Logo DBNL
Noord en Oost Tartarye (1705)

Noord en Oost Tartarye

(1705)–Nicolaas Witsen–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Van de herkomste en eigenschap des woords Paep Jan.

Dat 'er in 't Noorder gedeelte van Asia een magtig Vorst, verkeerdelijk alzoo genaemt,

geheerscht heeft in 't Ryk Tenduc*, daer in komen alle de geleerden nu wel over een, gelijk wy in 't voorgaende hebben. aengewezen: maer waerom hy alzoo is genaemt geweest, daer toe brengen zy wel veele oorspronken by, maer alle steunende op enkelde gissinge, en geen bewys van eenige Schryvers, want zy melden 'er niet een, die zegt, dat dezen Christen Konink, van den Persiaen of zijne Ondanen, met eenig diergelijk woord betekent word.

Die wyzer zijn, houden 't daer voor, dat het gerucht van zoo grooten Konink is gekomen, ter ooren van de Europeanen, welke in de Oostersche Landen handelden: en daerom zoeken zy d'oorspronk van die naem in de Persische Tale. Scaliger meint dat dien Konink Fristegiani, dat is te zeggen, Apostolisch is genaemt geweest, welk gevoelen zeer veel Geleerden ook hebben aengenomen: maer 't zelve is niet alleen onvolmaekt, maer ook strydig met d'eigenschap van de Persiaensche Tale.

Want die Menschen, welke in de Oustersche Landen deze name eerst hebben gehoord, hebben niet alleen het enkel byvoegzel Apostolicus, maer te gelijk een Eernam Chan of Shah, dat is Konink daer door verstaen, als namentlijk Shah Fristejan. Den Apostolischen Konink, gelijk in 't Westen den Konink van Spangien, niet alleenlijk Catholijk, maer Catholijkschen Konink genaemt word. Fristan en Fristaden, betekent wel in de Persiaensche Tale, Zenden; maer de Persianen gebruiken voor 't woord Apostel, een Arabisch woord, genomen van een AEthiopisch woord Havvaija, dat is een Apostel. Maer de Geleerden ontkennen dat het woord, waer van Scaliger gewag maekt, na de eigenschap der Persiaensche Tale, van Fristan herkomstig is.

Fristade betekent by de Persianen wel een Gezant, Engel, Apostel, of alderlei Afgezondene, maer de* bygevoegde naem gevende woorden, welke vah zelfstandige§ woorden afkomstig zijn, nemen aen in 't einde, in, zoo dat men zegt Fristadin: want Fristagan of Fristegiani, betekent nietr: maer Fristadagan is het meerder getal van Fristade, daer en boven zegt men nu gemeenlijk niet Fristegan, maer Freste, zoo dat Bespierius dit gevoelen wel te recht verwerpt. En alzoo komt ook met een te vallen 't gevoelen van Hornius, die op boven geroerde plaetze van het woord Prestegar wil, dat het zelve in de+Persiaensche Tale betekent Euangelisch of recht-zinnig.

Ook gevalt my de uitlegginge niet van Golius,de welke meint,dat die naem daer zijn oorspronk van heeft, dat de Oostersche Handelaers verstaen hadden, dat dien Konink, van de Persianen na hare spreekwyze wierd genaemt, Prestar Chan, en dat zulks betekent Heere of Prince der Slaven, dewyle de Slaven van der Habessinen volk de bekenste zijn van 't geheele Oosten. Ik meine zeid hy, (want hy derst het niet vast stellen) dat hy van de Persianen hedendaegs zoo genaemt word, of is genaemt geweest.

Zoo dat het maer een gissinge van dezen voortreffelijken Man, welke geen plaetze kan hebben, om dat zoo wel tot Negucum, Konink van Afrika, maer geenzints tot den Asiatische Paep Jan, waer van tegenwoordig gehandelt word, opzicht kan hebben: daer en boven is deze benaminge veel ouder, als dat ze der Habessinen Koningen zoude konnen toegepast worden, als welke in die tyden zoo beroemt niet en was by de Europeërs in Asia, wanneer de naem van Paep jan eerst in zwang ging: nochte waren ook de Habessina Slaven in de Oostersche gewesten, toen ter tyd zoo gemeen niet, als wel na de Adelenzer kryg. Maer de Portugezen, als zy deze naem gaven aen den Afrikaensche Konink, hadden zulks niet van de Persianen gehoort, gefijk Golius gemeint heeft, maer hadden zulks afgenomen uit eenige oude vertellingen, als zy na Indiën reisden, om hem te zoeken, en verstaen hebbende dat der Habessinen Konink een Kruis droeg, en een Christen was, hadden zy hem deze naem toegepast.

Maer wy komen weder tot Bespierius, zoo even genoemt: deze brengt te voorschyn een nieuwe, en tot noch toe ongehoorde oorspronk of herkomste, namentlijk, dat Preste jan in de Pesische Talen betekent zoo veel als Freschteh jehan, dat is een Engel des Waerelds, zonder eenig reden of oorzaek, als dat hy zegt, dat den Grooten Mogol zich noch noemt Shah fean, dat is, Konink des Waerelds, en dat dezen bezit, een groot gedeelte van die Landen, welken den Asiatische Paep Jan voor dezen bezeten heeft, en dat waerschynlijk hier door komt te gebeuren, dat hy dat woord jehan, hoe wel te onrecht heeft behouden. Welk raedzel mijn al te wyt schynt gezocht: ook zoo is het dat den naem eens Engel op een Konink niet wel en past, en word niet Freschteh, maer Preste gezegt.

Te recht berispt hy Schindlerus, de welke in zijn vyftalig Woord-boek, onder het woord Singit zegt, dat Prest in de Per-

sische Tale betekent een Konink, en ook een Apostel of Gezondene.

My dan, is geen uitlegging dezes woords eenvoudiger en eigender voor gekomen, als van den treffelijken Andreas Mulerus van Gryffenhagen; deze heeft my duidelijk verhaelt, dat Prester Chan, zoo veel beduid als prince der Christenen, of die aenbidden gelijk of men zeide, biddend Vorst of Bid-konink: en nademael hy dit zijn gevoelen, na dat mijn Geschiedenis beschryving al in 't licht was, door zijn brieven heeft bevestigt, belijde ik nu gaerne, dat hy is de eerste uitvinder van het zelve, want die uitlegginge van woorden zijn de beste, welke niet alleen met de eigenschappen van de spraek, maer ook van de geschiedenisse, en rechte geschapenheit van de zake over een komen: dat nu Prester Chan een Konink geweest is der Christenen, hebben wy in boven geroerde plaetzen genoeg gezegt. Dus verre Ludolfi.

Het is in 't Ryk Tangut een plichtpleging, dat de Vrouw van 't Huis, als zy den Gasten drank inschenkt, drie stukjens Boter aen de kant van de Kan smeert; 't welk de geen, die drinkt, daer na aen zijn voorhooft strykt.

Doch een grouwelijke wyze is aldaer onder zommigen: te weten, dat zy den geene, die op 't uiterste of sterven leggen, op 't Veld brengen, en aldaer laten sterven, en, ten roove en aes der Dieren en Vogelen, laten leggen, meinende, dat het eerlijk is, een levendig graf te krygen: te weten, in de lichamen der Vogelen en Dieren.

Als men ten Zuide van de groote Muur,+die Sina van Tartarye scheid, uit de Sinesche Stad Sining treed, en na het Koninkryk Tangut of Barantola reist, moet men de Woestyne Kalmak, anders Samo en Lop, met de Karavane, door trekken. Deze Woestyne is op zommige plaetzen bergachtig, en op andere een zandige vlakte, die onvruchtbaer is, zonder Gras of veel Gedierte: behalven Leeuwen, Tygers, Beeren, Wolven en wilde Stieren; hoewel 'er zoo hier en daer Rivieren zijn, welkers Oevers groente voor het Vee, dat daer langs gedreven word, verschaffen.

De zelve Woestyne heeft zijn oorspronk uit het binnenste van Indiën. Zy word doorreist van omher zwervende Tartaren, die voor weinig tyd, uit Sina na Indiën, de reize door de zelve heeft gedaen. Uit wiens brieven, onder de schriften van Thevenot gedrukt, mede te zien is, dat Lassa gelegen is op negen en twintig graden: en vier dagreizens van daer de Berg Langur leit, die zoo hoog is, dat men aen den top komende, naeuwelijks adem halen kan, en des Zomers, wegens de vergistige dampen, qualijk te bereizen is. Men gaet 'er te voet over.

Zoo haest als Gruber over de groote Sinesche Muur, en de Geele Rivier getogen was, ontmoete hy de Woestyne Kalmak, die zonder sterke Karavanen, vermids de aenrandinge der Tartarische Horden, niet te bereizen is,

De Lamas, of Priesters dezer Tartaren, dragen een rooden Hoet, met een witte Rok, achter om gedraeit, daer onder een geele Kaftaen, waer van een Beurs aen de band hangt. Hem quamen Tartarsche Vrouwen voor, die groene Rokken, van Schape-vachten, droegen: en Mannen, die ruige Rokken aen hadden. Deze hadden iets om den hals hangen, 't geene zy geloofden hen voor ongeval te bewaren.

De Hutten van dit Volk zijn buitenwaerts van berdekens, en buitenwaerts van vellen en wol gemaekt.

In 't Hof van Tangut zag hy Hovelingen, die als Wyven gekleed waren, doch met een Mantel omhangen.

Het Ryk Maranga is den Ryke Tebet ingelijft, en des zelfs Hooft-stad Radoc genaemt. Hier hoorde hy namen van Franciscus, Anthonius, enz. noemen; zoo dat het daer uit mede scheen, of wel eer Christenen aldaer bekent zijn geweest.

In de drie Maenden, die Gruber door de boven genoemde Woestyne reisde, ontmoete hy weinig Menschen, ook geen Gevogelte, maer veel wilde Stieren, Beeren, Leeuwen en Tygers.

Als dees Jezuit drie dagreizens aen deze, of de Westzyde, over de groote Muur was gekomen, ontmoete hy het Meir, Kokonor genaemt. De Geele Rivier krygt aldaer zijn oorspronk. Kokonor is op 't Tartarsch groot Water of groote Meir gezegt.

Van daer quam hy in 't Landschap Toktokay, dat bykans woest en onbewoont, en ook zeer onvruchtbaer is. Men ziet daer geen Menschen, als slechts weinige, die een arm leven, onder Tenten, leiden, De Vliet Toktokay besprengt dit Landschap, en geeft aen het zelve dien name. Deze Rivier is zeer schoon, en zoo breet als den Donauw, doch ondiep.

Wanneer hy dan van daer reisde, eh het Landschap Tangut door getogen was, quam hy in Retink, een zeer bevolkt Landrchap.

De Hovelingen doen in Barantola, een Hooft-stad in Tangut, zoo als anders met dien naem het geheele Ryk van Tangut wel werd benaemt, een ongeloovelijke kosten in kleding, die van Goud Laken is, wezende anderzins deze Landaerd zeer slordig. Mannen noch Vrouwen dragen Hemden: slapen, zonder Bedden, tegen de vloer aen: eeten veeltyds raeuw vleesch, en wassen nooit de handen of het aengezicht; doch zijn minzaem, en byzonder tegen de vremdelingen. De Vrouwen gaen daer zoo wel als de Mannen over straet.

Het Landschap Koin is na aen Barantola gelegen.

Van Barantola toog Gruber na het Ryk Nekbal, 't geen een Maend reizens groot is. In dit Land zijn twee voorname Steden, Katinandir en Patan genaemt, die alleenlijk door een Riviere van malkanderen gescheiden zijn.

De Konink aldaer, word genaemt Dartosmal. Hy onthoud zich in de Stad Katinandir, en zijn Broeder, genaemt Nevagmal, in Patan, welke het gezag over het krygsvolk heeft. Ter tyd, als Gruber daer nen. was, had hy een groote magt, tegen zekeren kleinen Konink, genaemt Varcam, die zijn Land, door veelvuldige invallen, belaegde, op de been.

De Stad Kuthi, zegt hy, is een der voornaemste Steden in het Landschap Nekbal of Nupal: als ook Nesti, en Kadmendu, de Hooft-stad. Daer is heet en koud water, uit onderaerdsche Bronnen overvloedelijk: en men vind 'er goede Weide.

Van Nekpal of Nekbal quamhy, in vyf dagen, aen het Ryk Moranga. Hier zag hy geen Steden, maer alleenlijk, Huizen, of liever Hutten, van strooi gemaekt. Deze Konink betaelt Schatting aen den grooten Mogol. Hier kreeg de Priester groot geloof, door gift van een verkyker, daer nooit gezien.

Hy verhaeld, dat de Tartaren in die gewesten geen geslachtnaem hebben; doch malkanderen enkelijk met eige namen onderscheiden.

Men ziet een Sinesche Volkplanting in het Land van Moranga, in welk Landschap een Stad is, Hedonda genaemt. Van daer komt men, in acht dagen, in Mutgari, de eerste Mogolsche Stad. Dan komt men, om na Agra (alwaer de groote Mogol zijn Hof houd) te reizen, in Battana, een Stad in het Bengaelsche Ryk, aen de Rivier Ganges, op vyf en twintig graden gelegen: en van daer in Benaras, daer een hooge School der Brachmannen of Heidensche Indiaensche Papen, is: waer in alle wetenschappen, dien Ryke eigen, geleert worden. En dit alles, volgens schryveans den Priester Gruber, welke dezen weg hadde gereist.

Het Tartarisch Ryk Tangut strekt, volgens Martyn, zich uit van de Woestyne Lop, achter de Sinesche Muur, tot aen het oude Tartarye, dat de Sinezen* Samahania noemen. Van deze Tartaren zeggen de Sinezen, dat zy beleefder zijn, als d'Oostelijker Tartaren. Dit volk is van oude tyden af al gewoon geweest met de Sinezen om te gaen. In hun Land zijn mede Sinesche Volk-plantingen gebragt, van wien zy goede zeden hebben geleert. Zy zijn dikmael van naem verandert. Zeventig Jaren omtrent lang, hebben zy Sina in bezit gehad: en uit hun zijn negen Sineesch-Tartarsche Keizers gesproten geweest.

Egrigaja was, in Markus Paulus tyden, een gedeelte van het Tangutsche Ryk: waer van de Hooft-stad Calacia geheten wierd. De Inwoonders waren Heidenen en Nestoriaensche Christenen.

De Konink, die onlangs over 't Tangutsche Land, in 't Waereldlijke gebood, word Deva genaemt, De Geestelijke Overste verhoud zich geheim in een plaets of Paleis. Hy heeft gezag over alle Geestelijken+ en Godsdienst; word van alle omliggende Tartaren in Bedevaert bezocht, en als een God op Aerde geviert. Hy word Priester der Priesteren genaemt, en eeuwige Vader, om dat zy hem onsterfelijk houden te zijn. De meest Noordelijke Volken zijn het yverigst met dezen dienst aengedaen. Het Slot, daer in hy zich ophoud, is Bietela of Butala geheten, op een hoogen Berg gebouwt, na de wyze der Huizen in Europe. Het heeft vier verdiepingen.

Het is jammer, hoe dat heden in deze Oosterlijke Tartarsche gewesten het Christendom gansch uitgebluscht is, daer ons de schristen van Haython, den Armenischen Prins melden, hoe hy, in 't Jaer twaelf honderd twee en vyftig, afgezonden door zijn Broeder, Konink van Armenie, aen den Tartarschen Cham, om hulp, tegen de Turken of Saracynen en Bagdadsdie Kalifs te verwerven, aldaer in Tartarye het Ware Christelijke Geloof heeft zien belijden; zoo dat de Cham zelf zulks aeneenomen had, en gedoopt zoude geweest zijn. Men vind zekeren brief, welke aen Konink Lodewyk van Vrankryk, de Heilige gebynaemt, van den Broeder des grooten Tartarschen Chams. Ercaltay

of Haolon genaemt, geschreven zoude zijn. De Christenen. wierden aldaer Tersay geheten. In zeker Malabaers oud ten, Kerkboek van den Apostel Thomas, op Chaldeesch geschreven, vind men, dat het Christendom door de Heilige Thomas in Sina was geplant.

Men wil, dat de opgemelte Cham zelf ter Kruisvaert, tot hulp van den Armenischen Konink, geweest zoude zijn. De Roomsche Geestelijken melden, dat'er zelf Tartarische Afgezondenen, op 't Concilie tot Lions, verschenen zijn geweest: en ,op 't Jaer dertien honderd zouden 'er veel Franciscanen in Nanking, Peking, en vorder in Sina en Tartarye, als mede in Tangut en Tebet, gezonden zijn.

Het schynt, dat by gebrek van Geestelijke Leer-meesteren, en verre afgelegenheit, of wel door opkomende Keizeren en Princen, den Christelijken Godsdienst min toegedaen, (gelijk dan de Oostersche Volken, in 't stuk van Godsdienst, veel na hunner Princen oogen zien) het Christen Geloof in Tartarye en Sina is uitgebluscht; daer de Mahometanen, en Nestorianen veel toe geholpen schynen te hebben, welke laetste in Tartarye, op zekere oorden, de Chaldesche letteren ingevoert hebben.

Wanneer in 't Jaer zestien honderd vyf en vyftig een Hollandsch Gezantschap in Peking, Hooft-stad van Sina, was, verscheen daer een Gezant van de Lamas of Bosen, dat zijn Priesters, uit Tangut, waer, van boven gemelt is. Deze was in 't Geel gekleed, had op 't hooft een hoet, als de Kardinalen te Romen; op zyde een snoer van kleine koraelen of bollekens, daer by zy mede zekere getyden lezen. Deze verzocht toegank in het Ryk; gelijk hunne Godsdienst, voor den laetsten Sineschen Keizer, daer zeer geoefent; doch voor de komst der Tartaren verjaegt was geweest. Hy wierd ten Hove wel ontfangen.

Trigautius meld, hoe hy in Sina Menschen gevonden heeft, die Kruis-aenbidders geheten wierden: ook overblijfzelen van Joden, die zich Israëliten noemden, en den naem van Joden niet kenden. Zy wisten van het Christendom niet; maer waren zeer verbastert: en, na allen schyn, overblijfzelen van de overgevoerde stammen: of ten minsten zijn hunne voorzaten, voor zestien honderd Jaer, ih die gewesten gekomen. Men heeft bevonden, dat de Metropoliet der Sint Thomas Christenen in Cochin voorgeeft, over Indiën en Sina Metropoliet te zijn.

De Bonsen zenden hunne Priesters,blootshoofts, door Tartarye, Sina en elders, tot voortzetting van hun Geloof.

De Lamas zijn zeer geëert, niet alleenlijk by die van de Koninkryken van Tangut en Tebet; maer ook by meest alle de andere, Tartaren. Alleen de Tartars van 't Ooste, die nu Heeren van Sina zijn, hadden hen voor eenige Jaren niet in hun Landt; hoe wel zy hen nu meer, dan alle andere, achten en eeren: in het begin uit reden of inzicht van staet; daer na, door gewoonte.

De Lamas in Tangut gaen gekleed in Lywaet of Stoffe van wol gemaekt, en rood of geel geverft, met geele of roode mutzen op 't hooft. Zy zijn te onderscheiden, op eenige plaetzen, aen de hooft-kappen, voor zoo veel hun rang betreft; op andere plaetzen zijn zy anders gekleed. En of hunne Opperste Priester, die een Priester der Priesteren genaemt, en als een Afgod geëert word, (als gezegt is) onder Tangut woont, zoo heeft deze Afgodendienst niet te min op andere plaetzen mede hunne Opper-priesters, ja tot in 't midden van Mugalia, en by de Kalmakken, dien allen boven-menschelijke eere worde aengedaen; schoon de Tangutsche voor d'eerste en Heiligste word geacht, en d'andere van hem afhangig zijn.

Zy hebben hunne byzondere Vasten in het Jaer, die zy Gnuma noemen. In die dagen eeten zy maer eenmael, en drinken geen Theé. Te dier tyd Spreken zy niet, maer geven, by tekenen, hunne gedachten te kennen.

Een andere Vasten word by hen geheten Guena, dat is, gemeene Vasten: als dan eeten zy wel tweemael daegs, doch maer eens Vleesch, en voorts Melk, Eyers, Rozynen, enz. zoo veel als hen welgevalt; drinken dan ook veel Theé, gelijk zy die gewoonelijk veel drinken, oordelenqe het zelve een aengename zake Gode te zijn, alzoo zy, met die veel te drinken, de tong zeggen los te hebben, om God te loven. Als zy ter bede in de Tempelen gaen, word op Trompetten van Metael, en ook wel op die van afgestorve Menschen beenderen, geblazens; gelijk zy mede Rooze-kranzen, van Menschen-beenders gemaekt, gebruiken. Zomtyds drinken zy uit bekkenelen van afgestorve Menschen, 't geen uit Godsdienstigheit geschied, om des doods te gedenken, en te vromer te leven.

Als het Vee krank is, lezen de zommige onder hen daer gebeden binnens monds over, zonder de tanden te openen, op dat het weder gezond zou mogen worden.

De Waereldlijke perzoonen gaen niet zoo dikmaels ter Kerke, als de Priesters:

maer alleenlijk tweemael des Jaers, wanneer de Tempelen geopent zijn: eri dan geschieden daer binnen Ommegangen, ter eeren van de Beelden. Doch de Lamas zelf gaen daer vaek, en wel, des Winters, drie of vier Maenden gestadelijk. Binnen de Tempels bidden zy, by verpozinge, buigen de hoofden, en leggen plat ter aerde neder. Zy zingen aldaer met eene zachte stem, hebben hunne twistredenen in de Kerken, daer de zommige tegen spreken, en andere Verweren. Als zy uit de zelve t'huiswaerts keren, gaen de jonge Lamas al danzende, 't geen zy zeggen tot navolginge der Engelen te doen: want zy aen negen rangen der Engelen in den Hemel, die God ter eeren, zingen en danzen, geloven. De Engelen worden Las by hen genaemt. Zy malen de zommige aengenaem af, andere afzienelijk, die zy zeggen de quade Geesten te keere gaen. Eenige schilderen zy af in wapenen, die zy zeggen Middelaers, tusschen God en de Menschen, te zijn.

Een halve dag van Kaparangue, Hooft-stad van Tibet of Tebet, is, in zeker Stedeken, een Klooster, van vyf honderd Lamas: derwaerts veel Bedevaerten gedaen worden, en zelfs van den Konink: en als die daer komt, is 'er een groote toeloop van Lamas, wel tot twee duizend toe, die den Konink, paer aen paer, al zingende ontsangen; doende zy zes buigingen voor hem, en hy drie voor hen.

Eens ter Maend gaen de Lamas, wiens Opper-hooft mede Dalae-lama, of Lamalamalow en Lama Congiu word genaemt, in Omgang, om den Duivel uit de Stad en Plaets te verdryven. Als dan dragen zy zwarte standaerden, daer de Duivel op geschildert staet: andere dragen Trommen, en gelijkluidende speeltuigen, op welker gehoor zy zingen en danzen; hebbende dan de mond bedekt. op dat'er de quade Geest niet in kome.

Zy bewierooken zomtyds de Huizen, biddende als dan de Engelen aen, dat zy de Duivels willen weren. In Tibet is op een Berg zeker Kasteel, dat aen een Engel toegewyt is, 't geen de Lamas maendelijk, van onderen tot bovenen, gaen bewierooken. smytende Spys en Brood ten vensteren uit, dat by de armen word vergadert: en dit alles geschied, opdat hy hen zegen tegen de vyanden zou verlenen.

Zy hebben mede dagen, op de welken zy het water heiligen, daer zy Goud, Korael, en Rys-korlen in werpen, op hoope dat het zelve dan niemand beschadigen zal, en de Duivel dan geen kracht zal hebben op de genen, welke met dit water besprengt worden: gelijk zy mede zulk gezegent water van den dag der zegeninge bewaren.

Zy Offeren, gelijk veel andere Heidenen, tot verkryging van veelderhande zaken.

De Boeren laten Jaerlijks eens het zwarte Vee, door de Lamas, bewierooken en belezen, op dat'er de Duivel niet in en vare, die zy zeggen, dat zich in die verwe meer benaegt, als in andere.

Zoo wel de Tibetsche als Tangutsche Lamas aen ter Bevaert in een Landschap, Utsang genaemt. Die aldaer geweest zijn, worden zeer geëert, en geven de zegeningen aen anderen, met de handen op den hals te leggen: 't geen zy gelooven dat veel goeds en aflaet toebrengt.

Zy beblazen de kranken, terwyl andere bidden, om de zelve te genezen.

De Lamas geven voor, datze voorzegginge konnen doen: daer zy de blinde Menschen mede bedriegen, makende veel krissen en krassen, wanneer zy iets voorzeggen zullen.

Wanneer de Lamas iemand doen zweren, doen zy hem de handen op een Beelt leggen, daer Doods-beenderen by zijn, op dat die zweert, aen het sterven zoude gedenken, en dat rekenschap van 't zweren zal nioeten geven.

Als iemand hunner Bloedverwanten gestorven is, keren zy de klederen om, en laten 't haair ongezuivert hangen.

Het is de wyze in Tibet en Tangut, dat, als de Lamas Lijken te aerde bestellen, dezelve door het volk laten dragen, en dan zomtyds verbranden, en de asch gebruiken, om, met klei gemengt, Beelden af te maken: of dat zy die buiten de Stad doen voeren, om van zekere Vogelen, die wit, en de Kranen niet ongelijk zijn, gegeten te worden. Die onvroom by hen geleeft hebben, worden na de dood aen stukken gehakt, en voor de Honden geworpen.

Deze Lamas worden mede by het volk voor Heel-meesters gebruikt, die een pap, van Meel en Boter maken, het welke zy den Duivel Offeren, op dat hy de kranken zoo niet quellen zoude: want zy gelooven, dat alle ziekten van den Duivel herkomen.

De volken in Tangut en Tibet, geven, uit vreze voor den Duivel, hunne Kinderen veele benamingen, na geringe dingen: 't geen zy, om den Duivel te verdryven, heilzaem meinen te zijn.; waer toe de Lamas aenleidinge geven. Als een eerstgeboren Zoon sterst, zeggen de Lamas, dat de Duivel hem gedood heeft; zoo dat men de Kinders daer namen geeft, na een

Hond, Kat, Rat, enz. want de Duivel, zeggen zy, veracht zulke geringe schepzelen, en zal daerom in die Kinders, als geringe schepzelen, die zulke geringe namen dragen, niet varen.

In Peking zijn zedert korten tyd, twee Tempelen gebouwt, voor den Godsdienst der Lamas, en of schoon de Keizer voor de zelve geen genegentheit heeft, zoo houd hyze echter in waerde, om daer door alles te ontdekken, wat in 't Wester Tartarye omgaet, en de Princen aldaer tot vriend te houden.

Als een Lama sterst, en zijn Lijk recht uitgestrekt blijft liggen, zonder aen deze of geene zyde om te vallen, houden zy hem voor Zalig.

Zy leeven na de Pythagorische Wetten, mede eenigzins.

Het Geloof der Lamas behelft mede , dat'er een Drieheit in het Goddelijke Wezen+zy. Zy noemen dan het Goddelijke eerste Wezen Lama Conjoc, dat is zoo veel, als de eerste perzoon. De tweede is by hen genaemt Cho Conjoc, 't geen gezegt is, Groot Boek. De derde noemen zy Saguja Conjoc, 't geen gezegt is, te verstaen, zien, beminnen in glorie. Zaken, in dezer wyze waerlijk onverstaenbaer. Een Boek God te noemen! Hier voor houden zy echter hun opgemelte Wet-boek, zeggende, het is Godsboek: en eenige, het is God zelve: wezende misschien met te zeggen, het boek is God, te verstaen, in het Boek werd van God gesproken: zy weten wyders van de verborgentheit der H. Drieheit niets te zeggen. My gedenkt, in handen van eenen Kalmakschen Prins, die van deze Secte was, dit Wet-boek, of om klaerder te spreken, dubbelt daer van gezien te hebben. Het was in leder gebonden. De Prins eerde het zeer, leide het op, en voor zijn hooft, omwond het met veel banden; toonde 't my open, en zeide, dat het een schrift van een ongemeene letter was, en van andere gestalte, als de gemeene letters of boeken by hen. Hy zeide, dat al zijn Godsdienst in 't lezen van het zelve bestont: dies las hy daer steets in. Doch dewyl ik met hem niet, als door drie monden, spreken moste, zoo konde ik den rechten zin daer van niet krygen.

Zy gelooven, zoo de Jezuit Anthoine de Andrade zegt, het ongeschapene woord, en dat het die is, welke, tot zaligheit der Menschen, is Mensch geworden, gestorven, en opgestaen; doch alles is vermengt met zeer veele grove dwalingen en beuzelingen, zoo dat de grond der zaken hen onbewust is. Zy gelooven, dat Christus is gestorven voor het Menschelijk geslacht; doch weinige onder hen hebben daer kennis af, noch komen niet over een, wat dood hy gestorven zoude zijn, en weten van geen kruiziging, en noch min van de beduitzelen en kracht der zelve. En gelijk uit dit Geloof der Lamas te bespeuren is, dat'er oulinks by hen kennisse, van het Christelijke Geloof zy geweest, zoo vind men mede onder de Gaures, zijnde een volk van het oude Persiaensche Geloof; veele byzonderheden. Waer uit te bespeuren is, dat zy rouwe kennis van Christus geboorte en zijne Menschwerdinge, beneffensde geschiedenisse daer van, hebben gehad: welke Secte noch heden onder de Perzen gevonden word: wiens Geloof bredelijk by Tavernier beschreven word. Dees Schryver zegt mede, dat de groote Tartarsche Cham, den Mahometaenschen Godsdienst zoude volgen, en de Tartarsche Berg-koningen byzondere Secten in het zelve Geloof zouden aenhangen; in 't welk hy gewislijk is misleit. Waer van mede de opgemelte Kalmaksche Prins de minste kennisse niet had.

Deze Lamas gevoelen, dat'er Menschen sterven zonder zonden: welker Zielen, aenstonds na hun dood, ten Hemel varen: maer de Zielen van andere, die veel quaeds gedaen hebben, regelrecht ter Hellen gaen: doch der middelmatigen Zielen in alderhande Dieren verhuizen: en dat de Ziele van ieder Mensch was bestelt in zulk een Beeft of Dier, na wiens aert hy had geleeft: als in een Tyger, Oliphant, Serpent, Paerd, Leeuw, Beer, Luis, Vlo, enz. maer als deze Zielen weder komen te vallen in Menschen, als dan zijn die altans Menschen van zulken doen, ampt en wezen, als zy voor dezen zijn geweest: te weten: een Konink, een Konink: een Lamas een Lamas: een Boer, een Boer, enz. Daer by meinen zy, dat God heden geen nieuwe Zielen schept: maer dat hy de zelve alleenlijk doet verhuizen, na de Leere van Pythagoras, die loop door gansch Indiën, onder de Heidensche Indianen, heeft. De Dieren, gelooven zy, hebben hunne zonden zoo wel, als de Menschen, ook verstant en kennis, na trappen: gevoelen der halven, dat de Wolf zondigt, als hy het Schaep vreet, en de Kat, als zy de Muis dood. Om zalig te worden, houden zy, dat alleenlijk Godsdienstelijk behoeft gezegt te worden: Oni mani pat meouri, dat is zoo veel gezegt, als, schoon ik noch zoo veel zonden heb gedaen, zal ik evenwel ten Hemel gaen. Maer deze woorden worden door gewoonte, zoo verwart by hen uitgesprooken, datzy, of veele van hen altoos, den zin daer van niet verstaen.

Veele Vrouwen te houden, is by hen geoorloft, als mede die te verwerden.

Zy Offeren dagelijks aen zekeren Water-God.

Dit zy zoo kortelijk van 't Geloof der Lamas gesprooken, voor zoo veel als uit eigen mond van den bovengemelden Kalmakschen Prins zelven, en uit de brieven van Anthoine de Andrade heb konnen vernemen. Deze Lamas dan, en de volken, die hunne Leere volgen, hebben, als is aengewezen, eigentlijk een Geloof tusschen het Heidendom en Christendom, hoe wel anderzins bredelijk gesproken, Heidenen zijn. Mahometanen zijn by hen zeer gehaet, doch de Christenen zoo niet. Zy leven vry Godsdienstelijk, en zijn zeer licht tot het Christendom te brengen, zoo als aen den Kalmakschen Prins boven gemelt hebbe bespeurt.

Deze Kalmaksche Prins, schoon hy als doen noch na zijn aengeërfde Godsdienst leefde, liet zich echter onderwyzen in het Grieksch Christelijk Geloof. Ik zag hem kruissen maken, en hoopte, zoo hy aen my zelfs zeide, in het korte in die Leere volleert te zijn: zoo dat, indien 'er toegang en yver was, deze volken, die zoo grooten gedeelte van de Waereld beslaen, tot het ware Geloof te brengen zouden zijn. Want zy zijn leerzaem.

Volgt eenig bericht van den grooten Lamas, en zijne Priesters, beneffens hunne Godsdienst, getogen uit zeker ongedrukte beschryvinge, aie onder my berust.

Het Koninkryk van Lassa, is een onderhoorig gedeelte des Koninkryks van Tibet, Leen-schuldig,zoo zommige willen, beide aen Tangut, en dies werden de benaminge der Ryken Tangut en Tibet, vaek den een voor den ander gebruikt, is alzoo na zijn Hooft-stad genaemt.

In het Ryk Tangut zijn twee Koningen: d'een slaet de bestiering van 's Ryks zaken gae, en word Deva genaemt; d'ander is van allen last der Uitheemsche zaken ontslagen, en word niet alleenlijk van de Ingezetenen, maer ook van alle de Onderzaten der Koningen van Tartarye, als een levendige en ware God aengebeden, met vrywilliglijken daer en boven ter Bevaert, na hem te trekken, en groote geschenken hem aen te bieden: hy zit ledig in een duistere kamer van zijn Paleis, op een verheve plaetze, op een kussen, daer kostelijke Tapyten onder leggen.

De kamer is verçiert met Goud en Zilver, en het is daer zeer licht, door de menigte van brandende Lampen. De vreemdelingen vallen voor hem ter neder met het hooft tegen d'aerde aen, en kussen hen met een ongelooflijke eerbiedigheit de voeten.

Zy noemen hem den grooten hoogen Lama, of Priester, en Lama der Lamas, dat is, Priester der Priesteren: uit oorzake van hem, als uit eenen Bron, de gansche vorm, wezen van Godsdienst, of liever Afgoderye voort komt: waerom zy den zeiven ook de Hemelschen en eeuwigen Vader noemen.

Geduuriglijk zijn de Lamas of Priesters zelfs alleen by hem, en staen hem met groote zorge en naerstigheit in zijne behoeste ten dienste, verklaren, d'Orakelen uit zijnen mond te ontfangen.

Bevaerd reizers met een wonderlijk gelaet van Goddelijkheit, hem eeren.

In 't begin van ieder Maend, houden de Lamas Priesters eenen Omgang met veele zwarte Standaerds, daer Duivelen in afgemaelt zijn.

Andere Trommelen zomtyds, op welker geluit zy verscheide gezangen zingen: zy hebbe alle een doek achter om 't hooft gebonden, die hen over 't aengezicht hangt, en den mond bedekt, uit vreeze dat de quade Geesten, die zy dan uit de Stad gaen dryven, niet weer op hen zouden komen.

Door deze plegtelijkheden gelooven zy het overige van de Maend, voor alle ongevallen bevryt te blijven: en bezweren ten dien einde buiten de Stad, de Duivelen.

Wanneer dit geschied is, keert ieder weer na huis.

Zy gaen alle Maenden op een zelve wyze na zeker Huis, welk staet op den top van zekeren Berg, naby de Stad, gewyd aen eenen Las of Engel, die zy voor hunnen beschermer houden. Na dat zy op dit Huis verscheide tekenen gestelt, en met allerlei slag van wapenen, als Degens, en Rondassen, omcingelt hebben, beginnen zy van boven het Huis op Trompetten te blazen, roepende luider keele ter eere van den bescherm Engel: Sango, Sango, Sango: en bewieroken middelerwyle het Huis overal: werpen daer na door de vensters groote menigte van Brood en Boter, ten Offer aen den Las of Engel, ten einde hy hen zegen tegen hunne vyanden wil geven: welk by het arm volk met grooten aendacht word op geraept.

Eenige Lamas hier toe geschikt, gaen alle Maenden, ampts halven, de Huizen des Koninks bewierooken, met aenroepen daer en boven, op verscheide malen aen Engel, welke de beschermer in die Maend is, om dat geen quaed daer in mag komen.

Men heeft 'er zekere dagen in 't Jaer, op de welke de Lamas het water wyden, of zegenen, door lezen van een lange wyle

in hunne Boeken, en het werpen van Goud, Koraelen en Rys, in het zelve, daer na sprengen zy het Wy-water door de Huizen, met toezegging, dat de Duivelen de geene niet kunnen beschadigen, die in de plaetze zijn, welke met dit water aldus zijn besproeit geworden.

Alle Jaren, op zekeren dag, brengen de Huis-luiden zwarte Koeyen, Schapen en Paerden, van een zelve kleure aen de Lamas, die by deze voorval groote plechtelijkheden bedryven.

Met over deze Dieren veele gebeden te slaekken, en menigmael te bewierooken, op dat gelijk zy zeggen, de Duivelen, die lust en vermaek hebben in deze zwarte Dieren te leven, hen niet quellen, noch plagen, en in hunne lichamen varen zouden: want zy door deze plechtelijkheden daer in belet worden, na hen gevoelen.

Onder de Lamas worden de geene die ter Bevaert in het Landschap Utsang zijn geweest, het aldermeest geëert; zulks het volk, wanneer zy over straet gaen, het hooft ontblooten, en met neergebukten hoofde het opleggen der handen van alzulken Lama verwacht, waer doorzy achten groote vergiffenis te bekomen.

Om den uitslag van aenstaende dingen te weten, neemt ieder zijnen toevlucht tot de Lamas, en zelf de Konink: die zulks trachten door Beelden, Merken, Letteren, en loop der Sterren, uit te werken.

Wanneer men een Eed zal doen, leggen zy de handen op zekere Beelden, gemaekt van kryt en doods-beenderen, die gelijk zy zeggen, God vertoonen, ten einde de geene die zweren, gedenken dat zy sterven moeten, en scherpe rekeninge aen God hebben te geven. Zy stellen het Beeld voor de oogen der geenen die zweren en roepen hem tot getuigen van de waerheit aen.

Zy zouden nimmer of zelden, met Eede een leugen derven bevestigen: zy maken veel werks van dit slag van Eeden, met het verhalen van groote onheilen, die den meineedigen zouden over gekomen zijn.

Wat belangt het middel en genezen der kranken; die Artzen, welke meest Lamas zijn, gebruiken, is gemeenelijk een mengzel, gemaekt van Meel en Boter; waer van zy een klein stukje den Duivel opofferen, om hem te verzoenen, op dat hy zoo fel de kranken niet zou plagen: want op de naby gelege Bergen, zouden zekeremenigte van Duivelen woonen die in de huizen komen, en de Menschen in verscheide ziekten doen vallen. Ook hebben zy voor een gewoonte de kranken te genezen, met menigmael op hen te blazen, en verscheide redenen op te zeggen.

rend="i">Alle Inwoonders zijn hier in vuile dwalingen des Heidendoms verwert, dienen verscheide Beelden van Afgoden. Onder deze is het voornaemste, dat zy Manipe noemen: welk met negenderlei verscheide hoofden, in een yzelijke gestalte, kegels gewyze oprijst.

Voor dit Beeld doen zy met ongewonelijke gebaeren hunnen dienst, met telkens deze woorden te verhalen. O Manipe mi hum, O Manipe mi hum, dat is, O Manipe make ons zalig.

Daer en boven zetten zy verscheide spyze neffens het zelve, om deze Godheit te verzoenen: en verrichten meer andere diergelijke Afgoderyen.

Na dien nu een vergankelijk Mensch de dood niet kan ontgaen, zoo hebben de Lamas of Priesters, ten einde als den Opperste Lama komt te sterven, niet kan gezegt worden, gelijk andere Menschen gestorven, en van de eeuwigduurentheit schyne ontbloot te zijn, dezen vond bedacht. Zy zoeken in het gansche Ryk eenen Lama uit, dien hem zeer gelijkt, en voeren dien zeiven, na hem gevonden te hebben, met lift, heimelijken op den Throon van dezen eeuwigen Vader, in plaetze van den overleden: ten einde hy alzoo ook gelijk deze verdichte. Godheit, de voorige zeer gelijk . is, warelijken van de dood kan schynen opgewekt te zijn.

Gelijk hy gezeit word,tzedert honderd Jaren reeds zeven malen van den doode opgewekt te zijn: zoo gelooft aldaer een iegelijk ontwyfelbaer aen deze eeuwigduurentheit.

Hierom word hy van elk met zulke groote tekenen van eerbiedigheit gedient , en aengebeden.

Die geene, zich gelijk zalig acht, welke door gunste der Lamas ( die zy te dien einde, met groote en dierbare geschenken, - niet zonder hun groot gewin, gewoonelijken omkopen ) een weinig van de drek of pis, des grooten Lama kan bekomen. Want de zelve, 't zy onder de Geneesmiddelen gemengt, of in een doosje om den hals gedragen; ook de pis onder de spyze gedaen, dwazelijken dienstig tegen veele ziekten, houden zy te zijn.

Zoo eenige willen, zou deze dienst en plechtelijkheden nergens kunnen oorspronk van daen hebben, als van zekeren Konink, den welken de Schryvers doorgaens Preste Jean, of Priester en Paep Jan noemen , die men zekerlijk zegt, (als gemelt,) zijn verblijf in het Koninkryk Tangut, dat het Koninkryk van Lassa begrypt, zou gehad hebben.

Want gelijk zy uit geheel Tartarye, tot dezen, als tot een vraeg-baek eertyds reifdèn, alzoo schieten zy noch heden uit alle oorden tot dezen belächelijken God, en Hóóft, der Lamas, toe, om des zelfs zegen te verkrygen.

Dees Lama heeft zijn vetblijf op zeker Kasteel Bietala genaemt, op het einde der Stad Barantola gelegen.

Geen Christen noch eenig ander Mensch mag daer op komen, 't en zy bevoorens de behoorlijke Afgodifche plechtelijkheden aen dezen grooten Lama afgeleit worde.

Zijn Schilderye evenwel, ziet men in den ingang des Kasteels, zeer levendig afgemaelt , waer in brandende Lampen hangen, en aen den verbeelden en geschilderde Lama niet min, als aen den levendigen, de gewoonelijke plechtelijkheden bewezen worden.

Zulk een gezag heeft hy door gansch Tartarye , dat geen Konink of Vorst ergens ingewyd word, die niet eerft door afgeronde Gezanten, met geschenken van groote waerde, van dezen grooten Lama, om een gelukkig aenvang des Koninkryks zegening verzoekt.

Zy dryven de verhuizing der Zielen van 't een in 't ander Lichaem, in dezer wyze.

Men heest 'er Menschen zeggen zy , die zeer goed en zonder zonden zijn, die na hunne dood, recht toe, recht aen, ten Hemel vliegen. Daer zijn andere boven mate ondeugend, en vol zonden, die na hunne dood ter Hellen gaen. - Andere doen zonden en goede werken, welker Zielen op hun sterven, in de lichamen van verscheide Dieren varen. Te weten, in Oliphanten, Ossen, Leeuwen, Tygers, en zelfs in Muggen en Vliegen, ieder na de staet van zijne misdaden: waer uit volgt, dat de eerste in Slangen, Wolven, Wout-ossen: Katten en Ratten, over gaen, en die minder zonden bedreven hebben, de lichamen der Dieren van meerder achtinge aen nemen: eenige keefen weder om Menschen te zijn, na den staet dien zy te vooren hadden. Armen worden weer Armen, Ryken, Ryken, en aldus met de anderen.

Hier uit ontstond dat een Konink dikmaèls weder komt Konink te worden, een Koopman, Koopman, en Lamas, Lamas, enz.

De Waereldlijke perzoonen zijn niet gewoon, of zeer zelden de Kerke te betreden.

De Kerken staen, ten aenzien van de Gemeente, veeltyds toe, behalven eenige dagen des Jaers, op de welke zy ongesloten blijven. Als dan doen zy drie keeren te voet rondsom de zelve, en treden daer na in, om eerbiedigheit aen de Beelden, in de zelve te betoonen.,

De Lamas komen dikwils in de Kerken, want zy zelfs ook in de Winter, daer vier of vyf Maenden blijven bidden, geduuriglijk nu d'een, dan d'ander, den tyd van veele uuren, eeten en slapen daer, en doen ten tyde des Gebeds, hertgrondelijke eerbiedenissen met de handen, aengezicht, mond en knien, na de Aerde gekeert.

Zy zingen met een stemme die niet zeer hoog is, maer met een vry zoeten toon. Na het zingen vangen zy aen te twift-redenen, over zekere stukken in hunne Boeken vervat, waer na ieder zich na huis begeeft. Onder het gaen derwaerts, danzen eenige van de jongfte door de Stad.

Zy klinken dan in de handen. Dit danzen geschied zeer zediglijk: en geene andere, dan jonge Lamas, danzen met hen, die zy leeren om Lamas te zijn: in dit bedryf trachten te vertoonen, deze jonge Lamas de gestalte van Engelen.

Zy malen in deze gewesten de Engelen, die zy Las noemen, in verscheide wyze af, zommige schoon en aengenaem: en andere afgryzelijk en vervaerelijk, gereet om tegen de Duivelen te vechten: zy vertoonen hen wanstallig, gelijk zy voorgeven, niet om dat zy zoodanig zijn, maer om uit te drukken het geen zy tegen de quade Geesten, in gunste van het Menschelijk geslacht doen.

Zy maken de Engelen zonder getal, en verdeilen hen in negen orden, alle Geesten zonder Lichaem, eenige grooter, andere kleinder. Eenige zijn gewapent met Borst-harnas, en Degen op de rechter zyde , met een dreigent gelaet. Dus verre verflag over de Lamas by de gemelte ongedrukte beschryvinge ter neder gestelt.


Vorige Volgende