Noord en Oost Tartarye

Jesso, Jezo, Ezo anders Yeco, enz.

HEt Gewest of Landschap van Jesso, anders Jezo, Eso of Yeço, en by de Japanders Jeetzezin genoemt, is Oostwaert van Niuche gelegen, op de hoogte van vyf en veertig graden, en strekt zich uit tot dicht aen het Land ovan de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappy, anders met den naem van Compagnies Land in de Kaerte bekent: het welk een uithoek van America werd geloost te zijn.

Het Landschap Jesso mag te recht onder de Tartarische Landschappen werden getelt, zoo wegens des zelfs Nabuurschap aen het Land van Tartarye, als wegens de gedaente en wyze van leven der Inwoonders, die met die van de Tartaren over een komen.

Boven het Japansche Landschap Quanto, (daer de Stad Jedo in gelegen is,) zeven en twintig dag reizens te Lande naer 't Oosten, komt men aen d'uithoek van het Japansche Landschap Tzungar. Alhier een engte overvarende, vervalt men aen't Landschap Jesso, 't geen vry woest, en niet zeer bewoont is. Aldaer valt kostelijk Peltery.

Men verzeekert my door Schippers, die meermalen van Batavia op Japan hebben gevaren, dat de Japanders in Jesso veel Traen, Pelteryen en Walvisch beenen handelen, ja, dat zomtyds van daer gebragt werden Europiaensche Lakenen, die, zoo zulks waer is, aen de Rivier Amur gemangelt zijn, alwaer zy van hand tot nand, door de Moscoviten werden gebragt. De beenderen der Walvissen, brengen de Menschen van Jesso tot gebruik, en veel tot bouwing hunner Huizen.

Het Land van Jesso is nooit te recht door de Japanders zelfs bezichtigt, om zijn verre afgelegentheit, grootte, en gebrek van leeftocht op de reize: gelijk mede by de gemeene man in Japan schynt onbekent te zijn, of Jesso en Japan Eilanden zijn of niet.

Het is ook onzeker, volgens 't gevoelen van eenige Europische Schryvers, of Japan een Eiland is; want zommige meinen, dat het aen Jesso, by 't Landschap Ochio vast is, en dit weer aen Tartarye, oordeelende zommige dat de Japanders, om te ondekken of Japan aen Jesso vast was, de reis hadden moeten staken, vermits de doortogt door de verte, zware wegen en gebergte ondoenlijk was: hoewel de Japansche Kaerten, die door de Japanders in Japan zelf ontworpen, en ons in handen gekomen zijn, blyk schynen te geven, dat Japan zekerlijk een Eiland of drom, van veel verzamelde Eilanden is.

Daer word by zommigen gevoelt, dat het geheele Landschap van Jesso onder het gebied van den Japanschen Keizer zoude staen; 't zy hy zulks in vast bezit heeft, of dat die van Jesso hem schatting opbrengen.

Onder de Groote in Japan word medegetelt de Heere van Jesso, zonder dat met zekerheit by my kan gezegt worden, of deze Heer aldaer, wegens den Keizer van Japan, eenig gezag heeft, dan of hy alleenlijk gestelt is, om de schatting in dat Landschap voor hem t'ontfangen. Die zich aldaer voor weinig Jaren bevond, was genoemt Matsendeiro, Nocamy, Samma: zijnde het eerste de Van of Toenaem, naer de wyze der Japanders, die Vannen of Toenamen altyd voor zetten, en de eige Namen achter aen.

Hy had een Inkomen zoo men zegt van 525000^* Gokken.

Zijn twee Geheim-schryvers Fanda, Kranoske Kamy, en Kammay Isseno Kamy: waer van d'eerste 40000, en de tweede 8000 Gok tot Inkomen Jaerlijks had.

Kamy is een Eer-titul en d'eerste woorden een den zijn hier de Vannen of Toenamen.

Deze boven genoemden Heer quam voor weinige Jaren, uit Jesso na de Japansche Hoofd-stad Jedo, hebbende zes weken onder weeg geweest. En alzoo men van Nangezakki naer Jedo, Japansche Hoofd-stad te reizen, een Maend werk heeft, kan men ten naesten by de afgelegentheit van den weg tusschen Jesso en Nangezakki, daer uit gissen, uitgenomen dat men na Jesso trekkende, een Zee-boezem heeft over te varen.

Hy hadde het uitterlijk gelaet als een Japander, zoo ik geloove, dat hy was,

* Gok is meden een maet van bevatting, makende 99 gantang of drie balen. Een gantang geeft een en een derde kan, anders is Gok, Gokien of Cochien tien gulden Hollands.

[p. 129]

en voerde ook die Taele: zoo dat, naer allen blijk, indien hy uit het Landschap Jesso geboortig was, d'Inwoonders van Jesso zoo woest binnens Lands niet moeten zijn, als onze Hollanders die op de Zeekusten hebben bevonden: 't welk ook hier uit schynt te blyken, dat men in Japan de beste Watten acht te zijn, die uit Jesso komen, schoon die aen de Zee-kusten by ons Volk niet gevonden wierden: want alwaer Zyde gewonnen word, zijn gemeenelijk de Menschen vernuftig en van goede zeden.

In Japan komen Jaerlijks vry groote vaertuigen aen, geladen met Hout en Rys, uit een Landschap, by de Japanders Hokok geheten, 't geene voor een Plaets in Jesso gehouden word. Deze Schepen zijn hoog opgebouwt, doch met zetgangen in een gestelt, welke, als de Schepen ontladen zijn, in Japan afgenomen, en in het ruim gelegt worden. Langs de Jessosche Zee-kust is men veel stormen onderworpen.

Van dit Jesso is by Montanus, in zijne beschryvinge van Japan, het volgende te lezen.

De Jezuit Lodewyk Frojus, in zijn Brief aen d'Indiaensche Jezuiten, geschreven uit Meaco, den acht en twintigsten van Sprokkelmaend, des Jaers vyftien honderd vyf en zestig, getuigt, wegens d'Inwoonders des Landschaps van Jesso, aldus. Tegen het Noordelykste gedeelte van Japan, stoot een zeer groot gewest vol woeste Menschen, drie honderd mylen van Meaco afgelegen. Deze zijn bekleed met beeste vellen, ruig over 't gantsche lichaem. Zy voeden een schrikkelijke groote baert, niet zonder ysselijke knevels, welke zy, als ze drinken zullen, door stokjes oplichten. Dit Volk is zeer heet op wyn, stout ten oorlog, en gevreest by de Japanders. In den stryt gequetst zijnde, wasschen zy de wonden af in zout water. Dit is haer eenigste geneesmiddel. Op de borst dragenze een spiegel. De zwaerden bindenze dier voegen aen 't hooft vast, dat het handvatzel over de schouder hangt. Zy hebben geen Godsdienst: alleenlijk biddenze den Hemel aen. Aquita is een zeer groote Stad, gelegen in't Landschap van Japan. Derwaerts reizenze met menigte, om Koophandel te dryven, en wederom d'Aquitaners na haer toe; doch zoo veel niet; ter oorzaeke aldaer overkomende, veeltyds by de Inwoonders om hals gebragt worden.

De Land-kaerten vorders, en Waereldklooten, hebben tot noch toe boven Aquita niet anders als d'Oceaen geplaetst; hoewel nu al over lang, Hugo van Linschoten dezer ongewisheit gewag maekt.

Uit de bygebragte getuigenis van Frojus, die immers meer kennis behoorde te hebben, als lang in Japan woonachtig geweest zijnde, dan zommige Europers, die Japans groote, zonder bewys en zekerheit, op 't Papier ter neder stellen, kan duidelijk getoont worden, dat Japan veel uitgestrekter is, dan gemeenelijk afgemaelt word: ja dat, volgens 't getuigenis van Frans Karon, Nederlands Gezant aen de Japansche Keizer tot Jedo, de ruimte van dit Ryk den Inwoonders zelfs onbekent blyft.

Weshalven Maffeus mis tast, wanneer hy aen Japan de lengte van twee honderd, en de grootste breette van dertig mylen toeschryft. Kluver, in zijn Landbeschryving, stelt de lengte op honderd en vyftig, en de meeste wyte op zeventig mylen. Dus verre Montanus.

D'Oost-Indische Maetschappy dezer Landen, heeft in den Jaere zestien honderd drie en veertig, eenige Schepen achter Japan afgezonden gehad, om Tartarye op te doen: op welken togt het Land van Jesso eeniger mate ontdekt is. Van deze Schepen zijn eenige Bootsluiden, in Japan landende, gevangen aen het Hof gebragt, die op veele zaeken, door de Japansche Heeren, ondervraegt wierden. By welken voorval en oorzaeke Montanus, in zijne beschryving van Japan, eenig verhael van deze ver afgelegene gewesten, en reizen ter Zee, tot ontdekking van Tartarye, doet, zoo als by hem kan gelezen worden.

By zeekere Jezuiten, welke zich in Japan opgehouden hebben, werd geoordeelt Jesso een Eiland te zijn, vermids aen Tessoy, 't geene de uitterste punt van Jesso, en tegen over Korea gelegen is, zeer groote drift van water en stroom werd bevonden, die zy oordeelen achter Jesso, en van langs de Tartarische Kust te komen.

De Jessosche Inwoonders zijn den Japanders in gedaente niet ongelijk. Zy zijn hun eigen Heeren: doch zoodanig evenwel, dat zy schatting, aen den Japanschen Keizer geven.

Men zegt, dat Jaerlijks in de Japansche Hoofd-stad Jedo zeekere Menschen verschynen, om aen den Keizer eer te bewyzen, en hem t'erkennen, welke in bonte kleederen gekleed zijn, en een aenzien en gelaet als wilde Menschen hebben; doch waer zy t'huis hooren, heeft men niet konnen verstaen. Het blykt zeeker aen hun gewaet, dat zy uit koude Landen komen. En dewyl de Noordelijkste hoek van Japan, voor zoo veel ons bekent is, op veertig graden ligt, moeten deze

[p. 130]

Menschen al van zeer verre komen, en misschien uit Jesso, of wel van eenige andere plaetzen, meer Noordelijk gelegen. Doch men kan deze zaek niet te recht onderstaen, alzoo den Japanders verboden is buiten 's Lands te trekken. Ja verhalen oog getuigen, aldaer gezien te hebben, dat dertig Menschen door Beuls handen omgebragt wierden, alleenlijk, om datze op Korea hadden wezen handelen.

Japan is in het Jaer zestien honderd en twaelf, door de Jezuiten, in Kaert gebragt. Daer nevens werd gezegt, dat zy aldaer zes Kloosters, vier en zestig byzondere woonplaetzen, en twee hooge Scholen: ook toen reeds honderd duizenden van Christenen aengequeekt hadden. De Jezuiten zeggen, dat op het Land Jesso, en in d'omleggende Landen, toen veele Christenen wierden gevonden, die zich derwaerts uit Japan, om de vervolging, hadden begeven. Doch alzoo de Menschen aen de Zee-kust zeer grof en woest bevonden zijn, zoo moet deze bekeering, en de verblyf plaets der Christenen, binnen's Lands zijn geweest.

Hoe al in de voorgaende eeuwe geoordeelt is tusschen Japan en America, by Jesso, een doortogt te zijn, mag uit het volgende werden gezien.

Linschoten heeft, in zijn Boek van de Oost-Indiën, Frans Gualles Reis-beschryving van Nova Hispania, na de Philippinas en Sina, en wederom van daer na Nova Hispania gelascht: uit de welke wy hier zullen invoegen zijn wederkomste van Japan na Nova Hispania, voor zoo veel de zelve tot ons voornemen is dienende: en luit de zelve van woord tot woord, in zijn vier en vyftigste Hoofdstuk, als volgt.

Loopende aldus onzen koers Oosten Oost ten Noorden aen, tot op drie honderd mylen van Japan af, vonden wy een zeer hol water, met de stroomen van uit den Noorden en Noord-westen: als ook eene ruime en wyde Zee, zonder eenige moeiten of zwarigheden van eenige verhindering in de weeg te hebben. En wat wind daer waeide, zoo bleef de Zee nochtans al in eenen doen, met het zelfde hol water en stroomen, tot dat wy over de zeven honderd mylen gezeilt hadden, tot op twee honderd mylen na aen de Kust en 't Land van Nova Hispania, in welk gewest wy die voorgaende stroomen en holle Zee gansch en t'eenemael begosten te verliezen: waer door ik, zonder eenige twyfel, vermoede en vastelijk geloove, dat daer een Kanael, doorgaende engte, of Zee-strate tusschen het vaste Land van Nieuw Spanje, en 't Land van Tartarye of Asie is. Van gelijke zoo vonden wy op alle deze weg, van de voorfz. zeven honderd mylen, groote menigte van Walvisschen, en Visschen, van de Spanjaerden Atun genoemt, (die veel aen de Kust van Gibralter in Spanje gevangen worden) als mede Albacoras en Bonitos, 't welk al Visschen zijn, die zich gemeenlijk in de Kanalen, doorgaende engten, en loopende Wateren onthouden, om aldaer hun zaet te schieten ten tyde datze in hun teelen zijn. 't Welk altemael my noch vastelijker en voor gewis doet gelooven, dat aldaer een doorgaende engte of Straet, zonder eenig twyfel, moet wezen.

Gekomen zijnde met den zelven koers, by de Kust van Nieuw Spanje, op de hoogte van zeven en dertig graden en een half, quamen wy by een hooge en zeer fraeye Landsdouwe, met veel geboomte verçiert, gansch en al zonder Sneeuw. Men heeft aldaer, vier mylen van 't Land, veel gedrifts van Wortelen, bladen van Boomen, Riet, en andere bladen, als van Vygeboomen, welker gelijken men veel in Japan vind, die zy aldaer eeten; van de welke ik ook ettelijke liet nemen, en met het Vleesch kooken: zy hadden gezoden zijnde, een smaek gelijk als Kool. Men heeft alhier ook groote menigte van Zeewolven, die wy Zee-honden noemen; waer door genoegzaem af te meten en te gelooven is, dat 'er veel Rivieren, Bochten en Havens, langs al deze Kusten heen, tot de Haven van Acapulko toe, moeten wezen. Van daer af liepen wy Zuid-oost ten Oosten aen, na dat wy de Wind kregen, tot aen de hoek van Cabo de S. Lucas toe, (welk het beginzel van 't Land Kalifornia is, te weten, aen de zyde van 't Noord-westen) gelegen op twee en twintig graden, zijnde vyf honderd mylen van Cabo Mendoçino. Op deze weg van de voorfz. vyf honderd mylen, heeft men langs de Kust heen, veel Eilanden leggen. En alhoewel zy klein zijn, zoo is 't evenwel zonder twyfel, of men moet daer zommige goede Havens in hebben, als ook aen 't vaste Land, alwaer men deze navolgende Havens heeft, die als noch eerst bekent zijn: te weten, die van het Eiland St. Augustyn, gelegen op dertig graden en een quart schaers; en van het Eiland de Cedros, op de hoogte van acht en twintig graden en een quart schaers; en 't Eiland; gelegen beneden St. Martin, op drie en twintig graden en een half. Deze geheele Kust en Landsdouwe is, mijns bedunkens, bewoont, en vertoont zich, in aenzien, een zeer goed Land te wezen; want wy zagen daer altemet des nachts vuuren, en des daegs rooken, het welk een gewis teken is van bewoont te zijn.

[p. 131]

Van de Uithoek of Cabo de St. Lucas af, tot naer d'ander zyde van het Zuid-oosten na California toe, zetten wy onzen streek Oost-zuid-oost aen, tachtig mylen weegs, tot de Uithoek genoemt el Cabo de las Corientes toe, gelegen op de hoogte van negentien graden en twee derde. Loopende op deze koers en weg; zagen in 't Noorden, omtrent een myl van ons af, drie Eilanden leggen, die men las tres Marias noemt.

De voorfz. ftreek henen lopende, zoo krygt men, vier mylen van de genoemde Eilanden verscheide, noch andere Eilanden van twee en drie mylen weegs. Men heeft van de mond of inham van Kalifornia af, deze gansche weg tachtig mylen heen, groote stroomen, die Westwaertsaen loopen.

Van d'Uithoek of Cabo de las Corientes af, zetten wy onze streek Zuid-oost, en by wylen Zuid-oost ten Oosten aen, honderd en dertig mylen weegs, tot in de Haven van Acapulco. Op deze weg van de honderd en dertig mylen hadden wy, twintig mylen gezeilt hebbende, de Haven genoemt de Navidad, en noch acht mylen vorder de Haven S. Jago, en noch zes mylen verder de Zee-strand, genoemt la Plaia de Colima. Deze gansche Kust, te weten van Kalifornia af, tot de Haven van Acapulco toe, is bewoont van volk, die met de Spanjaerden Vrede hebben, zijn van aerd en hoedanigheit, als 't Volk van d'andere Kusten van Nova Hispania, enz. Deze reize was voleindigt op het Jaer vyftien honderd vier en tachtig. Dus verre uit Linschoten.

Volgt het geene by Karon van de Landschappen Japan en Jesso is gezegt.

Het Land van Japan, zegt hy, word, voor zoo veel by ons bekent is, een Eiland te zijn geoordeelt, of liever verscheide Eilanden by malkander gelegen, waer van evenwel de zekerheit niet wel te weten is: want 't voornaemste daer van voor den Japanderen zelfs noch onbekent blyft. Men reist, gelijk ik dikmaels ondervraegt, en my hebbe onderrichten laten, boven het Landschap van Quanto, daer de Keizer van Japan het meeste van zijne Inkomsten uit trekt, en de Keizerlijke Stad en het Kasteel Jedo in legt, noch zeven en twintig dagen Noord-oost. Wel zoo Oostelijk aen, eer men komt by den uittersten hoek van 't Land Tzungar genoemt, aen de Zee gelegen, van daer men over vaert, en is deze boezem omtrent elf mylen wyt: die overgevaren zijnde, komt aaen in 't Land van Jesso, daer kostelijk Bont en Peltwerk valt; welk Land woest en bergachtig, en weinig bewoont is.

Dit Land Jesso is zeer groot, en door den Japanderen dikwils doorzocht, diep en veer doorreist, doch nooit tot des zelfs einde gekomen, zoo dat het hen gemeenlijk aen leeftocht ontbroken heeft, en gedwongen geworden zijn, t'elkens onverrichter zaeke wederom te keeren. De berichten der onderzoekers zijn ook zoodanig geweest, dat zijne Keizerlijke Majesteits nieuwsgierigheit om vorder onderzoek te doen, wederhouden is: want het Land, als gezegt, is woest, en word in zommige plaetzen bewoont van een Volk dat heel ruighaairig over het lichaem is: draegt ook lang haair en baert, als de Sineezen, beter den Wilden, als andere Menschen gelijk.

Om dan te weten, of Japan een Eiland is, staet dit volgende aen te merken. Dat het water, 't geene men van Tzungaer na Jesso overvaert, geen doorloopende water, maer een diepe Inham is, wel veertig mylen lang, en tusschen Jesso en Japan strekt, alwaer het tegens geweldige Bergen en Land, dat onbewoont is, omtrent het Landschap van Ochio gelegen, stuit. En om zoo een verre, ja ongebruikelijken weg niet om te reizen, word de vaert van Tzungaer op Jesso, met Barken, noch op heden in gebruik gehouden.

De twee groote Japansche Eilanden Chiekok en Saikok genoemt, worden van Koningen en Lands-heeren bewoont, te weten, Chiekok van eenen Koning en drie Lands-heeren: Saikok, dat grooter is, heeft meer bezitters, en word ieder Eiland voor een Landschap gestelt. Dus verre Karon.

Die van Jesso en de Tartaren van Niuche zijn malkander zeer gelijk: kort en gedrongen van lichaem; doch hebben lang ruig haair en baerden, zoo dat het aenzicht daer mede bykans bedekt is. Hec hoofd is voor geschooren. De Vrouwen zijn niet zoo bruin als de Mannen, en beide vry wel besneden. Zommige der Vrouwen laten hun haair ront scheeren, andere laten het groeyen, en steken 't op, als de Indiaensche Vrouwen. Zy verwen de wynbraeuwen en lippen zwart en blaeuw.

Men belpeurt aen haer, als zy ter maeltyd gaen, geenen Godsdienst, behalven als zy drinken; want als dan storten zy eenige droppelen by het vuur, gelijk de Kalmakken mede, als zy drinken zullen, eerst een weinig nats storten. Zy stellen op zommige plaetzen eenige gesnede vuure houte stokjes in d'aerde, daer krulletjes en spaendertjes aen hangen. Deze vodderyen hangen zy mede in hunne huizen of hutten, voor welke zy schynen^* plechte-

* Of ceremonien.

[p. 132]

lijk heden te doen; gelijk de Zwarten in Guinea aen den Afgod Fetisso gewoon zijn te doen. Men zegt mede, dat zy den Hemel aenbidden. Als iemand onder hen ziek is, dan schaven of schillen zy, met een mes, lange vuure-houte krullen, en winden die den zieken om 't hoofd ea armen: gelijk de Samojeden zulks alzoo mede gebruiken.

Zy konnen leezen noch schryven. Ieder Man heeft twee Vrouwen: deze maken bieze matten, naeyen hun Mans rokken, koken hot eeten, enz. De Mannen zijn zeer jaloers op hunne Vrouwen, en genegen tot sterke drank, die hen ligt bevangt. Door hunne ruige baerden schynen zy wreet te zijn; doch zijn evenwel zachtzinnig: rein en net op hunne spys; doch morzig op kleeding. Zy dragen Japansche rokken, en hebben tot çieraed, een weinig Zilver en Dekens. Hunne kleeding is anderzins op de Javaensche wyze, meest van Zyde, daer geschilderde bloemen op staen. De mouwen zijn naeuw om de hand. Zy maeken ook rokken van beeste vellen. De Mans rokken zijn voor open, maer de Vrouwen rokken voor toe. Hun spys is Visch, Walvisch Spek, Traen, en groene knoppen van roode Roozen: maer die dieper in het Land woonen, voeden zich met Vleesch. Zy gebruiken verlakte kopjes en vierkante bakjes om hun spys in op te disschen. Zommige eeten met stokjes als de Sineezen; doch andere met de vingers. Als de Vrouwen gebaert hebben, houden zy zich voor weinig tyds in een huisje alleen.

Hunne Huizen zijn van geschaefde planken, net in een gevoegt, en gedekt met basten van Boomen, zoo boven als ter zyden: hebbende boven een klapvenster, om de rook uit te laten: ook van binnen een afschutzel van pianken, alles zeer net met matjes bekleed. De Huizen zijn twee mans lengte omtrent hoog, en de deuren zeer laeg, zoo dat men bukken moet, om daer in te treden. Boven achtien of twintig huiaen staen niet, in wyze van gehuchten, by een, en die gehuchten leggen noch een half myl van malkander.

Deze Volken zijn lui, en niet vlytig om t'arbeiden. Zy zaeyen noch maeyen: maer maken Vischnetten van Hennep, die in 't wild wast. Gaen ter Jagt met knippen; voeren Pyl, Boog, en een Houwer op zy. Zy ruilen Walvisch-beenen, (de Walvisschen vangert zy met beene Harpoenen) Traen en Spek, Vellen en Vogelen, aen de Japanders, die daer komen handelen, tegen Rys, koopere Tabaks-pypen, Oorhangzels van loot en zilver, Bylen, Messen, Kleeden, enz. Hun Tael zwymt na het Japans. Zy zijn niet diefachtig. Die op hoerery met hunne Vrouwen betrapt is, werd gedood: gelijk zy mede hunne gevangene vyanden wreedelijk straffen, en met stokken dood slaen. Zy zijn dapper en strydbaer, en doen den Naburen zomwylen groote oorlogen aen.