Noord en Oost Tartarye

Bericht wegens het Landschap Jesso of Ezo, volgens zekeren Brief van den Vader Hieronymus de Angelis, geschreven in 't Jaer zeftien honderd twee en twintig.

HEt is, zeit hy, vyf of zes Jaeren geleden, dat ik schreef aen de Vader Hieronymus Rodrigues, toen ter tyd Generael van ons gezelschap in Japan; (wanneer Godt my de genade had gedaen van het licht des Heiligen Euangeliums in het Ryk Jesso te brengen) hem deelachtig makende de byzonderheden, die ik aldaer hadde verstaen. De Vader Jakob Carvaillo schryft 'er ook van, in 't Jaer zestien honderd en twintig, als aldaer neffens my gearbeid hebbende. Maer om dat de Vader François Passeco, die onze Overste was, in Nangazaki, my te kennen gaf, dat onze. Overheden in Europa meerder kennis van het Land Jesso begeerden te hebben, zoo ben ik het voorleden Jaer derwaerts getoogen om de Christenen, die wy aldaer gelaten hadden, te biechten: en ik nam, tot Masumay, een Stad in Jesso, bericht van eenige Japanders, die aldaer woonden: als mede van eenige Inboorlingen van Jesso die de Japansche Taele verstonden.

Ik was dan tot noch toe van meninge, zoo als by mijn voorig schryven heb bericht, dat Jesso geen Eiland, maer een Uithoek van Tartarye, en tegen over een gelijken Uithoek van Nieuw Spanje, Quivira genoemt, was: zoo dat de Straet Anian, tusschen Tartarye en Quivira door gong, en dit om deze redenen. Die van Jesso wilden verzeekeren, dat, als men gaet van Matsumay te Lande, Oostwaerts, of nae de Oostersche Zee, die zy Figati noemen, men tachentig dag reizens noodig heeft, eer men aen de Zee komt: en gaende uit de zelve Stad Matsumay, West aen, om de Westersche Zee te vinden, die men hier Nixi noemt, men zestig dag reizens noodig heeft. Waer uit ik dan besloot, dat Jesso geen Eiland, maer de uit-

[p. 144]

terste hoek van Tartarye was. Want tot noch toe heeft men zulken grooten Eiland in de Waereld niet gevonden: jae zoude Iesso tot een groote van vyf Maenden reizens in de lengte, zoo als misverstandelijk gezegt word, uitgestrekt leggen.

Doch na dat ik my op alles bevraegt, en rypelijk al het geene dat ik gehoort had, overleid had, vond ik waerschynelijker te zijn, dat het Land van Iesso een Eiland was: eerstelijk, dewyl Iesso ten Oosten en Zuiden aen de Zee stoot: en ten Westen van Iesso, daer het Landschap Tesso leit, ziet men oogschynlijk ook water, en daer over een ander Land, doch zoo na by, dat daer op de Paerden van ander gedierten t'onderscheiden zijn. Dit Landis evenwel aen die van Iesso onbekent; want om de snelheit van 't Water durven zy daer niet over, en aen dat Land vaeren; te meer, om dat in 't zelve Water zeer groot Riet wast, 't geene door de snelle drift van 't water, zomtyds onder geraekt, en dan, met een gezwintheit, weder opryft: zoo dat de Jessosche booten, welke zeer licht en klein zijn, daer door, in het overvaeren, lichtelijk zouden omgeworpen worden.

Indien deze Waterplas, bewesten tusschen 't Jessosche Landschap Tesso, en beoosten tusschen de overgelegene Kust of Land, enkelijk een Baey of Inham van de Zee was, zoo zoude net Water daer⁺ zoo shel niet kunnen loopen. Ook moet, dewyl dit Water aldaer tusschen beide zulken snellen loop heeft, uit den Noorden, nootzaekelijk benoorden Jesso mede Water of Zee, en by gevolg Jesso een Eiland zijn.

De tweede reden, die my hier toe beweegt, is, dat men in het Landschap Jesso van geenen Tencado, of alleen heerschenden Opperheer, wien alle d'anderen gehoorzamen, weet: maer zoo Jesso een⁺ Landschap van Tartarye, of aen het zelve vast was, zoo zoude zulks aldaer bekent ven zijn: want het is een bewuste zaek, dat in Tartarye een Opperheer is, genoemt de Groote Chan. Vermids dan in 't Land van Jesso ieder een zijn eigen Heer over zijn Huis is, en op het hoogste over eenige weinige Slaven of Knechten gebiet, zonder dat d'een Mensch van den anderen afhangig is, noch dat zy alle te gelijk een Opperhoofd erkennen, zoo word by my daer uit vast geoordeelt, dat Iesso een Eiland is, afgescheiden van andere Ryken: en deze Inwoonders met niemand buiten dit Land, onmiddelijk eenieen handel of gemeenschap hebben. En deze dan zijn de redenen, waerom ik geloove, dat Iesso een Eiland, en geen vast Land is.

Het konde echter wel zijn, dat benoorden Iesso alleenlijk eenige Water-streeke of Zee-straet was, die het zelve van Tartarye afsneet: en dat den overvloed van het Water d'oorzaek was, dat dit aldaer zoo snel liep. Doch d'Inwoonders van Iesso, die zoo van Oost, als van West, zomtyds in de Stad Matsumay komen, bekennen, en hebben ook my dikwils gezegt, dat zy van dit alles niet zeekers wisten.

Wat belangt den aerd der Inboorlingen, die zijn grof en grooter van lichaem, als de Menschen in 't gemeen zijn: meer hellende na de blanke als bruine verwe. Zy dragen lange Baerden, zomtyds tot aen den middel toe. Hun hoofthaair scheeren zy, van vooren, half af, zoo dat zy aen de slaep van 't hoofd gansch geen haair hebben; maer wel van achteren, daer zommige van hen het zoo lang dragen, als de Japanders. Zy hebben in 't gemeen de Ooren doorboort en, in plaets van Pendanten, dragen daer Zilvere ringen in: maer die geen Zilver hebben, dragen daer een vlok Zyde deur die lang afhangt. En dit doen zoo wel de Vrouwen, als de Mannen.

Jong en Oud, Vrouwen en Mannen, drinken alle Wyn, inzonderheit als zy tot Matsumay zijn, en dat in groote overvloed. Hunne Rys mengen zy met zekere Olie van een Visch, Todonoeno genaemt, welke belet, als zy die onder, of kort voor, en na het drinken nuttigen, dat de damp van den Wyn zoo haestig of zooveel niet na de herssenen stygt. Men zietze zomtyds, van dronkenschap, langs de strafen gaen slingeren, zonder aat echter de herssenen ontroert zijn.

De kleederen, zoo wel van Mannen als Vrouwen, zijn lang, der Aenzienlijkste perzoonen, met Zyde doorwrogt, beleit met çieraet van Kruiszen of Roozen van de zelve stof, zoo klein als groot. Hunne stoffe zijn van Zyde, Kattoen, of Linnen: maer die der geringste Luiden van Beeste Vachten, Vis-huiden, en slecht gewevene stoffe. Ik vraegde hen hoe het was, dat zy zoo veele Kruiszen op hunne Kleederen droegen? 't gene zy zeiden te zijn om te toonen, datze vrolijk en opgeschikt waren, zonder te weten, waerom zy eerder dit teken van een Kruis, als iets anders hadden verkoren.

Tot Wapenen gebruiken zy Pylen, Boog, Lançen en Zwaerden, die niet grooter zijn, als een gemeene Japansche Pook. In plaets van Harnaszen, gebruiken zy Rokken, als gemaliede wambaszen van kleine plankjes by een gezet, 't geene belacchelijk is in 't aenschouwen. Zy hebben vergiftige Pylen, waer van iemand, gewont zijnde, nooit geneezen kan worden. Zy zijn zeer twistgierig, echter dooden malkanderen zelden.

+ Doch dit gevolg zo zeker niet te zijn, aen te wyzen is.

+ Ter tyd als dit bericht is geschreven, heeft men misverstandelijk geoordeelt dat buiten Sina een grooten Chan, of allen gebieder over geheel Tartarye was heerschende.

[p. 145]

Tot Matsumay werd veel gedroogde Visch, ook Haring, Zwanen en Kranen, zoo levendig als dood, en ook gedroogt, als mede Valken, en ander gevogelte, te koop gebragt. Walvisschen worden daer mede gevangen, en de Visch, Todonoeno Voornoemt, waer van het vel ruighaairig, niet ongelijk dat van een Verken, en vier voet lang is. Deze Visch is aldaer veil voor een zeer geringe prys.

Zy handelen met geen Goude of Zilvere munte; maer verwisselen hunne waeren tegen Rys, Kattoen, Gaern, Linnen en Stoffen, of ook wel tegen gemaekte Kleederen.

De Heer van Matsumay verzeekerde my, dat de Inwoonders van Jesso Vischvellen, die zy Raccon noemden, aen drie Eilanden, niet verre van hun Land gelegen, quamen koopen: waer van d'Inwoonders geen Baert, en een zeer verschillende Taele met die van Jesso hadden; doch hy wist niet of die Eilanden bezuiden of benoorden Jesso lagen.

Wat de kennis aengaet, die zy van d'andere Waereld, en het toekomende leven hebben, de zelve is zeer klein of niet. Zy eeren eenigzins de Zon en Maen, als de twee voordeeligste lichten; behalven noch eenige Berg en Zee-duivels: want alzoo zy zich meest in 't gebergte, op de Jacht, en met houthakken, en ter Zee, met de Visscherye erneeren, zoo hoopen zy daer door veel vangst te krygen, en nooit gebrek van hout om te branden of te bouwen, te zullen hebben.

Zy hebben noch Bonzen, of Offerpapen, noch Tempels, of eenig plaets, daer zy by een komen, om van hunne zaligheit te handelen. Niemand onder hen kan leezen of schryven.

Elk onder hen heeft twee eigen en wettige Vrouwen, doch zommige echter maer een; hoewel 'er noch veele gevonden worden, die, op de Sineesche wyze, byzitten houden. Als de Man gestorven is, begeeft zich de Vrouw veeltyds ten huize van den Schoonvader, of by iemand van des Mans vrienden, onder beding, dat zy er nooit uit zal gaen, of hertrouwen.

Een Vrouw, die in overspel bevonden is, werd het hoofdhaair afgeschooren, op dat zy daer over bekent zoude zijn: en den overspeelder, of den geene, waer mede zy de vuiligheit bedreven heeft, van zijn degen berooft, en al zijn lijf-çieraet, door den beleedigden Man, of door zijn vrienden, zoo dikwils als zy hem ontmoeten, afgenomen. Dus verre de Jezuit Angelis.

In zeekeren Brief, dien de Vaders Jezuiten, omtrent den zelven tyd uit Japan hebben geschreven, zijn deze woorden in 't Latyn te leezen.

Etiam tertium peragrarunt regnum Jesso, quod Japoniae ad Septentrionem confine est, sed freto disterminatur, cujus est imprimis undarum incitata vis & rapidus impetus.

Dat is:

En nu ten derden hebben zy (te weten, de Jezuiten) het Ryk Jesso door gereist, dat ten Noorden aen Japan paelt, maer door een Zee-straet gescheiden word, alwaer een byzondere snedige vloct, en ras van Zee-water gaet.

In de beschryvinge der zaeken, die op het stuk van Godsdienst in Japan, in den Jaere zestien honderd vier en twintig, voorgevallen zijn, vind men, dat zeeker Priester het Roomsch geloof in Matsumay gepredikt heeft: en dat een ander Priester, genaemt Jakob^*, een Portugees, twee mael, omtrent den Jaere zestien honderd en zeventien, in het Ryk Iesso is overgegaen geweest, en de eerste was, die aldaer ae Mis dee.

Het is aenmerkens Waerdig in den boven gemelten Brief van Angelis, 't geene van het groote Riet in de Zee word aengeroert. Want dat zoodanig Riet aen de Oostelijkste Oevers van Asie groeit, is my, over Tartarye, mede bericht.

Het blijkt waerschynelijk, dat de straet de Vries, de zelfde doortogt of doorvaert is, die van ouds Anian genoemt is: en men vind daer noch een hoek, by d'Inlanders Aniwa of Ania geheeten, 't geen van het woord Anian weinig is verschillende.

Het is mede aenmerkens waerdig, dat aen deze Zee-oorden of Kusten, zelfs in Zomer-en Hooi-maend, als de Nederlandsche Schepen aldaer zijn geweest, het steeds mistig weder was; zoo dat men niet verre van zich konde zien; het geene in de Tartarische Zee, en by Nova Zemla, mede op dezen tyd alzoo word bevonden: 't welk de Schipvaert aldaer zeer bezwaerlijk, zoo niet, ondoenelijk maekt.

Volgens bericht van Philips Iakobsz. de Bakker, die in het Jaer zestien honderd drie en veertig, voor Onder-stuurman, op het Schip Kastrikum, tot ontdekking van Katay, of Tartarye, afgevaerdigt was, vallen beoosten Iapan, en na de Kust van Iesso toe, zeer veel Walvisschen die gemeenelijk van 't Noorden nae het Zuiden ewemmen, gelijk hem op de hoogte van Gissima of Cissima, een ontallijke menigte, ontmoete. Kabeljauw, Rog, en andere Zee-visch wierd ook,by het Scheepsvolk,

* Waer schynlijk Jakob Karvaillo.

[p. 146]

op de Japansche Oost en Noord-kust, gelijk hier te Lande, veel gevangen.

De meest uitstekenste hoek van Iesso, tegen over de Noordhoek van Iapan, schynt, volgens bericht en aenteekening van den gemelten Onder-stuurman, te leggen opde hoogte van 41 graden 24 minuten.

Aldaer zagen d'onzen, in Zomer-maend, de Bergen met Sneeuw bedekt. Op 42 graden, 45 minuten, voor 't Land van Iesso, omtrent een half myl buiten de wal, ontmoeten zy een vreemt vaertuig, daer in twee Mannen klein van stal, en een Jongen waren, met Linnen Rokken gekleed. Zy waren ruig van Haair en Baerd, en hadden Pyl en Boog, als ook een Houwer, die met Zilver beslagen was. Hunne Messen hadden hechten, met Zilver ingeleit: en zy zelfs droegen Zilvere ringen in hunne Ooren. Zy wezen na verscheide plaetzen, en noemden eenige, als Ieras, Takapsia, Cierarka, en Coetsiore, of Oetsoeyra. Na voorgeven en beduiding van die Mannen, graeft men 'er het Zilver uit het gebergte.

Op 43 graden 8 minuten, ontmoeten zy de hoek aen 't vaste Land van Iesso, die met Boomen bezet, hoog, slecht, en essen Land was, en by hen de Kaep va Manshooft genaemt wierd. Aen de Zuid-zyde van deze Kaep leid een Rif, omtrent een half myl buiten de wal in Zee. Alhier vonden zy, in Zomer-maend, omtrent op 43 graden en 24 minuten, zeekere gebrokene Eilanden, die zy de Piscadores, ha gelijkenis der andere Eilanden van dien zelven naem, noemden: alwaer hen drie vaertuigen met Volk aen boort quamen, hebbende meest al Zilvere ringen in de Ooren, en twee groote Otters vellen by zich. Deze luiden, zegt hy, achten het Zilver weinig, hoewel andere willen, dat zy deze stof, in zonderlinge waerde houden. Het was daer dagelijks zeer mistig en koud.

Op 44 graden 30 minuten, zagen zy weer zeer hooge Bergen, met Sneeuw bedekt: zijnde die de West-hoek van het Staten Eiland. Zy vernamen een zeer snellen Stroom uit de Straet de Vries schieten.

Aen de Kaep de Vries, op het Staten Eiland, is het Land zeer hoog.

Op 46 graden 9 minuten, wierd het Compagnies Land ontdekt. Daer omtrent komende, ontmoeten zy veel gevogelte in Zee. De Zee was aldaer zeer onstuimig, en raefde geweldig tegen de Klippen aen. Zy bevonden daer groote raveling van Stroomen en hol water. In 't Zuid-zuid-oosten zagen zy, uit het Compagnies Laad, een groote afwatering in Zee, als ook groote Klippen, en achter het zelve Land zeer hooge Bergen: en, na het Zuid-westen te zien, een zeer effen Land: op welk Land zy dochten Mineralig gebergte te zien.

Daer wast veel wilde knooplook, 't gene zy meenden een teeken van Minerael of Metal-erts te wezen. Alhier zonden zy eenig Volk aen Land, dat veelderlei moes-kruiden, als Zuuring Knooplook, en ander slag, plukte. Zy vonden, alsze op het Land traden, aldaer, een Houwer in de Schede, aen een pael hangen, en een geraemte van eenen Mensch, in een hutje leggen. De Houwer was met Zilver overtrokken, en het Schild, dat tegen de hand aen komt, van root Kooper: gelijk de Houwers van Iesso gemaekt zijn.

Zy vernamen alhier geen Menschen. Van waer het genoemde Geraemte en de Houwer gekomen mogt zijn, is onzeker: alzoo de Japanders, dien Iesso niet wyder, als tot aen de Kaep Manshooft, bekent is, zich in deze woeste Zeen niet derven begeven, en tot hier toe nooit vaeren. Misschien was de Man van dit geraemte over het Staten Eiland uit Iesso aldaer gekomen, en onder een hut gestorven, of wel diep uit het Compagnies Land gekomen: of veellicht van een ander Schip (schoon men geen kennis heeft, dat voor deze onze Hollanders, of ooit Europianen hier zijn geweest) aen Land blyven staen, en aldaer gestorven: of te Scheep gestorven, en aldaer dus neder gelegt. Dat de Houwer met het Schild opgehangen was, schynt met voordacht geschied te zijn, en iets te beduiden.

Van hier namen zy wat steenachtige Aerde mede, gelijkende wel witte volaerde, welke, dikwils gewasschen zijnde stukjes Metael, als spelde-hoofden, uit gaf, die zy oordeelden Zilver te zijn.

De Stroomen bevonden zy hier Zuiden en Noorden te loopen; doch meest om de Noord.

Onze luiden zagen hier veel Vossen en Vogelen, en een Beer: maer geen andere Beesten.

Zy richten alhier een pael op, daer het wapen van Amsterdam op gehouwen was, en namen 't Land alzoo voor de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappy of Compagnie in bezit, en schooten daer op het geschut en al de handbussen los: gelijk zedert ook het zelve by d'onzen en alom het Compagnies Land genoemt is.

Zy ontdekten op 44 graden 50 minuten, op het Land van Iesso, eenen zeer hoogen Berg, dien zy de Piek Antony noemden, hebbende rondsom den top of spits eenen omgang, als of die van een Tooren

[p. 147]

was. Deze Piek word wyt en verre uit Zee gezien.

Op de zelve hoogte, benoorden, vonden zy menigte van Boomen, ook schoone Valeyen en afwateringen in Zee.

Op 44 graden 42 minuten, aen Land komende, wierden van de Inwoonders wel onthaelt. Voor Rys ruilden zy heilbotten en Traen: en vonden daer veel Zuuring en alderhande groente. D'onzen vongen hier mede veel Heilbot, en andere gemeene Bot, Zalm, Haringen Kabeljauw, en op eenige plaetzen Oesters. D'Inwoonders wisten ook, zoo hier, als op andere plaetzen, veel Walvisschen te vangen.

Hier omtrent bewezen d'Inwoonders groote vriendschap aen de Hollanders. De Vrouwen zijn 'er eerbaer, en houden haer lichaem bedekt. Haere kleeding is van Otters en andere Vellen, die zy in waerde houden, en zijn zeer tot de Koophandel of ruiling gertegen. Voor een Byl gaven zy een Otters vel.

Aen Strand, by den grooten Berg, de Piek Antony genaemt, en benoorden de zelve, zagen de Hollanders niet meer als negen perzoonen, zoo Mannen, als Vrouwen en Kinderen: maer vonden daer menigte van Greene, Vuure, Berke en Ypen-boomen, bequaem voor Jachten, om Masten, Roers en Stengen van te maken.

Alhier vonden zy een Inham van de Zee, eene Rivier niet ongelijk, die zy de zoute Rivier noemden.

Van deze plaets staken onze luiden Noordwaerts op, tot verdere ontdekking van de Tartarische Kust, in gevolge van hunnen last; schoon eenige uit hen oorbeelden, men behoorde het Compagnies Land, en het Land van Iesso beter te onderzoeken.

Op 45 graden 30 minuten, zagen zy Land, en een zeer groote Valei: en aen wederzyde van de Valei hoog Land, en ver in 't Land zeer hooge uitsteekende Bergen: welk Land de vlakke Bocht by hen genoemt wierd. Zy zagen aldaer des nachts veel vuuren op 't Land.

Op 46 graden 40 minuten, zetten de Hollanders het Schip voor de wal, alwaer zy menigte van Praeuwen aen boort kregen, die hen veel versche en gedroogde Zalm bragten, en aen hen tegen Rys, Yzer, en oud Linnen ruilden. Dit Volk had ook Houwers, met Zilver beslagen, en droeg groote Zilvere ringen in de Ooren. In een der Praeuwen was een Vrouw, die een keten van Zee-groene Koraelen om haer Hals had, daer tusschen beide Zilvere ringen waren: welk Korael geloofelijk is, dat of uit Japan, of van hand tot hand uit Tartarye aldaer is over gebragt.

Ten Anker leggende, quam 'er een hoop volks aen boort, dat een bejaerden blinden Man by zich had, dien het zeer eerde en ontzag. Deze oude blinde Man, eer hy weer nae Land voer, hief zijn handen op, en deed over 't Scheepsvolk een lange rede, die d'onzen niet verstonden. Waer nae deze luiden met haeft nae Land roeiden, en quamen des anderen daegs wederom, wanneer de blinde Man een Zyde Rok aen had, daer merk-letters op de rug stonden. Zijn makkers gaven aen ons Zee-volk veel Zalm, en bewezen hen alle vriendschap. Voor een half voet lengte van een Yzere hoep, kreeg men vier Zalmen. Wanneer aen deze luiden twee Zilvere Spaensche Realen, voor vier stukjes van een yzere hoep, ieder stukje een vinger lang, die zy tegen d'onze voor Zalm geruilt hadden, daer nae weer gebode wierde, wilden zy die daer voor niet aennemen: jae hoe veel Zilver men hen ook aenbood, zoo verkozen zy altyd het Yzer voor het Zilver, lachten, en hielden het Yzer schuil, als zy 't in hun handen kregen. Waer uit te bespeuren, dat in deze gewesten geen Yzer valt, of veel te vinden is.

De voorfz oude blinde Man zal zekerlijk een Paep of Priester zijn geweest: en is waer, dat in Tartarye de Astakken en Kirgizen, de blinde Papen, dier veele zy daer hebben, de meeste eere aen doen: zoo dat zich veele hierom, en uit Godsdienstigheit, zoo men zegt, doen blinden. En wie weet, of deze Landaert, (naer allen schyn, uit Tartarye gesprooten,) het zelve overgeloof, aengaende de blinde Priesters, niet ingezogen hebbe.

Deze Luiden waren graeg nae Zyde stoffen, daer voor zy Bontwerk en Zilver aenboden. Zyde stoffen waren aldaer, na het scheen, niet veel te krygen.

Gedroogde Haring of Bukking bragten zy in overvloet aen boort. De Zalm is, langs deze Kust, in groote menigte te bekomen.

Op 46 graden, 28 minuten, voor de wal dryvende, quamen menigten van Praeuwen aen boort, die Pelteryen, Traen en Visch bragten, hebbende al het Volk daer van Zilvere ringen in de Ooren.

Op 48 graden, 58 minuten, kreeg ons Volk weer zeekeren Man, met vyf andere perzoonen, aen boort, voor wien die ook groot ontzag hadden. Men zag menigte van Pelteryen by hen, als ook veel Veeren van gevogelte. Deze Man van aenzien, wierd met zijn gevolg ter maeltyd, aen de tafel gezet, en by d'on-

[p. 148]

ze onthaelt. Als hy eeten zoo, deed hy zijn gebed, gelijk de Christenen, met gevouwen handen: en had, naer allen schyn, eenige kennis van den Christelijken Godsdienst, dien hy, misschien in Iapan, van de Roomsche Priesters, of wel in Tartarye, aen de Rivier d'Amur, daer de Moscoviters zich neder gezet hebben, ingezogen had, of wel by overlevering en onderrichtinge noch behouden van die tyd af, dat aldaer de boven gemelte Christen Priesters zijn geweest.

Alhier zag men, in het laetst van Hooimaend, het Sneeuw noch op het Strand leggen.

De Hollanders zagen op Strand leedige huisjes: als ook gevogelte en Zee-robben in grooten overvloet.

Als het Schip Kastrikum langs de Kust van Iesso zwerfde, zonder meer Noordwaerts op te kunnen komen, en het zelve schadeloos was, waer door het Voik gevaer liep van te zullen blyven, staekte men de Reis, keerde wederom, en zette het de Straet de Vries weer door. En is te bespeuren uit het dagverhael, dat de onzen veel spoediger om de Zuid, als om de Noord zijn gezeilt, 't geene de winden toe te schryven was.

Op 42 graden 45 minuten, quamen zy aen de Zuidelijke zyde van Iesso weder aen Land: alwaer hen de Inwoonders veel Roozen en Appelen, zoo groot als Mispelen, aen boord bragten: als ook Visch en Oesters in overvloed. Hier had al het Volkwederom Zilvere ringen in de Ooren.

Men vond hier geen Hoenders, Ganzen noch Enden: mede geen Verkens, Schapen noch Kalkoenen.

Het Gras was aldaer zeer hoog gewassen, zoo dat men door het zelve qualijk konde gaen. Daer wiessen in 't wild veele Moerbezien, Druiven, Braembezien, Okker-nooten, roode en witte Aelbezien, Kruisbezien, en Provensie-roozen.

Alhier ging Eb en Vloet in Zee; doch hielden geen gestadige Ty.

Aen den Japanschen Keizer zoude Jaerlijks, Zilver van hier in erkentenis gezonden worden; hoewel het Land van Japan zelve zoo Zilver, Goud, en Koperryk is, dat, alwaer men geen Boomen ziet wassen, men wel verzeekert mag zijn, aldaer Minerael in de grond besloten te zijn: ook zijn menigte van Mynen ongeopent, alwaer de Keizer een pael doet oprichten, en met een kleine wacht van een man of twee, het bezetten, op dat niemand de zelve aenroere.

De Japanders bragten daer voor Koopmanschap, Byltjens, Tabak, Houwers, en andere snuisteryen, vermangelende die tegen Pelteryen, Traen, en Walvischspek aen d'Inwoonders. En of schoon de Nederlanders hier geen tam of wild Vee zagen, zoo wierden hun echter Elandsvellen en Harts-hoorens vertoont.

Matjes, gelakte Kopjes, en een Houwer, bragten de Inwoonders van deze plaets aen boord, schenkende den Bevelhebber van het Hollandsche Schip, (die daer tegens iets anders aen hen gaf) verscheide Kleetjes en Kopjes, welke, naer allen schyn, aldaer niet gemaekt, maer van elders ingebragt waren.

Terwyl het Schip Kastrikum aen d'opgemelte plaets lag, quam aldaer een vreemt vaertuig uit Zee aen, waer van het Volk beter gekleet was, als dat d'onzen tot noch toe gezien hadden, dragende mede, als de anderen, Zilvere ringen in d'Ooren, zijnde aengegort met Houwers. Het was geladen met gedroogde Visch en Velwerk, en hoorde tot Coetsiore t'huis.

Van Iesso d'onzen dan t'zeil gaende, op de hoogte van Kaep de Groen, staken zy na de Noordhoek van Iapan over, en vernamen onderweeg, een zeer snellen stroom, om de Noord. En dus verre uit het verhael des Onder Stuurmans, dat schriftelijk onder my berust, boven gemelt.

Men leeft in de Reisbeschryving der Neêrlanders, die in Korea gevangen gezeten hadden, dat aldaer langs de Kust de stroom Noorde en Zuide, zoo snel, als een ras ging; daer uit zy beslooten hadden, dat de stroom uit het Noorden, recht uit, langs Korea en de Kust van Tartarye heen quam schieten: 't gene waer zijnde, Iesso een Eiland zoude zijn: gelijk waerschynlijk reets uit den Brief van Angelis is verhaelt.

Het Volk van Iesso werd door de Japanders streng beheerscht. Veele der Mannen van Iesso dragen lank haair. De Japansche Bevelhebber in Iesso, heeft mede het gezag over de Japansche Landschappen, Sungaer, of Tsungar en Ferasakki. De Japanders pronken, zoo in hunne Tempels als Huizen, mede met Land en Zeekaerten, waer onder eenige van Asia, beginnende van de Kaspische Zee, tot aen Iapan en Iesso, ook met Waerelt-kaerten die zeer onvolmaekt en misstallig zijn gelegt.

Beoosten Nangasakki is voor zeven Jaer, een onbewoont Eiland opgedaen, daer Houd wast: als mede de vrucht Pisang.

In het meest Noorder gedeelte van Iesso heeft men, volgens bericht van Japanderen, die aldaer zijn geweest, kleederen

[p. 149]

gevonden, die in Sina waren gemaekt waer uit te besluiten is, dat de menschen aldaer gemeenschap, en handel met de Sineezen over Tartarye hebben, door het Land der Iupi en van Niuche, want de Japanders, in 't zeeker wisten te zeggen, dat de zelve over hun Land aldaer niet en waren gebragt.

Zeeker Heer, die lange Jaeren in Iapan als Opper-hoofd, wegens aes Nederlandschen Compagnies belangen, woonde, heeft my gezegt, dat de Japanders zich bedienen van Iesso, als wy van Noorwegen en Ys-land, dat van daer werd gebragt groote menigte gedroogde en gezoute Visch, Hout en andere grove waeren: dat veele der Menschen daer schier half naekt gaen, zeer ruig en wild zijn.

In zeeker aen my van Iapan toegezondene Reis-beschryvinge, der optogt uit Nangasakki nae de Stad Iedo, gedaen in den Jaere 1689, vinde van het Landschap Iesso of Iezo, door den ervaren en verstandigen Wontheeler en Koopman Hendrik Gobé genaemt, ter neder gestelt, het volgende bericht.

Uit Iedo, Hooft-stad van Iapan, gaet de weg voort Noord-oost en Noordwaerts tot aen de uitterste Grenzen van het Landschap Ochio, 't welk ruim veertig graden Noorder breette heeft; dit legt tegen over 't Land van Iezo, alwaer 't tusschen beide redelijk wyt is. Tot noch toe is by de Japanderen onbekent, of Iezo ofte Iesso een Eiland is, of hoe verre, en waer het zich heen strekt, zelfs de Inwoonders van dien weten 't mede niet te zeggen, zy zijn de Sineezen eenigzins gelijk dragen lange Baerden, zijn woest, vuil en morzig, zoo als de Japanders daer van getuigen, dat genomen moet worden ten aenzien van haer, want zy schelden de Sineezen voor beestachtig morzig, en ons Volk mede voor slordig uit, om dat zy luiden in der daed ongemeen zindelijk, en rein van aerd zijn: die van Iezo komen op haren gezetten tyd, als çynsbaeren aen den Japanzen Keizer eerbiedigheit doen, en geschenken aenbrengen. In 't Jaer 1684, is 'er een Japans Priester uit geweest, om wegens Iezo eenig onderzoek te doen, gelijk zulks bevoorens menigmael geschied is, maer de zelve wist geen bezonderheden te verhalen, als dat nae omtrent drie Maenden reizens, zonder eenige verandering by de Inwoonders te ontmoeten: zommige Sineesche stoffen, die daer niet gemaekt worden, hadde vernomen, waer uit de Japanders wilden oordeelen, dat dit Land zich om de Noord-west aen Tartarye, dat by haer, en ook by de Inwoonders des zelven Lands Daats genaemt word, 't zy aen malkanderen vast zoude zijn, of anderzins dicht by zoude paelen, en dat gemelde stoffen die over Matsmai niet gekomen waren, van daer zouden zijn gekomen: omtrent even gemelte tyd is 'er ook een Keizers Jonk, welk nu afgelegt is, ten dienste, en op bevel van zijne Majesteit, anders mag 'er niemand buiten 's Lands vaeren, van Japans Oost-kust afgesteeken, om te zien wat Landen en Volkeren derwaerts te vinden zouden wezen, maer de zelve wist op zijn wederkomst niets te verhaelen, als dat naer eenige tyd, in de groote Zee, zonder Land te vernemen, gezworven hebbende, en van meining zijnde zoo 't mogelijk was weder nae huis te stevenen, hem zoo veel zwaere stormen en harde winden uit den Zuid-westen bejegende, dat daer door tegens zijn wil en meeninge, heel verder om de Oost wierd gevoert, en eindelijk een groot Land, dat wel een vaste Kust scheen te wezen, quam te ontmoeten, alwaer hy naer veel zukkelens in een goede Baey geraekte, en bleef overwinteren, en op het laetst van de Noorder Moizon, wederom behouden in Japan quam aen te landen: deze Schipper, de eenigste die kennis van de groote Zee-vaert hadde, en nu overleden is, in Nangasakki gekomen zijnde, door een Man, daer ik veeltyds vryelijk mede wegens diergelijke zaeken koutede, vernomen hebbende, dat mijn geboorte plaets, naer ik hem wel beduit, en in de Kaert aengewezen hadde, die weg uitgelegen was, heeft my nae alle hoedanigheden den zelver Landaerts Volkeren, te weten, Nieuw Nederland, dat op 41 graden Noorder breette in America legt, laten vragen, en door gemelte perzoons bericht, kon niet anders besluiten uit alle de omstandigheden te oordeelen, of hy most op het Noord-west einde omtrent de 40 graden, Noorder breette, aen de Kust de van America geweest hebben, oordeelende ook, dewyle dit Land van daer, zich noch al Noordwaerts^* scheen te strekken, en het Land Jezo van benoorden Japan, voor zoo verre als 't bekent is, doordagaens meest Noord-oostwaerts heen liep, dat gemelte Kusten om de Noord zeer nae, of wel aen den anderen mogten loopen, 't welk veel aennemelijker^† is, als dat Iezo om de West aen Tartarye zoude paelen, en de wyle dezen Schipper nu dood is, en door des Keizers verbot niemand buiten 's Lands mag vaeren om daer door andere bequame Zee-luiden aen te queeken, is het niet waerschynlijk

* Dit waer te konnen zijn, kan werden gezien uit het Compagnies Land, dat een hoek of Voor-eiland van America wezen kan, het geen tot dicht aen Jezo is strekkende.

† Van dit gevoelen ben ik niet vermids de ondervindinge aen de Vries het tegen gestelde heeft doen zien, en dat de berichten die ik over Tartarye hebbe, mijn verzekeren, dat zoo Jezo aen Tartarye niet vast is, dat het ten minste met een enge Golf is gescheiden.

[p. 150]

dat van haer kant eenige vordere ondekking dien aengaende te verwachten zal wezen. En dewyle wy van deze stoffe spreeken, zal het hier niet ongevoeglijk komen, met eenen aen te haelen, of Japan een Eiland is of niet, want het word by de meeste Schryvers gezegt, dat de Japanders zulks tot noch toe niet recht zouden weten, onder anderen zegt de Heer François Caron, als wel de voornaemste, waer op de meeste haer stelling vast maeken, van de Japanders onderricht te wezen, dat Japan aen 't Land van Jeso vast legt, en dat het water 't welk van Sungaer, nae derwaerts elf mylen over gevaeren word, niet doorloopt, maer een diepen inbogt is, die wel veertig mylen lang tegens 't woeste Land van Sungaer, een inbogt zoude wezen, en dat dezen weg te Water genomen word, om dat de zelve te Lande niet bruikbaer is; maer dit schynt qualijk verstaen, of aengekondigt te zijn, om dat men in deze tyd, niet een Japander van rechtzinnig oordeel gevonden heeft, die in 't alderminste twyffelt dat Groot Japan of Nippo, geen Eiland zoude wezen, maer zeggen voor vast en zeeker te weten, dat boven gemelte Water wel veertig mylen wyt, tusschen 't Zuidelijke van Jezo en 't Noorderlijkste van Japan doorloopt, en van malkanderen gescheiden is: dit zeggen komt met haere Kaerten, die 'er veel en van verscheide Meesters gemaekt zijn, duidelijk over een; niet een is 'er van haer allen, of stellen hier een doortogt, hoe wel niet op een en de zelve wyze; ieder betrekt dat naer zijn beste kennisse, zoo als zy 't begrypen konnen, schoon zy geen rechte kennis hadden, of iemand zulks tegenwierp, om volmaekte Kaerten te maeken, gelijk de Europianen; zoo zeg ik datze slechts wetenschaps genoeg hebben om een Eiland, en een opening van een geslote Kust te konnen onderscheiden, zulks dat men zonder iemant te verongelijken, wel mag toestemmen 't geen ons verscheide geloofwaerdige oog getuigen op verscheide maelen dien aengaende bericht hebben, te weten.

Dat men van het groote Landschap Ochio, door een grooten inbogt Cottogamma genaemt, tien of twaelf mylen Noord-westwaerts naer 't Sungaer, of Noord-oostwaerts naer 't Thayazakki, zijnde de uitterste Grenzen aen Wederzyde van gemelte Inbogt, nae dat de Winden en Stroomen loopen, die zy op de bequaemste tyden waer moeten nemen, vaert: wezende verders veertig mylen Noordwaerts tot aen het Landschap Jezo, werwaerts men van 't Sungaer of Thayazakki, naer dat de Wind waeyt, oversteekt: op welkers Zuid-einde, den Japanzen Keizer een bezetting of wacht houd, die Matsmai genoemt word, alleenlijk om aldaer tot verzeekertheit van zijn Land, geduurig een oog in 't Zeil te houden, zonder dat zijn Majesteit daer eenige vordere bezitting tracht te nemen: uit welk bericht genoegzaem komt te blyken, dat het bestek van elf en veertig mylen op een ander wys als zijn Edelheit doenmaels begrepen heeft, moet verstaen worden, zulks dat gemelte Straet Jezo omtrent 22 ¼, in plaets van zes Duitsche mylen, zoo andere oordeelen, à 1900 roeden ieder, wyt is, want een gemeene Japansche myl is niet meer als 1080 roeden, zijnde nae haer reekening 36 straeten à 60 Ikkiens (12960 Rynlandsche voeten) een gemeene myl, doch niet overal, want zommige Provintien hebben grooter, en andere kleinder. In Issie hebben zy 1440 roeden in een myl, en elders minder.

Het Eiland t' Sutsima, of Quelpaerts^* Eiland, dat om de Noord-west van Nangato legt, maer niet dat in veele Kaerten van de Maetschappy, daer voor geteekent staet, is mede een der Japansche Eilanden; heeft een Heer op zich zelven, die Jaerlijks ten Hove, gelijk alle andere Landsheeren moet verschynen, en is wel het verste, buiten 't Land van Nippo, alleen afgelegen, alwaer die van Tjiosingock, of Korea, af en aenkomen om Koophandel te dryven; alle andere Eilanden en Eilandjes, waer onder de voornaemste zijn die van Oki, Firando, Amakka, Sado, dat achter 't Landschap Jetsiou gelegen, en zeer Goudryk is, Fimesikma, Mikouas, Gotto, over Nangasakki, Fatsisieu over d'inbogt Jedo, op welk laetft genoemde de misdadige Landsheeren gebannen worden, zijn van ouds her altyd onder

* Dat het Eilang Quelpaert onder de gehoorzaemheit van Japan zoude staen, schynt niet al te zeeker te zijn, om dat de Nederlanders die of Korea gevangen zijn geweest, verhaelen, dat zy eerst aen Quelpaerts Eiland aen quamen, gelegen op drie en dertig graden, en dertig minuren Noorder breette, van de vaste Koreaensche Kust, omtrent veertien myl, genaemt by de Inwoonders Schesure of Moese, of wel dat zedert die tyd, de Japanders dit Eiland in bezitting hebeen genomen, 't geen niet gelooflijk is, en aldaer door de Koreanen wierden gevangen genomen, en vervolgens na het vaste Land van Korea vervoert, ten ware zy aen dit Eiland, daer zy eerst van de Koreanen gevangen wierden, verkeerdelijk de naem van Quelpaert hadden gegeven, en dat het zelve een ander Eiland is, nader aen Japan gelegen, en daer onder gehoorende, gelijk hier werd gemelt. Hoewel Meester Mattheus Eibokken, die een der geener is, welke aldaer gevangen zijn gebleven, en noch in 't leven, my bericht, als ik aen hem dit verschit voorhielt, dat het Eiland Quelpaert, het geene is, in 't welk zy gevangen wierden, en daer haer Schip was gestrast, ter plaetze als boven gemelt, voegende daer by, dat de Stuurman van hun gebleven Schip, het zelve kende, en dat de Japanders daer nu niets te zeggen hebben, en dat het Eiland Tsutsima boven gemelt, gelegen is op zes en dartig graden.

[p. 151]

der de naest by gelegene Landsheeren begrepen geweest. Dus verre uit gemelte Reisbeschryving.

De Japanders geven mede driederlei benaminge aen Jesso, als Jesso Matsumai, 't geen het gedeelte van Jesso is naest aen Japan gelegen, alwaer de Japansche wacht is, en hebben zoo men wil, deze Volkeren in den Jaere 1670, zich met Gezanten geheel onderdanig aen het Japansche Hof gemaekt. De tweede benaminge is Jesso Nosima, waer door zy het Noordelijkste gedeelte verstaen. Een derde benaminge is Jesso Oku, dat is, het ver afgelegen Jesso, schynende dat zy daer door verstaen den vasten uithoek van Tartarye.

De Japanders twyfelen of Asia en Amerika wat hooger als Jesso, vast is aen malkander. Zy zeggen Jesso in 't ront groot te zijn, dr,ie honderd Meacosche mylen, dat is zoo groot als het Japansche Eiland, daer Nangazakki op legt. Aen de Noord-oost Kust van Japan bykans aen het einde, is een Zee-haven, van waer de vaertuigen mede nae Jesso afvaeren, wezende aenmerkens waerdig, waerom de zelve niet altoos afsteeken, daer zy het minste Zee hebben, of het naeste zijn, het is misschien, om dat alhier de bequaemste Vaert, en beste Haven is, of misschien dat de Schepen die hier afvaren, het nae de meest Oostelijkste plaetzen zetten, of wel dat zulks met het vervoeren van Waeren, zomtyds best gelegen komt en, dat die geene welke op Jesso, dicht gelegen aen Japan willen zijn, afvaeren, daer dieze Landen het naest aen malkander gelegen zijn.

Zeeker kundig perzoon schryft my uit Oost-Indiën over Jesso het volgende.

Ik en kan hier niet verbergen, hoe my verscheidene Japansche Kaerten in handen zijn gekomen; de meeste schikken het Jesso kort voor de vaste Tartarische Kust, maer andere daer en tegen, brengen benoorden Jesso of Jesso Matsumai, noch een ander Eiland, Jessogasima geheten, dat met een naeuwe Zeeboezem onderscheide zoude zijn, en de hoek van Tartarye daer boven, die van dit tweede Jesso afgescheiden is, werdende nu genaemt Jesso Okio, of Oku Jesso, hoewel andere het woord Okio voor alle ver afgelegene Landen nemen. Dus verre uit boven gemelte Brief.

De Oevers aen het Jessosche Land, zijn meer bewoont, als de binnen Landen, die meest van Menschen ontbloot zijn, en woest. Oost op, uit de Noordhoek van Japan, en Zuid op, uit de West-boek van Jesso, leggen twee Eilanden, met de naem van Kin en Sin, in 't Japans bekent, die men gelooft Goud en Zilver-erts, in den boezem te bezitten. Het woord Kin zoude alle Metael betekenen, en ook uitmuntenheits wegen Goud: als mede een ander Eiland, zoude leggen zestig myl Zuid-oost van de hoek van Jedo. Het woord Sima is op Japansch Eiland gezegt, en daer van daen komt het dat Jesso by zommige onder hun, Jessosima werd geheeten.

Majossima is een Eiland, tegen over de Noord-hoek van Japan, voor de Kust van Jesso, of niet ver van daer gelegen.

Hier bewesten, en benoord-westen over de Baey Nambo, en achter 't Eiland Majossima, is het Land zeer hakkelig, in en uit gaende, met veel Rivieren: doch vermids ik dit alleenig hebbe, by verslag van Luiden, die in Japan waren geweest, en de Reis roet de Vries, op 't Jaer 1643 hadden bygewoont, zoo en is daer van door my in de Kaerte geen aenwyzinge gedaen.

Iskrigana, is op Jesso een plaets aen deszelfs Noord-zyde gelegen, tegen over Kapitosima.

In den Jaere 1693 zijn in Japan, door Schip-breuk aengebragt, eenige onbekende Mans perzoonen, kloek van gedaente, zeer musculeus, bruin van huit, met geen platte, maer verheven Neuzen, hebbende geen toegenepen, maer groote zwarte Oogen, het haair hadden zy boven de Ooren ront afgeschooren, met verscheidene gaten in de Ooren, daer zwarte touwtjes in hongen; zy verhaelden dikmael de woorden Patan babba jan tabakkima, en dat vreemt was, zy deede de groetenisse op de Maleische, en niet op de Japansche of Sineesche wyst van waer nu deze Menschen in hun klein vaertuig gedreven quamen, was men in Japan niet bewust, 't zy uit eenig Eiland omtrent Jesso, of het Compagnies Land, of wel van eenig ander onbekent Land of Eiland, beoosten in de Zuid-zee; 't geene wel het waerschynlijkft is, om dat zy met vingeren in 't zant daer van eenig bewys maekten, de Zon tot uitduiding harer mening te hulp nemende; zy hadden kennis aen vruchten, die in warme Indiaensche Landen vallen.

Op de Liquese Eilanden, zijn voor een Jaer of drie, insgelijks, eenige onbekende Menschen in een vaertuig, dat vaa Vellen en Huiden was gemaekt, gestrand; deze wierden van daer overgebragt op Satsutma in Japan, en over gelevert aen de

[p. 152]

bedienden van de Nederlandsche Maetschappy, om vervoert te werden, alzoo men hun niet verstond, en men in Japan geen Uitlandsche Menschen gedoogt; deze op Batavik komende, toonden dat zy netten konde braeyen, leerden geen Tael, maer herhaelden mede dikmael het woord Patan, zoo als de boven gemelte mede deeden: doch wat zulks betekent, en of het hun Lands plaets is, of niet, blyft onwis; deze stierven alle, zoo het scheen van droefheit op Batavia, en men konde geen kennis uit haer bekomen.