Noord en Oost Tartarye

Bericht op de bevolking van Amerika: waer by blijkt, hoe de zelve uit Noord-oost Asia of Tartarye geschied kan zijn. Als mede klaerblijkelijk, vertoog, op de Volk-planting der meest onbezochte Zuidlanden.

DAt de Noorder Amerikanen van de Tartaren afkomstig zijn, 't zy die omtrent Jesso, of meer Noordelijk uit Tartarye in Amerika over zijn gegaen, blijkt waerschynlijk uit veele overblijfzelen van zeden en gewoonten der Noorder- en Oost-Tartaren: welke men zelve onder de Noorder Amerikanen ook noch tot op heden vind.

Het is zoo wei in 't Noord-Amerika, als in Oost-Tartarye, gebruikelijk, dat de Mannen het haair achter, en boven op het hooft, in een tuit vlechten binden.

Dat in Amerika, honden vleesch gegeten word, getuigt Hornius: en dat, in Oost-Tartarye, benoorden de Vliet Amur, een Landstreeke is, het Honden-land genaemt, om dat men daer veel Honden mest, en eet, is ook bekent.

Daer Word van vede Schryvers gemelt, dat Amerika, aen zijn Noorder gedeelte, meest bevolkt is. Waer uit schynt te blijken, dat van die zyde de Volkplantinge of bevolking is gekomen.

By de Japanders werd verhaelt, dat de Tartaren, by Matsumay, op Jesso, niet wyt van Japan gelegen, als zy van ouds met de Japanders oorlog voerdeh, in Japan zijn overgekomen.

Als dan eenige van die Volken zich op het Land Jesso bevonden, hebben zy het zelve bequaem konnen doorreizen, en tot aen het Compagnies Land, dat is Amerika, of eenig Voorland van Amerika, zeer lichtelijk overgetrokken zijn.

De Inlandsche oorlogen hebben misschien eenige Scythen of Tartaren bewogen, hunne Landen te ruimen, en tot in Amerika over te zetten. Daer noch by komt, dat het leven der oude Scythen en hedendaegsche Tartaren wandelbaer is, zonder vaste woonplaetze te hebben.

Het was omtrent het Jaer vier honderd, dat de Noorder Volken zich beweegden, en, gelijk als met zwermen, uit togen, zich alom ter neder zettende: wanneer misschien deze overtogt uit Oost en Noorder Asia in Amerika voorgevallen is.

Het wezen, aengezicht, verwe en uitterlijke gedaente der Noorder Amerikanen, komen met die van de Oost en Noorder Asianen mede genoegzaem over een. Jae men heeft het zelfde wild gedierte, als Beeren, Wolven, enz. in Noord-Amerika, als in Woord-Asia. En is hier uit te besluiten, dat dit gedierte uit Asia in Amerika is overgekomen, om dat men op de zelve hoogte Zuider breette, in Amerika zulk gedierte niet vind.

Dat de Honden in 't Noorder Amerika sleden en wagens voort trekken, getuigt Franciscus Vasquez, de Coronado: en hoe zulks in Siberien, en het Noord-ooster Asia mede geschied, werd elders van my gezegt.

Plinius en Solinus gewagen van een Volk onder de Scythen, in 't Noord-oosten van Asia gelegen, genaemt Apalaers, die aldaer heden niet te vinden zijn. Doch dat in Florida een Volk zoude woonen, Apalaecers of Apalcheners genaemt, getuigen de Reizigers, die zich aldaer opgehouden

[p. 158]

hebben. En is waerschynlijk, dat die Volken uit Asia aldaer zijn geplant.

Dat de namen van Mogoles en Majolies, zoo wel in Amerika, als in Asia, gevonden worden, bevestigt Hornius. Behalven dat ontallijke woorden, zoo wel in Tartarye, als Amerika, hunnen uitgang in an hebben.

Ik hebbe aengemerkt, dat een Surinaemsche Amerikaen hier te Lande zijnde, in gedaente zeer wel geleek, aen een Moegaelsche Tartar die in Holland was, zoo in gestalte, groote, haair, als gantsche wezen, en zijn die twee Volken, zoo wel Mannen als Vrouwen, malkander byster gelijk, waer uit de bevolking van Amerika uit Asia van omtrent de Rivier Amur en Tartarye te waerschynlijker is.

Alle Amerikanen zijn eener gedaente, waerom waerschynlijk is, dat zy van een oorspronk, en van een geslacht zijn.

In Quivira heerschte, in de voorgaende eeuwe, een Koning, Tatarax geheten, het welk een zuiver Tartarsch woord is, hem misschien overgelevert van de Voorouders, die een Tartarischen oorsprongk hadden. Gelijk de stichter van het Perusche Ryk, mede Mango was genoemt, 't geene insgelijks een Tartarischen naem is.

In den echten staet vind men tusschen de Tartaren en Amerikanen mede groote gelijkheit. Buiten Moeders en Zusters, hyliken zy beide met alle, die hen in Maegschap nabestaen.

Van d'oude Scythen wierd gezegt, dat zy hunne naverwanten, die krank waren, en den geeft schenen te zullen geven, zelfs dooden. Dit geschied noch heden in Amerika; want in zommige gewesten werden de zieken, daer geen hoop van opkomen aen is, op het Veld gezet, en verlaten.

D'oude Scythen, nu Tartaren, verçierden de Graven van hunne verstorvene Vrienden met werktuigen, die men in het leven nodig heeft: zulks doen ook de Noorder Amerikanen noch heden.

De oude Scythen vergoten bloed by het sluiten van eenige verbonden: alzoo doen noch heden de Amerikanen, in Nieuw Albion, en elders in Amerika, als ook de Tungutsche Tarters.

Dat de Brasilianen van Tartarische of Oost-Asiatische afkomst zijn, kan, als Hornius oordeelt, bewezen worden uit het scheeren van 't hooft-haair, wyze van opeeting der vyanden, het Kinderbaeren der Vrouwen, wyze van Jagen, bloed drinken, enz. En het is aenmerkens waerdig, dat de meeste Amerikanen, gelijk ook een groot tal der Noorder Asianen, baerdeloos zijn.

Zommige der oude Scythen eerden het vuur: alzoo doen ook de Volken in Mexico: en hedendaegs veele Tarters.

De Spanjaerden hebben aengemerkt, dat de Menschen omtrent Quivira en California, een wandelbaer of omherzwervend leven leiden, gelijk als de Tartaren: en dat de geenen, welke huizen bewoonen, de zelve den hutten in Tartarye gelijk hebben.

En zoo men, by oude en nieuwe Schryvers, de zeden der oude Scythen naspeurt, men zal bevinden, dat die met veele der hedendaegsche Amerikanen over een komen: gelijk de Laet daer van wytloopig handelt.

Wilhem Schikard, in zijn Boek, genaemt Tarech, spreekende van de vervoerde Joodsche Stammen, schynt te gevoelen, dat die zich tot in het uitterste Noord-ooste van Asia verspreit zouden hebben, om te zwygen, dat zy (te weten de vervoerde Joden) in hun eerste plaetze niet zijn blyven hangen; maer zich steeds Voortgezet hebben, ter plaetze toe, daer nooit eenig Mensch woonde, en over een weg van anderhalf Jaer reizens. En wel byzonder zullen zy (zeit hy) de Zeestrate of Golf, daer door Asia van 't Noorder Amerika gescheiden is, overgestapt zijn. En dus zijn zy warelijk in alle hoeken van de waereld verstrooit: van waer zeekerlijk de besnedenen, die men in 't Amerikaensche gewest, Jakutan genaemt, heeft gevonden, hunnen oorspronk hebben. Het⁺ geene door Rabbi Jose in het Werk, Seder Olam Rabba genaemt, mede bevestigt zoude werden, die gelooft, dat de Joden derwaerts Volkplantingen afgezonden hebben.

Het is gelooffelijk, dat de groote uitsteekende hoek, in het Noord-oosten van Asia gelegen, en by my Ys-kaep genaemt, dicht aen Amerika strekt. Volgens zeeker waerachtig bericht, aen my gedaen, zijn voor weinig tyds, uit de Rivier Lena, vyftig of zestig man Zee-waert in, ter rechter hand om gevaeren, en gekomen tot aen den Ys-hoek, daer 't gansche gewelt des Ys, uit den Noorden, tegen aenstoot; doch wat moeite en gevaer ook by deze Inlandsche Zee-luiden wierd aengewent, zoo hebben zy echter die hoek niet te boven kunnen komen, of het einde daer van zien en vernemen. Zy zijn dan onverrichter zaeke, met acht of tien man, levendig en behouden, weder binnen de mond van de Rivier Lena gekomen; maer d'andere waren zeer elendelijk

+ Dit Boek behelst een groote Chronyk des Waerelds, van Adams tyden af, tot aen de Keizer Hadrianus toe, de Schryver heeft geleeft, omtrent het Jaer onzes Heeren 130.

[p. 159]

onderweeg omgekomen, en van ongemak gestorven. Al in Herfst-maend was hen de Winter en Vorst over gekomen. Zy waren op de Bergen geklommen, en hadden alzoo het Land van die hoek, 't geen op zommige plaetzen niet breet is, bespeurt, dat de Zee, aen de andere, of Zuid-zyde, vry van Ys was: waer uit men besluiten mag, dat het Land van deze hoek zoo verre Noord-oostwaerts uitsteekt, ('t zy die dicht aen 't vaste Land van Amerika zelve, of aen eenig Eiland daer naby zich uitstrekt) dat het Ys, 't geen uit het Noorden komt afzakken, daer niet bequaemlijk voor over nae 't Zuide kan komen: zulks de Zee, aen d'andere of Zuid-zyde, van het Noorder Ys bevryt blijft.

Men vind aen deze hoek, te weten aen zijn begin Zuidwaerts, Menschen, die steentjes en beenen in hunne wangen ingeboort dragen, en groote gemeenschap met de Noorder Amerikanen schynen te hebben, van wien my alzulke steentjes in handen zijn; zy zijn glinsterent blaeuw, lang drie duim, en breet een duim: zoo dat, misschien, Amerika over dezen weg, of daer omtrent mede, bevolkt is geworden. Ook zijn Kircherus, Mullerus, en andere van gevoelen, dat de Amerikaners uit Katay, dat zy voor een gedeelte van Oost-Tartarye buiten Sina houden, hunnen oorsprong hebben: vermits kenteekenen van het woord Katay in Amerika werden gevonden, en veele Volken omtrent Mexico, Florida, en elders in Noord-Amerika, daer van hunne benamingen behouden hebben.

D'Amerikanen noemen elders God Teutisci: dat nu Teut een oud Noordsch woord is, wyst Hugo de Groot klaerlijk aen. Dat het woord Peque voor een snelloopende Rivier, zoo in 't Noorder Amerika, als in Noord Asi,, bekent is; en dat zoo wel in Japan en Jesso, als in Amerika, by de Zon gezwooren word, getuigt ook gemelte de Groot.

In Nieuw Engeland, (een aen Zee gelegen gewest van Noord Amerika) word de Zee Kithan, en een Schip Kithonnek geheten, welke benamingen van het Meir Kitay, in Tartarye gelegen, herkomstig schynen te zijn. Gelijk ook by 't Landschap Xaliscon, in Weft-Indiën, of Amerika, een Stad Chita gedacht word. En diergelijke over een komingen meer, zijn in de namen der Amerikaensche en Sineesche, of Kitaische en Tartarische woorden te vinden.

Quivira is de meest Westelijkste plaets van 't Mexikaensche gebied in Amerika. En, volgens bericht van zeekeren Engelschen Priester, Gage geheten, welke omtrent het Jaer zestien honderd en dertig in Amerika zich opgehouden heeft, komen de zeden der Amerikanen met die van de Tartaren in veele deelen over een; behalven dat het Wester gedeelte van Amerika, tegen over Sina in Tartarye, het meest bevolkt is, als van waer de Volkplantinge eerst voortgekomen is. En gelooft gemelte Priester, indien Amerika aen Tartarye niet vast is, dat het evenwel niet wyt van daer zal gescheiden zijn.

De Noorder Amerikanen verhuizen onder hutten, even als de Tartaren, en zoeken alom de beste weiden voor hun Vee. En wanneer Vasquez de Coronado, voor den Spanjaert, Quivira overwon, ontdekte hy aen die Kust een vreemt Schip, 't gene een Sineesch of Japansch Schip in maekzel gelijk was: insgelijks werd gezegt, dat, wanneer in 't Jaer twaelf honderd of daer omtrent, de Tartaren Sina in namen, een der Sineesche Koningen, met meer als honderd duizend menschen, te scheep ontvluchte, die zich naer allen schyn in Amerika ter neer heeft gestelt.

Hornius zegt, zoo Amerika aen onze Waereld ergens vast is, zoo moet zulks omtrent Katay zijn.

Purchas zegt, dat de Spanjaerts Quivira en de Landstreeke van het Noorder Asia, hierom verre van malkanderen, en duister voorstellen, op dat den Engelschen de moet, van eenige doortogt te zoeken, zou ontnomen werden.

Het schynt vorders uit de wyze van leven, oorlogen, spraeke, uit het bouwen van huizen, en ontallijke eigenschappen en gewoonten meer, welke tusschen de Tartaren en Noorder Sineezen, en tusschen die van California en Mexico over een komen, klaerlijk te blijken, dat de Noorder Amerikaners uit Tartarye hunnen oorsprong hebben. Hier komt noch by, dat men bespeurt, hoe de Noorder Amerikanen hunne tydreekeningen, als de Japanders, Sineezen, en andere Noorder Asiatische Volken of Tartaren maeken, en buiten die, geene Volken ter waereld, zulks op gelijke wyze doen. En alzoo deze tydreekeningen vry net, en de hedendaegsche Amerikanen groove menschen zijn, zoo schynt het zeer redelijk en waerschynlijk om te gelooven, dat de Amerikanen, als zijnde uit Asia afkomstig, van daer hunne wyze van telling mede gebragt hebben.

De kleederen van beide Volken, zoo in Noord Amerika, als in 't Noord en Oost Asia, zijn Vissche vellen: en het geweer, Boogen en Pylen.

De Fransche Landbeschryver M. Robbe,

[p. 160]

spreekende van het Landschap Anian en Quivira, zegt, dat men aldaer zeer groote honden vind, die gebruikt worden, om lasten te dragen. Men ziet daer ook veele Pynboomen, en de menschen leiden 'er een omzwervend leven op 't Veld. En vermits men in 't Noord-oost Asia dusdanige honden mede onderhoud, en dat de Pynboomen daer insgelijks in overvloed voortkomen, en de Menschen een gelijk omherzwervend leven voeren, zoo is zulks mede een waerschynelijk bewys, dat de bevolking in Amerika uit Asia is voort gekomen.

Ook is aen my, van deze overeenkoming der Noorder Asiatische, en Noorder Amerikaensche Volken, uit een aldaer Naebuurig gewest, het volgende geschreven.

Wel Edele gestrenge Heer;

Wat aengaet de klank der uitspraeke van d' Amerikanen, en van de Volken Van Noord Asia, dunkt my, dat die eenige gemeenschap met malkanderen heeft: gelijk mede hun wyze van leven, als men die aenmerkt. Want woonen de Amerikanen in hutten, deze ook. Is hun geweer groote Boogen, dat van deze ook. Hunne Kleederen zijn van Vissche vellen, als de Groenlanders, die van deze ook. Eenige der Amerikanen woonen onder de Aerde, in hutten, als kelders gegraven, deze ook. Want zy maken een houte stoof, en graven die in de aerde, waer in een gat word gelaten, daer zy in gaen, en een ander, dat hun voor een schoorsteen dient. Des Winters, als dit alles met Sneeuw bedekt is, woonen zy daer in, bevryt voor alle wind en koude. Zelfs de gestalte des lichaems der Noorder Asianen komt veel met die van de Noorder Amerikanen over een: want (volgens bericht van d'ondervinders) zijn de zelve meest klein van stal, breet van aengezicht, zwart van haair, en geel vah huit: deze Noorder Asiatische Volken ook. De dieren daer te Lande zijn Rheen, Maters, Bevers, Beeren in grooten getale, als ook Luxen, en veele Tygers: in Amerika desgelijks. Alzoo dat uit alle deze omstandigheden gansch niet te twyfelen is, of de Menschen zijn uit het uitterste Noorder gedeelte van Asia in Amerika gekomen. Dat 'er nu in Amerika veele dieren en wonderlijke schepzelen zijn, vermeene ik, is een byzondere werkinge der natuure, dat de zelve, door de zonderlijke temper van Lucht, Water en Aerde, aldaer zijn geteelt, en voortgekomen. Welke stoffe door de geleerden zal kunnen ontknoopt worden. En ik twyfele niet, of deze dus lang ontbondene Gorgonische knoop, daer zoo veel over is gearbeit: zal eindelijk, tot groote voldoeninge van de gansche weetgierige waereld, door de geene moeite sparende Pen van U Ed. eindelijk ontlost worden.

Wat Montanus van de bevolking op Amerika zegt, gelieft uit het volgende te zien.

Het is een gemeen gevoelen, dat Tartarye 't grootste Landschap des Aerdbodems, Inwoonders voor Sina, Korea, Japan, jae Amerika zelf, zoude verschaft hebben. Deze stelling krygt styver steunzel, dewyl by veelen geoordeelt word, dat alle die gewesten, hoewel hier en daer door Stroomen en Inhammen van de Zee gesneden, echter op andere plaetzen aen malkanderen vast zijn: en dat de bekende Straet van Anian, boven California, en tusschen 't Noorder Amerika en Katay, tot in de Ys-zee niet doorspoelt.

Van^* Japan zelf is geen zeekerheit, of het een Eiland is, dan of aen de vaste Kust ten Noorden gehecht. Volgens 't geloofwaerdig getuigenis van François Caron, Gezant aen den Japanschen Keizer, reist men uit het Landschap Quanto, waer in de Keizerlijke Hooftstad Jedo legt, Noord-oost aen, zeven en twintig dagen, tot de Uithoek vant 't Tzungaer, stootende tegen de Zee. Alhier over een boezem schepende, komt men aen het Land van Jesso, 't welk woest en bergachtig, doch ryk van kostelijke Pelteryen is. Menigmael hebben zich de Japanders vervaerlijk diep in Jesso begeven, maer nooit het einde daer van ontdekt. De Keizer zelf heeft zich zoo veel aen deze kennis laten gelegen zijn, dat hy Reizigers, van alderhande lijftogt wel voorzien, afvaerdigde, om naeuwkeurig t' ontdekken, hoe verre Iesso zich uitstrekte. Doch, nae lange zukkeling en verre reizen over ysselijke toppen, quamen nooit ten einde. Alleenlijk vonden zy hier en daer ruighaairige Menschen, met baerden, nae de Sineesche wyze geschooren. Deze woeste Menschen konden zelfs geen bericht, wegens de grootheit van Iesso, doen. En ondertusschen blijft het zonder tegenspreken, dat Iesso aen Iapan vast is.^† Want de Inham tusschen Tzungaer en Iesso gaet niet door, als de welke veertig mylen lang zijnde, stuit eindelijk tegen woeste Bergen, omtrent het Landschap Ochio, alwaer Iesso aen Iapan stoot. De weg langs deze Inham der Zee is gansch onbruikbaer: waerom dan de overvaert van Tzungaer op Iesso, met Barken, noch ten huidigen dage in gebruik blijft. Dus verre Montanus.

Niet tegenstaende, dat de bevolking in Amerika uit Asia is gekomen, zoo kan het echter waer zijn, dat de oude Punische Volken, of andere aen d'overzyde

* De zekerhiet, dat Japan een eiland, of liever een drom van verscheide eilanden is, word by my elders bewezen.

† Dit is dus misverstandelijk gezegt.

[p. 161]

van Amerika, tegen den Oceaen aen, uit Europa of Afrika aldaer geland zijn, en van ouds her, Volkplanting over gebragt hebben.

In de Japansche Stad Saccay vind men een Tempel toege-eigent aen de Goden der vremdelingen, die de schoonste zoude zijn, welke men in geheel Japan vind. Daer in ziet men eenen wanschapen Afgod, welke naer eenen diergelijken anderen gemaekt is. Deze Afgod, zoo men zegt, word in het Landschap Jesso mede aengebeden: 't geene eenige over een komst van Heidensche Afgoderye in deze twee Volken zoude betuigen.

Hoe Kircherus gist dat Amerika aen het groote Kataya genecht is, uit zijne volgende woorden kan werden gezien:

Cathajam majorem per immensa spatia, in extremo septentrionis angulo Americae, isthmo quodam conjungi, ego Mathematics rationibus pene convictus existimo.

Dat is:

Dat het groote Cathaia ver afgelegen in de uitterste hoek van 't Noorden, met een reep Lands aen Amerika vast is, oordeele ik, daer toe van Wiskonstige redenen genoegzaem overwonnen zijnde.

Uit welke woorden te besluiten is, hoe die zeer geleerde Man, noch onlangs zich een groot Cathaia buiten Sina, in heeft gebeelt, dat 'er niet en is.

⁺ Menende den beroemden en hoog geleerden Professoor Witsius, niet onwaerschynlijk te zijn, dat Amerika van Asia af is gescheurt, en dat dus, toen het noch vast Land was, het gedierte in Amerika is over gekomen.

Thomas Gage Engelsman, die als Rooms Geestelijk, veele Jaeren onder de Spanjaerts in Amerika zich opgehouden heeft, als boven reets aen is geroert, plaetst het Landschap Ouivira bewesten in Amerika, recht tegen over Tartarye, waer hy oordeelt zeer weinig tusschenstant te zijn, en dat de bevolking van Amerika door dien weg is geschied, meldende, dat die Volken een groote overeen komst in zeden en anderzins met malkander hebben, en dat de meeste Menschen in Amerika zich aen die zyde ophouden, waer uit te besluiten, dat de bevolking aldaer het eerste in Amerika is geweest.

De grofheit en wyze van leven dezer Menschen, zwymt, zegt hy, aen gene Menschen ter waereld beter als aen Tartaren, hy oordeelt wyders, dat indien het Wester Amerika, ter opgemelter plaetze aen Asia niet vast is, dat het ten minste met een kleine engte is gescheiden.

De Volkeren van Quivira, die hy oordeelt het aldernaest aen Asia, en byzonderlijk aen Tartarye gelegen te zijn, weiden en verweiden hun Vee, na 't Jaers gelegenheit, even gelijk als de Tartaren. De rykdom des Volks bestaet daer in Vee en Runderen, die Vleesch en Melk tot Spys, en Huiden hun tot Kleding verschaffen: zy maeken hunne wooningen of hutten van beeste vachten, de flitzen van 't gebeenten, en gaeren van het haair.

De Zenuwen draeyen zy tot Touw, van de blazen en hoornen maeken zy de drinkvaten; van de mest het vuur, het bloet strekt hun tot drank; waer in beide deze Volken, zoo Tartaren als Amerikanen te dier oort gelegen, over een komen.

Men gelooft, zegt hy, dat 'er tusschen Sina of Katai en dit Land, eenige onderlingen handel en kennis is, want als Vasquez de Coronado, een gedeelte van dat gewest had overwonnen, zoo vond hy daer eenige Schepen, die geen gelijkenis met Europiaensch maekzel hadden, maer hadden afbeeldzels als Pellikaenen aen de steven staen; waer uit men oordeelde deze te komen uit een der twee boven genoemde Ryken: doch de Spangiaerts en hebben, zegt hy, noch geen volkomen bezitting of kennis dezer gewesten.

Het nieuwe Albion legt mede bewesten in Amerika, tegen over Tartarye, daer weinig Spangiaerts zijn: dit Land wierd ontdekt by François Draek, en dus benaemt, enz. Dus verre uit Gage.

Waerschynlijk is het mede, dat uit de Indische Eilanden de bevolking ook gekomen is, in het Zuid-land, en der zelver Eilanden, want zoo men wel aenmerkt, zoo zijn de overvaerten aldaer nae de Zuidelijke Eilanden, maer kleine overtogten, die met schep-vaertuigen in korten tyd hebben konnen volbragt werden, zonder kennis van de groote Zee-vaert, of veel omslag.

De bevolking der Indische Eilanden zelve kan waerschynlijk meest van omtrent Malakka zijn geschied, welke Straet misschien voor dezen vast Land is geweest, en van de Kust afgescheurt, daer de gelegenheit wel nae gelijkt, om 't welk te gelooven aenlijdinge kan geven: tie gedaenten der Menschen op de voorschreve Eilanden, welke met die van de vaste Kust, zoo in verw, als besnedenheit over een komen,en zulks tot in de Eilanden Philippines en Ladrones, alle hebben zy zwart, en ongekrult haair, bruin van verw, zwarte

+ Ziet de Laet, Hornius, Witzius, en Grotius.

[p. 162]

snelle oogen, rat in leden, spitzig, rank, en niet te grof, zoo als aen Eilanders gemelter plaetzen, die ik hier zag, waergenomen hebbe: zelve zeeker Jongman, uit een der Noordelijke Eilanden van de Philippines, scheen in wezen, of hy omtrent Malakka, of een der Eilanden daer omtrent gebooren was, snel in zijn handeling, en vlug van oordeel, gelijk zijne Landsluiden meest alle zeer leerzaem zijn schryvende op Boom-bladen, en veeler Taelen kundig, nae de plaets van haer wooninge, daer en tegen de Sineezen, Tarters, en Japanders, anderer gedaente zijn, plat en breet van aengezicht, met enge toegenepen oogen, gezet, grof, en vleezig van spieren, en de vorm van de neus, enz. is gelijk met de Menschen der Eilanden Eso en geheel Amerika, zoo in verw als gedaente, volgens bericht mondeling aen my gedaen door twee Spaensche Priesters, welke uit de Manilla over Batavia, tot in deze Landen zijn gekomen.

Men wil dat in de spraek der Philippiners of Eilanden daer omtrent, geene Sineesche of Japansche benamingen zijn, nae welke meeninge mede helt zeeker Spaensch Geestelijk Schryver, Dominicus Navarette genaemt; evenwel kan het mede waer zijn, dat Menschen uit Tartarye, Sina en Japan, over en uit deze en andere Indische Eilanden naer de Zuider-landen mede over zijn geraekt. Offchoon geen spoor van Tael onder de Zuid-landers, het, zy van Tarters, Japans, Sinees, of der Indische Eilanden gevonden wierd, gelijk voorbeelden, hoe de Spraek verandert en vergeeten werd, aen te wyzen zijn: zoo als ook de uitterlijke gedaente der Menschen, nae byzondere vermenginge verandert.

En dat wyders de Volkeren van deze tot noch toe genoegzaem, onbezochte en onbekende Zuid-landen, en Eilanden haren oorsprong mede hebben, of konnen hebben, daer over zoo veel is getwistredent by de Groot, de Laet, Horn, en veel anderen, uit de Asiatische gewesten, van Tartarye, Sina, Jeso of Japan, met zeer veel waerschynlijkheit hier uit aaede kan werden gegist, en afgenomen, dat die zijn oogen slaet in de Kaerten op boven genoemde Landen, zal bevinden, dat in de Nabuurschap der zelven, Eilanden zijn gelegen, de welke men in zeer korten tyd, zelf met schep-vaertuigen kan beryken, welke schep-vaertuigen gebruikt werden, zoo daer, ik in de Eilanden Formosa, Luconia Borneo, Mindanao, Gilolo, Celebes, Ceram, Arau, Timor, en die, welke daer zich uitstrekken als een keten, zoo dat men binnen de tyd van een, twee, of ten hoogsten drie dagen vaerens, van d'een op d'andere oversteeke tot aen het Land Nieuw Guinea, by de Nederlanders ontdekt en benaemt, welke dan voort schietende nae het gewest Nieuw Holland, zich in kleine afstanden verbryt, tot de Eilanden die meest Zuidelijk liggen, het waerschynlijk vaste Land onder de Zuidpool, en de Nabuurschap van de Straet la Maire, het Staten Land en de Brouwers Golf of Zee, bezuiden 't zoo bekende Staten Land gelegen, welk groot gedeelte des waerelds, dus genoegzaem aen Tartarye, Sina, Eso of Japan gehecht zijnde, dan over die weg mede bevolkt kan zijn, waer toe zelfs zonder kennis van de groote Zee-vaert, als boven reets is gerept, daer quaedwillige en plompen zich aen stooten: de boven genoemde vaertuigen, die in alle de bezochte Zuidlanden nu bevonden zijn gebruikelijk te wezen, bequame werktuigen hebben gedient. Werdende dus de mond gestopt aen den geenen die noodelooze zwarigheden trachten voor te brengen, hoe 't menschelijke geslachte uit Adam, tot zoo ver afgelegen plaetzen; als Amerika en het Zuid-land voort gesprooten zoude zijn. De redenen die my dit gevoelen versterken, zijn, dat d'ondervindinge leert, hoe de Eilanden ea Landen naest gelegen aen Tartarye, Sina, Jeso en Japan, het aldermeest bevolkt zijn, en dat het gewest Nieuw Guinea, waer over dat ik acht, de meeste eerste Menschen hebben gewandelt, die de Zuid-landen bewoonen, merkelijk meer Inwoonders heeft als de gewesten verder Zuidwaerts gelegen, gelijk mede kundig is, hoe voor de aenkomst der Christenen in de Eilanden Ternate, Banda, Amboina, en veele andere daer omtrent merkelijk meer Menschen zijn geweest, als in verst afgelegene plaetzen West en Zuidwaerts; welke Menschen nu veel zijn verhuist, en over gestapt, langs en over het Eiland Ceram, naer Nieuw Guinea en verdere afgelegene Landstreeken, zoo als byzonderlijk over de Philippinen uit Asia, en de plaetzen boven genoemt, naer veele afgelegene Eilanden in de Zuid-zee, ook een niet onwaerschynlijke overvaert is af te meten, gelijk de bevolking van Amerika mede daer aen kan werden bespeurt, uit het Noorden voort gekomen te zijn, en van de zyde der Zuid-zee, dm dat men heeft bericht, dat de Noorder gewesten van Amerika, en die, welke zijn tegen de Zuid-zee aen gelegen, het meeste, en dat de

[p. 163]

gewesten om het Zuiden, het minste zijn bevolkt, zoo als my gedenkt uit verstandige Amerikanen gebooren, in Suriname te hebben hooren zeggen, hoe hunne Voor-ouders uit het Noorden waren over gekomen. Daer komt noch by, dat de zeden der Menschen die op Nieuw Holland, Nieuw Zeeland, en de Eilanden Amsterdam, Rotterdam, en andere in de Zuid-zee gelegen, uitgezondert die der Philippinen en eeniger anderer Eilanden, daer omtrent, zijn overeen komende in veel hoedanigheden met die van Nieuw Guinea, en die weder eenigzins met het Volk van Tartarye, Sina, Jeso, en Japan: het haair op het hooft werd by hun meest in alle plaetzen in een tuit gevlecht, en in een knoop op zijn Japans en Sineesch, boven op het hooft te zamen gebonden; in hare dankzegging en groetenisse zy de handen op het hooft leggen. De Zuidlanders bedienen zich van Pyl en Boog: leven onder hutten van Boom-takken, en aerde gemaekt: dragen meest allen den Uitlanders grooten haet, daer waerschynlijk veel toe heeft geholpen, dat veele duizenden Menschen, op de komst der Christenen en Mahometanen, uit de Indiaensche Eilanden zijn geweken, over Nieuw Guinea nae de Zuider en Wester deelen des Aerdkloots. Zy voeden zich van wortels van boomen; bedienen zich alle van kleine opene vaertuigen, die met scheppers werden geroeit, behalven eenige Zuid-zeesche Eilanders, die goede Zee-luiden zijn, en zich van zeil-vaertuigen bedienen, welke scherp by de wind zeilen, en waer mede zy zich verre t' Zeewaert in derven begeven, dat gelegentheit heeft gegeven tot bevolking dier Eilanden, welke het verst van 't vaste Land af zijn gelegen, als de Eilanden Ladrones en anderen, hoewel zommige ver afgelegene noch onbewoont zijn. Deze bewoonders zijn alle weinig of nietgekleet, uitgezondert dat de meeste de schaemte bedekken, zy zijn alle woeste Heidenen, uitgenomen dat veele der Eilanders tusschen de vaste Kust van Tartarye, Sina, Jeso, Korea eh Japan, tot aen Nieuw Guinea, nu het Mahometaensch geloof hebben omhelst, doch tusschen Nieuw Guinea, de gansche Zuid-zee over, en het Staten Land, en de Straet la Mair, zit al het Volk in diepe duisternis des Heidendoms; en vermits van Hollandia Nova, of Nieuw Holland, Nieuw Guinea, Nieuw Zeeland, en de Zuid Landen of Eilanden daer omtrent, niet veel kennis aen Europa is, zal by deze gelegentheit daer van verder eenig weinig verslag doen.

Hollandia Nova, by zommige het Zuidland genaemt, is eerst in het Westen, in het Jaer 1619, op de lengte van 133 graden door de Nederlanders ontdekt; in het Oosten op het Jaer 1614, op 195 graden, zulks men zoude mogen zeggen, dat dit Land de lengte hadde van 62 graden, of 930 Hollandsche mylen; in het Zuiden is het in het Jaer 1644, tot groote kosten van de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappye op gedaen, op 43½ graden, maer nae het Noorden (welker gedeelte tot op negen of tien graden Nova Guinea, of Terra des Papous genaemt werd) is het juist onder de Linie AEquinoctiael al voor 't Jaer 1600 bekent geweest: welke breette van het midden des waerelds, tot op 43½ graden Zuidwaerts, uit maeken 652 mylen, en ten ruwen gereekent acht men dat het in zijn ganschen omtrek 3165 mylen zijn zal; maer overmits der zelver uitstekende hoeken en diepe inbogten, zoo is den waren omtrek gansch onzeeker, en tot noch toe aen niemant ter waereld (voor zoo veel my bewust is) bekent.

Het Noord-westelijker gedeelte is in het Jaer 1678, op anderhalf graden, en voorts Zuid-oostwaerts door die van de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappye, te recht het eerst bezocht, en meest aller wegens verrykt bevonden met zeer schoone Rivieren, binnen Waters, Baeyen, enz. maer het Land in zich zelven, voor zoo veel 't zich van buiten vertoont, is woest, en wilt, overmits het weinig of niet bezaeit noch betuint werd, hebbende op veele plaetzen te Landewaert in, uitsteekende hooge Bergen, die haer zelven zeer verre in Zee, zelfs boven de Wolken aen den Reiziger komen te vertoonen. De Lucht is hier niet zeer matig, maer veel tyds dyzig en dampig, waer door het Land in 't gemeen des namiddags t'eenemael bedekt werd, ter welker oorzaeke de Nederlandsche Maetschappy, met verlies van haere Schepen, al veel maeisgroote schaede op die Kusten geleden heeft.

De gestaltenisse der eigen Inwoonders in 't gemeen, omtrent de Noord-westelijker oord is pik zwart, rank, van middelmatige lengte, den Mallebaren niet zeer ongelijk, maer korter van haair, wat min krullende als een Caffer; flikkerende door het zwart hunner oogen zeekere blos of rootheit, waer uit men haren bloeddorstigen en moordachtigen aerd genoegzaem bespeuren mag, gelijk men zulks met verlies van eenige jonge Mannen; door haer ter sluips verradelijk vermoordt, 't Boswaert in gesleept, en opgegeten, met smertelijke droef heit ondervonden heeft:

[p. 164]

zy loopen meest moedernaekt, zonder de alderminste schaemte, dan haere^* Radjes, gelijk ook der zelver Vrouwen; het geene geen rechte Paepous, maer meest Ceramsche Mesticen zijn; gaen kostelijk na de Ceramsche wyze gekleet: haer geweer zijn Bamboeze Boogen, met zoodanige Pyltjes, aen welker spits eenig scherp geslepen Visch-been, met schadelijke weerhaeken vast gemaekt is, waer door men dezelve, wanneerze in iemants lichaem geschooten worden, niet dan zeer bezwaerlijk kan uittrekken: voeren ook Lanzen, gemaekt van zeeker zwaer wild Pinang hout, waer mede zy zeer net, op de verheit van zes of zeven vademen, weten te werpen, zommige die naest aen Strand woonen, hebben ook zeekere aerd van Zwaerden, die haer door de Cerammers verkoft werden, zijnde der zelver gevesten met een rotting aen hare hand wel vast gemaekt. Van hare Zeden of Godsdiensten kan men niet anders getuigen, dan dat de zelve in veelendeele meer den wilde Beesten, dan redelijke Menschen gelijk is: baeren haere Kinderen op velden en wegen, of daer het haer over komt, en nae datze daer van ontslagen zijn, werpen ze de zelve zoo aenstonds in een zak, gemaekt van geslagen Boom-bast, daer in ze haere voorraed dragen op haer rugge; en besmeeren de voornaemste Vrouwen, dezer Bosmenschen, hunne aengezichten met gestampte koolen, waer door ze meer gevleesde Duivels, dan eenig redelijk Mensch gelijk zijn: echter kan men niet ontkennen dat men uit zommige omstandigheden bespeuren kan, datze door de wet der natuure weten, dat 'er een God is, door het wyzen van haere handen t'zamen gevouwen, na boven; want wanneer men daer ergens ter plaetze, daer geen Cerammers verkeert nebben, aen Land komt, zoo begeerenze van ons, dat men onze handen insgelijks met haer na boven heffen zal, snydende te gelijk met een scherpe Bamboes hare bezoekers, en hun zelven in den arm, waer uit dezen geene, en geenen deze, het bloed afzuigen laten, het welke is hare wyze van eedzweringe, en belofte van malkanderen geen quaed te doen: men heeft 'er echter schrift, of caracters gevonden, staende gelijk als met roode aerde geschreven tegens zekere Klip: op welke Klips buite kant, noch eenige doodshoofden te zien waren, en ook een beeld, hebbende de gedaente van een half Mensch, te weten, van het hooft tot wat beneden deschouders, die gelijk als te pronk gezet stonden, en daer nevens noch een Schild, en meer andere oorlogs Wapenen, welker beduitzel men wel licht raden, maer niet zeeker weten konde. Erneeren haer met wortels en vruchten van Boomen, Kruiden enz. dan meest met Visch, dieze wanneer het laeg water is, in de kuiltjes der Rivieren des nachts komen te vangen, het geen men uit de Schepen, wanneer men daer omtrent ten anker legt, aen het gewemel hunner menigvuldige duizende Soeles of Lichten, klaerlijk bespeuren mag; weten zeer weinig van koken of smoken, maer gebruiken haer Spyze doorgaens raeuw, behalven het Varkens vleesch, dat gerookt, of pas half gebraden werd. Maer omtrent op acht of negen graden Zuidwaerts, ontmoet men veel groote, vreezelijke, en affchouwelijke slag van Menschen, welkers voornaemste perzonen de neus tot de onderste lippen toe, binnewaerts open gespouwen is, welke delen als dan door een gabbegabbe van den anderen afgedrongen, en de onderste deelen der neuze dan noch wederzyds met sasappen, of dunne priemtjes doorsteeken werden, door welk opspouwen hunner neuzen, het geluit van hare stemmen zoo naer en hol uit hunnen keelen, als uit een diepe kelder her-voorkomt; men hout Nova Guinea, omtrent de tien graden Zuider breette gescheiden te wezen van Hollandia Nova, of anders Zuid-land genaemt. Verder om de Zuid heeft men tot noch toe, geen zeekere kennis, dan Abel Tasman (die dit gansche Land en de Kust van de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappye heeft rond gezeilt) getuigt aldaer Boomen gevonden te hebben, waer in wederzyts voet krappen of trappen gehouwen waren, om opwaerts te klimmen, omtrent zeven voeten van den anderen, als mede de voetstappen in 't zant omtrent veertien of vyftien Hollandsche hout duimen lang, mitsgaders ieder tree, omtrent zes of zes en een half voeten van den anderen: zoo heeft men mede uit de mond van zeekere Stuurman, die aldaer zijn Schip, verleden dertig of vier en dertig Jaeren, op het westelijkste hooft van 't Zuid-land, verzeilt hadde, gehoort, hoe hy met de Boot van het verongelukte Schip, beneffens een gedeelte van 't Scheeps-volk op Batavia gekomen, en tot verlossinge van de overjge aldaer gelatene Maets, weder derwaerts met voorraet gezonden was: dan hadden niemant van haer Volk, maer wel zoodanige groote voet stappen, als waer van hier boven gesproken is, gevonden: zoo hebbe mede verstaen van oog getuigen die op Amboina wel eer hadden gezien, zeekere knots, hebbende de lengte van omtrent zeye voeten, en ongeloof-

* Koninkskens.

[p. 165]

felijke zwaerte; immers zoo veel als een kloek sterk man tillen kon, die men verzeekert hadde daer ter plaetze gevonden was: gedachte Tasman verhaelde ook hoe zijn Volk daer ter plaetze aen Land zijnde, uit de Bosschagies gehoort hebben, zeeker ongelooffelijk zwaer en grof geluit van Menschen stemmen, uit alle welke waerschynlijke omstandigheden, (al hoe wel tot noch toe mijns wetens, aldaer by d'onze geene van die vreezelijke Menschen of Reuzen van naby gezien zijn) zeer licht te gelooven en af te nemen is, het geene genoegzaem by onfeilbare gissingen bewezen werd, te weten, dat 'er in dien oord, nootzaekelijk Menschen wezen moeten, hebbende de lengte van ongevaer acht of acht en een half voet; en dus veel zy dan ook gezeit, belangende de eigen Inwoonderen op Nova Guinea, en't Zuid-land.

De Cerammers zijn Onderdanen, en ook Bontgenoten van de Nederlandsche Maetschappy, zijnde ten meerendeele stoute Zee-luiden, door welke, en geen andere de Kust van Nova Guinea bevaren werd: deze Luiden hebbende van over veele Jaren ondervonden, de trouwloosheit, en moordadigheit van dien Landaerd, hebben in plaets van door hunne wapenen, de Papous, of Volken op Nova Guinea, door schranderheit, en dat onder schyn van vriendschap onderdanig gemaekt, nemende haer Vrouw-volk (waerop zy niet zeer vies zijn) hun ten Wyve, door welker Kinderen (die in het Mahometaens geloof, zorgvuldig onderwezen werden) deze onnozele Bosluiden tegenwoordig beheerst werden, door welk middel de genegentheit dezer Vrouwen tot haer getrokken hebbende, wetenze t'elkens te ontwyken de quade voornemens, die de Papous doch niet laten kunnen, tegen hare bezoekers, en vreemdelingen in 't werk te stellen.

De vruchten des Lands op Nova Guinea, zijn zeer weinig, bestaende voornamelijk in eenige weinige Oubys, Klapers, Pinang, en Pizang Boomen, die hier en daer omtrent de Negeryen door de Cerammers geplant zijn: Bosvruchten, die het Land van zich zelven voort brengt, weet men niet dat 'er gevonden werden, dan bladen-zajor, wortels van Boomen en Kruiden, waer mede haer de Inwoonders des Lands erneren moeten, want het Moluksche brood, 't geen anders Sagou genaemt is, weet men niet dat 'er gevonden, dan eenerlei, het geene door de Cerammers tot haer voorraet, en ook om tegens Koopmanschappen te mangelen, gebragt werd: Visch is 'er van allerlei aert, aller wegens omtrent de Stranden in zulken overvloet, dat menze gelijk als met de handen grypen mag, dan 't gebreekt haer aen netten en ander Visch-tuig, welk gebrek zy door hare kunstige kerys, meesterlijk weten te gemoet te komen, en waer in t'elkens met spring-ty, zeer veel Visch gevangen werd.

Grof Vee, uitgezondert Varkens, die 'er veel zijn, weet men niet dat 'er gevonden worden, dan ongediertens, en byzonder zeer zware Slangen, Schorpioenen, en duizent-beenen zijnder veele: de Bosschagiens zijn vervult met allerlei gevogelte, makende den geheelen dag zulken zeltzamen en wonderbaerlijken geluit, dat men zich der wegens verwonderen moet, dan werden door de Inwoonders, waerschynlijk, door gebrek van schiet geweer, niet, of zelden geschoten, 't geen men uit hare ongehoorde tam of makheit; genoegzaem bespeuren mag; want als men den eenen schiet, blijft den andere daer nevens zitten: maer moeten onze Vogel schutters hun hier zeer wel wachten voor het schyn geluit het geene de Papous, de Vogels zeer naeuwkeurig weten na te boodzen, op datze door dit bedrog niet al te diep in 't Bosch gelokt, en van haer dood geslagen worden, gelijk meer malen geschied is.

Zy beminnen Byltjes, Kleeden, en Koraelen, die tegen Slaven werden gemangelt; als zy een Slaef verkoopen, snyden zy hem eerst een lok haair van 't hooft, oordeelende dat daer door meerder Slaven bekomen, zullen, want deze worden, of door de oorlog, of in 't Bosch by betrappinge gevangen: veele dezer worden in Ternate en daer herom verhandelt: zy zijn zeer gretig in den beginne in 't eeten, zoo dat zich schier te bersten spyzen, zoo men hun in de gulzigheit niet weerhout.

De Heidenen aen Nova Guinea en Hollandia Nova, stellen in de Slangen eenige Godlijkheit, waerom zy die op hare vaertuigen af malen.

Volgt dubbelt vah een Brief, die aen my uit Amboina, tot bericht over het Landschap Nova Guinea, en Hollandia Nova, of het zoo genaemde Zuid-land is geschreven.

Wel Edele gestrenge Heer;

Ik zal hier by zetten 't geen aengeteekent heb uit het verhael van eenige Ceram Lauërs, de welke Jaerlijks na dat Land varen, en dier halven van 't Land Onin langs de Zee-kusten goede kennisse hebben, daer by doende zoo veel van de Schippers, en Stuur-lieden, die daer geweest zijn, gehoort heb.

[p. 166]

Onin of Woni, is het Westelijkste deel van Nova Guinea, en daer van een afdeelinge Onin Lascar, of 't Slaven Onin, dewyl men aldaer niets anders handelt dan eenige magere Slaven, aen gekrulde haairen en leelijkheit d'andere Papouen of Papous gelijk. Dit Westelijkste of voorste deel, het welk van Banda en Ceram meest bevaren word, heeft tot zijn Hooftplaetzen Roemabati, en Fatraga, by de onzen Fataga genaemt, twee vereenigde Negeryen op Onins Westhoek, gelegen 32 mylen van Cerams Zuid-oost-hoek, of Keffing na 't Noord-oosten van Fatraga, of 't naeste Eilandeken Poelotaas loopt de Kust Zuid, en wat Oostelijker omtrent 12 mylen tot Onins Zuidwest-hoek Batoe poeti, dat is, witte klip van een Eilandeken, dicht by de hoek gelegen, met een hooge witte klip als een Kasteel, 't welk de Ceram Lauërs van Goram overstekende, eerst aendoen, zijnde tusschen beide maer 16 mylen; zoo dat men van Gorams Bergen, met klaer weêr 't hooge Land van Onin zien kan. Van daer loopt de Kust Oost en Oost-zuid-ooft 14 mylen tot de drie Eilanden Batur, Cani en Caras, in een driehoek leggende voor een groote Baey, de welke d'onzen Ryklof van Goens Baey, maer d'Inlanders Zawak noemde, alwaer 't zulk vlak Land is, dat men ook van de Stengen geen Bergen bekennen kan. D'Inlanders zeggen dat in deze Baey legt Fatar, hebbende tot Inwoonders groote en woeste Menschen, zeer verschillende van de kleine Menschen op Fatraga. Doch dewyl het barbarisch en moordadig Volk is, hebben de Cerammers die plaets verlaten, en zijn meer om de Zuid-oost gevaren; want van daer drie dagen zeilens, komende in het tweede deel van Onin, 't welk men Onin Coebiay noemt; en in een andere Baey Van de onze Speelmans Baey genaemt, alwaer leggen de Negeryen Sangala, of Segala en Catoemin, doch zijn aldaer mede groote, wilde, en moordadige Menschen. Aan de West-zyde van deze Baey ziet men de wonderlijke Water-val Ayer gitti gitti, alwaer een groote strael water van een hooge afgebrokene Klip, zoo geweldig in Zee stort, dat het water wel een Pistool-schoot daer rondom stuift, doch daer zijn andere minder stralen, daer men met de Boot gemakkelijk kdn aenkomen om de vaten te vullen. Een dag zeilens, of acht mylen na het Oosten leid Coebiays Zuid-oost hoek Cumawa genaemt, en omtrent twee mylen in Zee, het Eiland Poelo Adi, by de onze Wesels Eiland genaemt, omtrent 6 mylen lang, Zuid-oost en Noord-west zich strekkende, meest vlak, doch vol Bosschagien, mede bewoond van een ontrouw en boosaerdig Volk, die meest Visschers zijn. Van Cumawa ontvalt haer de Kust na 't Noord-oosten, en maekt als dan in 't Noorden een diepen Inham, by de onze Oualbergens Bogt genaemt, van de welke men niet weet of hy door gaet, of een beslote Bogt zy. 't Laetste is waerschynelijk, om dat de onze in 't Jaer 1678, den zelven opgeroeyt, en noch geen doortogt gezien, een stil water, en geen uitvallende stroom vernomen hebben: waer uit men gissen kan, dat beide de voornoemde deelen van Onin aen 't resterende Nova Guinea vast zijn, 't welk even benoorden de Linie eindigt in een smalle snuit, genaemt Kaep de Hoop, wiens West-zyde, gelegen tegen over 't groote Eiland Gilolo, en de Papousche Eilanden, heet Sergille, bewoond van een roofachtig Volk, grooter van statuur dan d'andere Papouën, en die onder 't geleide van de Tidoresen ons zomtyts in Amboina komen bespringen om Menschen te rooven, gelijk noch geschied is in het Jaer 1683, van de welke wy een Schild bekomen hebben, ongemeen groot, doch van licht hout, en met een Hasagay, of Werp-spies uit een geheele stam van een Boom gemaekt, niet boven een Kinder-arm dik, van een hard en zwart hout, diergelijke wy wilde Pinang en Nibun noemen.

Wederkeerende tot Coebiay, zoo steken de Ceram Lauërs van daer over, en voor by Oualbergens Bogt 12 mylen Oost aen, tot aen Nammatotto, een Eiland omtrent een myl van het vaste Land Nova Guinea gelegen, doch de Inlanders door de Ceram Lauërs opgerooit, handelde voor eenige Jaeren, daer met de Nederlanders verradelijk, en sloegen zes van hun dood. De Ceram Lauërs noch al verder varen, Oost-zuid-oost aen tusschen 't vaste Land, en de Eilanden Sagil, Sagileen, Caymera en Lacca iha, zijn de uitterste plaetzen die zy lieden bevaren. De voornoemde Eilanden, liggen alle omtrent een myl van het vaste Land, en maken een doorgaende Straet, de welke de onze vermoedelijk voor een Rivier aengezien hebben, want de Ceram Lauërs weten in deze gansche gewesten van geen groote Rivier, de welke de onze voor de Moordenaers Rivier wilde houden. Op het voornoemde Lacca iha dan, woonen de Handelaers, die ons onwaerdige kleinigheden aen de Ceram Lauërs verhandelen, en moeten de zelve van de Wilden op 't vaste Land halen, en de zelve wederom ver in 't gebergte tot aen de Wilden van Oerogoba, d'uit-

[p. 167]

terste plaets van deze Landstreek: want die van Oerogoba vertellen aen de Ceram Lauërs, datze niet verder kunnen komen, als zijnde door een water afgescheiden van een ander Land, waer op zy lieden van hare Bergen zien een geheel ander Volk, daerze niet by durven komen.^* Dit wil men witte Menschen te zijn, gekleed met wit Linnen, en dragen Tulbanden op haer hooft, gelijk de Mooren van Guzaratte.

De Inwoonders van dit geheel Nova, Guinea zijn groote, leelijke, en mismaekte Menschen, niet zoo zeer van natuur, als door haer eige schuld: want zy snyden de neusgaten open, en spalken die met houtjes zoo verre van malkander, dat men schier in de keel kan zien; waer aen een ieder bezeffen kan, wat mooye aengezichten dat moeten zijn, die de gevels zoo geschend hebben. Zy loopen meest naekt, behalven die geene die op de voornoemde Eilanden woonen, de welke door den omgank met de Ceram Lauërs, en door den handel wat Menschelijker zijn geworden, en van de zelve eenige kleetjes krygen, waer mede zy haer zober bedekken: maer aen 't vaste Land is 't allegaer een woest Barbarisch volk, meest naekt loopende, en die men gansch niet betrouwen kan, tot moorden en steelen genegen; weshalven de Ceram Lauërs ook anders niet met haer handelen kunnen als van verre. Zy leggen de Waer op strand neer met bondels op malkander gestapelt, de stoutste komen dan voor den dag by de Vreemde handelaers, gevende met teekenen te kennen, hoe veel zy daer voor hebben willen, 't welk bestaet in Tamboxe Zwaerden, Byltjes om de Boomen te hakken, slechte Kleetjes, Sagoe-brood Ryst, en zwarte Zuiker; doch de Ryst en Zuiker moet men hun voor uit geven, om ze gewillig te maken. Men kan gansch geen regeering, ordre, of Godsdienst onder haer bespeuren, levende onder malkander ak beesten: die op de Eilanden woonen maeken Huizen, en eenige gedaente van Dorpen, zettende de Huizen meest op stylen, redelijk hoog van de Aerde; aen Land hebbenze slechte Huttekens met bladeren bedekt, als Varkens kotten, daer in leggen onder malkander, Menschen, Honden en Varkens, op de grand neer in 't mulle zand, anders smytenze 't lichaem neer, daer ze maer wit zand vinden. Zy zullen meer rouw bedryven over 't afsterven van van een Hond of Varken, dan over hare Moders. Hare doode Honden en Varkens begravenze, maer hare overlede Vrienden niet, de welke zy op hooge Klippen leggen, door Regen en Zon laten verteeren, tot dat 'er niet anders over is dan de witte beenderen, dieze dan noch eindelijk, als 't hun in den zin komt begraven. Haer kost bestaet meest in Visschen, waer van haer Zeën ryk zijn, Oebis wortelen en Pisang. Den Sagoe-boom hebbenze niet, of weten geen brood daer uit te bereiden. Haer wapenen zijn houte werp-spiezen, plompe en lange Pylen: Item een harde blaeuwe steen, als Arduin-steen, gevormt als een donderkeil, te weten, aen beide de einde toe gespitst, in de midden met een gat, daer in ze een houte steel steeken, en daer mede malkanderen te keer gaen, dat den geheelen kop, met eenen slag aen stukken raekt. Hoe verder men om de Zuid komt, hoe grooter, wilder, en leelijker Menschen men vind, inzonderheit van Lacca iha tot Oerogoba toe.

Een zeekere Bandaze Chialoep aen dat Land wezende, 't welk omtrent Oostelijk van Arou legt, hebben aldaer zoo groote Menschen gevonden, dat een kaerl een Matroos van ons Volk by de mouw greep, en hem slingerde als of het een kleine jonge was, doch hy wierd door de onzen noch ontzet. Bezuiden dit Land loopt een groote hoek om de West, in de Kaert Kaep Falso genaemt, en bezuiden de zelve staet dedroogebogt, alwaer men gist dat Nova Guinea van 't andere Zuidland afgescheiden is door een straet in de groote Zuid-zee uitkomende, hoewel ons Volk, wegens ondiepte daer door niet hebben kunnen geraeken, en dier halven noch onzeeker is, of deze straet doorgaet: Immers in de oude Portugeesche Kaerten vindmen Nova Guinea als een Eiland, geteekent met de naem Ceira.

Op de Zuid-oosthoek van het Hollandia Nova heeft men geen Menschen gezien, maer wel ved geluit van Trommels, en gefchreeuw van Menschen gehoort. Van daer is Tasman over gestoken in de groote Zuid-zee, tot op de lengte van 195 graden, daer ze weder een groot Land ontdekt, en het zelve Zeelandia Nova genoemt hebben, al mede van een groot, barbarisch, en moordadig Volk bewoont, dies ze van daer haren streek weder te rug, tusschen Nova Guinea en Gelolo door, na huis gezet hebben. Volgt het gevoelen der Javanen, hoewel het vol verdichtzels is van 't geene zy van de Zuid-zee gelooven.

De groote Zee bezuiden Java heetenze Cegara kidol, of Laut Kidol, dat is Zuidzee, waer voor in veele onzer Kaerten misverstandelijk staet het Land Chidol, hier van geloeven zy dat die onmetelijk

* Is niet waerschynlijk dat hier witte Menschen gevonden werden, maer het dragen van Tulbanden kan zijn, want als Tasman aen de andere zyde van dit Land in de Zuid zee aen Land quam, wezen de Inwoonders nae hun hooft, en zoo hy gifte, eisten zy doecken om hooftdekzels en Tulbanden daer van te maken.

[p. 168]

breet is, en in 't Zuiden heeft een groote maelstroom, daer alle de Schepen na toe getrokken werden, en nooit weer van daen kunnen geraeken, dierhalven geen Javaen of Balier bestaen durft buiten het gezicht van haer Land zich om de Zuid te betrouwen, al zoudenze haer geheele Jonk met goed en al laten dryven, en roeyen met een Schuitje na Lana toe.

In deze maelstroom staet een groote Boom, genaemt Pohon Pauzengi, onder de welke het vol Schepen en vaertuigen staet, die van alle kanten door de stroom derwaerts getrokken zijnde, aldaer vergaen moeten. Op dien Booms takken woonen overgroote Vogels Geroeda genaemt, het welk zy willen, dat Griffioenen zijn, zoo groot en sterk, datze des nachts in deze Landen vliegende, een Olyphant of Tyger tot haer spys kunnen weg voeren.

Zeeker Javaen nevens anderen met zijn Jonk derwaerts gevoert (verdichten zy) heeft zich aen des Geroedas vederen vast gehouden, en is door de zelve weder in Java gebragt, waer op hy 't bovenstaende aen zijne Landslieden geopenbaert heeft.

Aen de voornoemde Boom wassen vruchten de Calappus of Kokos-nooten gelijk, genaemt Boupauzengi, de welke afvallende, tegens de stroom opwaerts dryven, en zomtyds, doch zeer zelden tegens de stranden op de Landen van Amboina, Banda, enz. daerze gevonden, en in groote achting gehouden werden.

Het verdichtzel van de groote Vogels moet al zeer oud zijn, want in de Morgelandsche⁺ Reize van Marcus Paulus Venetiaen, werd gewag gemaekt van diergelijke Vogel by hem Ruch genaemt, de welke omtrent Madagascar, of daer bezuiden aen schier ontoenaekbare Eilanden gezien werden.

Dit zijn de woorden van Marcus Paulus. Sunt & aliae insulae ultra Madagascar versus meridiem, sed quae difficillime adiri possunt, propter velocissimum Maris cursum, & in illis certo anni tempore apparet mirabilis species avis, quae Ruc appellatur, aquilae quidem habens effigiem, sed immensae est magnitudinis, ajunt qui illaa viderunt aves plerasque alarum pennas in longitudine continere duodecim passus, spissitudinem vero ejus proportionem tenere longitudinis & totum avis corpus pennis in porportione respondere, avis vero ipsa tantae fortitudinis, ut sola sine aliquo adminiculo Elephantum capiat & in sublime sustollat, &c.

Dat is:

Men vind noch andere Eilanden boven Madagascar, Zuidwaerts, daer men bezwaerlijk by komen kan, wegens de snellen drift van 't water, alwaer op zeekere tyd van het Jaer, een zeer wonderlijken Vogel zich opdoet, die genaemt werd Ruc, hebbende de gedaente van een Arent, doch hy is van een wonderlijke grootheit: die deze Vogels gezien hebben, zeggen, dat zommige veders twaelf treden lang zijn, en dik na gelang, ja dat deze Vogel zoo sterk is, dat zy zonder hulp, een geheelen Elephant in de lucht kaa opheffen, enz.

^* En onze Amboinezen of nabuurige Boeronezen, weten ook te zeggen, dat op een hooge Klip van Boeros Zuid-zyde, voor dezen eenige groote Vogels gewoont hebben, dieze mede voor Geroedas hielden, de welke den voorby vaerende moeyelijk vielen, tot datze van de Javanen met Pieken dood gestooken wierden. Maer de Boupauzengi gisse ik te zijn zodanige groote noten, die men Calappa Laut noemt, dat is, Zee-kokers, die de onze Kokos de Maldiva noemen, in de groote van een hooft, zomtyds enkelt, doch meerendeels dubbelt tegen malkander gegroeyt: Een rare en duure Noot, waer van men 't stuk tegens 80, 100, en 150 Ryksdaelders zelfs in Indiën betalen moet, na dat ze klein of groot zijn, en het moet al een groot Koning of magtig Sineesch zijn, die een daer van heeft: Jae geen Koning in de Indische Eilanden, mag zich beroemen een volmaekte Koninklijke Schat te hebben, die geen Calappa Laut bezit. Zy groeyt aen een onbekende Boom in 't hert der Zee, de welke de natuur tot noch toe voor menschen oog en verborgen heeft gehouden; van de vruchten komt 'er zomtyds

+ Lib. 3. Cap. 40.

* Op het Zuid-land Hollandia Nova genaemt, en wel byzonder aen een Eiland, Hertogs-eiland geheeten, en de vaste Kust daer tegen over, heeft men in den Jaere 1697 Vogel aesten gevonden van ongemeene groote; Schipper Willem Vlaming, en zijn Scheeps Volk, waer van 'er veele my zulks hebben getuigt, heeft 'er drie gezien, die op de aerde, daer het een weinig verheven was, op zant grond waren gelegt, hebbende de hoogte van een man, en meerder, onder breet uitgezet, gaende schuins, boven smalder toe, de opening om hoog, is ruim drie vadem, en de omtrek grooter als van zes man omvademt kan werden. Deze nesten zijn zoo styf en sterk, in en door malkander gevlochten, dat een man die niet bewegen kon, hoe styf en sterk hy ook daer tegen aen douwt: de takken daer deze nesten van gevlochten zijn, hebben de dikte van een gemeen talhout, of een mans arm, en de zommige zoo zwaer, dat een man daer aen genoeg te dragen heeft: binnewaerts zag men zichter takjes en bladeren geplaetst, men vont 'er vederen en visgraden in, daer en was geen opening als boven, alles was zeer konstig gevlochten, een dezer nesten wierd aen brand gestooken, en het gaf vuur als of 't van een geheel huis was, men vont deze nesten op uithoeken t'Zeewaerts te staen.
De Vogelen welke deze nesten bouwen, zijn door onze Luiden niet gezien, maer wel heeft men voetstappen gevonden van drie klaeuwen, ongemeen groot, welke van deze Vogelen schynen te zijn, gelijkende na die van Cazuarissen, doch zy moeten vleugels hebben gehad, die de Cazuarissen niet en hebben, en konnen vliegen, om dat de nesten hoog, en onder toe waren, zoo dat 'er geen Vogel als door vliegen in konde komen.

[p. 169]

tyds d'een of d'ander op te dryven in de Maldivis, aen de West-zyde van Sumatra, en Javaes Zuid-zyde, dierhalven zy zoo duur en raer is: datze by de onzen verdigt gehouden, of door een grooter misverstand vermengt werd, met de Calappusnoten, die op't Land van de Maldivische Eilanden wassen.

Als ik nu de Javanen te gemoet voerde, dat onze Schepen bezuiden Java een groot Land opgedaen hadden, en Jaerlijks uit Holland komende, zeer verre om de Zuid zeilen, en 't zelve Land in 't gezicht kregen, doch nooit of zelden Menschen daer op gezien hadden, antwoorde zy lieden, dat zulks waer was, dat een zulk Land ter zyde van 't voornoemde Lautkidol, en recht achter Java gelegen zy, en datze daer van kennis gekregen hebben door vier Javanen, de welke wonderbaerlijk van 't zelve verlost, en weder op Java gekomen waren, verhalende dat op het zelve Land zeer groote Vrouwen zonder Mannen woonden, die zoo greetig nae vreemde Mannen waren, datze de zelve om stryd, en een ieder op 't sterkste nae haer trokken, en daer door dikwils in stukken scheurde, gelijk haer makkers wedervaren was, doch zy met hun vieren hadden zich by de Koninginne zoo lang verborgen gehouden, tot datze gelegentheit kregefl een vlotje te maken van 't weinige hout dat aldaer valt, waer mede zy lieden de Zuide wind waernemende, en na 't gesternte recht Noorden aen houdende, nae weinige dagen zeilens weder op Java aengeland zijn.

Ik moet hier iets byvoegen, 't geen in de Europische schriften noch weinig bekent is, dat men in zommige Scheeps dag-lijsten, de Zee tusschen Banda en het⁺ Zuid-land, Melk-zee genaemt vind, waer van de oorzaek is, dewyl de Zee aldaer Jaerlijks tweemael wit werd, 't welk de onzen het witte water noemen, waer van 't zoo genoemde kleine witte water, het eerste aenkomt, by een donkere of nieuwe Maen in't laeste van Junius, en het groote of tweede, by diergelijke donkere Maen in Augustus, na dat de Zuid-ooste wind vroeger, of later sterk doorwaeit, de welke aldaer om die tyd een buyig Regenweer maekt: by daeg is de Zee gelijk ander gemeen water; maer by nacht zoo wit als Melk of Sneeuw, en zoo helder, dat men water en lucht qualijk onderscheiden kan, gevaerlijk als dan met kleine vaertuigen te bevaeren, wylde Zee ook by stil weêr groote dyningen maekt, die men wegens de klaerheit van verre niet bekennen, kan, eerze iemand op het lijf komen. Dit witte water komt eerstelijk geheel uit het Zuid-oosten, daerde Eilanden Babber, Tenimmer, en Timor-Laut leggen, en misschien geheel uit die groote Bogt, de welke het Zuid-land met Nova Guinea maekt, blyvende zoo staen tot in September, wanneer het doorwind en stroom, allenkskens om de West gevoert werd, met groote breede streepen Amboina en Boero voorby, tot omtrent Bouton, alwaer het zich allenkskens verliest, houdende zich zoo afgescheiden van 't andere Zee-water, als of het met een streep afgepaelt was, 't welk de onervarene Zee-lieden dikwils by nacht schrik veroorzaekt, meenende dat ze schielijk op een groote droogte komen.

Dit wonder werk der natuur heeft tot noch toe niemand kunnen doorgronden, waer van daen deze Nacht-lichtende eigenschap des Zee-waters veroorzaekt werd. Men gist wel het naeste te zijn, eenige Zwavelige dampen, de welke de grond van de Zee by dat onstuimig weêr uitwazemt, want dat de zelve met Zwavel bezwangert zy, getuigen de veele Zwavelbergen en Vulkanissen, de welke men over al in de Zuid-ooster Eilanden vind, en misschien noch meer op het Zuid-land: doch dit alles is noch onzeeker, en de Chymici zoude misschien eenige opening kunnen doen, de welke nacht-lichtende waters kunnen maken.

Men mogt hier ook vragen wat dan Lucach, Beach, en Maletur voor Landen zijn, die men in zommige van onze Kaerten geschreven vind op dat Land, 't welk wy Zuid-land ,of Hollandia Nova noemen. Ik antwoorde dat zulke namen misschien genomen zijn uit de onzeekere en donkere reizen, beschreven van Marcus Paulus,⁺ en Vartomannus, de welke misschien door het verhael van anderen misleit, 't groote Eiland Timor voor 't Zuid-land aengezien hebben: want op Timor vind men noch de voetstappen van het woord Maletur in Maleto by Keylako op Timors Noord-zyde gelegen. Dus verre gemelte Brief.

Het verdient zijn aenmerking, hoe op een der Eilanden Ladrones, onder de bruine Menschen, welke aldaer woonen, en alle wilde naekdoopers zijn, by de Nederlanders een wit Man wierd gezien, men moge gissen, dat deze aldaer uit 't een of ander Schip te Lande geraekt is, geweest, of anderzins dat hy van 't eene Eiland op het ander, uit de hoog Zuidelijke, misschien vaste Kust is gekomen, alwaer wegens de koude, de Menschen een witte verw moeten hebben, als in deze Laaden, waer uit dus te besluiten zoude zijn, dat

+ Men vind by Arrianus, die voor veel honderd Jaren heeft geleeft, hoe het water in de Indische Zee wit ware, 't gene de Reiziger Andreas Corsalius bevestigt, zeggende, het water omtrent de Kusten in Indiën aen Melk gelijk is.

+ Lib. 3. Cap. 10

[p. 170]

⁺ om die streek Zuidelijk Land moste wezen, of misschien dat het een misgeboorte is geweest, zoo als men in Guinea, en elders onder de zwarten, zomtyds een wit Mensch ontmoet, die van zulk een aerd zijn, dat by nacht beter zien, als by daeg. Men zoude misschien tegen werpen, dat zoo de Menschen uit Tartarye, Sina, Jeso, of Japan, en veele der Indische Eilanden, over Nieuw Guinea in de Zuidlanden zijn gekomen, zoo behoorden zy alle de zelve verw te behouden, die men in opgemelde Landen heeft, daer in tegendeel veele zeer zwart zijn, waer op te antwoorden is, dat de verw der Menschen zich schikt, en voegt na de getempertheit van de lucht, zoo dat, die het naest aen de Linie zijn, het bruinst van verw werden gevonden, en zelf een zwart Mensch, die in een kout Land werd geplant, in de derde of vierde teeling, gezegt werd te veraerden en een witter verw te zullen bekomen, en byzonder is dit waer, wanneer 'er vermenginge van anderen gekoleurde Landaerd is. Dus vind men in de Zuid-landen Menschen die pik zwart, bruin, geel, root, en olyf verwig zijn, en gewisselijk hoog Zuidelijk, die geheel wit vel hebben.

Aenmerkelijk is mede dat men tot noch toe, in de Zuid-landen veele verslindende Dieren, die men in Asia vind, niet en heeft gezien, gewislijk ter oorzaek, dat de Menschen, welke van 't eene Eiland op het ander zijn over gegaen, geen schadelijke beesten, mede hebben gebragt, gelijk als 't zelve insgelijk plaets heeft in Amerika, en of 'er die al wierden gevonden, zoo heeft de Almachtige God, de zelve daer konnen scheppen.

De vermaerde Portugesche Zeeman de Fonta, heeft bezocht in 't Jaer 1649, op koste van de Spaensche Konink, het Land Terra del Fuego genaemt, en het Staten Land: hy doorzag toen ieder Rivier, Eiland, en Kreek: deze twee Landen zijn volgens zijn bericht, schriftelijk onder my berustende; zeer hooge bergachtige Landen, bezet, byzonder het eerste, met beesten, als Bokken, Varkens, Harten, en minder beesten: daer zijn schoone Weiden, en vermakelijke Valeyen, voorzien van veel schoon Water. De Kruiden en al het gewas is aldaer zeer voedzaem, de Inboorlingen zijn groot en sterk, spreeken een Tael, onderscheiden van de Chilische Indiaenen, zijn trots en onbezuist, daer niet mede te handelen is, als met den degen in de vuist: zy zijn gemeenzaem, ligt kennis makende, en stout: de Fonta zond veertig van zijn Volk, wel gewapent, dertig mylen Landwaert in, behoudende ondertusschen Gyzelaers aen boort, van waer zy hem veel schoone en groote Amatisten van daen gebragt hadden, zy zagen daer mede veel groot en zwaer Kristal. Het is 'er des Winters zeer kout, en men de harde Winden altyd zeer' onderworpen is, voornamentlijk uit het Westen en Noord-westen, met groote sterke vlagen en donder. De Bergen, schoon het daer zeer kout is, vol Zulphur zijn. Hy berichte dat daer brandende Bergen zijn, die afgryzelijke hooge toppen, en overhangende Klippen en Rotzen hebben, waer door veele uitwazemingen en dampen veroorzaken, die misschien oorzaek geven tot zoo groote tempeesten, als men daer ontmoet, waerom hy van raed dient, aen den geenen die van hier na de Zuid-zee gezint zijn te varen, liever de ruime Zee te houden, door Brouwers-zee, als het door de Straet Magellaen te wagen, hy zegt dat in een schoone Valeye, aen de Zuid-west kant van het Staten Eiland, dartien kleine mylen vande Noord-west punt, of tien myl Oost-zuid-oost van 't Eiland na hem, de Fonta genaemt, hy een kleine pilaer opgerecht heeft, met zijn naem daer op. Alle aerd van Beesten, door de zoetigheit van de Weide, aldaer dubbelt voetzel ontfangen, zegt dat zijn Volk in weinig dagen aldaer nuttigende het Vee, en ae Veltvruchten, een beter gedaente, en moet kreeg: dat de Huizen, Pylen, Bogen, Schigten, en andere nootzakelijkheden, met groote netheit gewrogt waren, dat het een zeer wellustig Volk is, en de Vrouwen 'er minziek zijn, hechtende hare oogen wonderlijk op hen, en makende zienlijke teekens harer begeerte, en goetkeuren van de naeuwste vrindschap; zy zijn meest zeer lang en net van gestalte, bruin van verw, met zwarte oogen, en lang zwart haair, doch de bruinheit van huit veroorzaekt, om dat zy in de Zon, meest naekt loopen, wezende anderzins bykans blank, gelijk de Menschen in de Noordelijke deelen van Europa. Dus verre getogen uit het bericht van de Fonta.

Weinig benoorden de Straet Magellaen in de Zuid-zee, gebruiken de Inlanders vaertuigen, de Venetiaensche Gondels niet ongelijk, lang omtrent veertien voet, en breet twee en een half voet, waer mede zy een groote overvloet Vischaen boort van den vermaerden Zee-roover Scharp bragten, als hy in 't Jaer 1682 voorby voer, gelijk zy aen hem mede bragten drie vette Ossen, zwaer ieder vier honderd pond, beneffens verscheide Harte beesten.

+ Ziet de Reis beschryving van Scinomten.

[p. 171]

De Inwoonders van Terra, del Fuego, dat gehouden werd gebroken Land te zijn, zijn kloek van perzoon, dragen lank zwart haair, hebben scherpe tanden als een mes, daer van 'er eenige onder my berusten: de Mannen gaen geheel naekt, zonder de schaemte te bedekken, maer de Vrouwen bedekken die met een stuksken leer: zy bestryken haer lichaem met rootzel, in meeniger hande gedaente; de zommige zijn half root, en half wit: de Vrouwen die mede als de Mannen beschildert zijn, dragen snoerkens van schelpen en hoornkens om den hals, eenige weinige hebben een Robbe-vel om de schouderen hangen, anderzins hoe fel kout het hier is, gaen zy naekt: haer Huiskens zijn van boomen te zamen gezet: haer geweer zijn Pyl en Boog, ook lange Spiessen, met steene Harpoenkens voor aen, zy schieten de flitzen die van hart hout gemaekt zijn, zeer fel, en net uit de hand, de punten zijn met veel Kartelen gemaekt, met zenuwen van Zee-robben weten zy ze te naeyen.

Zeeker aenzienlijk Zuiker-planter, die over de dertig Jaeren, zoo in Gujana, als op Suriname heeft gewoont, en der Landspraek zeer kondig is, waerdig geloof, van 't geene dat hy zegt, heeft my bericht, met Indiaenen gesprooken te hebben, welke uit het midden van Amerika gekomen waren, die nooit eenig Christen of blank Mensch hadden gezien, of de minste gemeenschap met Uitlanders hadden gehad: zy waren van de Volken Accoerias, Kurrikurri Icannes, en Kykoessi Icannes; deze wisten hem te spreeken van de Zond-vloet, hebbende zy van hunne Voor-vaderen gehoort, de Zee verbolgen te zijn geweest, en het gansche Aerdryk te hebben bedekt, als wanneer maer twee Menschen over waren gebleven, te weten een Indiaensche Man en Vrouw. Waer uit het Menschelijk geslacht weder voortgesprooten was, daer uit schynt besloten te konnen werden, dat deze Menschen hunnen oorspronk uit Asia hebben, en deze groote kennis gemelter Water-vloet, by overlevering zoo ontfangen: zy hadden nooit Mes of Byl gezien, behielpen zich met steenen, die zy scherp wisten te maeken, om Boomen te vellen, en ander arbeit te doen.

Hier komt noch by, dat den opgemelten Heer, my wist te verhaelen, hoe de Indiaenen, zoo wel die van Suriname als Gujana, en welke te Landewaerts in woonden, oordeelden dat haer Voor-vaderen uit het Noorden, en van de andere zyde van Amerika gekomen waren, 't geene onze gedachte sterkt, te weten, dat de bevolking van Amerika by Jezo en Compagnies Land uit Asia over gekomen is, voegende hy daer by, dat meende, de Menschen aen deze zyde van Amerika, van die des anderen zyde uitgejaegt, afgezet, of gevloden te zijn. Veelderleie Volken, leggen tusschen Suriname en het gebiet der Spanjaerts, aen de Zuid-zee, onderscheiden met byzondere spraken, welker veele steeds tegen malkandere in oorlog zijn, en de gevangenen dooden of verkoopen: zy woonen in Dorpen, doch en zijn niet byster talryk. Zoo men zich van spys wist te voorzien, zoude daer zeer gemakkelijk door te dringen zijn: want zy tegen het Europiaens geweer niet bestendig zijn.

Johan Piccard, in zijn Werk de Antiquiteiten van 't oude Vriesland genaemt, zegt van de verhuizinge der Volken uit Asia na Amerika, de volgende woorden: Want het Noordelijkste gedeelte van Amerika, is immers zoo na by gelegen aen de Landen van den grooten Mongul en Tenduck, dat die zwevende Schytische of Tartarische Natie, de straet met kleine moeite heeft konnen passeren, zonder ook, te verzwygen, dat de Amerikanen zelf getuigen, datze hunnen oorspronk uit het Noorden hebben. Dtis verre de woorden van Piccard.

De Laet verhaelt, uit de Reisbeschryvinge van den Ridder Hawkins, welke na de Straet Magellaen afgezonden was, hoe hy gekomen zijnde op negen en veertig graden; en omtrent vyftig myl uit de Kust van Amerika zijnde, een wind vatte, welke hem meer van de Wal, en eenigzins Zuidwaerts op zette, zoo dat hy daer een onbekent Land ontdekte, 't welk in de Kaerten niet te vinden is; omtrent zestig Engelsche myl zeilden hy daer langs, het was een vlak Land, en bewoont, want men zag 'er veel vuiir in verscheidene plaetzen opgaen, doch als zy dicht onder de Wal waren, en meenden te landen, veranderde de Wind, en zy zetten 't nae de Straet Magellaen toe, welke Landen naer allen schyn, 't zy in Eilanden verdeelt of niet, zich zullen strekken na het Land, Zuidelijk over de Kaep van Goede Hoop gelegen, en aen het Nieuw Zeeland of van Diemens Land.

Davis, Engelsche Zee Kapitein, die in de Zuid-zee voor weinig Jaeren ten buit uit gevaeren was, zeilende uit de Haven van Realeionie aie de Gallapagos, en van daer Zuidwaerts, om een wind te krygen die hem nae Terra del Fuego voerde, op de hoogte van 27 graden ten Zuiden, omtrent vyf honderd mylen van Kopaiapo, op, de Kust van Chili, een klein zandig Eiland

[p. 172]

heeft gezien, en bewesten 't zelve een lange streek van vry hoog Land, dat zich na het Noord-westen buiten hun gezicht uitstrekte, 't welk waerschynlijk ae Kust van het onbekende Zuid-land is.

Op Ony aen Nova Guinea, zijn veel Praeuwen en vaertuigen, die stark bevolkt, bevaeren werden, welke groot geraes en getier maeken, als zy vremde vaertuigen ontmoeten: zy voeren veelderhande kleine vlaggetjes op deze vaertuigen, driemael rondsom het Schip der vremde roeyende, is een teeken van eerbiediging by hen.

De Menschen zijn hier zoo overgeloovig, dat, aen Duivel-jagerye geloof geven, en zeer licht tot toorn te verwekken, men moet met hen al spelende en lacchende omgaen. Daer valt zeer veel Schar en andere Visch in dit gewest, als hier te Lande, daer werden Tyfels en Gommen tot speeltuigen gebruikt.

Op Zeekere plaets Coveiay, in deze gewesten gelegen, wil men, dat Smee-kolen vallen. Het is de grootste eere die men in dit Land den vremden aen doet, een hand vol Aerde aen te bieden, gelijk als daer mede overleverende de heerschappye van haer Land.

Als in een gezelschap eenige zaek bevestigt zal werden, zijn zy gewoon dat alle de verzamelden, de zelfde zaek te gelijk uit spreeken.

Dit Land van Ony of Onyn, werd gehouden een afgescheiden Eiland te zijn, van de vaste Wal, hoewel het niet zeeker bekent is, want aen de Noord-oost kant ziet men een tamelijke opening, en daer tegen over de vaste Kust, die men van de Zuid-zyde mede bekennen kan, zijnde aen de Noordelijkste naeste hoek van Ony een byzondere schoone groote inbogt, wel vyf myl diep, en twee mylen wyt: men heeft daer twee of drie myl buiten de Wal, voormiddag geduurig mooy weêr, maer nae de middag werd het Land t'elkens met zwaere dampen overdekt, het welk dan in 't gemeen een zwaere regen veroorzaekt: het Land in zich zelven is woest en wilt, werdende weinig of niet bezaeit of betuint, zeer styl en klippig op veele plaetzen, hebbende zeer weinig vruchtdragende Boomen. Yzerhout valt daer. De Bosschazien zijn vervult van allerlei gevogelte.

De Lucht is daer zeer gematigt, maer veeltyds deizig en dampachtig, aies heeft men zich te wachten onder den Hemel te slapen.

De voornaemste Orangkayen of Oversten op dit Ony, zijn twee, de eerste heeft zijn Zetel in de Negery van Kil of Roemabaty, genaemt Massaloria, zijnde een der zeven Zoonen van Raigie Tabouan, van welker zeven Zoonen noch vyf in 't leven zijn, met namen Massaloua, Bau, Bokan, Lourisa, ende Manoekpatyn, d'overledene waren Manakaloua en Karoeffa, die naer den anderen, als eerst geboorene hebben geheerscht.

De tweede Oranka, genaemt Jeef, heeft zijn woonplaets in de Negery Fatagae, omtrent een musket schoot van den anderen gelegen.

Het bedryf bestaet hier in den Handel der Slaven, die by de maet verkoft werden, en geeft de Visch hun de meeste leeftogt; haer geweer zijn Zwaerden van verscheide slag, Pylen, Bogen, Lancen, en korte Pieken, met weerhaeken.

Deze Volkeren voeren zomtyds kryg tegen malkander, om het vervoeren en schenden der Vrouwen.

Aen de Eilanden Cani, Batour en Caras; in de nabuurschap van Ony, is het Volk wat plomper als op Ony, deze hebben om het dooden van den Onyschen Prins Tabouan kryg gevoert; men vind daer groote Praeuwen die uit een hout zijn gemaekt, daer vallen Clappus, Canary, Waeuwen, Oby, Pizang, Boontjes en andere aerdvruchten.

Men vind voornaem wat Westelijk byzondere groote Menschen, zoo als men aen de voetstappen heeft konnen gewaer worden.

Op het Eiland Mametotte, aen de hoek en West-kant van de Moordenaers Rivier, is tamelijk hoog Land, en naer gissing acht myl in zijn omkring; daer valt Ebbenhout en Slaven te handelen; de Menschen gaen daer, uitgezondert de schaemte, gansch naekt, die zy bedekken met Boom-bast. Zy zijn grof en groot van gedaente. De Vrouwen zijn met dikke Korael-snoeren om de middel, en hals behangen.

Op drie graden aen de Kust van Nova Guinea, en des zelfs Voor-eilanden, niet wyt van Ony dwers over Ceram, bidden de Menschen een witten doorzichtigen steen aen, by nae of het Kristal ware, hebbende omtrent de groote van een Kinder vuist, en aen de eene hoek een root, en een groen streepje, als mede een stukje geel blinkende steen, 't geene zich by na vertoont als of 'er Minerael in was.

Men heeft my toegebragt van het Zuidland, de Kuif van een Vogel, zeer aerdig van schoon hemels blaeuwe verwe gekoleurt, ront, een span wyt in zijn mid'lijn, wezende de vederties als zeer fijn haair,

[p. *26]

Vaertuig van omtrent de Eylanden Moa en jnsou, wesende voor Eylanden van Nova Gunea.

[p. *28]

Vaertuig en Gedaente der inwoonders van Selandia Nova.

[p. *30]

Het Eÿ Amsterdam inde Suÿt zee.
A. De gedaente der Inwoonders en Kledinge benefffens het Dorp na het leren afgemaelt. C. Het Koning huis. B. De Waterplaets Daerde Koning sig dagelijk met syn gesin gaet wasschen.

[p. *32]

Het Eylant Rotterdam inde Zuyt-zee met syn Inwoonders na het leven afgemaelt beneffens een vaertuig aldaer.
De Man heeft een parlemoere schulp om dehals en eenstuk geweren Matten of Riet inde hant By. A. iseen ronde water poel daer Eenden swemmen.

Vaertuÿg van Nova gunea byde voor Eylanden Iamna en Medemo naet leven afgemaelt Op een plaets by. A. Iasma int iaer 1643. genaemt. Cornelis Wetsens Beede, na de naem des Vaders van den Schryvers deses werks. Dit Vaartuig heeft een Vlerk.

[p. 173]

aerdig geschikt; de Vogel heeft de groote van een Papegaey.

Het Zee-vo]k van 't Schip Emeloort, in den Jaere 1658 aen het Zuid-land, op dertig, en twee derde graden, te lande zijnde geweest, heeft verklaert, aldaer vyf Inwoonders gezien te hebben, waer van den eenen wei 10 of 12 voeten lang scheen, doch zy vertrouwden zich niet daer by te komen.

Het is geweest Pedro Ferdinandus de Ouiras, die in den Jaere 1605, ontdekkinge van de Zuid-landen heeft gedaen, en op de hoogte van 15 en 24 graden, acht honderd Spaensche mylen van Lima, Land ontmoet, zoo dat gelooft werd, bezuiden de Eilanden Ladrones, en anderen daer omtrent, tusschen Staten Land en Nieuw Guinea, een vaste Kust, Zuidwaerts te zijn, wes aengaende in den Jare 1612, eenig vertoog aen den Koning van Spangien, gedaen is.

Wezende aenmerkelijk, dat la Mair, die uitgezonden was om het Zuid-land aldaer te ontdekken, de Straet nae hem genaemt, door zijnde, niet Zuidelijker in zijn oversteeken naer Oost-Indiën is gevaeren, als op 20 graden, misschien misleit zijnde, om dat gezegt was dat de ,Zuid-kust aldaer op vyftien of zeventien graden lag, en hy op de hoogte van twintig zeilende, gelooft heeft, zijn Meesters te voldoen, waer toe de drift van de Bootsluiden, misschien in zoo gevaerlijk een ondernemen heeft geholpen, die liever gewilt hebben door een getemperde Lucht, als tegen een kout Klimaet met gevaer en onzeekerheit te stevenen, Welke misslag by anderen in die gewesten mede is begaen geweest, want naer allen schyn, zoo hy tot op den vyf entwintigste graed Zuidwaerts in de Zuidzee hadde afgestooken, hy de vaste Kust achter of bezuiden de by hem ontdekte Eilanden zoude hebben ontmoet, zoo ook indien Tasman, in den Jaere 1643 van Mauritius afftekende, hooger Zuidelijk geloopen hadde als 49 graden, waerschynlijk Land zoude hebben ontmoet, en wel de vaste Kust misschien, die tot aen Zeelandia Nova en Staten Land by Straet la Mair strekt; en alzoo dat groote deel des Waerelds ontdekt, waer van by de zommige, zoo groote inbeeldinge is.

Het Zeelandia Nova wierd in 't eerst by de ontdekker Tasman, genaemt Staten Land, (doch naderhand vernoemt,) om dat hy meende, dat het aen 't Staten Land by Straet la Mair vast was, of daer dicht aen gelegen, en noch wyder Westwaerts strekte, welke tweede stelling onzeeker, hoewel zeer waerschynlijk is.

Op de Prent van het Eiland Amsterdam hier nevens vertoont, ziet men een zeil-vaertuig, van twee Praeuwen, nevens den ander, met een zolder overdekt, zoo als ook daer nevens een kleine Praeuw werd vertoont, daer zy mede uit visschen vaeren: over het vis-schuitje leggen dwars-balken of houten, daer vlerken aen vast zijn: noch ziet men verbeeld een groot tal Praeuwen, in rang leggen, en gemant, doende hunne oeffening te water: by de schuitjes die op het Land staen, is de Baey daer de Koning woont, en zijn vaertuig legt. Zijn Hof is omheint, en bestaet uit verscheidene byzondere wooningen of vertrekken, waer van eenige op staeken staen. Hy onthaelde de Hollanders vrindelijk, hen doende by zich neder zitten op fijne matjes.

De Inwoonders aen Zeelandia Nova hebben groove helle stemmen, blaezen op werktuigen die geluit geven als der Mooren Trompetten, en op Hoorens. Haer roeyen is scheppen. Zy zijn van gemeene lengte, grof van gebaerte, hun verw is tusschen bruin en geel, hebben zwart haair recht boven op ae kruin des hoofts vast gebonden, waer op een groote dikke witte veder zomtyds staet.

Het vaertuig dat hier van haer werd vertoont, zijn twee lange smalle Praeuwen, aen den ander, waer over eenige planken of ander zit-tuig gelegt was, zulks dat men boven water onder 't vaertuig door, zien kan; hunne Pangaeyen zijn omtrent een groote vadem lang, en smal, voor scherp, zy konnen snedig met de zelve vaertuigen over weg geraeken, haer lieder kleedinge is der zommige van Matten, andere van Kattoen, de zommige, en meest alle hebben het boven lijf naekt, gebruiken lange stompe Pieken voor geweer, en ook korte zwaere dikke houten.

Deze la Mair dan, beneffens Schipper Schouten, want la Mair was Koopman, en Schouten Schipper, die het beleit van de vaert hadde, heeft in den Jaere 1617, bejegent in de Zuid-zee, aen het Eiland zonder grond by hen genaemt, en d'andere Eilanden daer omtrent, menschen, die zeer diefachtig waren, zoo onnozel, dat de bouts uit het Schip, met de hand meenden te rakken, zy gongen moeder naekt, het lichaem beschilderd met Draken, Slangen, en andere gedaenten. De Huit van deze Menschen was root, zy dienden zich van hoeken om mede te visschen, daer van het bovenste van steen, en het onderste van zwart been of Schild-

[p. 174]

pad hoorn was, haere touwen die zy op de vaertuigen gebruiken, waren wel zoo dik als een Kabel, van zoodanige stof gemaekt als de Vyge korven in Spangien: de Huiskens die de Menschen aldaer gebruiken, waren gemaekt van bladen van Boomen in 't ronde, boven zeer scherpachtig toegaende, omtrent van 25 voeten omgangs, en tien of twaelf voeten hoog, daer in zag men niet dan een weinig verdroogt kruit, met een hengel roede of twee, van welke Menschen en haere gebaerte, in de Australische Zee-vaert van Schouten en andere, breedelijk veele byzonderheden zijn te lezen.

In het Jaer 1643, wanneer Brouwer achter het Staten Land, by Straet la Mair om quam te vaeren, en bevond het zelve een Eiland te zijn, ziende hy noch in 't Zuiden, noch in 't Oosten geen Land, zoo als op de te rug Reis, mede in die Zee, bezuiden, geen Land is gezien, hoe wel zes Jaeren daer nae zeeker Spaensch Schip, bezuiden noch een Eiland heeft ontdekt, wierd hem in Chili gezegt, dat toen achtien Maenden geleden, eenen Hopman Navarro, met dertig Man in Praeuwen, van daer om de Zuid was gevaeren, want men zeide, dat daer veel Voor-eilanden en Binnen-zeen zijn, konnende van Castro af, Zuidwaerts binnen de Eilanden door, tot aen Straet Magellaen werden gevaeren. Deze was dan vyf Maenden uit geweest, hadde aen Eilanden Wilden gevonden, rootachtig van huit, met baerden; de Chilezen konden hen niet verstaen; deze wezen dat Oostelijk van haer zeer groote Menschen woonden, hadde ook in die Eilanden Minerael Mynen gevonden, en dat men toen tot Castro zeide, dat de Castiliaenen die Wilden doen bearbeiden; gelijk de eigenhandige Daglijst in zijn vloot gehouden, onder my berustende, uitwyst: of nu deze Eilanden bezuiden, beoosten, of bewesten het Staten Land liggen, blyft my onbekent.

Die van Zeelandia Nova (zijn wyders bruin van verwe, en van een wreed gezicht, eenige hebben zeilen op hun vaertuigen, en schynen gezag hebbers onder hen te hebben: het is waerschynlijk dat deze Menschen op dit Land uit Amerika over Terra del Fuego mede zijn gekomen, zoo als gezegt is, dat zy, of eenige hunner, misschien mede over Papous Land uit de Indische Eilanden, Japan, Jezo, of Tartarye oorspronkelijk zijn, want de verw, zoo van huit als haair met de Amerikanen meest over een komt, en dat dir Land tot na Magellanes strekt, daer en tegen de Menschen op het Land van de Eendragt, of Hollandia Nova, schynen daer gekomen te zijn, enkelijk van en over Nova Guinea of Papous Land, en zommige Indische Eilanden, wezende deze beide pik zwart, en naekt loopers, zeer schroomachtig, maer die van Zeelandia Nova zeer stout en wreet, als de Volken omtrent Magellaens Straet, doch met dit verschil, tusschen de Papous en die van Hollandia Nova, dat het haair van die van Papous is lankachtig, en die van Hollandia Nova kort gekrult, en styf op't hooft als Wol, en zy gaen moeder naekt, zy hebben niet om haer lijf, zijn zeer wild en woest, vreeslijk om aen te zien.

By overlevering is bekent, dat de Menschen op Papous Land mede overgekomen zijn, van de Eilanden Molukkes, daer de Menschen bruin zwart zijn, en die der Molukkes, misschien van de Landen omtrent Malakka, Malabaer, en daer rondsom, welke mede na den bruinen hellen, daer en tegen de Amerikanen wit of geel zijn; welke hunnen oorspronk hebben volgens alle waerschynlijkheit uit Tartaria, 't zy die over de Eilanden Jezo of wel van hooger gewest, benoorden, overgetreden zijn, en dus zijn de Volkeren van Zeelandia Nova, Amerika en Tartaria, meest eender voortzetting, en die van Hollandia Nova, Papous Land, Molukkes, en de vaste Indische Kust, genoegzaem eenerverw en gedaente, meest voort gezet uit het midden van Asia, behalven dat waerschynlijk over Papous Land, Molukkes, en daer omstreeks uit het Noorden van Asia, de Volkeren Zuid aen, zich met dien Landaerd vermengende, gewandelt hebben, by wien de Sineezen gevoegt moeten werden, die wegens de gelijkheit van gedaente en naby heit, naer allen schyn uit het hart van Asia mede gesproten zijn, waer omtrent het Paradys is geweest, en de Ark van Noach zich neder zette.

De Menschen zijn hier niet zoo diefachtig of dartel op het Eiland Amsterdam, als op het Eiland Rotterdam: het haair draegt men hier mede korter. Het Vrouw-volk is hier immers zoo kloek als de Mannen.

De beste Huisjes zijn daer met riete sportjes gepaggert: men ziet in tuinen çierlijk gemaekte bedden, daer alderhande aerdvruchten wassen; de Klappus Boomen zijn ordentelijk geplant, ook de Pizang, en andere Boomen lijn recht, en kan men aen dit Volk geen Godsdienst merken, alleen zag men dat een Water-slang wierd opgenomen, op het hooft gelegt, en toen eerbiedelijk weder in het Water gezet.

't Volk op 't Eiland Rotterdam, dood geen Vliegen, hoewel 'er veel zijn: de Mannen dragen lang, doch de Vrouwen kort haair.

[p. 175]

Ik hebbe een Byl gezien, welke in den Jaere 1658 op het Zuid-land is gevonden, gemaekt van steen, wit achtig, zwymende na Marmer of harde Klip-steen, aen de eene zyde der gedaente als een hamer, met een dik hooft, en aen de andere zyde smalder, platter, en eenigzins scherp. De steel was dun, geel, en van sterk hout: deze Byl is begooten, zoo het schynt met eenig Pek of Harts, want men ziet daer rondsom, uitgenomen op de einden van het steen, daer men mede klopt of klieft, eenige zwarr-roode stoffe, die met een mes afgeschraept en verbroken kan werden, als hart Lak of Was, hebbende de steen een ongeloofelijke hardigheit, waer toe de begieting of bekleeding dezer stoffe, die 'er al vry dik op zit, dient, is my onbewust, doch schynt te zijn om de steen aen het hout vast te houden^*: dit Byltje is gevonden, ter plaetze daer het Schip de Draek, in den Jaere 1658 geStrand was, en waer van eenig Volk aen Land was blyven staen, en overgebleven. De Nederlandsche Oost-Indische MaetSchappye die willende afhalen, derwaerts toen eenig vaertuig zond, edoch men vond niemand, zoo dat waerschynlijk deze Nederlanders, die een getal van omtrent tachtig uitmaekte, of te Landewaerts in zijn gevoert van de Zuid-landers, of wel gedood, verscheurt en gegeten, daer toe deze Byl of Hamer mede toe kan hebben gedient.

Dat veele der Zuid-landers bruin en zwart van verw zijn, schoon zommige van de zelve in die gewesten woonen, welke met de Landen aen deze zyde van de Waereld, in hoogte over een komen, en daer men wit is, schynt daer van daen te komen, dat zy vermengt en ten deele voortgezet zijn, van de Menschen aen Nova, Guinea woonachtig, die als dicht onder de Zon gelegen, gansch zwart zijn, en deze aerd noch zoo lange onder de kouder Lucht zich niet op gehouden hebben, dat de verw geheel is verandert.

Volgen eenige bevindingen, getoogen uit dag-lijsten van Zee-tochten der Nederlanders, die de Zuid-landen, zoo Hollandia als Zeelandia, Nova, enz. bevaeren hebben.

Aen Nova Guinea op acht graden negen en twintig minuten, Zuider hoogte, en lengte honderd en acht en vyftig graden, vyf minuten, is het Land vol Klappus, wel bewoont; het Volk geen liefhebbers van Yzer, of Korael, quaed aerdig, maer wat Westelijker, is het Volk geheel zwart, graeg na yzere hoepen en doek, verwonderde zich over 't zien van spiegels: hier vind men Hoenders, Varkens, en veel Visch.

Het Volk op elf graden, twintig minuten hoogte, en lengte hondert en een en veertig graden, vier en veertig minuten, is moeder naekt.

Op dertien graden acht minuten, hoogte, en lengte honderd en zes en veertig graden achtien minuten, is de Kust bar, het Volk quaed en boos, schooten op de Hollanders, als zy aen Land quamen, met Pylen, zonder reden: 't is hier zeer bevolkt.

Op veertien graden, acht en vyftig minuten hoogte, en lengte, honderd en acht en dertig graden, negen en vyftig minuten, is 't Volk naekt en wild; men kan haer niet verstaen.

Op zestien graden tien minuten Zuiderbreette, en lengte honderd en negen en vyftig graden, zeventien minuten, quam het Volk aen boort van een Nederlands Schip zwemmen: als men hun een stuk Lywaet vereerde, leiden zy dat op het hooft, in teeken van dankbaerheit.

Daer in de Nabuurschap is het Volk quaed, zy gebruiken Pyl en Boog, en zoo lang, dat het eene ent op de aerde staet, als men schiet, hebben mede Hazegaeyen en Kalewaeyen, en vielen op de Nederlanders aen, doch verstonden de kracht van schiet geweer niet.

Zuider breette op zeventien graden en twaelf minuten, aen het Zuid-land op Hollandia Nova, heeft Tasman zeer booze en wreede, naekte zwarte Menschen ontmoet, die gekrult haair hebben; hebbende tot geweer, Pyl, Boog, Hazegaeyen en Kalawaeyen, zy quamen eenmael met dubbelt geweer vyftig in getal, op strand, verdeelende zich in drie benden, en meenden de Hollanders die ten getale van vyf en twintig aen Land waren gestapt, te over vallen, maer het lossen van schiet geweer verbaesden haer zoo, dat zy vloden.

Om uit te drinken, gebruikt men hier groote schelpen.

Hier gebruikt men Praeuwen van basten van Boomen gemaekt. Het zijn hier gevaarlijke Kusten: daer is weinig aerdvrucht, de Menschen gebruiken geen Huizen.

Op negentien graden, en vyf en dertig minuten, hoogte, en lengte honderd en vier en dertig graden, smeeten de Inwoonders die veel zijn, van het gebergte met steenen, van boven, na de Boots, die de Hollanders in 't Jaer 1643 naer Land toe zonden; men zag steeds deze Menschen langs de Kust rooken en smooken, 't geen gelooft wierd, dat zy deden om kennis

* Welke stoffe ik acht een Gom te zijn, die uit Bomen druipt zoo ons in den Jaere 1698 van daer overgezonden is, en waer van eenig gedeelte onder my werd bewaert.

[p. 176]

aen de Nabuuren te geven, dat 'er vremden op de Kust waren. Zy schynen een armelijk leven te lijden, gaen naekt, eeten Obys, en andere Wortelen van Boomen.

Op de dertig graden aen Nova, Zeelandia, hadden de Menschen zeer luide stemmen, waren van lange gedaente, met knodzen en stokken voorzien, tot geweer; rondsom de water perken zag men gebouwt Land, en hier langs is de doortogt in de Zuid-zee.

Op de breette van een en dertig graden aen Zeelandia Nova, en dertig minuten lengte, bespeurde men, dat de groote Zee quam uit den Oost-zuid-oosten, het geen doet gelooven, dat in 't Oost-zuid-oosten, of Zuid-oosten daer omtrent honderd of twee honderd myl geen Land is, maer een groote ruime Zee. Men heeft dit Land niet hooger als tot de vyf en dertig graden zien strekken, van waer het kort ontvalt, en maekt alzoo een Eiland, strekkende schynbaerlijk tot over de drie en veertig graden, om de Zuid, maer niet zeeker wetende, of noch verder om de Zuid-zuid-west, of Zuid-west is strekkende, doch is aldaer na de Zuid geheel hoog gebergte, met scherpe spitzen, en wel zes dobbel door den anderen.

Het Volk van het Land quam hier in Praeuwen aen boort, men schonk haer iets, en zy weder een kleine Vis-lijn met een hoek, wezende van Parlemoer gemaekt: het Volk is daer kloek van lijf, wel gemaekt met witte tanden, scherpe neuzen, besneden in 't aenzicht als de Nederlanders, doch door den anderen veel langer, en kloeker van lijf, bruin van verw, dik van haair, daer zy groote hooverdy in hebben, want het is zeer çierlijk opgemaekt, of gekrult; hebben geen kleeding van Kattoen of geweven Stoffen; alleen de zommige die onder haer de aenzienlijkste zijn, hebben in 't midden van 't lijf, tot de knien toe, daer zy haer schaemte mede bedekken, een fijn geweven matjen, van bast van Boomen; de anderen hebben een gordel om 't lijf, van Boom-bladen gevlochten, en onder aen die gordel is 't vol losse nederhangende bladeren, tot omtrent de knien, een teeken van schaemte, hebben ook matten die zy tot zit-kleeden gebruiken, waer van zy mede zeilen op haer Praeuwen maken. Alhier zijn de grootste Vrouwen die ooit in de waereld gezien werden: men vind daer Kokus nooten, Oebas wortelen, en Pysang te verruilen, tegen spykers daer zy zeer graeg na zijn; Vatkens waren daer veel; het Volk is diefachtig, maer goet, hebben in haer Huizen geen çieraet, slapen op matten van Boom-basten tegen de aerde, men kon 'er geen Godsdienft bespeuren.

Aen het Zeelandia Nova, op de breette van vier en dertig graden, en vier en dertig minuten, en de lengte van honderd en negentig graden, veertig minuten, vond Tasman in 't Jaer 1643, op een Eiland omtrent dertig of vyf en dertig Menschen met stokken en knodzen, zeer hart met grove stemmen den Nederlanders toeroepende. Zy zagen daer twee Praeuwen, en aen verscheide plaetzen op de hoogten, een Man staen, met een lange stok, als op de wacht tegen hen.

Men zag aen dit Zeelandia Nova, op veertig gradea voetstappen en afgang van Dieren, ook Gomme aen de Boomen, Ent-vogels, Meeuwen, Ganzen, Mosselen, en Boomen zeer ydel geplant, de aerde als een vuurstede op zommige plaetzen, en zoo hart als steen gebrand, in teeken dat daer Menschen waren, ook de aerde bewogen of omgespit, en boomen verbrand. Weinig Zuidelijker op Zeelandia Nova, heeft het Volk een helle stem, doch quamen niet nader als tot een steen-stuk verre; 't Volk was grof van gebeente, doch van gemeene lengte, de verw tusschen bruin en geel, zwart, en dik van haair, achter op gebonden: de kleeding is van Matten, en zoo het scheen eenige van Kattoen, hadden meest alle het bovenlijf naekt: men bespeurde ook witte vlaggetjes by dit Volk, in haer vaertuigen, dieze in de handen hielden.

De Menschen op 't Eiland Amsterdam, by Zeelandia Nova, gaen naekt, zijn van bruine verw, en wat meer als gemeen lang, eenige dragen zeer lang haair, andere zijn geschooren, dekken de schaemte met een klein kleetje, konnen wel zwemmen, zijn begeerig na Lywaet en Yzer, leggen 't geen dat men hun geeft op het hooft, in teeken van dankbaerheit, dit doet men ook op zommige plaetzen aen Nova Guinea.

De Menschen op dit Amsterdam, liepen zommige met witte vaenkens in de hand aen strand, in teeken van Vrede, zijn zachtzinnig, en goedaerdig, hebben 't lichaem tot de dyen zwart geschildert, hunne halzen behangen met groote bladeren aen boort komende, bragten een wit vlaggeken, dat zy op de plecht van de boot stelden, met een kleed van Boombasten: konden zeer wel zwemmen: de groetenis is hier het hooft te neigen na des anders voeten: deze groetenis en eerbie-

[p. 177]

ding is ook op het Verraders en andere Ladrones Eilanden. Zommige hebben het onder lijf zwart beschildert, tot de knien, zommige dragen een Parlemoer schelp om de hals, zijn diefachtig: Varkens waren hier, ook Hoenders in overvloed.

De oudste Vrouwen waren hier de kleinste vingers van beide de handen afgehouwen, doch zommige maer van de eene hand, en den jonge Vrouwen niet.

Hier was een Vrouw die een baerd hadde, en een Man met een St. Tomas Arm.

Het Volk is 'er goedaerdig: zy eeten de Varkens weinig gebraden zijnde.

De Vrouwen gaen van de middel tot de knien bedekt, met matten van bladen der Boomen, de rest naekt, hebben het haair korter als 't Man volk.

De Mannen hun baert is in 't gemeen drie of vier vingers breet, lang, de knevels zijn lang twee stroo-breet: men zag hier geen geweer: zy onthaelden de Hollanders op 't Land met Melk en Room, Visch en Fruiten, zittende op matjes; als de onzen daer aen Land witte vlaggetjes lieten, in teeken van vriendschap, was daer dat zeer aengenaem, leiden die dikmael op hun hooft, wezende aenmerkelijk van waer deze verafgelegene Menschen de kennis gekomen is, dat de witte vlagge, een teeken van vrede en vriendschap is.

Aen de Eilanden van Marken, by Nova Guinea in de Zuid-zee, gaen de Mannen met twee vederen op het hooft, als hoornen, en zijn ook zommige door de neus geringt.

Op de breette van veertig graden, vyf en dertig minuten, en lengte honderd en een en negentig graden, vyf en dertig minuten, zag men rook opgaen, alwaer van de Inwoonders vuur gemaekt wierd. Dit Land scheen zeer bevolkt te zijn, om dat alom vuuren zagen opgaen. Hier quam een vaertuig, waer dat uitgeroepen wierd, maer konde niet verstaen werden: zy maekten ook geluit als met Schalmeyen of Kromhoorenen: het Volk was quaedaerdig, want meende met Praeuwen de Schepen aen te tasten, gelijk zy drie Man in een schuitje vermoorden.

Men telde daer twee en twintig Praeuwen, in ieder dertig perzoonen, deze Praeuwen zijn in 't scheppen met Pangaeyen zeer vaerdig, daer waren eenige twee aen twee aen malkander vast gemaekt, om de styfte.

Op een en veertig graden, een en dertig minuten, Zuider breette, en lengte honderd en acht en zestig graden, een en veertig minuten, zag men op verscheide plaetzen groote vuuren maken.

Op de breette van twee en veertig graden, vier en vyftig minuten, en de lengte van honderd en twee en zestig graden; zeven en vyftig minuten, vond men geen steen-kroos, 't geen dede geloven in een ruime Zee te zijn, te meer, om dat de groote Zee uit den Zuid-westen was komende.

Op vier en veertig graden, zeven en vyftig minuten hoogte, en lengte honderd en een en veertig graden, veertien minuten, zag men steen-kroos en Meeuwen, hoewel geen Land.

Op vyf en veertig graden, vier en vyftig minuten breette, en lengte honderd drie en zestig graden, vyftig minuten, is Land ontdekt, te weten, het Nieuw van Diemens Land. Hier zag men Boomen en andere vruchten, ook een Boom dik twee en een half vadem, zonder eenige schorze, oud en dor, alwaer trappen in gevonden zijn, van den eenen trap tot den anderen, wel net gemeten, vyf Rynlandsche voeten, deze trappen waren dertien in getal, tot boven toe: in die Boom waren groote holen en Vogel-nesten, wes, zoo het schynt, de Inwoonders, om haer jongen daer uit te halen, deze moeiten gedaen hadden: men hoorde daer een spel als van Mondtrompen, doch wat grover. Hieruit wierd besloten dat de Menschen aldaer zeer groot mosten zijn.

In den Jaere 1617, heeft men op de Reis van la Mair ontdekt, aen Porto Desire in 't Zuiden van Amerika, begrafenissen van zeer groote Menschen, daer van de gebeente tien en elf voeten lang waren, de hoofden konden daer van onder open gemaekt zijnde, over de hoofden der Nederlanders, als Helmetten gestolpt werden, zoo als te Landewaerts benoorden Terra del Fuego, een geslacht woont, genaemt Tirimenen, wiens gewest geheten is Coiu dit zijn (zoo gezegt werd) groote Menschen als Reuzen, elk tien of elf voeten lang.

In 't jaer 1643, op Zuider breette, acht en veertig graden, vyf en twintig minuten, en de lengte van honderd en elf graden, acht minuten, is in Zee een Zeerob gezien, 't geen een zeeker teeken van Land is, alzoo de Zee-robben zelden zes mylen ver in Zee gezien worden, derhalven is te vermoeden eenige Eilanden daer in 't Zuiden te zijn: men zag daer ook steen-kroos.

Op negen en veertig graden breette, en lengte honderd en vyftien graden, drie en vyftig minuten, bevond men hoe Zuidelijker, hoe onstuimiger, van winden te

[p. 178]

zijn: men zag daer mede steen-kroos en Meeuwen in overvloed van verscheide aerd, en men ontmoete toen daer een over groote Zee uit den Westen, en dagelijkze stormen in 't Zuiden, dies men in zoo een toestant, by ontmoeten of ontdekken van Land, zoo als de Hollandsche Zee-luiden oordeelde, niet zoude konnen verrichten, maer in zulken gevalle met klein zeil, of zonder zeil genoeg te doen hebben om van Land af te blyven, hoewel waerschynlijkst is dat zy daer in kort, de vaste Zuid-kust zoude hebben ontmoet, maer zy Zee-moede zijnde, liever het na de gematigde Lucht hebben willen zetten.

Diefachtig, broodronken, en dartel is 't Volk op de Eilanden by Zeelandia Nova, op zommige dezer plaetzen dragen de Mannen langer haair als op andere plaetzen: de Vrouwen zijn alom zoo kloek als Mans perzoonen.

De Konink of Overste op het Eiland Rotterdam, was genaemt Aiki of Latouw. Men zag daer bedden daer gezaey op stond, en aengename vruchten, het gaf daer een goede reuk, de Menschen levende als het Vee.

Op drie graden hoogte, en lengte honderd,negen en zestig graden, zeventien minuten, omtrent achter Nova Guinea, was het haair van onderscheide verw, het aenzicht met roode verwen besmeert, zommige hadden een wit been onder de neus, dik een kleine vinger breet; Ilaxa bediet een Hey-visch in die spraek: men gebruikt daer houte Elgers om te Visschen: langs de Kust van Nova Guinea vind men steeds op veel plaetzen vuur en rook opgaen, veel hout ziet men daer dryven, in Zee onder 't Land, en vuiligheit, het geen een teeken is van bevolktheit: men gebruikt hier Flitzen en Harpoenen.

Deze Luiden als men hun iets aenboot, wezen na het hooft, daer ze, zoo onze Zee-luiden gisten, Tulbanden mede verstonden, die zy eiste. De Eilanden voor, en aen Nova Guinea, zijn schier ontelbaer.

Op vier graden, vyf en vyftig minuten, Zuider breette, en lengte honderd vyf en zeventig graden, dertig minuten, achter Nova Guinea, is 't Volk zwarter als op de Eilanden boven genoemt, ook niet zoo beleeft, gaen gansch naekt, behalven een klein dekzel, dat naeuwlijks de schaemte bedekt: men zag daer Klappus, die voor Koraelen wierden geruilt, hadden Kattoene kleetjes, schoon de perzoonen die aen boort quamen, moeder naekt waren: zommige kort haair, anderen was het zoo opgebonden als in Moordenaers Baey, aen Zeelandia Nova: eenige achteden niets van 't geene onze Zee-luiden hun aenboden, zelf Koraelen en Yzer niet: hadden Boog en Pylen, zommige waren door de neus geringt, andere hadden twee veeren recht op 't hooft steeken.

Aldaer op vier graden, twintig minuten, en de lengte van honderd twee en zeventig graden, zeventien minuten, is het Volk gansch naekt, het lichaem heel zwart, 't haair krullende als de Kaffers, doch niet zoo wolachtig, ook de neuzen niet zoo plat, zommige hadden witte ringen om de armen, andere waren met kalk bestreken, en hadden een bant van bast voor het hooft. Hier verstont men het Nova Guinesche woord van Lamas, dat zeeker vrucht is: zy beminden daer de Koraelen en Lywaet, ook verstonden zy de woorden Anieu, Ousi en Poracca, dat zijn Klappus, Oubys en Varkens, in de spraek van Nova Guinea: zy zijn gansch naekt, doch hebben groene blaetjes voor de schaemte, zijn heel zwart.

Volgens schriftelijk bericht uit een der Stuurluiden, die met Tasman den Reis om de Zuid, in 't Jaer 1643 hadde gedaen, zoo is.

Het Volk aen 't Eiland Marken, by la Mair alzoo genaemt, rouw en onbezuist, zwarter als aen de Eilanden Amsterdam en Rotterdam, niet zoo beleeft als die, gaen gansch naekt, behalven dat de schaemte te naeuwer noot bedekt hebben, welk dekzel Kattoene kleetjes scheenen te zijn, zommige hebben 't haair kort geschooren, andere hebben het opgebonden, als die van Zeelandia Nova, een hadde twee veeren recht boven de kruin des hoofts steeken, in gedaente van hoornen, een ander was door de neus geringt, hunne Praeuw was met een vlerk voor en achter scherp toegaende, doch niet net gemaekt: zy hebben Pyl en Boog, hadden kennis aen Yzer en Koraelen.

Aen de groene Eilanden voor de Kust van Nova Guinea, zijn de Praeuwen met, twee vlerken, doch de Pangaeyen of Scheppers smal, met dikke bladen: in teeken van vriendschap breeken zy een Pyl, stekende het eene stuk in 't haair, en houden 't ander in de hand.

Hier is het Volk gansch naekt, en gansch zwart, 't haair gekrult als de Kaffers, doch niet zoo wolachtig, de neuzen ook zoo plat niet, eenige hadden witte ringen van been om haer armen: de zommige zijn in 't aenzicht met kalk bestreeken, dragende voor het hooft bast

[p. 179]

van een Boom, omtrent drie vingeren breet.

Tegen de Kust van Nova Guinea aen, zijn Eilanden, genaemt Visschers Eilanden, hier zijn de Menschen heel zwart, en naekt, behalven dat zy hebben eenige bladen of groente voor de schaemte, zommige hebben zwart, andere, ander haair, hunne Praeuwen zijn met een vlerk, hun haair verandert van verw, om dat met kalk werd besmeert, of bestrooyt, zy bestryken ook het aengezicht met roode verw, de zommige hebben een wit been onder door de neus, 't geen omtrent de halve dikte van een kleine vinger hadde. Hunne Praeuwen zijn voor en achter uitgehouwen, in gedaente van Beeldwerk, de Pangaeyen zijn niet heel lang, noch breet, voor scherp afgaende.

Aen het drie Koningen Eiland in de Zuid-zee, zag men in 't Jaer 1643 Menschen van lange gedaente, met stokken of knodzen in de hand, die grove en luide stemmen hadden, makende als zy voortgongen geweldig wyde en groote stappen.

Aen het Eiland Middelburg en Amsterdam, gaen de Menschen naekt, zijn wat meer als van gemeene langte, hebben een klein kleetje voor de schaemte, de Praeuwen zijn daer eng en smal, achter en voor een groot stuk weegs overdekt, de Scheppers daer zy mede roeyen, van gewoone lengte, het blat in de midden breet.

Konnen fnel zwemmen, en geweldig lang onder water blyven.

Als zy dankzegging willen doen, leggen zy het geene ontfangen is, tot verscheide reizen op het hooft.

Maeken Visch hoeken van Parlemoer schelpen.

Deze Menschen gebruiken witte vaentjes, in teeken van vriendschap.

Zy hebben hun lichaem van de middel tot de dyen zwart geschildert, hunne halzen zijn behangen met groote bladeren, de vlerken van hunne vaertuigen of Praeuowen, zijn verçiert met Zee-schelpen en Hoorentjes.

Daer vallen veel Klappus op dit Land: als deze Luiden eerbiedigheit doen, neigen zy het hooft na de voeten, zy pronken met Paerlemoer schelpen op de borst.

Men bespeurt onder hun veelvaertuigen, zy quamen aen 't boort onzer Schepen in goede rang, gongen in een halve maen leggen, en verwelkomden met groot geluit te geven.

Daer zijn Varkens, men vind 'er de Oubys wortelen, Pisang, Bakovens, en veel kruiden: zy maken kleetjes van bast van Boomen.

Men vind 'er veel Hoenderen. Ook veel Wortelen ons onbekent die men eet.

Deze Luiden dooden geen Vliegen, die hier in groote overvloed zijn, en hun zeer quellen: de Stuurman doodede hier een Vlieg in 't by zijn van een dezer Zuidlanders, waer over hy hem gram toonde.

Op 't Eiland Amsterdam is een Koning, doch niet op 't Eiland Rotterdam, echter die misdoet werd gestraft by de menigte; onze Zee-luiden zagen daer een Man met een Kokos noot zoo lang op 't bloote lyf slaen, tot dat hy brak. Dusverre het schriftelijk bericht van de Stuurman boven gemelt.

Aen het Eiland Medemo, 't geen beneffens Jamna, een der Voor-eilanden van Nova Guinea is, is een zeer goede Reede, die Tasman in 't Jaer 1643, Cornelis Witsen Reede noemde; gelijk hy mede op twee en veertig graden aen van Diemens Land, eenige Voor-eilanden de naem van Wits of Witsens Eilanden benoemde.

In 't Jaer 1695 den 22 January, is in de Zuid-zee Westwaerts, dwers van California, omtrent honderd myl een Eiland ontdekt, door het Schip 't geen Jaerlijks van Acapulco naer Manilla vaert, het is tot noch toe mijns wetens niet benoemt, om dat de Schipper het wilde heeten Eiland van Hulp, en den Koopman St. Sebastiaen, ter oorzaek dat het den dag, van dien Heilig was, als 't ontdekt wierd, doch gaf de Schipper de reden van zijne benaminge, om dat zonder de hulp die zy aldaer ontfongen, door vers water, dat in binne Meiren wierd gevonden, de Visch, en het gevogelte, zy verlooren zoude zijn geweest, dies de Onder-koning in Amerika dat geschilstaet te beslichten: men vond 'er goed brant van klein geboomte, doch geen Rivieren, noch ook geen Menschen, zoo als mede op het Eiland St. Bartholomeus, 't geen in 't vaer-water tusschen Acapulco en Manilla, Westwaerts uit de Noorder hoek van California, onlangs mede ontdekt is, geen Menschen zijn. Dit Eiland werd zeer gemeit van de Spangiaerts, om dat daer Zeil-steenige grond is, en de Compassen geen streek houden, ook dat 'er rondsom veele Klippen zijn; Vader Jacobus de Mimbela, Spaensch Geestelijk, heeft my verhaelt, dat ter tyd hy die vaert deede, grond wierd gevoelt, omtrent dit Eiland, dat het dwarlen van het Compas hen in gevaer bragt, en vreeze van te stooten, of vergaen.

In den Jaere 1696, heeft de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappy goet gevonden, een reize te laten doen naer

[p. 180]

het Zuid-land, Hollandia Nova, of het Land van d' Eendragt, tot onderzoeking dier gewesten, of 'er goede Haven en Scheeps-berging, water en verversching te bekomen zoude zijn, en of 'er misschien noch Menschen te vinden zoude wezen, van Nederlandsche Schepen aldaer wel eer gestrant, en verongelukt, en byzonder of 'er ook overblyfzelen, zoo van Menschen, als Goederen, van het voornaem vermiste Schip de Ridderschap te vinden zoude wezen, dat men giste onlangs aldaer gebleven of gestrant te zijn. Het opstellen der laft en de bevelen tot deze Reis voor de Opperhoofden, waer van de Gezaghebber verkooren was Willem de Vlaming, van Oost Vlieland, wierd ons mede aen bevoolen: deze Zee-man dan met zijn drie onderhoorige Schepen, liep op bevel de Eilanden van Tristan eerst aen, alwaer niets vond als veel Wal-visschen in Zee, ook Robben, Visch overtollig, en Gevogelte zonder tal, dat zich met de hand liet vatten, als Pinguins, Meuwen, en andere, en de zelve met geboomte bezet te zijn, ook kruiden die onbekent waren, wezende de zelve verdeelt in drie Eilanden, waer van het grootste met Sneeuw bedekt lag, en het kleinste een drom van gebrooke Klippen is, gelijkende na de overblyfzelen van een vervallen Kasteel, zy leveren alle goet drink water uit, waerdig om by Zomer aengelopen te werden, alzoo men in weinig tyd Water, Visch, en Gevogelte kan bekomen in overvloed, ook des noods brandhout, hoewel de landing of aenkomst op weinig plaetzen goed is, ter oorzaek van de style Kusten of Oevers, en de zware branding tegen de wal aen, gelijk ook alom geen anker grond en is, en de touwen zeer werden geveilt, dies wel by Zomer, maer niet by Winter te raden is, hier aen te gieren. De Eilanden St. Paulo en Amsterdam heeft hy bezichtigt, en aen 't eerste de Zee vol Zee-robben en Zeeleeuwen gevonden, zoo dat men ze moest dooden, om vaert te baenen, als men naer Land voer, hier vond hy mede over groote menigte Visch, doch daer was weinig groente, als helm, die heel dicht aen malkander staet. Daer is goet water op het Land, maer een schorre Kust en style vlakke strand, met groote branding, en aen weinig plaetzen men te lande treden kan. Men vind hier verscheide binne plaetzen, daer het water kokent uit de aerde straelt, en de grond is op zommige plaetzen heet, zoo dat de Visch die men in het koude binne water vangt, aenstonds in het heete water daer naby geworpen kan werden, daer ze door dien het kookt, aenstonds gaer werd, en zoo gegeten kan werden, welke waters zoo naby malkander zijn, dat men de gevangen Visch, aen den Angel over werpt, uit het koude in het heete water, en zoo kan doen gaer werden, zonder van den Hoek te doen. Aen 't Eiland Amsterdam zagen zy mede een groote menigte Robben, die zoo overvloedig waren, dat men ruimbaen met doodslaen moest maken voor de Sloepen, om aen Land te komen: hier wassen veel Boomen, zoo dik als een Man om zijn middel, die dicht by malkander staen, na Linde boomen gelijkende: men ziet 'er aen strand verscheide Watervallen, en onder veel Heesters en Kruiden, die onbekent waren, ook zag men 'er wilde Selleri, die smakelijk is, en zeeker klein vier voetig Dier, gelijkende een Haes, wierd daer ontmoet. Daer is Visch van gedaente als Kabeljaeuw, en Brazem, ook zijn daer groote Kreeften.

Het was op een en dertig graden, en zeven en veertig minuten, Zuider breette, daer Vlaming Land behaelde aen Hollandia Nova, tredende eerst op een Eiland, in 't gezicht van het Land, daer hy geen Menschen vond, maer wel een groote menigte Bos-ratten, zoo groot bykans als Katten, die een beurs onder de keel hadden, waer men een hand in steeken konde, zonder dat men konde bespeuren, ten welken einde de natuur dat Dier zoo geschapen hadde: dit gedierte, zoo dra als dood geschooten was, stonk zeer vervaerlijk, zoo dat men daerom de afgestroopte vellen niet mede nam. Men bespeurde een aengename reuk als van Roozen, op dit Eiland, 't geen van het geboomte quam, zoo als aen eenige takken, of brokken houts my van daer mede gebragt, belpeurt kan werden: uit dit hout kan welriekende Olye getrokken werden.

Men zag van dit Eiland, en van boven uit de top van de mast noch verscheide Eilanden, bezuidelijk liggen.

Aen de vaste Kust vonden zy onbekende roode Boomen, voornaem om de Zuid, die veel ros-bruin verwige Gom voort brengen, welke uit het hart van de Boom zypert, en in droppelen, als ronde bollekens, neder valt, waer van een proef hier over gebragt, wezende een bast van de Boom, daer dit Harts, of deze Gom noch aen zit, onder my berust: stapten te landewaert in, eenige mylen ver, zagen een binne water, en eenige verbrokene Hutten, niet ongelijk aen die, welke de Hottentots aen de Kaep

[p. 181]

maken, en de voetstappen van Menschen, zoo van oude als jonge, doch van gemeene stal, gelijk zy die met hunne eigen voeten hebben gepast en gemeten, wezende van ongeschoende Menschen. Vonden een Boom drie vadem dik, daer keepen in gekapt waren, na het scheen om daer by langs na boven te klimmen: vonden kuilen die de Inwoonders gegraven hadden, zoo hun dacht, om versch water te bekomen, en zagen verscheide Hutjes, doch de Menschen ontvloden steeds: een binne water vertoonde gansch root, ter oorzaek van zijn roode grond. Men zag 'er witte onbekende Vogels, ook blaeuw en groen gevogelte, als Papegaeyen of Kaketoes met kromme bekken, witte Meeuwen met zwarte ronde hoofden: een zoute Rivier, welken zy acht of tien mylop roeyde, en bejegende daer wel Hutjes, doch zagen aldaer niet meer als twee zwarte naekte Menschen, die vloden, en niet te belopen waren, of schoon men hun Hottentots, en zwarte Indiaenen van de Kaep mede genomen, achter na zond. Ook vond men 'er menigte van zwarte Zwaenen.

Deze Rivier wierd ter tyd van de ontdekkinge by den Commandeur Willem de Vlaming, aie als Opperhooft tot bezoeking dezer Zuid-lanaen gezonden was, na mijn benaemt, Witsen-Rivier, zoo als in de Kaerten by hem ter plaetze ontworpen, onder my berustende is te zien; welke Kaerten zeer net vertoonen de geheele Zee-kust, Diepten, Rivieren, Kaepen en Inhammen, van daer af tot aen de een en twintig graden Noorder breette, zoo als hy mede andere Rivieren, Eilanden en Plaetzen, anderzins heeft vernoemt: aen boven gemelte Rivier zag hy veel voetstappen van oude en jonge naekte Menschen.

Men vind in deze na my benoemden Vliet veelderhande Visschen, waer van de afbeeldingen naer het leven gemaekt, onder my berusten, eene is gelijk aen den geen en, welke men elders in Oost-Indiën Paertshooft noemt, om dat de kop eenige gelijkenisse daer na heeft, wezende wit van verw, een andere is root en scheutig, de derde aerd is aen de Snoek in gedaente niet ongelijk, maer vleeziger en graeuw van verw.

De Hutjes waren pas twee of drie voet hoog, gemaekt van staekjes of kromme stokjes daer wat takken van Boomen en ruigte over, of tegen gelegt was, hebbende opening aen ae eene zyde, daer de Inwoonders in 't gemeen een vuur voor stooken, wes men by daeg alom rook, en by nacht vuur ziet. In deze onnoozele Hutjes vond men eenig bast van Boomen, dat zacht was, 't geen tot den slaep scheen te dienen om op te liggen.

Van deze Hutjes spreekt de Dag-lijst van een der Zee-luiden, die de tocht na dit Zuid-land bywoonde, aldus,de Hutjes op 't Zuid-land, tusschen een en dertig en twintig graden aen Hollandia Nova, zijn zeer zober, van een aerd van riet bedekt, de stylen zijn takken van Boomen, die in de grond gezet zijn, met het eene eind, en met het ander eind boven by malkanderen, geschikt. In deze Hutjes zijn kuilen in de aerde, gelijk de Hottentots aen de Kaep de Goede Hoop hebben, daer zy in leggen te slapen: men vond in 't Jaer 1697, graden van Visch in eenige dezer Hutjes, en een Iedere Tas, met stroo of gedroogt riet, aen malkander gehecht: Schipper Vlaming zag daer een mael op zeven en twintig graden Zuiderbreette, vyf Hutjes by malkander staen, omtrent een uur van strand, waer onder een dat van klei was gemaekt, hebbende een schuins aen twee zyden afgaende dak. Men zag 'er ook omtrent de Hutjes wel vuur koolen, of brandent hout, en daer Visch op, en aen leggen, om gaer te werden, en ook zommige Visschen daer al van gegeten was, waer van de graden overig waren, zoo dat de Menschen daer zoo vers van geweken waren: zy zagen voetstappen van groote Vogels, als of het Cazuarissen of Struizen waren, en grooter, ook van viervoetig gedierte, doch zagen die Dieren zelve niet, behalven dat eenmael uit het gebergte in 't water sprong en dook, een Dier als een Haes, met groote lepels. Meer Noordelijk als de eerste aenkomst, ontmoete zy tien naekte Menschen, pikzwart, doch het haair kort en gekrult, die alle vloden, en niet belopen konde werden, wat moeite men ook dede. De vuuren schynt het, dat tegen deze Hutjes gelegt werden, na dat de Wind waeit, als wanneer zy de opening daer ook na stellen, wezende aengemerkt dat het des nachts in dit gewest vry kout was, zoo dat het vuur dezen naekte Menschen nootzaekelijk schynt, behalven dat het hun dient, om de Vliegen en Muggen te verdryven, die de Menschen aldaer onlijdelijk quellen, gelijk onze Hollanders by ondervindinge hebben geleert: en is waerschynlijk, dat de Menschen zich aen de Oevers van de Zee alleen ophouden, om voedzel te zoeken, en dat de voornaemste verblyf plaetzen te Landewaert in zijn, en de Hutjes boven gemelt, maer voor korten tyd hen dienen: Dit Land schynt zich uit te strekken tot aen van

[p. 182]

Diemens Land, welke ik achte de Westelijkste hoek te zijn van Hollandia Nova, waer toe doet hellen, dat de grond een zelvige hoedanigheit schynt te hebben, zoo in gewassen, vruchten als geboomten, werdende een groote verandering bespeurt aen de overzyde van de Zee, of Golf die tusschen dit Land en Zeelandia Nova strekt, zijnde de Menschen op Zeelandia Nova van andere verw, en toedragt, en het Land in vruchten en gewassen onderscheiden. Dus ver uit gemelte byzondere Dag-lijst.

Men vind aen deze Kusten overtollig veel Schildpadden, en benoordelijk, of op twintig graden, werden de Hutjes die men echter daer weinig ziet, van klei of aerde opgemetzelt, alwaer het Land zeer dor en zandig is: zoo dat van de een en dertig graden af, tot de twintigste graed toe, dit Zuid-land, of Hollandia Nova, anders 't Land van d'Eendragt, dus genaemt, na het Hollands Schip van die naem, welk dit Land in 't Jaer 1616, 't eerst ontdekte, een woeste en dorre Zee-kust heeft, hoe Noordelijker hoe onvtuchtbaerder, en dorder, wezende op een en dertig graden schoone Bosschadie, en aengenaem geboomte, doch dicht aen Zee, weinig bevolkt: waer van misschien de reden is, dat aldaer gebrek van drinkwater werd gevonden, en de gewesten niet te vruchtbaer om van te leven: Vlaming vond op al den streek die hy langs liep, tusschen een en dertig en twintig graden, gansch geen vaertuig, zoo dat het schynt, de Inwoonders daer geen kennis van Scheep-bouw hebben.

Hy ontdekte, wanneer acht of tien myl te Landewaert in was gegaen, langs de Oever van de by hem ontdekte Zoute Rivier, na my benoemt, een hoog gebergte, en zag dat derwaerts veel voetstappen, zoo van volwassen Menschen als van Kinderen, strekte, mede docht hem beneden dat gebergte veel rook te zien, zoo dat waerschynlijk aen dien voet een groote verzameling van Menschen zal zijn: hy nam in beraet derwaerts te treden, maer in bedenken komende, dat reets acht of tien myl te Landewaert in waren, en dat de Schepen, vry diep in Zee ten anker lagen, op geen zeer veilige reede, en zorgende dat door een groote menigte Menschen omcingelt mogte werden, zoo nam rug-tret, hoewel veele zijns gezelschaps het naderen zoude hebben gewaegt, zoo als zy my mondeling hebben bericht, steunende op hun schiet geweer, en de angstvalligheit der Inwoonderen, die langs deze Kust zich onthouden.

Het is byzonder, of schoon men langs dit Land van Eendracht, of Hollandia Nova, daegs alom ontallijke rooken ziet opgaen, en vuuren by nacht, waer haertsteden zijn daer de Menschen zich onthouden, dat echter zoo weinig Menschen zijn gezien, het schynt dat de schrik hun alle op het minste gezicht, of gehoor van vreemt Volk dede vlieden, en dat zy rat ter loop zijn, en zich in 't geboomte wisten te verbergen. Men zag op zeer veel plaetzen, Boomen gevelt, de zommige kruiswys over malkander leggen, en in brand gestooken, de reden daer van konde onze Zee-luiden niet bezeffen, wezende misschien mede veroorzaekt, om dat de Zuid-landers veeltyds vuuren stoken, en zich te rusten zetten, onder tegen de Boomen aen, die dan daer door in brand raeken.

Ook vond men kuilen gegraven, daer aen gezien konde werden, dat zich Menschen onlangs daer in verhouden hadden, zoo dat na allen schyn deze Zeekust, niet als van woeste, naekte Menschen is bewoont, zullende misschien de meest gezedenste Menschen te Landewaert in woonen, van wien aen ons tot noch toe geen kennis is gekomen, wy hadden wel gelast dat men of by koop, of vrywillig eenige Inlanders overvoeren zoude, tot leering van de Nederlandsche spraek, om zoo van alles verslag te konnen doen, doch dit is mislukt, en blyven wy in de zelve duisterheit als voorheen, niet wetende waer zoo veel Nederlanders, die aldaer voor dezen gestrant zijn geweest, mogen zijn vervaeren, 't zy zy gedood, of wel misschien diep in 't Land vervoert, en noch by leven zijn: de achter Kust van dit Land is noch van geenig Christen ooit bezocht, of bezien, doch zullen na waerschynlijkheit alle de Inwoonders even zwart, en woest zijn, aerdende naer den geenen, waer van zy geloofelijk voor het grootste deel zijn gesprooten, te weten van de Volkeren uit Nova Guinea, Molukkes, enz.

Dit Hollandia Nova schynt op veel plaetzen verdronken Land te zijn. De grond meest ziltig is, zoo dat zoet drinkwater qualijk te bekomen, in de kuilen die de Inlanders gegraven hadden; om water te scheppen vond men meest overal Boom-bladen en Boom-spruiten leggen, die het scheen daer gelegt waren om het water te beteren, of de ziltigheit te weeren. Oesters en Krab-

[p. 183]

ben vond men aen de Zee-kusten overtollig.

De Kust tusschen een en dertig en twintig graden, is wel niet zeer vuil, doch daer staet een zware branding tegen aen, en groote Zee.

Het Gras dat men hier zag op 't Veld, was rondachtig van bladeren.

Volgens bericht van onze Zee-luiden, die het Zuid-land, of Hollandia Nova bezogten is den afgank van de Zuid-landers, als der Dieren, zoo dat oordeelen dat zy Gras, Vruchten en Bladen nuttigen.

Als men graeft, ontmoet men in het eerst zoetachtig water, doch dieper gravende, is het zout, 't geen verwonderens waerdig is, en een onkunde overlaet waer de Menschen aldaer hun drink-water bekomen: waerom deze Kust met geen voordeel aen te doen is.

Men vond in hunne Hutjes, houtjes die om vuur te verwekken, na het scheen, gebruikt werden: deze Hutjes zijn buitewaerts met schoon wit riet los en door een gevlochten, daer op gelegt, gedekt. Zy zijn maer twee of drie voeten hoog: Zout vind men daer aen Strand in overvloed, ook Mastik en Wierook te Landewaerts in.

Men heeft my mede gebragt zeekere groote Boonen, die de breette van een groote duim, de lengte van derde half duim, en de gedaente van een hier Landsche Turkfche Boon hebben, de verw is tusschen geel en wit: in deze Boonen verhout hem een Noot, die aen den Karsteng niet ongelijk is, maer gegeten, wel niet onsmakelijk is, maer een draeyng in 't hooft verwekt, die na zotheit gelijkt, want de Zee-luiden die daer van aten, langs de aerde kroopen, en onbezonnen gedaenten maekten, het geen twee dagen duurde, waer na zy weder wierden herstelt: de bast is vry hart, en ga et leeder te boven, gelijkende na hoorn; de Pit of Noot rammelt daer in, en is merkelijk kleinder als de uitterste bast, het geene het inkrimpen door droogte schynt veroorzaekt te hebben.

Het is gebeurt in den Jaere 1698, dat aen de Manilla is komen te belanden, ('t welk, en eenig volgende verhael hier in lassche ter gelegenheit, dat van de Zuidlanden handele) een vaertuig, dat aldaer door storm aengedreven wierd, 't geen Zeilen van Boom-bladen hadde, daer acht Menschen in zaten, drie Vrouwen en vyf Mannen, zy hadden tot haer spys eenig Rys, en Boom-wortels: de kleeding der Mannen was een geweven lap van Boom-bast of schors van den Plantanus, tot aen de navel van de schouders af, om den rug geslagen, het onderlijf was naekt, uitgenomen de schaemte, met bladeren bedekt, van gemelte Boom, die de grootste bladeren geeft aller bekende gewassen, en om zijn laegte misschien beter een heester of plant als Boom genaemt werd: de Vrouwen zijn gekleet van den navel af, tot op de heupe, met rokskens van gemelte stof als de Mannen: in acht dagen quam dit vaertuig in Zee gedreven, van Eilanden tot die tyd toe, by alle Europiaenen onbekent, zy wisten zoo veel te beduiden aen de Spangiaerts, dat zy quamen van Eilanden, gelegen tusschen de Ladrones en Manilla, doch weinig Zuidelijker, zy waren zeer omgankelijk, verzochten dat de Spangiaerts haer Wooningen en Eilanden wilde komen bezoeken, zoo als door Priesters en eenige weinige Waereldlijke perzoonen is geschied. Ter tyd als Jacobus de Mimbela, Dominicaner Monnik, geboortig uit Arragon, en Joannes Antonius, uit de ordre van St. Augustinus, gebooren tot Madrid, van daer verreisde, in den zelven Jaere 1698, die my zulks mondeling hebben verhaelt, dies men der bevindinge in Europa noch niet en is bewust; zy wisten redelijker wyze de Kaert van haer Land te beduiden, welke uit haer mond wierd opgestelt, wisten elk Eiland by haer naem te noemen. Deze Menschen gingen in heusheit en kennis die der Eilanden Ladrones, verre te boven: zy beduidede dat hun Vaderland bestond uit een regel van Eilanden, Zuide en Noordelijk gestrekt leggende, daer een Koning over was, hare spraek had eenige gemeenschap met de Inwoonders van Ladrones, en die eeniger Philippinsche Eilanden, welke weder met het Maleis eenigzins overeen komt: zoo dat zy ten deele verstaenbaer waren. Het is gebeurt voor eenige Jaeren dat drie Spangiaerts aen een der Ladrones Eilanden zijnde blyven staen, twee daer van een klein vaertuig hebbende gebouwt, daer mede de Zee over gedreven zijn, tot naer Manilla, kiezende; de derde die een Wyf te dier plaetzen genomen hadde, aldaer te verblyven: zoo als mede op een ander tyd, een Boot met tien Man roeyende, dat water over gestooken is. Het Eiland Gujana, Vana en noch een of twee andere der Ladrones, zijn door de Spangiaerts beslagen, die den Inwoonders het Christelijk geloof in scherpen.

[p. 184]

Een Japansch vaertuig van de Japansche Kust afgedreven tegen wil der Stuurluiden, belande in 't Jaer 1691 aen Manilla; de Japanders wetende dat zulks op lijf-straf tot harent verboden is, want die in Japan uitlandig is geweest, en weder te huis komt, de straffe des doods schuldig werd verklaert, hebben den Doop en het verblyven onder de Spangiaerts verkooren, en het heim keeren achter gelaten.

De Philippinsche Eilanden, die door de Spangiaerden bewoont of beheerst werden, zijn twintig in getal, doch het volkomen getal, beneffens de naby gelegenen het getal van eenige honderd gezegt werden te overtreffen, hoewel veele en wel de meeste onbewoont en zeer klein zijn, gelijk in de Kaerte mede niet gelegt zijn de Eilanden, welke tusschen Siam en Manilla, volgens verhael gemelter Priesteren aen my gedaen, gelegen zijn.

Zeeker Spaensch Bevelhebber, genaemt Ferdinandes, vong onlangs een Reis aen te Lande van Nova Mexico, uit byzonder inzicht, profyt en belang, kiezende een weg niet verre van de Zee Noordwaerts, doch de woestheit van gewesten, en wreetheit van Volken die hy ontmoete, heeft zijn Reis na dat tot op zeven en veertig graden was gekomen, gestaekt. De Mannen dragen aldaer steenen door de Lippen en Neus, waren gansch naekt, blank van vel en root haairig. Het inzicht van dezen ondernemer was om uit die Kust, California aen te doen, daer te handelen, en was het mogelijk eenige overwinningen aldaer te doen; hy hadde aldaer ontdekt zeeker onbekent Beest, dat de groote tusschen een Kameel en Olyphant hadde. De Spangiaerts melden, dat California een zeer laeg en ongezont Land is, de bezittinge der Spaensche Regeeringe aldaer, werd gezegt op een klein Voor-eiland te zijn, en voor eenigen tyd bestaen te hebben, in omtrent twintig Man.

Men heeft my bericht, hoe den Onder-koning in Manilla steeds last geeft aen de Bevelhebbers van het Schip, 't geen Jaerlijks van daer naer Acapulco vaert, dat zy hun streek of vaert hebben te nemen om de loop der tegen Winden naer Amerika te meiden, (want de zelve altoos op twaelf of dertien graden, en hooger, alwaer de Schepen van Acapulco passeeren, uit Amerika waeit, werdende die togt in drie Maenden met voor wind afgelegt, doch de Reis van Manilla naer Acapulco, vereist veel meerder tyd, en spat tot vyf, ja zes en zeven Maenden, en langer zomtyds uit.) Langs het Ooster gedeelte van Japan, of der zelver Voor-eilanden, en zoo op te stevenen, naer de veertigste graed Noorder breete, als het een klein Schip is, en mede wanneer het groot is, tot omtrent op de vier en veertigste graed, als zy dan die graden hebben bereikt, eerst eenige tyd op de zelve hoogte voortzeilen, en dan al zachtjens de steven weinig Zuidelijk wenden, tot naer het Noorder einde van California, by welke Kust zy langs, en die in 't gezicht loopen, en zoo het over na Acapulco zetten. Het Noordelijkste Eiland der Ladrones verkennen zy, op deze Reize veeltyds, en steeken dan Noordelijker op: hoe Noordelijker, hoe quader weder, en meer stormen men daer heeft: dat zy wydprs op veertig graden of wat hooger zijnde, en gebrek van water, hout, of levens middelen bekomende, teloopen hebben Noordwaerts, daer altoos Land te ontdekken is, 't zy dat het een vaste Kust is, of wel Eilanden, 't geen men in 't zeeker niet kan zeggen, dat men aldaer op gemelte hoogte steeds of dikmael kroos, en ander dryf goed van bladeren, struellen, enz. ontmoet: welk kroos Bonette, na de gelijkheit van hoedekens, werd genaemt, zoo als zulks dat woord in 't Spaensch beteekent: dat de Zee-luiden het zelve ziende, vreugde scheppen, en zich een behoude Reis verbeelden, om dat zy alsdan verzekert werden buiten de geduurige tegen wind te zijn. De reden waerom de groote Schepen hooger de Noord zoeken als de kleine, is my niet te recht bewust, doch werd gemeent zulks te geschieden, om dat Noordelijk de meeste wind is, die de grootste en zwaerste Schepen beter van doen hebben, als de kleine Schepen, die het daerom wat meer om de Zuid houden: eenige millioenen werd dit Schip van Acapulco Jaerlijks waerdig geschat. Zeeker vermaerd Zee-hopman Endaja genaemt, welke noch te dezer tyd met groot aenzien in de Manilla zich op houd, heeft verhaelt, dat hy omtrent op de veertig graden tusschen Manilla en Acapulco Land heeft ontdekt, doch of het een Eiland of vast Land was, bleef hem onbewust. Hy vond 'er water en eetbaere wortelen. Vader Jacobus de Mimbela heeft my verhaelt, dat hy met een Scheeps Kapitein, die voor weihig tyd het Schip van Manilla na Acapulco bevoer, gesproken heeft, welke op de veertig of vier en veertig graden, Noordelijk aen Land ware geweest tot haling van water, doch dat de lengte hem onbekent was, dat hy daer goed hout

[p. 185]

had gevonden, ook zeekere eetbaere wortelen en Graen-voedzel, in Europa of elders in Indiën onbekent: dat het Land aen de Zee-oevers niet bevolkt was, maer wel te Landewaert in.