Noord en Oost Tartarye

[p. 140]

Volgt bet dubbelt van zeekeren Brief, die, noopende de ontdekking van het Landschap Eso of Jesso, en Tartarye, uit Batavia, in den Jaere zestien honderd vier en veertig herwaerts aen it geschreven.

HOe de Commandeur Marten de vries (zijnde met het Fluit-schip Kastrikum, en 't Jacht Breskes, van de ontdekking der Noorder Landen, in Slacht-maend voorleden, in Tajowan gekeert) perzoonlijk met den Stuurman Kornelis Koen, tot Batavia gekomen is, en het Land van Eso of Jesso, en het Noorder America eensdeels ontdekt, en in die vreemde Reize iets merkwaerdigs ondervonden heeft, is U E. aengeschreven: doch zullen 't gevolg van deze Reize, met den naesten, omstandiger verhalen, en daer van nu alleen 't byzonderste zeggen.

Twee Schepen, onder gemelte Commandeur de Fries, in 't begin van Grasmaend, uit Ternate loopende, hebben de streek, mids vroeg in 't Jaer, en 't bejegenen van Noord-oostelijke Winden, Noord waerts genomen, en geen der ongenoemde Eilanden in de Zuid-zee ontdekt. Maer zijnde, op den twintigsten van Bloei-maend, des nachts, omtrent de Zuid-oost hoek van Japan, met storm, buiten gissing, aen 't Ongelukkig Eiland, by hen alzoo genoemt, op een lager wal vervallen, en in het uitterste gevaer van schipbreuk geraekt, zulks, na 't verlies van ankers en touwen, naeuwlijks behouden, en van den anderen versteeken, en voorts gescheiden zijn. Zy waren beide, doch van malkander gescheiden, langs d'Oost-kust van Japan (daer hun veele Visschers Barken, in vriendschap, aen boord quamen) tot op veertig graden aen de uitterste Noord-oost hoek van Japan gezeilt: van waer de Vries alleen, met het Schip Kastrikum, tot vervolg van de aengestelde reize, den vierden van Zomermaend, Noordwaerts gevaeren is, en op den derden dag het hoog met Sneeuw bedekte Land van Eso of Jesso, op 42 graden, aengedaen heeft. Langs welke Zuid-oost Kust hy omtrent zestig mylen, meest gestadig door dikke Nevel gezeilt, en op verscheide plaetzen ten anker gekomen is, vindende 't Land kael, doch van redelijke Menschen bewoont: met de welke hy vriendelijke gemeenschap gehouden, en een arm Land te zijn bevonden heeft, zijnde Traen en Pelteryen (doch schaers) 't voornaemste, dat daer valt, 't welke, door d'Inwoonders van de Japanders, tegen verscheide waeren, gehandelt word. En hoewel deze Volken hunne Zabels, Halzen en Ooren met Zilver verzieren, en het Zilver binnen hun Land uit d'aerde gegraven word, zoo hebben d'onzen nochtans geen menigte daer van vernomen.

De Kust van Jesso, op vier en veertig graden en een halve, ten einde zijnde, hebben die van het Schip Kastrikum, het Staten Eiland, by henlieden alzoo genooemt, zijnde vol dorre blinkende Bergen, en omtrent dertig mylen lang, ontdekt; en daer na op 45, 46 en 47 graden aen 't Noorder America, een zeer hoog, groot, onbewoont Land, waer op zich verscheide Bergen, gansch blinkende, als Zilver-of Goud-bergen vertoonen, daer van staetsieuze en omstandige bezittinge, en eenige staeltjes van d'aerde genomen zijnde, hebben hunnen weg tusschen dit Land en het Staten Eiland, door de Straet de Vries (by hun mede zoo genaemt) vervolgt, wanneer in 't laetste van Zomer-maend, in een ruime, woeste, ongestuime Noord-zee gekomen zijn, waer in, door donker en mist, tot op 48 graden stoutmoedig gevaren zijn; doch wierden, door kracht van Noord-westelijke winden, genootzaekt de onbekende Kust van Eso of Jesso, op 45 graden, aen te doen; van waer gezeide Kust, vier graden Noordwaerts, ontdekkende 't Land van een zelfde Landaerd als aen de Zuid-kant; doch in meerder menigte: ook Burgerlijker meer gezedent, en meer met Zilver geçiert bevolkt, vonden. Zagen op deze Kust eenen wonderlijken hoogen ronden spitzen Berg, die, met noch eenen anderen, d'Inwoonders bevestigen Zilverryk te zijn, welke stof by haer in geen groote overvloed voorhanden was: zulks d'onze maer twee Arm-en eenige Oor-ringen van hen hebben konnen ruilen.

Zijnde dan, in 't laetst van Hooi-maend, tot op 49 graden, by den uittersten hoek, van hen genaemt de Kaep van Patientie, gekomen, konden door styve tegen-wind, en donkere koude Mist, geen Noord meer winnen; zoo dat den derden van Oogstmaend, de Reize nae Tartarye gestaekt, door d'ingekome engte weder in de groote Zee gevaren, en op den zestienden des zelven Maends, aen de Zuid-oost Kust van Eso, in de Baey, by hen de Goede Hoope geheeten, gekomen zijn: van waer, na dat tamelijk ververscht, en hun van Water en Brandhout wel hadden voorzien, den, tweeden van Herfst-maend, vertrokken zijn, zettende hunnen koers eerst na de Oost-kust van

[p. 141]

Japan, van waer, tusschen den tienden van Herfst-maend, en den eersten van Wyn-maend, op de breette van 37 graden en een halve, vier honderd en vyftig mylen, met veranderlijke Winden en felle Stormen, recht Oost aen gevaeren zijn, zonder in dien streek, met geduurig klaer weder, eenig Land t'ontmoeten: maer wel veel teekenen van Vogelen en drift, die, nae allen schyn, door Winden en Stormen, van Japan, Eso, Staten Eiland, en Compagnies Land, in de Zuid-zee gedreven wierden: gelijk mede in 't keeren, al kruissende, na de Oost-kust van Japan, geen Land bejegent hebben.

Geen Koophandel van gewicht hebben d'onzen in 't Land van Eso of Jesso konnen vernemen; hoewel d'Inwoonders beleefde en goedaerdige Menschen waren: alleen wierd by d'Inwoonders van Nabo, in Japan, eenige Zyde en Kattoene Rokken, Rys en kleinigheden, in 't Landschap en Stad van Matsmey gebragt, welke plaets alleen op dat Land door de Japanders bevaeren wierd, en van daer, met weinig Handel-barken, nae de Kust gevoert, en tegen Pelteryen en Traen verruilt: gelijk den onzen zoodanige Barken in de Baey de Goede Hoop ontmoet zijn. Waer uit van hunnen handel en des Lands gelegentheit vry wat kundschap bequamen. Evenwel is van de onzen daer niets anders bekomen, als eenige stukjes Zilver, Staeltjes van Goud, Minerael-aerde, en vier stukken Bontwerk, den Zabels en Maters-vellen niet ongelijk, die voor een Byl, een Kangang, weinig glaze Koralen, en andere snuistering, in alles geen zes gulden waerdig, nebben geruilt, welke nu, met het Schip de Salmander, tot een monster over gezonden zijn. Zilver en Goud werd, nae het zeggen van de Japanders, mede uit dit Land nae Japan getrokken; doch in geen groote menigte: over zulks te beduchten is, dat aldaer niets voordeeligs te verrichten zal zijn, ten ware daer Mynen van belang ontdekt wierden, daer de Inwoonders wel bewys van schynen te geven, en meest alle met Zilver geçiert zijn: waer van de zeekerheit, door nader onderzoek, te vernemen is.

Van't Compagnies Land, kan mede niets zeekers, tot voordeel der Maetschappye, aengewezen worden; hoewel daer goede teekenen van Berg-werken gezien zijn, dat mede al nader onderzocht dient. Insgelijks wat in Tartarye mag te halen wezen.

Dies by de berichten en bescheiden van de Vries groote waerschynlijkheit, tot ontdekking van noch veel meer andere Landen, in dat onbekende Noorder gewest, aengewezen word. Dus verre gemelte Brief.

Op Jesso, aen zeeker oort genaeftit Eron, is het Volk kort gedrongen, omtrent vyf voet lank, wild en ruig van Baert, de Haairen pik zwart, meest op zijn Japans gekleed, daer ze ook wel een vel of Beeren huit over aen trekken, het haair op de kruin geschooren, en afgeront, naer de wyze onzer Huis-luiden, dragende Japansche Houwers, nevens Pyl en Boog, zijn onbeschroomt, drinken Arak en Tabak.

Zy gebruiken mede Robbe vellen tot kleeding, ook Otters, Maters, en ander ruig-werk, zijn vrolijk van inborst, voornaem als wat sterken drank gedronken hebben.

Men vangt op deze Kusten veel Visch, als Heilbot, Scharren, Salm en Oesters. Daer zijn Greene boomen, ook Ipen, Boeken en Vuuren hout, en Appel boomen, die dik, hoog en recht zijn, welke kleine Appeltjes geven. De Inwoonders gebruiken Traen, en droogen Visch op de Klippen. Veele der Japanders, welke op Jeso vaeren, zeggen het zelve een Eiland of Eilanden te zijn: de Menschen zijn daer vriendelijk: zy bedienen zich van Barken, daer mede zy langs de Stranden ter Zee vaeren.

Op Eso, werd gegist, hoewel onzeker, eenige proeven van Goud-myn te zijn gezien: Zilver-erts, of daer na uitterlijk gelijkende, is 'er in meerder veelheit te vinden. Tot Matsumai of Matsmei, gelegen aen de Zuid-zyde op Eso, hebben de Japanders hunne bezitting en wacht, onder den Gezaghebber van het Japansche Noordelijkste Landschap, tot intooming dezer Menschen; van waer zy met Barken langs de Kust, Rys, Stoffen en andere Japansche Waeren handelen, tegen Traen en Pelteryen.

Op zeven en dertig en een half graed, in de Zuid-zee, wanneer de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappy, eenige Schepen uitgezonden hadde om beoosten Japan Eilanden op te doen, zoo heeft men die niet gevonden, maer wel ontmoet, als mede weinig hooger Poolwaerts, eenige drift van Aerd gewassen, en Vogelen, wiens gelijken men gewoon is te zien, wanneer men na by Land is, welke zonder twyfel, zoo het van geen Eilanden is geweest, zeekerlijk uit het Noorder America, of van het Staten Land, of van Japan zal zijn komen dryven.

Zeeker voornaem Hollands Koopman,

[p. 142]

in Nieuw Nederland, nu Nieuw Jork, woonachtig, mijn bekende Vrind, heeft my verhaelt, dat hy uit last van den Engelschen Gezaghebber aldaer, in het Land der Irakois was gereist, om dat Volk aen de zyde van Engeland te lokken, dat hy een Indiaen van die Natie bejegent heeft, die hem verhaelde, hoe voor een geruime tyd gevangen zijnde geworden, van zijne Wester Nabuuren, door hen verre landwaerts in was vervoert, en zeer veel Maenden Noord-west ten Westen hadde gereist, daer hy ontmoete een Volk klein van gedaente, met ruige vellen bekleed, die in hoolen van de Aerde leefde, dat hy van daer had gebragt eenige ronde koopere bolletjes, als koralen gevormt, een stuk schoone roode steen, daer hy een Tabaks pyp van had geslepen, ook eenige aerdige vederen, als van Papegaeyen en andere snuiszeryen meer: zoo dat men oordeelen moest, na den langen weg, die hy beschreef, dat niet verre van 't Compagnies Land en Jeso most zijn geweest: hy was gevallig weder heim gekomen, en had zulks alle mondeling verhaelt aen mijn Vrind, die zijne Heidensche Taele spreekt.

De Japanders berichten, dat eenige der Opper-hoofden in Jeso, van des Keizers bloed in Japan zijn gesprooten, en dat hun Voorzaet derwaerts als Balling is gekomen. Dit Land zeggen zy, is niet zeer bevolkt, en te landewaerts in, by gebrek van bequame wegen en spys onreisbaer, zoo als zy onder vonden hebben, wanneer om kennis van 't gewest en zijn groote te bekomen, op bevel van hooger hand, derwaerts een Reize hadden ondernomen.

Op de Eilanden Jelo is te landewaerts veel Bosschaedje, en de Zilver-erts werd gemeent, naest aen de Oevers, en niet diep te landewaerts in gevonden te werden. De Japanders hebben de Volkeren van Jeso, byzonder die naest aen de Oevers wonen, onder Schatting gebragt.

Drie honderd Japansche myl, die weinig kleinder als Hollandsche mylen zijn Oost op, uit de Noord-hoek van Japan, en Zuid-hoek van Jeso, zeggen de Japansche Schippers, dat zy voor eenigen tyd een Eiland hebben ontdekt. Het werd in Japan, by veele voor een bekende zaek gehouden, dat Jeso dicht aen Tartarye stoot, en door een overzienbaere Golf is gescheiden.

By een Brief, wel eer uit het Schip Kastrikum geschreeven, is op deze stoffe het volgende te leezen.

De eerste Menschen, die wy aen Jesso, op onze aenkomst zagen, waren twee Mannen met een Jongen, leelijk, zwart en barbarisch in 't aenzien, zijnde grof en sterk van Leden, met een dikken, zwarten, ongeschooren smoes baert, hebbende dikke koppen, en de kruin van 't voorhoofd geschooren, bykans als de Japanders, latende voorts op haer hoofd, als ook over 't lyf, 't zwarte haair lank wasschen, in gedaente als men de Wilde-mans uit schilderd: zy gingen gekleed met alderhande Beeste vellen, daer zy Rokken af weten te maeken, by nae de Japansche Rokken gelijk: zy hadden haere Pylen en Boogen, beneffens haere Zabels en Messen, die ook bykans de Japansche gelijk waren, in de Praeuwen by haer liggen, zijnde de hechten net met fijn Zilver ingelegt, en met Japansche letters besneden; aen 't boord wezende, quamen deze twee Mans perzoonen datelijk over in 't Schip, die de onze vriendelijk onthaelde; men schonk haer eenige Rys en Arak, die zy, gelijk de Japanders Sakki noemen: gaven haer ook een gedeelte Rys en Tabak, daer zy zeer om riepen, en geweldig graeg nae waren: zy gaven d'onze wederom tot dankbaerheit eenige gedroogde Zalmen, en een Elands huit: den eene van die twee hadde een ringetje van slecht Goud ofte Tambago in zijn Oor hangen, en als d'onze hem vraegden, of zulken goed daer meer was, en of ook aldaer aen Land de Houwers hechten en Messen ingeleit waren, was het antwoord jae, en dat daer veel meer was, doch toonden zy lieden daer van weinig werk te maeken, maer als d'onzen haer vraegden of dit het Land van Jeso was, wisten daer op niet te antwoorden, als dat de plaetse daer van daen zy quamen Pocapsie heete.

Als wy in 't binnenste, of aen de Noor-delijkste Kust van de bocht Blyenberg ten anker, op de hoogte van 47 graden en 12 minuten, en lengte van 162 graden en 15 minuten quamen, troffen wederom eenige Inlanders aen, die vry wat blanker, en besneder van Tronie waren als de voorige, mede zeer ruig van haair en baerd, gebruikte ook zoodanige Pylen, Boogen en Kleedinge, haer Tael en Zeden waren ook meest eens, maer handelen met geen Dieren vellen, ofte Traen, als de voorige: zy wisten de onze geen bescheit te geven van de namen Tartaria,^* Poulosangy, Jangio, ofte Brema en Cambali, maer zeiden dat haer Land Amiva heete: het Dorp daerze woonden Tomary, des zelven daegs quamen, noch andere aen boord, hare drooge Visschen tegen yzere Hoepen, daer ze zeer gretig nae waren te verruilen, deze waren wat beter opgepronkt, en zommige hadden in hare Ooren mede groote Zilvere

* Poulosangy, Cambali, Jangio en Brema, zijn steden die men van ouds zeide in Tartarye gelegen te zijn, waer na men op deze Togt heeft gezogt, en gemeent die te leggen op de vyf of zes en vyftigste graed. Doch zijn dit, met verandering van eenige spelding in den Jaere twaelf hondert, plaetzen in Sina of Katay geweest, waer van by Marcus Paulus is te lezen.

[p. 143]

ringen, en Koraelen snoeren, met Kopere stifjes om den Hals.

Het was steeds al mistig weer, en quamen veele Inlanders aen boord, van de welke voor kleine stukjes Yzer, zoo veel Visch ruilden, als met het geheele Scheeps volk konden op eeten: alhier zonden wy, wederom eenige proefjes van Koopmanschappen aen Land, om dus de gelegentheit van 't Land, Zeden van de Inwoonders, en hare Lands bestiering te vernemen. De welke aen Land gekomen zijnde, bevonden dat de Huizen met vuure houte stylen opgebouwt, en met basten van groote Boomen bedekt waren, van binnen met houte deuren, matelijk dik, en omtrent vyf en een half voet hoog met bieze matjes wel voorzien, en in 't midden van de voorschreve Huizen, zagen wy een haertfté, waer op geduurig vuurden, en met het rooken de boven hangende Zalmen, en andere Visschen droogden; insgelijks zag men in een Huis, twee kisten, de Japansche zeer gelijk. Deze Lieden droegen mede Zilvere ringen inde Ooren, waer van zommige wel zoo zwaer als een Ryksdaelder waren; in 't inkomen der Huizen haddenze een getouw, daer ze matjes op weefde: de wooningen waren met staketzels van vuuren hout rondsom wel voorzien: zy vertoonden aen deri onzen ook rood Sineesch Goudlaken, midsgaders Japansche verlakte Schotels en Kopjes, van de welke zy aen ieder van de onze, een, met gedroogde Visch voorzettede; de Vrouw van 't Huis verruilde haer gestikte Rok voor drie snoeren Koralen aen den onzen; achter de woninge liep een Riviertje met zoet Water; op het Strand zagen de onzen, de Honden met verwonderinge, de Visschen uit het Water vangen, waer opze deftig geleert waren; ook zagen zy een heel blank Kind, dat meer als met een half pond Zilver om 't Lyf behangen was, waer van de Moeder, met een groote Sineesche naeld haer Rok naeiden op de Japansche wys: nae dit alles gezien was, lijden de Inwoonders met Vrouw en Kinderen, de onzen naer de Praeuwen. Naderhand quamen noch verscheide Barbaren met Visch aen boord, die de onzen haer afruilden, en naer datze een reis, ofte tweemael met Scheeps Arak beschonken waren, gingenze wel vergenoegt nae Land toe.

De Inwoonders wisten den onzen ook te zeggen en af te teikenen, dat het Land van Tartarye in 't Noorden over Eso heenen lag, en dat Eso een Eiland was, hebbende Japan in 't Zuiden, en Korea Zuid-west ten Westen. Zeeker Schipper van een Japansch vaertuig, die ons aen boord quam, zeide mede, dat Eso een Eiland was, en dat hy ook zelfs een stuk weegs tusschen Korea en Eso opgezeilt was geweest, zoo dat dezen Japander den onzen in veele dingen goed bericht gegeven heeft en uit den droom geholpen, en na dat hy het Schip van onderen tot boven bezigtigt, en aen onzen Opperhoofd belooft had, des anderen daegs met zijn Berk by ons Schip te willen komen ankeren, is hy weder weg gevaren, en den volgende nacht, stil zwygens door gegaen. Dus verre gemelte in mijn handen gevallene Brief.