Noord en Oost Tartarye

Bericht, hoedanig de Landwegen uit Sina, na de Rivier Oby, enz. en te rug, door Tartarye, Moegalen Land, langs Kalmakken Land, en andere Tartarsche Vorstendommen, te bereizen zijn:

en welke wegen de gemakkelijkste en gebaenste zijn, en zonder eenige verhindering konnen bereist worden. Waer van de bescheiden my uit Tartarye zelve, over Sina en Indiën, toegekomen zijn.

HOewel 'er voor dezen veele en verscheidene reisbare wegen zijn gebaent geweest, om zonder eenige bekommeringe of gevaer over Land, uit Sina na de Rivier Oby, en van daer rugwaerts, te konnen reizen; zoo zijn evenwel de tegenwoordige wegen beter, en ook in meerder getale, door ervarentheit, uitgevonden.

D'eerste Landweg uit Sina, welke door de Jezuiten bereist word, gaet meest door het Land van den grooten Indiaenschen Keizer, of grooten Mogol; 't welk in 't gemeen geschied, onder 't geleide van een groote Karavane van omtrent vyf honderd man in getale, die zeer lange reizen maekt; welke weg ook zeer bezwaerlijk valt, zoo van wegen 't trekken over gevaerlijke Bergen, als door woeste plaetzen; waer by zich veele struikrovers onthouden.

De tweede weg, welke men door het Ryk van Persien doet, en ook wel bereist kan worden, is, of gaet langs de Stad Astrakan; deze weg word van de Buchaersche Tartars geduurig bereist, trekkende onder wegen door de plaetzen Barantola geheten, waer over de Vorst, by den Jezuit Kircherus, genoemt Deva, zijn gebied en hofhouding heeft: desgelijks ook door de plaetzen en Buchaersche steden Kaboel, Toerophan, Zamarkand, en anderen: welke weg, wegens de schaersheit van water-plaetzen, zeer bezwaerlijk te bereizen valt: nademael de zelve meest door zandige Woestynen leid, alwaer men 't water, t'zijner behoeften nodig, al veele dagen lang moet met zich nemen, om dat aldaer geen waterachtige plaetzen of Rivieren zijn: waer door het lastdragende Vee, als Paerden, Kamelen, Ezels, enz. veeltyds komt te sterven.

Diergelijke groote gevaerlijke derdereisaweg heeft men mede door en omtrent

[p. 310]

de Kalmaksche Hordens, welke ook, onder 't gelei van groote Karavanen, moet bereist worden: en is de laeste Sinesche Stad, daer men aen komt, genaemt Tzoekzi, en wel een Maend reizens, door de zandige Woestyne, van Sina af gelegen: daer omtrent Rhabarber wast, en om welks oorzaek deze weg meest word gebruikt; wordende de zelve door gansch Europa over gezonden of vervoert.

De vierde weg gaet door Kokotana, een schoone Sinesche Stad, en gebouwt, tegen 't overvallen van de Kalmaksche Tartars op een woeste plaetze, en wyt veld, achter de groote Muur, twee weken reizens van Peking: en van daer, door de Landen der Moegalen en Kalmakken, doch door bequame en drooge wegen, langs en over de Rivier Irtis, over het Meir Solenigh, en zoo voort tot Tobol in Siberie, welke weg van de Bucharen, Kalmakken, en andere aen het Russische Ryk aengrenzende volken, met hun lastdragende Vee, van waeren en koopmanschappen voorzien, als mede van meer ander slag van volk, des Winters met sleden word bereist. Alhier zijn zeer zware en ongemakkelijke wegen; alzoo daer geen water of water-plaetzen, als mede geenderhande levens-behoeften te bekomen zijn. Ook hebben de Kalmakken aldaer, onder malkanderen, geduurigen oorlog, en groote oneenigheden, en onthouden zich daer veeltyds struikrovers, die op de voorby gaende Reizigers en Karavanen weten te passen; gelijk als zy onlangs een groote Karavane hebben overvallen, waer by wel omtrent de duizend man, door de Kalmakken, zijn dood gebleven. Hierom zijn de eerste genoemde wegen vry beter te gebruiken en te bereizen, gaende de zelve langs of door de Landen van den Prins Ajukaja, die uit het geslacht van deze woeste Kalmaksche Tartaren afkomstig is: maer de voorsz. wegen komende ter zyden aen zijn Landen grenzen, kan men die ook laten leggen. En is deze weg dus wel korter, maer onveiliger.

De vyfde weg, na en van Sina, is nieuws uitgevonden, en onlangs door de Kooplieden, met hun lastdragend Vee, over het Meir Zelinginskogo of Selinginskoy bereist, en van daer door de woeste Moegaelsche plaetzen, over 't gebied van den Chan Otzeroitzai chan, en den Koetouchta Lama, acht weken reizens: op welke reize men zeer goede reisbare wegen heeft; alzoo men slechts zeer goede reisbare wegen heeft; moet, daer men, t'zijner behoeften, het water moet met zich nemen. Men vind daer geen Bosschaedje onderweeg, waer door men geen brandhout kan bekomen: en 't geen men daer brengt, dat word den Reizers, als mede hun Vee van Paerden en Kamelen, des nachts veelmaels door de Tartarsche Horden ontstolen. Zonder dat is 'er anders geen of weinig gevaer om te reizen: ook heeft men daer geen struikrovers; en, als men zonder eenige bezwaernis wil reizen, zoo geeft men aen den gemelten Chan, Otzeroitzai chan, en aen den Koetouchta Lama, een vereering van eenig geld of ander goed, die daer voor een zeer goed gelei van hun volk mede geven, en door deze wegen, zonder eenige verhindering, tot aen de groote Muur, en zoo voort tot in Sina, geleiden: of wel uit Sina derwaerts. Deze gemelde weg, uit en na Sina over het Meir Selenskaja, Selinginskoi of Seliginskogo, word nu, door de koophandelaers, met hun last dragend Vee, veel gereist: en is dit tot noch toe de best gebaende weg.

De zesde weg uit en na Sina, is na de Rivier Naoen of Naum. Men kan deze reize, van de Muur tot Naoen, in drie weken afleggen. Aen deze Rivier, waer langs nu verscheide Sinesche en Daoersche volken wonen, krygt men, van den Bevelhebber dier oord, verandering van Paerden: ook word men daer van levensbehoeften verzien. Als dan reist men door 't kleine Ryk Roszieskogo, welkers grenspalen by de Rivier Naoen zijn, tot aen de vesting Nertzinskoy toe, welke laeste plaetze aen hunne Czaersche Majesteiten behoort: en is deze de kortste van alle de gemelte wegen. Men acht zoo verre van het Ryk Sina tot Naoen, als van Naoen tot Nertzinskoy te zijn. Ook kan men dezen weg, zonder eenige de minste verhindering van vreemde volken, en anders, zeker en veilig gebruiken, alzoo langs de zelve Rivier weinig Menschen reizen. Daer wonen alleenlijk volken, die meesten deel het Ryk van Sina onderhoorig zijn. Ook heeft men van de gewesten omtrent de plaetze, genaemt Argoenoe, in de Nabuurschap, geen overlast te verwachten, alzoo de weinige Moegalen, die aldaer woonen, gansch vreedzaem zijn. Van eene plaetze aldaer, genaemt Nive, tot in Sina toe, zijn veele Bosschaedjen. Men kan zeer gemakkelijk uit Sina, door dezen weg, na Nertzinskoy reizen, alzoo men daer overal water-plaetzen, Rivieren en Bosschaedjen heeft, en boven dien weet men daer van geen rovers noch dieven. Men geeft ook aen geene van de aldaer woonende Vorsten of Heeren eenige de minste geschenken; zoo dat deze weg voor de Koopluiden vee-

[p. 311]

le voordelen geeft: en heeft men ook weinig volken, die daer koophandel dryven.

De zevende weg, welke tegenwoordig langs Selenga, tot over 't groote Meir Baikal en Barbosuse leit, is nu veel beter en lichter te bereizen, als wel voor dezen, toen men over Barboesin trekken most. Deze weg is echter zeer gevaerlijk te bereizen, om de hooge en steile Bergen, die aldaer zijn. Daer is tegenwoordig een nieuwe weg, die gansch effen is, uitgevonden, welke gaet over en langs de Rivier Ioede door het Land van Daoeri en Selengi; deze weg word tegenwoordig door meest al de koop- en krygsluiden uit Siberie, tot de plaetzen, daer de Daoersche volken, hunne Czaersche Majesteiten van Moskovien onderhoorig, hunne vaste woningen hebben, bereist.

De achtste drooge Landweg gaet door en voorby eenige Sinesche woningen, tot aen de Rivier Naoen, en wyders tot aen de Rivier de Amur, tot aen 't Albasins Kasteel, en door 't Ryk of Vorstendom Rozissko of Roszieskogo. Deze weg is noch wel zoo nay als alle andere wegen, en kan in weinig dagen, met lastdragend Vee, bereist worden tot aen de Muur. Hy is zeer veilig, en men kan 'er, zonder eenige bekommernis, en zonder eenige rovers te vrezen, reizen.

Van Nertzinsko tot Albazin, de Rivier d'Amur af te dryven, is vyf dagen varens, 't welk men ook te Lande in twee weken kan afleggen: en van Albazin, mede de Rivier d'Amur af te dryven, tot de Riviere Sija, is acht dagen varens. By deze laetste Rivier meinen^* nu, zoo men zegt, d'Albaziensche Kozakken, onderhorig aen hunne Czaersche Majesteiten, een Kasteel te bouwen. Van 't begin of oorspronk der Riviere Zija, tot de Vliet Singal, beneden af te dryven, is ook acht dagen. Langs deze Rivier Zija staen veel Wyngaerden en andere Boom-vruchten: ook word het Land aldaer met veelderhande Granen en Aerd-vruchten bebouwt. De zelve vruchtbaerheden heest men ooklangs de Rivier Naoen, en in 't Landschap van Singal; waer nevens, en op de zelve veele Sinezen wonen, of volken de welke çynsbare aen den Sineschen Keizer zijn. Dit Landschap Singal word by de Sinezen Soengho genaemt. Op 't begin dezes Landschaps Singal is by hunne Czaersche Majesteiten gemakkelijk een Kasteel te bouwen, 't geene de geheele Vliet Amur zoude konnen beschermen. Ook zoude men buiten twyfel wel eenige Rivieren opvinden, de welke uit Sina tot in 't Landschap Singal komen te vloeyen.

Zeeker Tartersche Heer, Askanjama genaemt, verhaelde aen zeekere Reizigers in Peking, dat'er behalven de Naoensche groote Muur-poort, (welke Muur zijn begin van den Oever der Zee neemt) door welke deze Reizigers in Sina waren gekomen, noch acht andere groote Muurpoorten zijn, door welke alle volken, die den Sinezen schat-schuldig zijn, hun meeste doortogt hebben, om hunnen handel in Sina te dryven. Zonder deze onderhorige Sinezen, zijn 'er geen andere volken die zonder bevel, ten ware onder Gezantschap, daer mogen door trekken. In het Landschap rondsom Naoen kan men zeer gemakkelijk, met alderlei waeren, handelen, alzoo d'Inwoonders van verscheide plaetzen, uit het gemelte Landschap, geduurig in Sina hun koophandel dryven. Ook zijn daer veelderleye en verscheide waeren, die de Moegalen uit Sina brengen, heel goed koop en gemakkelijk te bekomen.

De negende reisweg, welke tegenwoordig is opgespeurt, gaet over 't Meir Dalaja, en voort door Moegalen Land; alwaer den Vorst Tzetzeen zijn woning heeft, en welke weg (zoo men in Peking zegt) noch veel spoediger is te bereizen, als de andere wegen, om dat men uit het Ryk Sina op wagens, met Stieren getrokken, binnen de tyd van drie weken, aen 't Meir. Dalaja kan komen, en van daer vorder tot Nertzienskoy, in een week reizen. Aen het Dalaische Meir wonen onderhorige Sinezen en andere volken, welke mede aen 't Sinesche Ryk schat-schuldig zijn, en de Landbouw oefenen. In gemelde Meir Dalaja is een Eiland, en een Bosch daer op, daer bequamelijk een sterkte op gemaekt kan worden. Men heeft mede veel Bosschaedje by en omtrent dit Meir. De Vliet Argoene vloeit uit het Meir Dalaja, die zich weder in de Rivier Amur uitwerpt; welke Rivier zeer bequaem met vaertuigen kan bevaren worden. Naby deze Rivier Argoene ziet men eenig gebergte, dat door andere volken, na alle waerschynlijkheit, oulinks bearbeit geweest is, waer by men ook menigvuldige groeven en holen ziet, die diep uitgegraven zijn: in welke veel Erts van Loot, Tin, ook wel eenig Zilver, in te vinden is: gelijk de daer wonende Menschen zeggen; dat'er op veele plaetzen daer omtrent, diergelijke Bergertzen^* meer zouden groeyen; waerom 'er ook tegenwoordig eenige wachters en bergwerkers van 't Kasteel of de Stad Selenginskoy zijn afgezonden, om in dat Landschap te handelen, en met eenen te onderstaen, hoedanig de wegen op 't gemakkelijkste te

* Dit is voor acht of tien Jaer geschreven, wezende zedert verandering in deze gewesten, nopende de grenzen tusschen Rusland en Sina gemaekt.

* Dit Erts is naderhand gegraven, en ruim honderd pond tot my over gebragt, waer van de proef elders heb verklaert.

[p. 312]

bereizen zijn: ook tot den Heer of Vorst, genaemt Zebden of Sebdenu Kantaise, (Broeder van den Vorst Tzetzeing of Tzetzina) die, zonder eenige de minste bedenking, vreemde volken door zijn Land, van en na Sina, laet trekken, zelfs noch wel onder 't geleivan zijn eigen volk: tot welke reize door zijn Land men in 't gemeen, met lastdragend Vee, vier weken van noden heeft: maer de zelve kan te paerd gemakkelijk, in drie weken, afgeleit worden. En of het mogte gebeuren, dat de Sinezen niet wilden toelaten steeds in hun Ryk te handelen, zoo kan men evenwel buiten de groote Muur, in verscheide Steden, Vlekken en; Dorpen, genoegzaem en met gemak, zijn waeren en koopmanschappen opveilen en uitventen.

De Tartarische Heer, Askanjama, zeide mede, dat de weg, door 't Land van Najada en Dalaja, tot aen Sina toe, heel kort en spoedig zoude zijn, als ook, dat van de Naoensche Sinesche Muur-poort, tot de Dalaische weg en poort, acht dagen reizens: en wederom van de Dalaische, tot aen de Selengaische weg, mede acht dagen: en van daer tot de Obysche weg^*, maer tien dagen reizens is. Deze gemelte wegen en poorten zijn alle van een gedaente gemaekt.

Het is byzonder, dat, in het Jaer zestien honderd en tachentig, de vernustige Sinezen en Buiten-muursche Tartaren deze wegen wys geworden zijn, en de zelve zeer veel beginnen te gebruiken; zoo datze nu steeds op het Russische gebied en in Tartarye hunnen koophandel dryven, en veele Pelteryen uitvoeren, inzonderheit Herminen, die, zoo daer uit schynt, heden in Sina een gewonelijke dragt zijn, waer door de zelve dubbelt in prys zijn gestygert: wezende de wegen onlangs, drie Jaren lang, door de Sinesche en Moegaelsche oorlogen of oneenigheden, gesloten geweest. Zoo dat, indien de kryg of ongenegentheit der Moskoviten deze wegen niet sluit, van over die kant veele Sinesche koopwaeren in Europa staen gebragt te worden.

Behalven de groote Poorten van de Sinesche Muur, zijn 'er noch veele andere kleine Poorten, die laeg gebouwt zijn, waer door men uit en in Sina kan gelaten worden: evenwel zijn 'er geen andere bequame wegen uit Sina, of de zelve moeten door Wacht-toorens of Muur-poorten gaen; hoewel 'er nu meer diergelijke Poorten op de grens-palen dier Moegalen en Kalmakken, die der Sinezen Onderdanen of Schatbaren zijn, gemaekt worden. En het gezag, dat Sina nu over veele dezer volken heeft, is de oorzake, waerom hedensdaegs meer Poorten in de groote Muur zijn gemaekt, als wel voor dezen geweest zijn: echter zijn en blyven de gemelde groote Muur-poorten de beste om te kunnen passeren: en is het door gaen aldaer van ouds het in gewoonte gebragt, nademael men met zeer groote Karavanen van Vee, als anders, de zelve zeer gemakkelijk kan door komen.

* Dat is een weg die na de oorspronk van de Vliet Oby heen strekt of leit.