Noord en Oost Tartarye

Tangut,
anders Tanyu of Tannu

T Angut, anders Tanyu of Tannu, is een matelijk groot Tartarsch Ryk, gelegen met zijn Noord-eind op veertig graden: heeft ten Westen 't Landschap van Samahania of Samarkand: ten Oosten de Woestyne Xamo of Lop: ten Noorden Mugalia, en ten Zuiden Indiën.

Het Ryk Tangut begrypt veele andere minder Ryken.

Tangut, anders Tanyu of Tannu, wierd van ouds by de Sinezen, onder den Sineschen Keizerlijken stam Hia, Hiuncho; onder Cheva, Hienyun; onder dien van Cin en Han, Hiungun; onder Tang, Thokive, en onder Hang, Kicheu genaemt.

In dit Ryk van Tangut vind men veele vaste Steden.

Aldaer is de zit-plaets van dien grooten en eersten Priester Katouchta Lama, gelijk reeds te vooren meermael breder is verhaelt. Dees word gezegt nooit te sterven, en aen wien de omleggende Tartaren alle, ja de Sinezen zelfs, eere bewyzen, hem aenbidden, en gevoelen, dat hy alles weet, tot ded gedachten der Menschen toe, en voorzeggen kan: wiens uitwerpzelen, ja zelf zijn afgang, voor heilig word gehouden. Het bedrog van dit Priesterdom bestaet hier in, dat deze Heilig schuil gehouden, en zelden gezien word, en niet als by duister en lamplicht: en dat, als hy sterft, men zijns gelijken ter plaetze brengt, waer hy zijn Hof houd, om de blinde gemeente te bedriegen.

In dit Land, zegt Markus Paulus de Venetiaen, onthielden zich in zijnen tyd, (dat in de twaelf honderste Eeuw was) veele Christenen: en word gelooft dit het Land van den beruchten Priester of Paep jan te zijn. Misschien was deees eertyds een Christen Patriarch, die te gelijk het waereldlijk gezag had: of wel een Christen Prins, die zoo wel over de Heidenen als de Christenen gebood, spruitende het woord van Priester of Paep jan, uit de overeenkomst en misuitlegging der woorden. Hoe hy niet in Abyssinie heeft gewoont, zie by Dapper in zijn Afrika, als ook by anderen.

Ten tyde van Markus Paulus waren in dit Landschap de meeste Menschen(schoon 'er ook al veele Heidenen en Mahometanen woonden) Christenen: zedert welken tyd, de Christelijke Godsdienst aldaer zijnde verstorven, de Afgodendienaers dezen boven gemelden Katouchta Lama, in de plaets van den eersten Priester jan, of Christelijken Patriarch, hebben opgeworpen, die 'er noch heden, naest den Konink, het meeste gezag heeft.

Dat van ouds gezegt wierd, dat dees Paep of Priester Jan, zeer veele Ryken en Landen onder zijn gezag gehad zoude hebben, zoo wel van het Christelijk, als Heidensh Geloof, kan wel waer zijn, alzoo daer rondsom veele Koninkrykskens zijn; waer van de namen zedert merkelijk zijn verandert.

Na eenige hondered Jaren verduistering, is den naem van Groot Tartarye in Europa wederom bekent geworden, van 't welke gewag gemaekt word, door Zackud de Jood, in zijn Kronijk op het Jaer duizend na Christi geboorte, en hy noemt des zelfs Koningen, der Grooten Tartaren Christen Koningen.

Dat het Christen Geloof voormaels in Tartarye, India en Sina gebloeit heeft, schynt genoegzaem te blijken: eenige dezer Koningen waren na volgers en voorstanders van de Nestoriaensche dwael-geesten, welker Patriarch over veel plaetzen in Indiën het gezag heeft gehad.

Die van Europa hebben deze Nestoriaensche Koningen der Tarters, genaemt Paep jan,welke name Markus Paulus Venetus, aen welke wy verschuldigt zijn, de eerste kennisse dier geheele Landstreeke, eerst uit Asia in Europa heeft over gebragt: uit hem hebben de overige het getrokken, en hebben ontallijke dingen van den zelven Paep Jan verdicht, voornamentlijk joannes Mandevil: het is wonderlijk hoe veel dwalingen hier uit zijn voortgesproten, want zommige plaetzen het gebied van Paep Jan in Asia; maer Venetus is geheel buiten schuld.⁺

Josephus Scaliger wilde de naem van Paep

+ Lib. 1 cap. 51. 64. Lib. 2. cap. 30.

[p. 320]

jan het brengen, van het Persiansche woond Preste Cham, welk hy meende te betekenen een Aposlolisch of Christen Mensche, en op dat hy dit gevoelen zoude beweeren, heeft hy zeer ongerymt vast gestelt, in zijn werk van de verbetering der Tyden, de eerste druk, dat deze Asiatische Tarters het zelfde volk is, met de Abissynen in Afrika, en dat zy geslagen zijnde uit Indiën, na Afrika zijn over gevaren, en aldaer dat Ryk te hebben gesticht, 't welk wy huiden Abissynie, of het Ryk van Paep jan noemen. Deze dwalingen heeft hy beter onderricht zijnde, in de tweede druk verbetert.

Van het gewest daer dezen Priester jan zoude geheerscht hebben, spreekt zeker onbekent Schryver, in 't Latyn ongedrukt by my berustende, aldus:

Waer het gebied van Paep jan geweest zy, is niet genoegzaem bekent. Zeer veele geleerden zijn van gevoelen, dat het in Asia, tegens Tartarye geweest is, hoewel andere der Abissynen Konink verkeerdelijk Paep Jan genoemt hebben, van het⁺begin dezer dwalinge spreekt Godignus aldus:

Den grooten Paep jan van Indiën (want zoo noemen hem de oude Schryvers) was een Christen, van die geene, welke met de Ketterye van Nestorius besmet waren: hy heerschte in de Landen die begrepen zijn in dat Scytia, 't welk Ptolomeus gestelt heeft aen geen zydeden Berg Imaus, waer van misschien niets verschillen die Landstreken, welke Markus Paulus, Tenduc, Ortelius Argum, Ayton of Haiton de Armenier, Tarsem noemden. Men zegt ook dat het een te zamen gevoegde heerschappye is geweest, bestaende uit twee en zeventig Koningen, ten deele Christenen, en ten deele Heidenen, tot haer Onderdanen, hebbende: daer en boven dat d'algemeene name van alle die dit Ryk hebben bezeten is jonanaum, ter eeren van de Propheet jona, gelijk als alle Koningen van AEgypten wierden genament Pharao; maer dat hy in de Westelijke deelen der Kerke in 't Latyn gemeenlijk joannes geheten word, met byvoeging van 't woord Presbiter, Priester of Paep, niet om dat hy een Priester was, maer om dat hy zich als een Aerts-bisschop vertoonde, hebbende iemand by zich die een Kruice recht op droeg, waer door Paep jan wilde te verstaen geven, dat hy was de beschermer des Christelijken Godsdienst. Dit Ryk is veele Jaren bloeyende geweest, tot dat het is gekomen op zekeren David, de welke van Cingis een zijner Veld-oversten, in een slag overwonnen wierd, een einde makende van dezes Ryks luister, als ook van de naem van Paep jan. Want den overwinnaer Cingis in den Jare 1187, door de krygsluiden tot Konink verheven, en van de Scyten erkent, is in plaetze van Paep jan, Ulawcanus genoemt geworden: daer is ook een zeer groote elende den Christenen op gevolgt, want allenksken kregen de Heiden tegens de Christenen de overhand; en de Heidensche dienst wierd ingevoerd.

Uit deze zoo groote wederwaerdigheden is maer een Konink over gebleven, die de Nestoriaensche overblyfzelen heeft by een verzamelt, en deze heeft ook niet lang geleeft, ende de nakomende Christen Vorsten hebben 't hooft tegens de aengroeyende magt der Tartars niet konnen boven houden: doch misverstandelijk is de name van Paep Jan, den Konink der Abissynen gegeven. Want wanneer de Portugeezen langs de Zee-kusten, Landen op zochten, was de naem van Paep Jan in Europa zeer vermaerd, en hy wierd gezegt te zijn, een zeer magtig Keizer, van veele Ryken, en een Christen, maer in wat deelen des waerelds was onbekent. Derhalven wanneer Petrus Covillanius, welken Joannes II, Konink van Portugael aen hem heeft gezonden, eerst over de Middellandsche Zee, en daer na te Lande, om de gelegentheit des Lands te onderzoeken, in 't Asiatische India hoorde, dat in AEthyopia, 't welk naby AEgypten is, een zeer groot en overmagtig Konink was, belijdende de Christelijke Godsdienst, heeft hy zich derwaerts begeven, en wanneer hy veele zaken gevonden hadde, welke in Europa van eenen Paep jan, omstandig verhaelt wierden, geloofde hy deze de zelve te zijn, die Paep jan geheten word: Hy dan is de eerste geweest die den Konink der Abissynen deze naem gegeven heeft, en andere na dit voorbeeld hebben deze zelve dwalinge uit AEthyopia in Europa over gebragt.

De hoog geleerde en vermaerde Heer Leuthof, in zijn Boek van Abyssinie, schryft van dezen Paep jan aldus:

Het is by vermaerde Schryvers bekent, hoe dat eertyds in het uiterste van Asie, niet wyt van 't Ryk Tenduk, na de kant van Kathay of Sina toe, een Christen Konink geheerscht heeft, die van de naest aen gelegene Persianen genaemt wierd Prester Chan, dat Prins der aenbidders, of der Christenen, zoo zommige meinen, gezeit is; of, zoo andere willen, was hy Fristegiani, dat is, Apostolisch, genoemt. 't Zy dan hoe deze naem uitgesproken is geweest, altoos de Italianen, welke te dier tyd de koophandel op Oosten dreven, hebben

+ De rebus Abyssinorum, eerste Boek, vyfde Hooftstuk.

[p. 321]

van zijnen naem Preste of Prete Gianni of Giovanni, dat is, Priester Jan, gemaekt: en zoo is deze Konink namaels in Europa met den naem van Presbyter of Priester Joan, bekent geworden. En is het gerucht van dezen Presbyter, Paep of Priester Jan, in Europa, zedert eenige Eeuwen, zeer groot, doch duister, geweest; want weinige hebben geweten, dat Prester Chan in Asie van Cenchi of Cyngis, eerste Konink der Tartaren, uit zijn Land gedreven war: en zoo is mede by de Portugeezen grovelijk gedwaelt, welke dezen Asiatischen Konink in Afrika gezegt hebben te heerschen.

Welke jobus Ludolf of Leutholf, elders noch in zijn Na-werk van dezen Priester jan spreekt, als volgt:

Waer den rechten Paep jan voor dezen geheerscht heeft, daer van schryft Markus Paulus Venetus aldus:

Tenduk is geweest de gewoonlijke verblyf plaets van dezen grooten en wyd vermaertste Konink des Waerelds, gemeenlijk genaemt Paep jan.

⁺ Kircherus heeft ook onderzoek gedaen, aengaende het Ryk van Paep jan, maer behalven de getuigenisse van Markus Paulus zoo even gemelt, geeft hy weinig duidelijks te verstaen: want, na dat hy alvoorens, uit de Schriften van Riccius, opperste der Jezuiten in Sina, te recht hadde aengewezen, dat'er aen geene zyde van Sina, noch Landschap, noch Stad, Chatai geheten, en was, zoo doet hy aenstonds daer by: Ik zoude niet gelooven, met de waerheit zeer te stryden, dat behalven de Landstreek Chatai genaemt,welke binnen de grenzen van Sina gelegen zijnde, van die, van onze Broederschap is ontdekt, noch een ander, deel des Waerelds is, van veel grooter uitgestirektheit, omtrent de Asiatische Tartars, Massageter, Seres, Paronomisade, en andere na by gelegene Volkeren, grenzende aen Sina ten Zuiden en ten Westen, 't welk ook Chatai wierde geheten, alwaer dezen Paep jan, waer van nu gehandelt word, in de dagen onzes Voor-ouderen zoude hebben geheerscht, welk Landschap van Ptolomeus is genaemt Scytia, aen geen zyde den Berg Imaus, welk Scytia en India van den anderen scheid. Markus Paulus Venetus noemt het, het Ryke des Grooten Chams, en de Heilige Schrift (volgens 't getuigenisse van Arius Montanus) Gog en Magog. Maer wat Kircherus bewogen heeft aldus te schryven, is niet wel te begrypen: dewyle hy aldus zich zelf, als ook Vader Riccius tegen spreekt, want een weinig te vooren, had hy zeer wel gezegt: na de mael het eenige Jaren herwaets bekent is, dat al wat Chatai geheten is, tot Sina te behooren, en dat'er noch Stad, noch Land alzoo genaemt, buiten de palen van Sina te vinden is, zoo voegt hy een weinig verder, echter daer by de woorden zoo even verhaeld: dat'er behalven die Landstreke, noch een ander deel des Waerelds is, ook Chatai genaemt, enz. 't Welk met het voorgaende, regelrecht strydig is, ten ware hy wilde, dat men het opvatte, als gezegt van oude tyden, maer dat zoude ook met duidelijke getuigenissen van geschiedenis-schryvers moeten aengewezen worden. Want Markus zegt ons, dat het Landschap Tenduc, is het geene dat een Konink gehad heeft, gesprooten uit het geslachte van Paep Jan, en dat de Christenen daer de voornaemste Inwoonders zijn geweest; zoo dat ik niet kan zien waerom Athan. Kircherus, Chatai buiten Sina, of Paep Jan in Chatai wil hebben. Het is de waerheit meer gelijk, dat Hornius schryft: In die tyd heerschte in Tenduc, Argon, Tangut, Tebet, Kitha, Mogol, zekeren johanna of johannes Ung: of Unad Chan, en 't geslachte Chairit, welke belijdenis deed van de Christelijke Godsdienst, na 't gevoelen der Nestorianen; deze is dien wydvermaerden Asiatischen of Indische Paep Jan, van welke Mandevillius en andere, zoo veel wonderen hebben uitgestrooit.

Met dit gevoelen acht ik, dat men ten opzichte van de plaetzen behoord voldaen te zijn. Van de namen Johanna, Johannes Ung: kan ik niet oordeelen, om dat Hornius niet meld uit wat Schryver hy dit heest, 't welk echter had behooren te doen: wy zullen den Lezer hier na evenwel een andere, en veel waerschynlijker uitlegginge geven van de afkomste dezes zoo zeer moeyelijken benaminge.

Na mijn gevoelen hebben de Armenische Gezanten, welke in den Jare 1145 te Romen zijn gekomen, de naem van dezen Vorst in Europa eerst bekend gemaekt, want ik achte dat voor haer by onze Schryvers geen voetstap daer van te vinden is; daer uit heeft Markus Paulus die omtrent den Jare 1270, die plaetzen heeft beschreven, gelegentheit genomen, zoo veele en zoo groote zaken daer van te melden, maer onze luiden hebben de name zelf verkeerd verklaert, gelijk aenstonds zullen zeggen.

+ Athanasius Kircherus, in prodr. copto de regno Presbiteri Johannis, tweede deel.