, niet wyt van Tangut, (dat, ter tyd van gemelten Markus Paulus, door den grooten Tartarschen Cham ingenomen en verwoest wierd, die alle de Inwoonders deed ter neer slaen ofte vervoeren,) was de wys, dat de Maegden van vreemdelingen eerst geschonden of ontmaegt wierden, eer menze ten huwelijk uitgaf.

Deze Tartaren zijn liefhebbers van danzen; doch danzen Mannen met Mannen, en Vrouwen met Vrouwen. Hun Muzijk bestaet malkanderen in de handen tekloppen, of op zeker Metael, dat klinkt, te slaen.

Daer word verdicht, dat, wanneer in Sina Gaivang Keizer was, en de honderd en dertigste in rang, op het Jaer, omtrent duizend voor Christus geboorte, een Propheet opgestaen was, Xecmun Berchan, of Xaca genaemt. Deze kreeg groot gevolg en aenhang: en zijn Secte spreide zich door geheel Sina, Indiën, Tangut, Tebet, en tot by de Igurezen uit. Voor zijn tyd waren 'er veele Secten in Sina, Tangut, Indiën, en Kismir; doch daer was geen Propheet of eigen Godsdienst, die men volgde. Hy leefde acht en zeventig Jaer: en van zijn opkomst, tot aen de tyd, dat Abdalle zijn Sineesch geschichtboek schreef, wezende omtrent het Jaer twaelf honderd na Christus geboorte, zijn twee duizend drie honderd en negen en dertig Jaer verloopen. De Vader van dezen Propheet was geheten Tingvan, uit het Ryk Hismir, of Ungluk, daer hy Konink en Richter was. Hy had een Vrouw, Mujefuchin genaemt, en Maegt getrouwt; maer nooit met haer te doen gehad; doch onder een Boom slapende, wierd zy, als men beuzelt, van de Wind en Lucht zwanger, barende uit de opening van haer lijf, waer een rib gebroken was. De genoemde Propheet at in vyf Jaer niet, hebbende zich ter Godsdienst in eenigheit geplaetst. Xaca is zoo veel gezegt, als zonder oorspronk.

De Japanders verdichten de geboorte van dezen Heilig noch anders: wiens Secte noch heden onder de Sinezen en veele Tartaren in zwang gaet, zoo als in 't breede by anderen is beschreven.

De Tangutsche Tartaren zijn niet zoo woest, als andere Tartaren, en vry wel gezedent, doch haest-hoofdíg. Zy gebruiken veel Tapyten. Hunne Lijken verbranden zy, meest alle, gelijk gezegt; doch de zommige onder hen hangen die eerst een wyl aen de Boomen te droogen. Zy gebruiken mond-trompetten, om het Vee by een te houden. Men vind daer zeker Kruid, dat niet verbrand.

De Sinezen plachten aen den Vorst of Koninkvan Tangut Jaerlijksche schattingte geven, op dat hy zich stil hielt, en hun met oorlog niet beschadigde, wordende by de Sinezen voor geen oneer of laf heit geacht, dat, om vrede te behouden, geld uitgeschoten word: alzoo hunne wys gerigen gevoelen, dat alles moet worden onderstaen, om in rust te blijven, en oorlog te weren. De Tartarische Konink in Sina, Xunchi, nu niet lange overleden, Vader van den geenen die noch by leven is, trouw de zijn Zoon uit met de Dochter van den Vorst van Tangut, hoewel andere haer een West-Tartarinne, en van Samarkant zeggen te zijn, om zijne banden des testerker te maken, en zich te beter in Sina te konnen vesten: alzoo 'er groote magt in Manschap en Paerden by den zelven is, en hy Konink der West-Tartaren word geheten.

Met de gemelde Bruid quamen tachtig duizend Paerden voor geschenk mede: en de Tartars ontfingen haer in de wapenen, en onder al hunne oorlogs pronk: want hunne overdaed en pracht bestaet niet in wulpsheit of brasseryen, en kostelijke gebouwen , maer in krygs-tuig; schoon de Sinesche Tartars heden de zachte wyze van leven der Sinezen vry ingezogen hebben, en hunne oude wyze van leven, voor zoo veel die in Sina zijn, meest vergeten.

In het trouwen nemen de Tangutsche Tartars de zelve wyze waer, als men in de meeste plaetzen van Europa doet, met te zien na goede verwantschappen en groote geslachten; doch de Sinezen kiezen in tegendeel een Vrouw om hare schoonheit, zonder op haer geslacht te zien.

Mirhon, vermaerde Persische Schryver,

[p. 336]

melt, dat de Koningen van Lahor, in de Nabuurschap van Tangut gelegen, afkomstig van Mirumscha, tweede Zoon van Tamerlaen, zijn, volgens bericht van des Gezant Garcias de Silva Figueroa: en dat Mirumscha, in een stryd tegen de Turkemans, gedood zijnde, een Zoon, Aly Chan genaemt, achter liet: welke tot armoede gebragt zijnde, om dat zijne Landen in Meden en Hyrcanien hem ontweldigt waren, ten kryge op Indiën toog, en, van veele gevolgt, gelegentheit tot een Inlandsche beroerte vond, het Ryk Deli, (welker Hooft-stad tusschen Agra en Lahor gelegen is,) aengreep, en dat niet alleenlijk overweldigde, maer gevolgelijk de omleggende Ryken en Landschappen onder zich sloeg. Gelijk Pascha Mahumet, die ter tyd als de opgemelte Gezant de Silva in Persie was, Heerschte, Cambaja en Cinde aen zijn Kroon noch hechte, hebbende zijnen Zoon Helanchan, dat Heere des Waerelds in 't Mogols gezegt is, voor Gezant aen 't Persische Hof gezonden. En dit is de oorspronk van dat magtige Mogolsche Ryk in Asie, dat het gebergte Imaus, ten Noorden; de Indische Zee, ten Zuiden; de Ganges, ten Oosten; en de Landschappen, van ouds geheten Bactra, Aracasia en Persie, ten Westen tot grenspalen heeft.

Tavernier, in zijne Reis-beschryving, maekt gewag van het Ryk, Boutan genaemt, en spreekt daer van in volgende wyze.

Het Ryk Boutan, waer van de Hooftstad den zelven naem draegt, is van breede uitstrekking, doch weinig bekent in Europa of elders. Aldaer valt de schoonste Muskus ter waereld, en in zeer groote overvloed, en is door geheel Asie vermaerd. De Konink, om dat veel bedrog in het verkoopen der Muskus schuilt, voornamentlijk als zy noch in hare blaesjes besloten is, heeft, op groote straf, verboden, de zelve, in hare vliezen toegenaeit, in Boutan op de markt te brengen; maer alle open, op dat ieder zien kan, wat hy koopt, en niet bedrogen word.

Daer valt mede zoo schoone Rhabarber, als elders te vinden is, beneffens andere drogeryen: als mede schoone Pelteryen. Doch deze Rhabarber loopt, in 't vervoeren, groot gevaer van bedorven te worden, wat weg men die ook doet komen: want de zelve kan de vochtigheit niet wederstaen.

Dit Landschap is van des Grooten Mogols grens-stad, Gorrochepour, een dag of twee reizens afgelegen.

De Koopluiden van Boutan komen in de Stad Kaboul, die men zoo zegt, op de veertig graden leit, te markt, en handelen met Paerden, Muilen, en Kamelen. Hier verdeelen zich de Mogolsche en Persiaensche Karavanen, en nemen die na Balg en Usbek willen, eenen anderen weg, als die Groot Tartarye inslaen.

In Boutan gaet weinig geld om.

De Tartaren en Volken van Kaboul, brengen de Rhabarber tot Tauris en Ardevil te koop: hierom heeft men wel eer gemeent, dat al de Rhabarber uit Persien quam: het geene zoo niet is; want de beste komt uit Boutan, en de slechtste uit Groot Tartarye.

De Volken van Boutan (zegt Tavernier wyders) zijn Afgodendienaers, bidden beelden van Monsters aen, die van Amber, Korael, Zilver en Goud gemaekt zijn.

Om van Patha na Boutan te reizen (welke reis de Karavane in drie Maenden aflegt) trekt men over Gorrochepour, de grens-stad aen die zyde van 't Mogolsche gebied. Hier doet men leeftocht op. Van die plaets dan tot de voet van zeer hooge gebergten, reift men negen dagen. Op deze weg zijn Boífchaedjen, en wilde Elephanten, waer van de Karavane veel te lijden heeft, waer tegen de Reizigers des nachts vuur maken, en op de wacht tegen dit gedierte blijven. Men reist daer op kleine Paerden, als in Hitland zijn: en op Buffels en Kamelen.

Zes mylen van Gorrochepour komt men in het gebied van^* Raja Nupal, dat tot aen dat van Boutan duurt. Deze Prins is Leen-schuldig aen den Mogol, en zend hem eenen Elephant 's Jaers, voor Schatting. De Hooft-stad is Nupal genaemt. Daer is geen koophandel, en niets als Berg en Bosch.

Als dan de Karavane op de voet van het hooge gebergte, genaemt Naugrocot, dat zeer steil en hoog is, komt, worden zoo wel Menschen, als Koopmanschappen en Leeftocht, door Vrouwen en Dochters van 't Land, daer over gedragen: zelfs de Paerden konnen dit gebergte qualijk over komen, zoo dat menze vaek met touwen en koorden helpen moet. Tien dagen is men bezig in 't overgaen van dat gebergte.

Over deze Bergen is het Land meest effen: en daer gebruikt men weder Paerden, Kamelen en Buffels. Aldaer wast Rys, Koorn en Wyn. De Mannen, zoo wel als de Wyven, gaen daer gekleed in Kattoene of Haaire klederen; doch des Winters in grof Laken. Zy dragen beide Klap-mutzen op 't hooft, die met Varkens-tanden verçiert zijn, daer zy ook veel Korael en Amber by zetten: waer van de Vrouwen ook ketenen om de hals dragen. De Mannen, zoo wel als de Vrouwen, dragen aen de linker arm armringen: die van de Mannen zijn ruim, doch van de Vrouwen zeer naeuw aen 't vleesch, en dat van de vuist tot aen de elleboog. Om den hals hangt een zyde koorde, waer aen een Korael, of een stuk Amber, of een Varkens-tand, die op de borst komt, vast is: gelijk mede op hare linker zyde bandzels zijn, waer aen zy Korael, Amber, of Varkens-tanden, voor pronk, dragen. Zy eeten alle spys, behalven het vleesch van een Koei, die zy, als de voedster van alle Menschen, aenbidden. De Mannen lieven de Brandewyn zeer. Zy hebben veele plichtelijkheden van de Sinezen ontleent: en al schoon zy het vuur niet aenbidden, zoo rooken zy echter, op het einde van hunne Feesten, Amber. Van Zee-schelpen en Hoorens weten de Dochters armringen te slijpen, en bewerken ook Agaet, Korael en Amber. In dit Land valt zeer goed Worm-kruid, wiens deugden by Tavernier worden opgehaelt. Daer vallen mede goede Zabel-dieren, en Marters.

De Konink van Bountan heeft zeven of acht duizend man tot zijn Lijfwacht. Deze voeren Pyl en Boog, beneffens een Rondas, en yzer Geschut. Lang gekorrelt Buspoeder, beter als het Europische, is daer in gebruik. De konst van Geschut gieten is daer van voor eenige eeuwen geweest, zoo dat men 'er stukken vind, die vyf honderd Jaren oud zouden zijn: gelijk daer mede goede Musketten zijn; doch deze mogen te Lande, orm te vervremden, niet uitgevoert worden, en als men 'er een uitvoert tot zijn gebruik, moet borg worden gestelt, dat weder in zal komen.

Zy voeren in den oorlog kleine Veldstukjes op Kamelen, op wiens ruegen een Man zit, welke die Dieren en het Geschut bestiert.

Vyftig Elephanten zijn rondsom dezen Konink altans op de wacht. Hy is zeer geëert, en aengebeden van zijn volk: die hem spreken wil f moet met hoog verheven en uitgestrekten armen, voor over op de Aerde neder vallen, zonder dat geoorloft is hem de rug te keeren.

Dit Volk is sterk, grof en wel gemaekt, doch hebben de neus een weinig plat: de Vrouwen zijn immer zoo grof als de Mannen; doch deze zijn zeer gequelt met kropkeelen. Zy leven nu in volle vrede, vrezen niemand, als den Grooten Mogol.

* Raja is zoo veel als Konink of Vorst gezeit.

[p. 337]

Ten Noorden van hen, en ten Westen, als ook ten Oosten, zijn woeste Boschaedjen, en Landen, meest onbewoont, daer bitter water valt, alwaer zich ophouden hier en daer eenige Rajas of Vorsten, en Koninkskens, van weinig magt. Daer valt Zilver, hoewel niet veel, en de Konink doet daer van achtkante Munt slaen, daer Letters op staen, die noch Indiaensch noch Sineesch zijn.

Behalven dit Landschap Boutan roert Tavernier mede de Landschappen Asem en Tipra aen, dier gewag by anderen weinig is gemaekt, en welker plaetzing niemand voor hem te recht heeft aengewezen, waer na den Lezer word gezonden, alzoo te wyt uit ons bestek is gelegen, om daer van hier veel aen te roeren.

De Konink van Tonkin of Tonquin, en andere naest by gelegene Koningen, zegt men dat Schatting betalen aen den Tarter in Sina.