Noord en Oost Tartarye

Volgt een kort verslag, uit de beschryvinge van het Land Jesso, nevens de gewoonten, ziden, ommegang, en gestalte van des zelfs Inwoonderen: zoo als zulks 't eerst in den Jare zestien honderd drie en veertig, door die van het Hollands Oost-Indisch Schip Kastrikum, bezeilt en ondervonden is.

JEsso of Eso, is op den zeven en twintigsten van Oogst-maend, des Jaers zestien honderd drie en veertig, door die van 't Schip Kastrikum, afgeteekent, volgens verklaring van zeekeren Japander, Oery genoemt, (die van eene plaetze, geheten Matsmey, zijnde de Hoofd-stad van Jesso, in zijn Berk, met Rys, Sakie, geschilderde blaeuwe Gingans, om rokken van te maken: ook met Japansche water geversde Rokken, Tabaks-pypen, en andere kleinigheden geladen, om de zelve tegen Vellen en Vogels Veederen te verruilen, langs die Zee-kust voer) en vertoont Jesso zich een Eiland, of meer Eilanden te⁺ zijn, geregen omtrent de dertig mylen van hier een de Noord-oost hoek van Japan, genaemt Tzungaer, op 40 graden 6 minuten Noorder breette; en van Nabo, by de Nederlanders de Kaep van Goeree, op 38 graden van 5 minuten, zijnde de Zuid-oost hoek 60 mylen verre.

Deze navolgende bevolkte Vlekken of Steden zijn in 't voorsz Eiland gelegen: als, Matsmey, Sirarka, Tocaptie, Kontchoury, Groen, Acqueris, Oubits, Porobits, Sobossary, Kroen, Outchoeira, Esan en Sirokany. Doch alle deze plaetzen worden by de Inwoonderen van Koutchory aldus genoemt: Matoney, Kompso, Pascour, Hape, Tocaptie, Abney, Sanpet, Oubits, Groen, Sirarca, Saro, Kontchoury, of Konschouro en Acqueys.

Matsmey, de Hooft-stad van Jesso is niet groot: eermen aen de zelve plaetze komt, is 'er een groote Baey, Kaminado genoemt, die men, meteen Schip, dertien voeten diep gaende, gevoegelijk tot voor de Stad bevaren kan; alwaer de Opperste van het gansche Land Jesso (dien ae Japanders Matsmay Simadonne noemen) zijn verbly heeft.

De Matsmay Simadonne (Bevelhebber of Opperste van 't Land Jesso) gaet Jaerlijks de Keizerlijke Majesteit van Japan,

+ Doorgaens word Jesso hier een Eiland genoemt: maer is misschien vast Land van Tartarye, 't gene waerschynlijk met een enge vaert of overzienbaer water gescheiden is, of bestaende ten deelen in Eilanden, ten deelen in al zulk een vaste Kust, die met een enge vaert gescheiden is.

[p. 133]

te Jedo, Japans Ryksstad, begroeten, tot geschenken mede nemende veel Zilvers, Vogel-vederen (om aen Pylen te gebruiken) en fijne bonte Vellen. Hy laet zich met een Berk van Jesso, tot aen de Japansche Kust, Nabo genoemt, overzetten: van waer hy dan voorts te Lande na Jedo reist.

De Kust van het Land van Jesso langs zeilende, van 42 tot 43 graden, vonden zy daer doorgaens diepte van 20 vadem, goede wazige Anker-grond.

Op de 43 graden gekomen zijnde, vonden daer deze navolgende Plaetzen of Vlekken dicht by den anderen leggen: als, Tocaptie, Matsmay, Sirarca, en daer tegen over Kontchoury en Groen. Hier zegt men Zilver-mynen te zijn. Op zommige plaetzen is tamelijk laeg Voorland: als mede Bosschaedje, en de Zee, aen de Strand, buiten gemeen Vischryk is. Niet verre van de Wal ziet men veel Walvisschen, die zomtyds, door andere Visschen op Strand gejaegt, en dan van de Honden (dieze daer omtrent, meer als Menschen, vernamen, en daer op afgerecht waren) al zwemmende voor hunne Meesters met byten gedood, en aldus gevangen wierden.

D'Inwoonders van Kontchoury en Acqueys, zijn vyanden van alle andere Inwoonders des Lands van Jesso: gelijk zy zulks aen de Nederlanders verhaelden.

Deze Ezosche of Jessosche Landen, die de onzen betreden hebben, zijn, op de hoogte van 45 graden 30 minuten, hoog en Bergachtig. Onder allen is 'er een zeer hooge Berg, de Piek van Anthony by d'onzen genoemt, die, volgens het zeggen van 't weinig aldaer omtrent woonende Volk, Zilverryk zoude zijn. In dit gewest staen buiten gemeene groote, rechte, lange, dikke Eike, Vuure, Greine, en Sparreboomen, bequaem om masten en andere dingen van te maken. Het Land is kleiachtig en vet van Aerde, met lang Lis, en Zurkel of Zuring bewassen.

Komende op de hoogte van 46 graden en 30 minuten, vervielen zy in een groote inbocht, alwaer aen 't Land, in den tyd van vier dagen, meer als duizend pond versche gevange Salm bequamen. Het Land is boven op lieffelijk bewassen, en vertoont zich uit Zee in gedaente, als of men de Kust van Engeland zag, en heeft vette Aerde: doch op zommige plaetzen is ook laeg duinig Land, dat niet beploegt of bezaeit word, zoo dat het geen vruchten voortbrengt. Op de hoogte van 48 graden, 50 minuten, is 't Land met laeg gebergte bezet, en op veel plaetzen met kon Gras bewassen; doch geen myl breet, en wykt of schiet, aen de Noord-west zyde inwaerts af. Ook kan men aldaer niet veilig voor de Zee ten anker leggen: dan goede anker-grond is een myl of anderhalf van 't Land, op 40, 35, 30, en 25 vadem zant-grond.

Komende ter Noorder breette van 45 graden, 50 minuten, tusschen d'Eilanden van Jesso door, waer van het een by de Nederlanders het Staten Eiland, en het ander⁺, daer tegen over, het Compagnies Land genoemt is, met een doorvaert van 14 mylen tusschen beide, hebben zy het Compagnies Land, en eenen van des zelfs Bergen, aen een afloozende Sneeuw-water plaetze, betreden, en aldaer glinsterende Aerde gevonden, als of die vol Zilver stak: en was bleek, gelijk Wied-assche, met wit zand vermengt, en niet hart: ja smolt, wanneer zy die in 't water leiden. Dit is een hoog gebergt Land, en heeft Valeyen en Dalen, met lang Gras, Zuring en Look bewassen, zonder zwaer geboomte, doch een weinig Kreupel-bosch van Berke en Elze-boomen. Langs de Wal gaet, om den Noord-oosten, een selle stroom. Men kan hier voor de Zee niet beschut ten anker leggen. Dicht onder de Wal is het Klipachtig.

Het Staten Eiland, daer tegen over gelegen, heeft mede hooge Bergen, en scheen zonder geboomte, fteil en klippig te wezen.

Gekomen zijnde op de Noorder breette van 45 graden en 10 minuten, vond men eene plaetze, by d'Inwoonders Acqueys genoemt, gelegen in een grooten inbocht van wel twee mylen diep, en anderhalf myle breet. Het Land is rondsom hoog, met geboomte bewassen, en meest van kleiachtige aerde. Het werd niet bebouwt of bezaeit; doch brengt uit de natuur schoone vruchten voort: als Okker-noten, Moerbezien, Druiven, roode en witte Aelbezien, zwarte Genever-bezien, en roode Braem-bezien. Daer groeyen ook veele Eike, Vuure, Greine, en Berke-boomen. De Dalen zijn met Lis van anderhalf mans lengte: en de kanten van de Rivieren met Riet bewassen. Langs de Strand (daer 't nochtans zoo dicht van Oester-schelpen lag, dat men de aerde naeuwlijks bekennen konde) was 't zeer lieffelijk met roode Rooze-boomkens bewassen.

Binnen de doorvaert voornoemt zijn buiten gemeen veel Oesters, die gemeenlijk anderhalf vierendeel en een half Ellen lang, en een half vierendeel breet zijn. Deze Oesters zijn onzoet, om t'eeten. Men kon daer geen Wild vernemen, als

+ Of 't Compagnies Land een Eiland is, blyft twyfelachtig.

[p. 134]

een groote zwarte Beer: ook geen Bokken, Schapen, Koeyen, Ganzen noch Hoenderen: maer wel veele Valken en Arenden.

D'Inwoonders van het Land van Jesso zijn alle den anderen zeer gelijk, kort en dik, of gedrongen van stal, en hebben lange haairlokken en ruige baerden, zijn op Sineesch geschooren^*; zoo dat het aenstaen bykans daer mede bedekt is; doch het hooft of kruin is voor kael afgeschooren. Zy zijn wel besneden van tronic, zwart van oogen, en niet plat van neuze, laeg van voorhoofd, geel van vel, en over het gansche lyf ruig. De Vrouwen zijn zoo bruin niet, als de Mans, en laten eenigen het hoofdhaair in 't ronde affcheeren, zoo dat het haer aengezicht niet belet. Andere laten het haair lang wassen, en strikken 't op, als de Javaensche Vrouwen doen. Haer wynbraeuwen en lippen zijn zwarf en blaeuw geverft.

Zoo veel als men konde bespeuren, hebben zy weinig of geen Godsdienst of bygeloovigheit, en gaen tot, en van hunne maeltyden, als Barbaren: doch wanneer zy omtrent het vuur zitten en drinken, dan zullen zy eerst op verscheide plaetzen, ter zyden het vuur, eenige droppelkens storten, gelijk als ofze die offerden^† Zy hebben eenige gesnede vuure stokjens, daer krulletjes en spaendertjes aen hangen, die zy op veel plaetzen in de aerde steeken, en in de huizen aen de wanden hangen. Wanneer iemand onder hen ziek is, dan schaven zy, met een mes, lange schaefzels of krullen, van lange vuure stokjens, en winden die den zieken om het hoofd en de armen. Zy hebben geen besnydenisse onder hen.

Onder hen is geen wettelijke regeeringe of staetkunde, noch geschrift of boeken, zoo veel men heeft konnen bespeuren. Zy konnen leezen noch schryven; schynen wel Bosch-loopers of ballingen van eenige plaetzen te wezen; zijnde ieder een even veel meesters. Zy zijn (te weten die, welke de Hollanders ontmoetede) meest op het hoofd met verscheide houwen, en kerven gequetst geweest, gelijk zulks de groote littekens getuigen.

Ieder man heeft, twee Vrouwen, die matten van biezen maeken, haer, Mans rokken naeyen, en het eeten kooken. En wanneer de Mans het hout, om te branden, in 't Bosch vergaren of kappen, dan aragen het de Vrouwen in depraeuw, en moeten zoo wel roeyen als; de Mannen. De Mannen zijn, voor vreemdelingen, op hunne Vrouwen ,en Dochters, zeer jaloers, zoo datze niet mogen hyden, dat een hunner met haer stoeit of speelt. Wanneerze bemerken, dat iemand haer tot hoerery verzoekt, zullenze hem dooden, zoo 't in hun macht is. Mannen en Vrouwen zijn zeer tot sterken drank genegen, en worden daer van ook heel licht dronken. Zy schynen door hunne ruige baerden en haair, zeer wreed: maer weten zich tegens de vreemdelingen zoo oprecht en eenvoudig te houden, dat men niet anders zou konnen oordeelen, of het waren burgerlijke en beschaefde menschen. Wanneer zy by vreemde. Volken komen, dan verçieren zy zich met hunne beste kleeren aen te trekken, en weten zich zedig te houden, toonende hunne groetinge en beleeftheden, met het hoofd te buigen, en gevouwe handen, en de zelve voorby den anderen heen en weer te stryken. Zy zingen met bevende stemmen, als de Japanders doen. Wanneer zy een weinig last, of bevel bekomen, dan zijn zy haest gemeenzaem, en toonen een vriendelijk en vrolijk gelaet.

Wanneer hunne Vrouwen baeren, en in 't Kinder-bed leggen, dan houden zy haer verblyf in een huisje afzonderlijk, alwaer, geduurende den, tyd van twee of drie weeken, geen Mans perzoonen by haer komen. Wanneer de Kinderen ter waereld komen, zijn die heel blank. Als zy dien de borst zouden geven, in tegenwoordigheit van onze Nederlanders, zoo deden zy 't gansch bedektelijk, hare borsten niet wyaers ontblotende, als de Kinders de teepels met de mond even vatten konden. Ja zelfs de Meisjes en kleine Kinderen, die daer veeltyds met schoon weer naekt loopen, zullen, vreemdelingen ziende, met hoofd, handen en beenen in malkander als krimpen, en zich zeer beschaemt toonen. De Vrouwen dragen de kleine Kinderen in haer rokken, met een band aen het hoofd vast gebonden, op hare ruggen.

Zy zijn op haer matjes, daer zy de vloer meê bedekken, en op haer spys en drank, veel zindelijker als op haer kleederen, die veeltyds (zoo wel Mannen, Vrouwen, als Kinderen) zeer vuil en smeerig daer uitzien, en weinig verschoont of gewasschen worden.

De huisjes van deze Jessoners, die meest voor aen strand, in 't hangen van 't gebergte, en eenige daer boven op staen, zijn van planken, geschaeft en ne in den anderen gevoegt, en met basten van Bomen gedekt; doch het meeste gedeelte met opgerechte: stylen, en met breede basten van Bomen, zoo wel ter zyden, als boven, bedekt, en met venster boven verzien, om de rook van 't vuur uit te

* Te verstaen der wyze als de Sineezen te dier tyd geschoren.

† Die werd by zommige Tarters mede gedaen.

[p. 135]

doen trekken, dat midden in 't huis gemaekt word. Van binnen is een kamer, met afgeschutte deelen, en rondsom net, met enkelde bieze matten, langs d'aerde bedekt, is tien of twaelf treden lang, en zes breet, alles zeer kunstig gemaekt. Eenige huizen zijn niet boven de twee Mans lengte hoog, even als de Boeren hutten in Nederland, en met een staketzel van sparren rondsom bezet: en de deuren zoo laeg, dat men daer al bokkende in gaen moet. Daer staen niet veel huizen by den anderen: 't grootste getal, dat van d'onzen by een gezien wierd, was van achtien en twintig gemeenelijk: ook wel van zes, zeven, negen en twaelf huizen: en deze gehuchten staen meer als een half myl van malkander.

Zy hebben geen huisraed, als enkelde bieze matjes, en weinig dekens, om op te zitten of slapen.

De Japansche Rokken, die zy dragen, zijn, benevens 't Zilverwerk, hun grootste çieraed.

In Acqueys, zijn op zeekeren Winter, door de felle koude en hongers-noot, vele menschen gestorven; alwaer de graven der dooden met Oester-schelpen bedekt waren. Op andere plaetzen leggen de Lijken in een hutje, in de kisten, boven d'aerde, op vier ftaeken; zijnde het hutje met konstig lofwerk gesneden, zonder dat men eenige offerhanden daer by vind.

Hun spys en voedzel is inzonderheit Visch, Walvisch Spek en Traen, Zalm, Groente, knoppen van roode Roozen, die in Acqueys in overvloed zijn, en afgeplukt zijnde, de groote van een Mispel hebben, en des Zomers, dat hun Winter-voorraed is, gedroogt worden. Maenkop-knoppen is in Jesso ook een gemeene spyze: en allerlei gevogelte, dat zy vangen.

Zy hebben verlakte kopjes, en vierkante bakjes, daer zy hunne spyze in opdisschen; ieder een kopje voor zich hebbende. Zy eeten met stokjes, op de Japansche wyze: behalven die op 48 graden 50 minuten gelegen zijn, die wel op de Japansche wyze geschooren, ook met zyde rokken bekleed, en wat blanker en veranderlijk van spraek zijn: maer nemen en steken hun spyze met de vingers, zonder de stokjes te gebruiken, in den mond.

De Jessosche Inwoonders hebben met de Japanders gemeen, dat zy aen den dis niet bidden: en zijn ook beide zeer zindelijk op hun spys.

Hunne kleeding is meest op de Japansche wyze; doch weinig van Zyde, maer meest van met water-bloemen geschilderde blaeuwe Kattoene Cangans: en ook van gevoerde Kattoene Japansche Rokken. Eenige maeken zelfs van Kattoene kleetjens hunne Rokken. De mouven zijn aen de handen niet zeer wyt, maer sluiten schier dicht daer om toe. Zy benaeyen die met strookjens en lapjens van zyde, kruisweegs, met çieraedjen: desgelijks makenze ook rokken van beeste vellen. De Mannen hebben rokken voor open, en de Vrouwen de zelve, als een hemt, voor toe.

De Jessonezen zijn in de natuur luiaerds, en zaeyen noch maeyen niet; maer die aen de Zee woonen, behelpen zich met een klein praeuwken, 't welk uit een dikken boom gehakt, en aen beide zyden, tot een voet hoog, met planken opgeboeit is. Daer mee roeyen zy in Zee, gelijk de Hollandsche Boeren met hunne Melk-schuiten: dan slaen de riemen niet te gelijk in 't water. Zy gaen daer mede Robben en andere Zee-gedierten in Zee schieten, en visschen; waer toe zy mede gereetschap hebben, als Harpoenen van been, welker punt met een stukje yzer of kooper beslagen is. Zy hebben ook zegens, op de Hollandsche wyze gebraeit. Het gaeren is van hennep, die daer in 't wilde wast, en op deze wyze gesponnen. Zy houden het eene einde van de hennep in de mond, en weten de zelve dan aldus met de handen t' zamen te draeyen, en tot gaeren bequaem te maken.

Zy hebben mede knippen, die, als een booge, gespannen zijn. In 't hout van de booge is een ront gat gemaekt, daer eenig aes in legt. De Vogels, als Meeuwen, Arenden, Snippen of Ravens, daer dan in komende te pikken, of hun voet daer in te steeken, springt de booge op, en de Vogel blyft vast.

De Volkeren van Jesso verruilen Traen, Walvisch-spek, veelerlei Vellen en Vogelsveeren aen de Inwoonders van Japan, die aldaer eens des Jaers komen, om deze Waren op te koopen: daer voor gevende Rys, Sakie, Japansche Rokken (zoo van Zyde, als blaeuwe Kattoene Cangans) Koopere Tabaks-pypen en Tabaks-doozen, verlakte eet en drink-bakjens en kopjens, zilvere oorhangzels, loode ringen, om in d'ooren te hangen, bylen en messen: zoo dat, al wat zy hebben, meest van de Japanders ruilen. Zy zijn zeer behendig in un handel, en niet diefachtig.

Hun spraek is een weinig met het Japansch vermengt.

De Jessonezen, die op zes en veertig graden leggen, zijn zeer begeerig naer Yzer, daer Vogel-vederen en Velwerk

[p. 136]

voor gevende, en weten de veeren zeer net in doozen te pakken.

Hunne wapenen zijn Pylen en Boogen, beneffens Houwers, de Japansche Houwers zeer gelijk, met een dun zilver rantje om de plaet beslagen. Zy dragen de zelve aen een draegbant. De Pylkooker is met een bant om hun hoofd vast, op de rechter zyde hangende. De Boogen zijn vier en vyf voeten lang, van Elzen of Esschenhout, en de Pylen een half ellen lang, zeer behendig gemaekt, en voor aen met een Harpoentje van riet, en met zwart vergif bestreeken: zoo dat de geen, die aer mede gequetst word, terstond moet sterven.

Zy hebben altyd, waerze gaen, Pyl en Boog, beneffens een Houwer, op zyde; waer mede zy ook in 't Bosch lopen, om grof Wild te schieten, als Beeren, Rheen, Harten, Elanden, en ander by ons onbekent gedierte: ook allerlei gevogelte.

Wanneer zy eenige van hunne vyanden gevangen bekomen, die dooden zy in dezer voegen. De gevangene word recht over einde gestelt, met het boven-lyf naekt, en de armen of handen in de zyde gezet: alzoo staende, word hy van vier perzoonen vast gehouden, twee aen de armen, en twee aen de voeten. Als dan verschynt een vyfde perzoon met een knotze, daer eenige zwaerte van yzer voor aen is, die, gepast hebbende, hoe hy den lyder treffen wil, tien of twaelf treden te rug treet, en komt dan, de knotze om 't hoofd slingerende, al danzende aen, en t'elkens (met beide de handen de knotze gevat hebbende) een slag in 't kruis van des lyders rug brengen, tot dat hy den geest geeft. In dier voegen worden mede de geenen gestraft, die bevonden worden, met eens anders Wyven of Dochters onkuisheit gepleegt te hebben. Dus verre uit boven gemelte beschryvinge.

Het is aenmerkelijk, dat de last, die onze Zee-luiden op deze Reis mede was gegeven, behelsde, dat zy in Tartarye, dat men Kataya noemde, een Rivier, genaemt Polysange, zouden opzoeken: en dat men namaels heeft ontdekt, dat een zeekere groote Rivier in Sina, die by de Sineezen Hoen Ho, dat is, drabbige Rivier, genoemt is, van de West-Tartaren, (die ter tyd van M. Paulus, Sina beoorloogden,) Polisangan wierd geheten. Waer uit waerschynlijk de dwaling, dat men in Oost-Tartarye, welk men Katay meende te zijn, een Rivier Polysange zocht, gerezen is: doch is misschien de Rivier Amur de Polysange der ouden. Gelijk men mede aldaer een Volk, Mangi genaemt, vergeefs heeft gezogt; dewyl dat woord zijn oorsprong heeft van het Tartars woord Mantzu, dat Barbaer gezegt is: en dus benoemden de Tartars de Sineezen. Waer van dan ook de dwaling is gekomen, en noch by de Oostersche Volken blyft, dat men meent Mangi een byzonder Volk buiten Sina te zijn.

De Japanders, die op den Jare 1643 met een Schip lagen in de Baey of Inham Namboe, toonden aen eenige Nederlanders op Japansch Papier, een Kaertje van klein bestek; begrypende 't Land van Japan, Korea, de Kust van Sina, de Manilhas, de Zuid-zee, en meer andere Landen en Zeen: ook het Land, 't welk de Hollanders op twee en veertig graden, strekkende Oost-noord-oost van de Noord-west hoek van Japan, tot honderd en vyftig, of honderd en zestig mylen, daer zy tusschen Japan, en 't zelve geen doortogt beoogden, gezien hadden, en vertrouwden 't Land van Jesso te zijn: en dat hun tot de zeven en veertig graden, en met schyn van noch verder te strekken, by gebleven was, en in de gemelde Kaerte wel omtrent de tachtig of honderd mylen van Japan afgescheiden scheen te leggen, en ook t'eenemael aen de Kust van Amerika te paelen. Wyders zagen zy in deze Kaert Tartarye geheel in 't Land leggen. De Japanders vraegden hen derhalven, hoe het mogelijk zoude zijn, dat zy na Tartarye zouden kunnen vaeren, nademael het zelve t'eenemael in 't Land gelegen was, en men daer met geen Schepen konde omtrent komen. Waer op d'Onze den Japanders berichten, hoe aen de Oost-kust van Tartarye, op zes en vystig graden Noorder breette, in een Landschap, genaemt Katay, een groote Rivier, die wel tachtig, tnegentig, of honderd mylen Landwaert in was strekkende, geheeten Polysange, in Zee uitloopt: aen de welke eenige treffelijke Koop-steden, als met naeme Iangy, Brema en Kambalu gezegt waren te leggen.

De bevelen aen onze luiden gegeven, hielden in, dat zy, verlatende het uitterste Noord-einde van Japan, met een Noord-weste koers, de Kust van Tartarye (palende, volgens de beschryvinge, op vyf en veertig graden, aen Sina) aen te doen hadden: als wanneer zy, langs de zelve zeilende, op zes en vyftig graden, Noorder breette, de Rivier Polysange, neffens eenige daer aen gelegene ryke Koop-steden zouden vinden.

De Japanders waren zeer begeerig, om Kaerten van Tartarye te zien, die onze luiden niet hadden.

[p. 137]

De Noordhoek van Japan, zoo in de hier Landsche Kaerten is vertoont, word by Japans-vaerders geoordeelt, meer naer Jesso toe, uit te steeken.

De zeden van de Jessosche Inwoonders zijn ten deele Japansch, en ten deele Sineesch, en voor de rest Tartarisch.

In Japan, en zelf tot Nangezakki toe, word Zalm uit Jesso versch te koop gebragt.

In Jesso draegt men schorten, 't welk noch in Sina noch in Japan, maer wel in Tartarye gebruikelijk is.

Zoo wel Mannen, Vrouwen, als Kinderen, hebben gaten in d'oorlellen; doch de Japanders en Sineezen niet: zoo datzy, dat met de Tarters gemeen hebben.

Van het Land Iesso heeft men in Iapan weinig kennis, volgens bericht van den hoog geleerden Heer Servatius Clavius, bedienaer (in zijn leven) des Goddelijken woords op Batavia, aen my gedaen. Alleenlijk (zegt hy) weten zy te zeggen, dat 'er in voorige tyden, door last des Keizers, aldaer eenige tochten Landewaerts in geschied zijn: maer dat de uitgezondene, door gebrek van levens middelen, gedrongen waren vruchteloos weder te keeren. Andere geven voor, dat zy aldaer wilde woeste Menschen gevonden hebben, levende van de Jacht, met Pelteryen bekleed, welke hen, door onkunde van de Tael, geen bescheid van de grootheit des Lands konden geven; doch door hunne gebaerden scheenen zy te kennen te geven, dat het zich zeer verre om de Noord uitstrekt. Iapan, zegt gemelte Heer, is een vergadering, koppel of drom van Eilanden, werdende zulks by de Japanders en Sineezen bevestigt, en grenst in het Westen vry nader aen Korea, als de Kaerten het plaetzen: werd ook door dien weg veel zyde in Iapan, over Korea uit Sina gevoert, en betalen de Koreërs zoo wel aen de Japanders, als aen de Sineezen schatting.

De voornaemste Koop-steden in Iapan, die in de boven-reize, na het Keizerlijke Hof Iedo, (volgens bericht aen my van den hoog-geleerden Heer Cleyer, vermaerde opper-arts wel eer, en Raed van Justitie op Batavia, en eerder Opperhoofd van des Nederlandschen Maetschappys zaeken op Iapan,) doorgetogen worden, zouden meest aen de Zee vast gehecht zijn: en het geheele Land, dat men te water genootzaekt is op te reizen, is niet dan een gebroken Land, of een Land van veele Eilanden, door malkanderen by een gehuisvest. Waer uit men oordeelen mag, dat Iapan, op menigte van plaetzen, door de Zee toegankelijk is. Zeeker Jezuit spreekt, tot roem van Iapan, aldus. Dit Land is gebooren in de wiege zelve van de Zon. Wy noemen het, met een çierlijken Inlandschen naem, Japan: maer de Sineezen hebben het Gepuen of Gepen genoemt, dat even zoo veel gezegt is, als begin des daegs, en doorluchtigste bron des lichts op den geheelen Aerdbodem, niet alleenlijk door de Zonnestralen: maer ook, door die van Goud en Zilver bescheenen.

Zeeker voornaem Raeds perzoon op Batavia, schryft aen my, in den Jaere 1696 van daer, over het Compagnies Land en Ezo of Jesso, wes aengaende ik zijn gevoelen had verzocht, als volgt:

Wel Edele gestrenge Heer;

Het staet my niet voor, by 't Journael van Marten Gerritsz. de Vries, in 't Jaer 1643 met het Schip Kastrikum om de Noord gezeilt zijnde, gelezen te hebben, dat het zoo genaemde Compagnies Land, een Eiland is, meinende ik, dat hy en de zijne daer van geen kennisse konnen hebben gehad, dewylze van de breette van twee en veertig graden af, tot negen en veertig graden toe, weinig of niet Oostelijker zijn geweest als de Wester-hoek van 't Compagnies Land, zulks dat zijn Zeilagie niet wegneemt de twyfelinge, of dat Land een Eiland, of wel aen America vast is; hebbende ik nu en dan met eenige ervaeren Spaensche Stuurluiden, die zomtyds hier komen, daer over wel gesprooken, maer bevonden, dat zy niet weten hoe verre America benoorden California zich om de West uitstrekt: en alzoo ik ook meene als noch onbekent te zijn, hoe verre het Land van Ezo om de Noord is uitgebreit, zoo zoude ook met geen vaste grond te zeggen zijn, of tusschen Ezo en het Compagnies Land een doorgang is of niet, het eerste heeft de Vries geoordeelt, doch indien hy Noordelijker was gekomen, zoude wellicht meer Land, en ook een grooten Inbocht ontmoet hebben, waer mede Ezo aen des Compagnies Land misschien vast is, 't welk hy niet heeft konnen weten, als hebbende nooit Noordelijker, als op negen en veertig graden geweest, en niet tegenstaende het doorgaens zeer mistig was tot die breette toe, het Land van Ezo noch al gezien; zulks men dezen aengaende noch al in twyffelingen blyft: verschillende de Japanders zeer in hare berichten, doch is haer voorgeven, dat het Land van Ezo verder om de Noord zoude loopen, als de Inboorlingen aldaer bekent is, waerschynlijker als dat het aen Tartarye vast zoude zijn, niet tegenstaende

[p. 138]

eenige van des Keizers afgezondene op het Jaer 1684, drie Meenden reizens Landwaerd in geweest zijnde, aldaer eenige Sineesche Stoffen vernomen, en daerom het laetste geoordeelt hebben. Den Koopman Hendrik Obé, een perzoon van vroomheit en goede opmerkinge, heeft my verscheide malen bericht, in Japan te hebben verstaen uit het verslag van zeeker Schipper van die Natie, hoe hy nu omtrent twaelf Jaeren voorleden, door den Keizer van de Oostkust van Iapan afgezonden, en door storm verre om de Noord-oost gedreven zijnde, aldaer een groot Land ontmoet hadde ,t geen wel een vaste Kust geleek, daer hy overwinterde, oordeelende 't zelve volgens de aenwyzinge onzer Kaerten, de Noord-west Kust van America te zijn geweest, van waer het Land zich volgens zijn zeggen, Noord-westwaerts nae Ezo scheen te strekken, 't geene zoo zijnde, te gelooven zoude wezen, dat Compagnies Land, en wel licht ook Ezo aen America gehecht, of stukswyze met dicht by een leggende Eilanden daer aen palende zoude wezen; hebbende gemelte Obé in zijne Reizen na het Iedose Hof ontmoet, eenige Reizigers en Bedelaers uit de Noordelljkste gedeeltens van Iapan, die in toestel, gedaente, en gesten, niet alleen zeer wel geleeken na de Noorder Americanen, maer die ook verscheide woorden uittede die met de Tael van Nieuw Nederland, daer hy gebooren en opgevoed is, zeer na in uitspraeke, en geheel in beteekenisse over een quamen, daer over hy zich verwonderde. Dus verre gemelte Brief.

Wat my de Heer E. Ysbrand Ides, gewezen Afgezant hunner Czaersche Majesteiten, aen het Hof in Peking, schryft van Iesso, de groote Ys-kaep, ook andere Plaetzen, en Rivieren in het Buiten-muursche Tartarye, uit het volgende kan werden gezien.

Belangende het Land van Iesso, oordeele ik, dat het niet met Tartarye, noch Noord noch Zuidelijk, bevestigt is. Om de buitenste punt van d'Ys-kaep is noch niemand geweest; maer om de Oost van, die Kaep valt een groote Rivier, genaemt Ogota, en vorders nae d'Amur in d'Orientaelsche Oceaen, vlieten twee Rivieren, als de Uda en Tugur, die hunne Czaersche Majesteiten toekomen, in Zee. In 't gezicht van 't vaste Land, leggen langs de Kust veel Eilanden, en hebben de Jakuten voor drie Jaeren, welke hunne voorsz Majesteiten schatting betalen, vreemt Volk van de zelve Eilanden op 't vaste Land aengetroffen, die eenigzins met de Jakuten in de spraek konden te rechte komen. 't Is een Volk verhalen zy, groot van statuur, en wel van opzicht, zy hadden schoone Pelzen van Sabels en bruine Vossen aen, en zy hebben tegen Pelteryen van de Jakuten Dochters gekocht, en nae haere Eilanden gevoert, en andere omstandigheden meer, zoo dat zulks het Land van Jesso (zoo ik giffe) zijn moeft, 't welke zich met de Eilanden by het Noord einde, tot aen de Ys-kaep strekt: de Rivier Xingar of Schingal, valt Noordelijk in d'Amur, tusschen twee Rivieren, genoemt Gorin en Gaman, die mede in d'Amur vallen: de Provintie Leaotung, die buiten de hoogst verwonderens waerdige Sineesche Muur leit, grenst aen 't Ryk Niucheu, zijnde waerlijk des Amologdo Chans of des Keizers van Sina Vaderland, 't geen omtrent de Rivier Xingar zijn aenvang neemt, en word de streek van daer tot Nertzinskoi toe, Sagdien Ula, en het gewest d'Amur opwaerts over het Albasinsche gebergte, Niucheu tot deze uure van de Sineezen genoemt, en de Tartersche Woestyne van Argoen tot Targasinia, Xixigar, of de Naunse Dorpen, en de Stad Mergeen, die mede Noordelijk aen de Rivier de Naun leit, word Daoor, of Daoer, by hun genoemt, en zijn daer verscheide Natien en Volkeren, die meest alle Schamannen, of Duivels Konstenaers zijn, en dienen ook den zelven. En dus tot hier toe uit genoemde Brief.

Het Schip Breskes, in den Jaere 1643 gezamentlijk tot ontdekking van Tartarye, met het Schip Kastrikum uitgevaren zijnde, en daer van op Japans Oost-kust afgedwaelt, heeft alleen net Land van Jesso mede ontdekt, in de Maend Juny, na dat het de doortogt tusschen Japan en Jesso hadde over gezeilt. Dit geschag op de brette van 41 graden en 50 minuten, en op de lengte van 164 graden en 48 minuten. Aen de hoek daer het Land ontdekt wierd, vertoonden zich acht of tien Klippen, als Zeilen; en daer strekt e een groot Rif, een myl verre in Zee. Men zag daer Prawen, waer van de, Roeyers in elke hand een Riem hadden, slag met roeyen houdende, dan met de eene, en dan met de andere zyde in 't water slaende, makende groote vaert: dit Volk was kloek, hadden zwarte lange ruige baerden, bruin van gedaente, met lang haair op 't hoofd, omtrent drie vinger breet, voor lang, en wyders op de kam afgesneden.

In teeken van dankzegging, zag men dat zy de handen boven 't hoofd te zamen vreeven; waren gekleed met rokken van Beere vellen; zy voeren Pyl en Boog.

[p. 139]

Dit Schip zeilde dan al Oostelijk, en vongen de Matrozen veel Kabeljauw in Zee.

Op de hoogte van 43 graden eh vier minuten, ontwaerden zy mede Land.

Op vier en veertig graden en vier minuten, quamen vaertuigen aen Boort, daer van 't Volk sterk en kloek in gedaente waren, deze hadden Vrouwen by zich, die bruin van verw waren, met blaeuw geschilderde lippen en handen, droegen et haair rondsom haer hoofd, omtrent twee vingeren breet beneden de ooren afgeschooren, gelijkende jonge Mannen, waren zeer genegen tot Arak; de zommige dezer Menschen hadden mede Japansche rokken aen, andere hadden kruizen op haer rokken, hun geweer is Pyl en Boog, met Houwers, der gedaente als die van Japan, de hechten van de Houwers waren met stukskens Goud, de plaet met een Zilveren rant verzien, en de schede met loofwerk gesneden, haere draegbanden met Zyde geborduurt, hadden in haere ooren Zilvere ringen, ook Neurenburgsche Koralen: men zag Robbe en Bevers vellen onder hun, en eenige. Indiaensch doek. Hunne vaertuigen waren uit een Boom geholt, en zonder vlerken: op 43 graden 45 minuten haelden zy mede Land, zoo als ook op 44 graden 12 minuten, lengte 167 graden 21 minuten; het Land zagen zy, dat hoog was, anderzins bejegende veel Eilanden en gebroken Land: hier een weinig meer Noordelijk, zagen zy veel Zee-robben en Steenkroos dryven.

Op 45 graden en 12 minuten breette, en 169 graden en 36 minuten lengte, vertoonde hun het Land van verre of het Eilanden waren, maer naby komende, zagen het een vast Land te zijn, leggende veeltyds met Sneeuw bedekt, hier traden zy aen Land, doch vonden niet als een dor woest Land, mitsgaders in een Valeye, niet ver van strand, schoon vers water, kreupel bosschen, en Kerze boomen; vonden daer ook Zuuring, wilde Kool, Bieslook en Barndenetelen, zagen noch Menschen noch Beesten, als alleen een Vos. Op 46 graden 15 minuten breette en lengte 172 graden, 16 minuten, en 53 minuten, zagen hoog gebergte. Op 47 graden 8 minuten, en lengte 173 graden 53 minuten, ontdekte mede Land, doch betraden het zelve niet.

Dit Land zegt de Daglyst op 't Schip Breskes gehouden, legt 12 graden Oostelijker als de Oosthoek van Japan, die op 38 graden en 4 minuten legt, verschillende in de breette 9 graden en 38 minuten, strekkende Noord-oost ten Oosten, en Zuid-west ten Westen, wezende gelooflijk, dat dit de vaste Kust van America is: dit Land is met Sneeuw bedekt, en het was toen zeer mistig; zy konden geen teeken van Menschen bespeuren. Eh dus verre had de Overigheit van 't Schip Breskes langs de Kust van Ezo gezeilt, zonder nette acht op die Landstreek te slaen, of het zelve te onderscheiden, en met zijne Eilanden recht te erkennen, zulks dat niet gezien kan werden uit haer verhael-schrift, of zy het Compagnies Land aen geweest zijn of niet, veel min dat dit Scheeps-volk kennis van de Straet de Vries heeft bekomen.

Wyders is dit Jacht te rug gevaeren tot op de hoogte van 37 graden, aen de Oost-hoek van Japan, van waer het Oost op zettede, tot ontdekkinge eeniger opgegeven Eilanden, of een vaste Kust. Zy ontmoetede toen steeds in die hoogte, Oostelijk, hout, dat in Zee dreef, zagen Stroo en Riet dryven, en swermen van Puistebyters en Vliegen, ook Pylstaerten, dat een teeken is, Land naby te zijn; gelijk zy mede bejegende bonte en andere Meuwen, ook groote witte Vogels, die uit het Noorden nae het Zuiden vlogen, als ook duizenden van andere Vogels, die alle mede uit het Noorden nae het Zuiden vlogen: zagen ook water bladen, en vongen Schoen-lappertjes op gemelte hoogte, dus dan een graed hooger of lager, zeilde dit vaertuig 480 myl Oost op, doch en ontmoetede geen Land, hoe wel aen alle de gemelte teekenen te gelooven is, dat zy aaer niet verre van, langs gevaeren zijn, 't geen gewisselijk de streek Lands is, welke zijn aenvang neemt by het Compagnies Land 't zy aat zulks de vaste Kust van America is, dan dat het een Voor-eiland of Eilanden daer van zoude zijn; deze Zee-luiden uit de Oost van Japan dan gezeilt hebbende, de boven genoemde lengte, waren zy wel van meining America aen te doen, doch de ziekte van 't Volk, en menigte van dooden, dede hen goet vinden, te keeren, en langs Japan tot aen Taiwan te rug te zetten, waer toe zy te eerder verstonden, om dat de juiste lengte en breette, waer op het Spaens America gelegen was, hun met was bekent, en zy niet gelast waren meer Noordelijk, als zes of zeven en dertig graden te loopen, zonder welk bevel zy volgens de boven aengeroerde teekenen, in korten tyd het Noord America, of wel het onbekende Land, tusschen Compagnies Land en het bekende Spaens America Noordelijk aengedaen zoude hebben, en zoo zy hun koers hadden vervolgt Oostelijk, in korte mede omtrent California zoude hebben geland.