Noord en Oost Tartarye
(1705)–Nicolaas Witsen– AuteursrechtvrijBeschryvinge van de groote Rivier d'Amur, die langs en door het Landschap Dauria loopt, en des zelfs takken, volgens 't bericht, dat my uit Tartarye en Sina, daer van toegekomen is.ALhoewel die te recht beroemde Riviere d'Amur, by de Landbeschryvers verduistert, en nooit gedacht, noch in eenige schriften van deze en voorige tijden aengeroert word, zoo is des niet tegenstaende die zeer breet en groot: jae vertrouwe, datze meest alle Rivieren van Tartarye in lengte, en veele Rivieren des waerelds in breedte overtreft; voornamentlijk op die plaetze, daerze haer zelve met de groote Rivier Schingal of Singal vereenigt. Het begin en oorsprong dezer Riviere d'Amur, ontstaet uit veele kleine, Rivieren, beoosten het Meir Baikal. Eenige van deze Rivieren zijn bekent, en zommige onbekent. Onder de bekenden is eene Riviere, genaemt Onon, en een andere Ingoda. Het is eene matelijke groote omtrek, of weg, van het Kasteel Selinginskoy, dat dicht by het Meir Baikal staet, of van de Riviere Selinga, tot aen de Riviere Onon, te lande. Dicht aen haer komt de Riviere, genaemt Tzikoy of Schienka, met eenige andere kleine Rivieren. De Riviere Onon verdeelt haer zelven in eenige mindere Rivieren, en loopt met haere voornaemste kil ter rechterhand, en omvat in haren krommen of bochtigen loop veele woeste plaetzen. Daer omtrent woonen veele Mugaelsche volken. De Onon is een matelijk groote Riviere, welke met vaertuigen bevaren word. De Rivier Ingoda, loopt van het Kasteel voornoemt, na de linkerhand, en omringt ook zeer veele woeste plaetzen. Op deze Riviere onthouden zich mede Mugaelsche volken in hun wooningen. Op de Riviere Ingoda, is in voorige Jaren met vaertuigen, Dozanikken geheten, zeker Offonassi Paskoff gevaren, en heeft aldaer gebouwt het KasteelGa naar margenoot* Nertsinskoy. Hy heeft tot deze plaetze zijnen weg genomen over het Meir Baykala of Baykal, en naderhand reisde hy te water langs de Riviere Selinga. En daer na, verlatende de Riviere Selinga, reisde hy opwaerts, tot op de Riviere Gylkom, en tot aen de plaets daer nu 't Kasteel Irgenskoy is: zijnde veertien weken onderwegen geweest. In Irgenskoy verliet hy zijne vaertuigen, en reisde te Lande door bosschaedjen, voorby veele staende wateren, te rug, en quam weder tot aen de Riviere Ingoda. Aen deze Riviere Ingoda bouwde hy wederom andere vaertuigen, en voer dezelve Riviere af: en quam daer na op de Riviere Schienka, tot aen den mond der Rivier Nertzi of Nortza. In korten tijd bouwde hy aldaer, een Kasteel tusschen de twee Rivieren, Nortza en Schienka: om dat daer omstreeks, alleenlijk op de Riviere Ingoda alderhande timmerhout te bekomen is. De Rivieren, Onon en Ingoda, omvangen daer na wederom veele woeste plaetzen, loopende voorby veele steen bergen, en donkere bosschaedjen, met veele bochten. Byna twee dagreizen van het Nertsinskoy Kasteel, valt de Riviere Onon, en de Riviere Ingoda, in een andere Vliet, welke beide Rivieren hare namen verliezen, en met een zelven name, Schienka of Schilka genaemt worden. Hoewel, als boven gezegt, over den loop van deze Schilka, eenigzins werd getwist redent. Het tweede begin of oorspronk der Riviere d'Amur, die bekent is, is de Riviere Arguna: dewelke zijne oorspronk heeft uit het zeer groot Meir of staende water, genaemt Kailar of Karlar, en daer na met veele bochten en kromten, door veele woeste en steenachtige plaetzen loopt, en valt in de Riviere Schienka, die men mede met Vlotten bevaert, omtrent | |
[pagina 74]
| |
vier dagen varens, de Riviere af, van het Kasteel Nertsinskoy. Aldus vereenigen beide deze Rivieren, Schienka en Arguna, haer in eene kil, en verliezen beide haren naem, en nemen dien van Amoerom of Amur, zijnde een Mugaelsche name, aen; welken naem dezelve kil van daer, tot aen haere uitwatering, in de Zee of Oceaen doorgaens behout. Van den mond der Riviere Arguna, langs de Riviere Amur na beneden varende, is tot het Kasteel Albasinskoy of Albasin twee dagreizens. Voorders, na beneden langs de Riviere Amur te vaeren, krygtmen aen de rechte zyde van 't Kasteel Albasinskoy, voor de eerste Riviere, de Riviere Kamara, die haer begin tegen de rugge der BogdoitzeGa naar margenoot* Landschappen heeft. Het Kasteel Argun, dat nu aen de West-zyde van de Vloet Arguna gebouwt is, is met krygsvolk wel bezet; de Volken der naest omleggende Landschappen, zijn Tungoesi, die in Pelterye, schatting aen hunne Czaersche Majesteiten betalen; de Tugusen of Tungoesi hier omtrent woonachtig, konnen vier duizent Ruiters, wel gewapent met Pyl en Boog, te Velde brengen, wezende bestendig om de Moegaelsche stroopers te keer te gaen. De kleeding by Winter hier te Lande, zijn Schaepsvellen, met Laerzen, op de Sineesche wyze gemaekt, haer. Muizen hebben breede banden, met bont omnaeit, die zy by regen en goed weder, op en neer kunnen slaen, dragende een riem om 't lyf, de groote van een hand breet, die met yzere plaetjes is beslagen; des Zomers ryden zy met bloote hoofden die rondsom geschooren zijn, hebbende nae de Sineesche wys een vlecht achter afhangen; haer Zomer kleederen zijn van blaeuw Sineesch Kattoen, met Boomwol benaeit, dragen geen hemhden, en hebben van natuur weinig baert; zijn tamelijk breet van aengezicht, en sterk in de hand; als zy spys gebrek hebben, dan gaen zy in groote getalle te zaemen op de Jacht, en deelen de vangst, schieten zelden mis: de Vrouwen gaen by na gekleed als de Mannen, uitgezondert, dat zy over elke schouwder een vlecht hebben hangen, waer van de einden met Zyde en Zilvere, of Tinne ringen zijn geçiert; zy houden zoo veel Vrouwen als en wel gevalt, en zijn niet afkeerig van de zelve, schoon met andere gehouwden hebben, zy gelooven eenen God in den Hemel te zijn, doch en bidden Hem niet aen, maer eeren den Zutkur of Satan met trommelen, en misbaer te maeken des nachts, vragende hem door hun Priesters raed, en of zegen dan niet zullen erlangen, voornaem doen zy zulks, als ter Jacht, of ten Rryg gaen. Als zy zich vrolijk willen maken, bereiden zy van Paerde melk, Brandewyn, 't geen zy door twee potten op malkander gezet, wel dicht toegesmeert, daer een houte pyp in steekt, doen: de Melk werd eerst zuur gemaekt. Zoo wel de Mannen als Vrouwen, en Kinderen, drinken zich dan zoo, dat ze voor dood ter aerde vallen. De Vrouwen en Dochters ryden te paerd, zoo wel gewapent, met Pyl en Boog, als de Mannen, maeken Meel en Pap van geele Lelie wortels, die zy Sarana noemen, ook bollen of klompen daer van, die zy voor brood gebruiken, en op verscheidene wyze tot spys bereiden; van Akkerbouw weten zy niet; men vind onder deze Natie bemiddelde menschen; zy dryven handel met de Targasiners en Xixigaersche luiden, daer zy van gesprooten zijn, die, onder 't Sineesch gebied wonen, verruilende Pelteryen tegen blaeuw Kattoen, Linnen, en Tabak: omtrent dit Slot Argun, een halve dag reizens in 't gebergte, is een Tin en Zilver myn, en kan men zien, hoe oulinks daer gegraven is, en smelteryen zijn geweest. De Russche Stad Nertsinkoi in Dauria, omtrent de oorspronk van de Rivier Amur gelegen, heeft een van hout getimmert Slot, daer de Krygsluiden in woonen, die mede Koopluiden zijn, doch daer buiten is 't zeer bevolkt van byzondere luiden, dat Jagers zijn. In 't Jaer 1694. wil men, dat op het verzoek van den Sineefch, aldaer vier persoonen wierden onthalft, welke Sabeldieren, op de Sineesche grond, omtrent Albazin hadden gejaegt. De gezag hebber dezer plaets, heeft mede het gebied over de Stad, of het Vlek Argun of Arguna, alwaer hy een minder gezag hebber zend. Tusschen Nertsinskoi en Oedinskoi, was het eertijds zeer bevolkt, en bewoont, doch zijn nu de menschen veel onder de Sineesche Muur geweken: maer tusschen Nertsinskoi en Arguna, minder, en weder wyder tusschen Arguna, en Naum, genoegzaem niet, en leggen die gewesten woest, en onbevolkt, maer tusschen Naum en de Sineesche Muur, is meer bevolking te zien. In deze Gewesten vindmen veel wilde Schaepen, doch kleinder van stal, als hier te Lande; zeeker Reiziger heeft my verhaelt, op eenmael omtrent vyf duizend dezer wilde Schapen te hebben ontmoet, het vleesch is goed van smaek, doch de | |
[pagina 75]
| |
meeste hebben levendige wormen, tusschen vel en vleesch zitten; Rheen, en Harten zijn daer veel in 't wild; Haezen werden overvloedig omtrent Naum gevonden, doch vry klein; Phazanten vliegen daer in grooten overvloed, als ook alderhande Water-vogels: gemelte Reiziger hadde een Hart geschooten, dat vyf honderd pond zwaer woog. Dicht onder de Groote Muur houden zich veel Luipaerds, Wolven en Beeren. Tamme Runderen zijn daer in overvloed. Voor dertien Jaer is Nertsinskoi verbouwt, tot een Stedeken, of Vesting gemaekt, en omheint met houte muuren of dubbelde schuttingen, die zeer dik en hecht zyn, de hoogte daer van is drie vadem, met twee toorentjes, in 't vierkant, of dwers, vier vademGa naar margenoot* groot, de lengte der Vesting is van negentig vadem. Hier tot Nertsinskoi zijn de Sineesche Waeren goed koop te bekomen, om dat, als de Koopluiden uit Sina aen komen, en door de Woestyne gereist zijn, dan hebben zy van leeftocht, gedrank, en andere dingen groot gebrek, en alzoo daer weinig geld omgaet, zoo mangelt men vaek een stuk Satijn, tegen een fles Brandewyn, gelijk mede de Pelteryen aldaer zeer veil zijn, voor geringe prys. Deze Russische Stad is dan gelegen aen de vloed Nertza, welke komt uit den Noord-noord-oosten, en stort een vierendeel uurs van daer in de Schilka. Zy is voorzien met metael geschut, daer in legt meesttyds een sterke bezetting, zo van Voet als Paerde volk; zy legt tusschen hooge bergen, doch is daer echter zoo veel vlak land, dat de Inwoonders hunne Paerden, Kameelen, en Vee konnen doen weiden. Een myl of twee van de Stad, geeft het goed en bequaem land, tot Akkerbouw, alwaer de Inwoonders hun noodruft verzorgen: vier of vyf mylen de Schilka opwaerds, en tien Duitsche mylen om laeg de Schilka, houden zich op Russische Edelluiden, en Krygsluiden, welke zich met de Akkerbouw, Vee-togt, en Visscherye erneren. Hier rondsom ziet men ontallijke veel schoone bloemen in 't Veld, en kruiden, waer onder het Raponticum, witte en geele Lelien, witte Peonien, die een schoonen reuk geven; Rosmaryn, Teim, Majoraen, enz. Doch Boomvruchten zijn daer niet, maer wel veel Besien, Aerdbesien, Kruisbesien en Malienen. De Heidenen die daer woonen, zijn Konni Tungusi, en Olenni Tungusi; de eerste moeten steeds gereet zijn op 't Paerd te steigen, en de anderen te Voet, om op 't bevel der Moscovische Opper-hoofden in Nertsinskoi, de vyanden, des noods, te keer te gaen. Het hedensdaegs Opper-hooft der Konni Tungusi in dit gewest, wierd noch onlangs genaemt Cattana Gantimur, doch by de Christenen Knees Paul Gantimur, deze is geboortig uit het Land Niuche, een vry bedaegt man, hy is omtrent die gewesten, onder den Sineesch, een Taischa of Vorst geweest, maer niet voldaen zijnde, is hy met zijn gantsche Horde komen woonen, onder het gezag, en de bescherming hunner Czaersche Majesteiten; hy heeft het Christen geloof aengenomen, en kan op een en dag, drie duizend zijner Landsluiden onder wapen brengen, met Boog, en Pyl te Paerd, het zijn dappere Soldaten, en veel Heldadiger als de Moegalen. Deze luiden leven meest van Veehoederye, doch die dicht aen de Amur en Schilka zich onthouden, leven van de Sabel vangst; zy woonen alle in Tenten, die zy Jurten noemen, van binnen zijn die van houte stokken te zamen gezet, welke als leden toegeslagen konnen werden en dit, - om dat zy lichtelijk die zoude konnen verhuizen, wanneer zy van plaets veranderen, 't geen zy dikmael komen te doen, dit houtwerk, als het opgezet is, werd buitenwaerds met vilten bekleed, blyvende boven een rookgat open, het vuur maken zy midden in den Tent, en zitten daer rondsom, op vilten, haere Godsdienst is als der ouden Dauren, en gelijk aen die geene, welke by de Moegalen en andere Heidens in groot Tartarye werd gepleegt, de Vrouwen, zoo wel als de Mannen, zijn sterk van lyf, en breed van aengezicht; haer drank is water, doch luiden van vermogen, drinken Thee, genaemt Kratza, of zwarte Thee, die het water niet groen, maer zwart bruin verwt, by ons genaemt Thee-boei, zy kooken die met Paerde-melk, eenig weinig water, en vet of boter. Zy weten ook Brandewyn te stooken, van Paerde-melk, die zy Kumies, en ook wel Arak noemen, schynende het woord Arak, uit Indiën derwaerts over gevlogen te zijn, want in 't Noorden dat woord niet bekent en is; ten deezen einde, werd de zoete melk, eerst gekookt, in een vat gedaen, en daer by eenige zuure melk gegooten, die het overige gansch zuur maekt, dit werd dan alle uuren eens omgeroert, en vergoten, en dan gelijk in | |
[pagina 76]
| |
Europa, op het vuur, tweemael overgehaelt, wanneer het goet om te drinken, en zoo smakelijk is, als de beste Koorn Brandewyn. Het is aenmerkelijk, dat de Koeyen in gansch Siberien en Tartarye, zoo lange zy het Kalf zuigen, zich niet en laten melken, en wanneer het Kalf op houd te zuigen, zy geen melk meer geven, waerom de Paerde melk aldaer zoo zeer in 't gebruik is, die waerlijk zoeter en vetter is als de Koeye melk. Dit Volk gaet gelijk als de Buratti, in de Voortijd op de Jacht, en voorzien zich van Wild? 't geen zy aen riemen gesneden, in de Zon droogen, en dan eeten. De Visch weten zy met zeekere pylen te schieten, die voor rond toe loopen, en wel drie vinger breed zijn, onder aen het eizer is een ronde beenen knop, daer een gat door gaet, 't geen wanneer de pyl afgeschooten werd, een fluitent geluit geeft, zoo als diergelijke pylen onder my werden bewaert; zy schieten daer mede niet zeer verre, en niet wyder als vyftien of twintig vadem, zy treffen dan daer mede groote Snoeken, Steuren, en Forellen, wezende te verwonderen, dat deze pyl~punten, zeer groote wonden in de Visch, onder water maken. Dit Volk heeft een vremde wys van eedzweeren, zy nemen een Hond, en steeken hem met een mes aen de voorste pooten in het lyf, en zuigen het bloed daer uit, by welk zweeren men hun geloof geeft. Tusschen Nertsinskoi en Naum, is het Land in zich zelven, zeer vet en vruchtbaer. In de gewesten, tusschen Argoena en Naum, vind men weinig drinkwater, en moeten daer toe putten werden gedolven, de grond is daer zandig en vlak. Het water in de Rivier Kasemur, die in de Vlied Naum stort, verschaft zoet drinkwater, genoegzaem alle Vlieten daer rondsom, storten in de Amur, gelijk als mede de Jaal in de Naum valt, en die weder nu de Amur, de Sadoena valt in de Argoena of Arguna. Rondsom de Stad Naum, die klein is, valt het Land laeg, en moerassig; in het Voorjaer, bedekt met water; daer is veel Dennenhout. Hier dryft men grooten handel, in zwarte Vossen, en slechte Sabels. Wanneer in den Jaere zestien honderd negen en tachtig, omtrent Nertsinskoi, de vreede tusschen hunner Czaersche Majesteiten, en den Sineeschen Keizer wierde getroffen, belangende de Grensscheidinge, was 'er op het sluiten, en zeer statelijke byeen komst; staende achter hunner Czaersche Majesteiten grooten Gezant, twee honderd man te Paerd, behalven noch honderd man van 't gevolg, beneffens noch twee Benden te Voet, sterk vyf honderd man; achter den Sineeschen Gezant, stonden omtrent vyf duizend man, men zag 'er vyf groote Vaendelen, op zommige was geshreven, de zommige waren met Zyde benaeit, en andere geborduurt, verbeeldende groote Draeken, rondom met zyde Franje, en groote roode zyde Quasten behangen. Men beschonk malkanderen Heerlijk, den grooten eersten Gezant, wierd begiftigt met een treflijk Slag-uurwerk, een Perspectyf, een Zilver vergulde Kom met een Kan, en een kostelijke Armeine Rok. De andere Heeren met Sak-uurwerken, Spiegels, en kostelijke Sabels. Aen hunner Czaersche Majesteiten grooten Gezant, wierd gezonden een Zaedel, van zwart Leer overtrokken, met een Toom en vergulde Stybeugels, twee roode Paerde-staerten, twee Goude Schaelen, acht kleeden Damast, twee-en-dertig stuk zyde Stoffen, en twaelf stuk zyde Pelangs. En aldus wierden de bedienden ten wederzyde, mede mildelijk beschonken, in teeken van vriendschap en vrede. De Sineezen spraeken van een gedachtenis in steen te willen oprechten, in teeken dezer gemaekte vriendschap, en vrede op de Grensplaetzen. Wanneer de byeen komst der wederzyds Gezanten eindigde, traden de Gezanten eerst ieder in hunne byzondere Tenten, en van daer na hunner verblyf plaetzen. De Sineezen moesten met vaertuigen over de Rivier werden gebragt: zy gingen onder een Zonnescherm van roode Zyde, het gevolg van de eerste rang, waren gekleet met Goude Rokken, van stof in Sina gemaekt. De eerste Gezant hadde aen zijn. hals hangen, quasjes van roode Koraelen, en het minder gevolg, droeg houte Koraeltjes om den hals. De mutzen van alle zag men gevlochten van fijn Floers, of Krip, daer boven op roode zyde Quasten genaait waren; voor aen de muts van den Gezant was het bezet met groote en schoone Paerlen. In de woeste Gewesten, tusschen den Sineeschen Muur en de Stad Nertsinskoi, die eigentlijk Xamo werden genaemt, vind men weinig goed water. De Sinezen melden dat de Tartersche Koning Eluth, tegen den Tarterschen Koning Italba, die ik achte de Moegaelsche Prins Atsiraisainchan te zijn, groote overwinningen heeft gehad, zoo dat Italba zich onder de Sineezen | |
[pagina 77]
| |
heeft moeten verschuilen: dezen twist was de oorzaek dat de Sineesche Gezanten in het Jaer 1688, geen doortogt konde krygen, wanneer zy naer de Stad Selinginskoi, tot herstelling der vriendschap, en vaststelling der Grenzen zoude reizen, want zy door het hart van Moegalen Land, dus te reizen hadden, en langs de Kalmaksche Grenzen, zoo dat de handeling tot een volgende Jaer, moeft worden verschoven, werdende toen Nipehou of Nertsinskoi gekozen. Deze Stad wierd by de Sineezen gekooren, om dat nader aen haer Land, en beter te bereizen was. Als de vredehandeling wierd gehouden, en verdrag gesloten, tusschen hunne Czaersche Majesteiten, en den Keizer van Sina, over de Grenzen in het Dauren Land, zoo trachtende de Bratsche en Oerkotsche Volkeren, die hunne Czaersche Majesteiten erkenden, te muiten, en een aenslag op Nertsinskoi te maken, 't geen over wierd gebragt, door de Vrouw van zeeker Gioelenga Orol, die te Nertsinskoi in pantschap zat, zoo als ten dien einde reets twee duizend van deeze Volkeren waren verzamelt, en heimelijke kontschap met den Sineeschen Gezant hielden. Dit dede angstig werden de Tungoesche Inwoonders van drie of vier honderd wooningen, die in de Nabuurschap van de Stad, en onder bescherminge der Russen, daer woonden, wezende een groote veete, zoo het schynt, tusschen de Bratsche, en Tungoesche Volken. De boven gemelte Volkeren, verdeelen of scheiden zich van malkander beneden de Rivier Schilka; zy hadden voor, de Gaitemoere, en andere by gelegene geslachten te dwingen, tot de gehoorzaemheit der Sineezen, gelijk zy mede voor hadden, omtrent het Tansinskoi verlaet, de Rivier over gaende, het Vee van onder de Stad, weg te haelen. Doch dit verydelde alles. De Vaders Jesuiten, welke het maken der vrede, tusschen Moscovien en Sina hebben bygewoont, schryven dat de plaets, waer zy die vrede hielpen treffen, aen een groote Vliet, vier honderd en vyftig Fransche mylen van Pekin legt, dat daer naby, nu de Landscheiding, aen die zyde, der Moscoviten is, en bykans in de zelve Middag-lyn met Pekin, hoewel veele van mijne berichten en ondervinding, daer van eenigzins verschillen. Het Sineesche Gezantschap bestond, volgens bericht van den Jesuit Gobien, uit vyf Gezanten, waer van des Konings Oom, en den Prins Sofan de Hoofden waren; men zag daer honderd en vyftig Mandaryns, met een gevolg van tien duizend Krygsluiden, en groote menigte Paerden en Kamelen, beneffens veel Geschut, zoo dat deze, begeleiding, beter een Leger, als een Gezanten gevolg scheen. In 't Jaer 1686. omtrent de Maend October, in verscheidene tijden, zijn 'er eenige Moegaelsche Rovers gekomen onder de Vesting Nertsinskoi, en hebben op de Rivieren Oerdoelge en Talange, verwoest twaelf Jurten of Inlandsche Dorpen, en verzamelingen van Menschen, ter neder makende, al wat leven hadde, waer onder zich bevonden Nertsinsche beampten, die om de schatting te verzamelen, uitgezonden waren. Benoorden het Meir Baykal, houden zich nu de Brati of Bratsche Volken op, welke in den Jaere 1686, vervolgt van de Moegalen, zich aldaer neder hebben gezet, verlatende de Zuidzyde van gemelte water, zoo als omtrent de Meiren Solena en Gisina, veel Mugaelsche Vorsten zich toen verzamelt hebben, om boven gemelte Brati te beledigen, of onder hun gezag, van waer zy zouden ontweken zijn, te rug te brengen, of schoon zy, zoo wel, als veele Tungoesen van voor lange Jaeren af, hunne Czaersche Majesteiten hebben erkent. In den zelven Jaere 1686, zijn vier dagen reizens van de Russche Stad Nertsinskoi, by de Rivier Bors of Borsa aengekomen, twee duizend persoonen, zoo Moegalen, Schulengen, Tainitze, als Bratsche luiden, behalven noch zeven-en-dertig Tungusche huisgezinnen, welke zich de gehoorzaemheit hunner Czaersche Majesteiten onderworpen hebben, en schatting, Jaerlijks tot erkentenis belooft te betaelen: deze menschen hadden zich opgehouden, onder de Horde van den Vorst Dulaycontayscha, en gewoont aen de Rivieren Kulurun en Onoua, de reden van haer aenkomst was, dat zy vluchtende waren voor de magt der Kalmukken, die in veele Veldslagen, groote verwoetheit hadden getoont, wezende de Mugaelsche Vorst Dalaycontayscha, met weinig Volk naer Sina geweken, doch onderwegen zes dagen reizens van Nertsinskoi, genoegzaem bezet gehouden, van den Kalmukschen Vorst Buschuktu of Busuchtichan. By deze Vesting Nertsinskoi, werd mede de byzondere Tael der Giliaki gesproken, dat een Volk is, niet wyt van daer gelegen. Omtrent de Noorder Oever van de Vliet Amur, die zich in de Orientaelsche Oceaen loost. Binnen de sterkte van de Stad Nertsinskoi, telde men onlangs omtrent vyf-en- | |
[pagina 78]
| |
twintig of dertig huizen, en als daer omtrent oorlog werd gevoert, bestaet het Krygsvolk meest uit Tungusen of andere Volken, die dan door eenige weinige Russische Kosakken werden geleit. Voor schiet geweer zijn de Volkeren aldaer zeer angstig. Deze Stad Nertsinskoi of Nerezinski, alwaer groote doortogt van Koophandel is, brengt aenmerkelijk veel geld, aen hunne Czaersche Majesteiten op, en wel tusschen de dertig en veertig duizend Roebels Jaerlijks, 't geen meest van Karavanen werd gezamelt, die uit Sina komen, en derwaerts gaen, gelijk in 't Jaer zestien honderd en acht-en-negentig uit Rusland, over dien weg naer Pekin, een CuptzinGa naar margenoot* is gereist, welke derwaerts mede heeft gevoert, de waerde van vyf-en-twintig, of dertig duizend Roebels aen Pelteryen, die in Sina het drievout gezegt werden, waerdig te zijn. By Nertsinskoi kampeerde, of was zich ophoudende in 't Jaer 1688. te Velde, onder Hutten aen Mugaelsche Vorst Gegen Tayscha genaemt. Den acht-en-twintigsten October, zestien honderd en acht-en-tachtig, zijn in Telenbinskoi, niet verre van Nertsinskoi gelegen, veel Kamelen en Paerden aengekomen, welke hunne Czaersche Majesteiten Gezant, ter vrede handeling, op de Grenzen, tusschen Rusland en Sina, hadden gedient, die vervolgens op den vyfden November tot Jeravanskoi doortogen, in welke plaetzen geen overvloed van leeftogt wierd gevonden, zoo dat aen de Krygs- en Leidsluiden, hard brood, tot zeeker gewigt, wierd uitgedeelt. Een reiziger, welke van Nertsinskoi door het Mugalen Land heeft gereist, naer Sina, verhaelde my, aldaer groote drift van Schaepen, Oostwaerts te hebben gezien, en verstond uit de Inlanders, dat dit Vee naer zeekere Steden wierden, gebragt: welke Steden ik meine, de Oostersche Steden in Niuche zullen zijn. Oeronhi is een plaets, gelegen tusschen Nertsinskoi en de Sineesche Muur, tot waer toe, de Sineeschen Gezant begeleit wierd, wanneer de Vrede en Landscheidinge was getroffen, tusschen hunne Czaersche Majesteiten, en het Ryk van Sina, inde Dauersche gewesten. Tusschen Nertsinskoi en Argun, is zeer luftig Land; aen de voet der Bergen wasschen schoone Tuin-kruiden, en Bloemen, ook zeer lang, en goed Gras, in de Daelen. Tusschen de Rivieren Tugur en Uda, die ten Noordzyde van de Vliet Amur uitkomen, en in de Amursche Oceaen vallen, woonen Volkeren, genaemt Koreizi, van welke gezegt werd, dat zy oorspronkelijk uit Korea zijn, en zoude men van daer over Zee, in weinig tijd met goede wind, na Korea konnen zeilen, welke Koreezen eerst aengekomen zoude zijn, in de mond van de Vliet Amur, van waer zy zich verspreid hebben. Hier vallen goede Sabel-dieren, die, welke omtrent de Zee woonen, erneren zich niet Visch, doch die te Landewaerts zijn, met Wild, en zijn deze laetste welgestelde luiden, vermits zy door mangeling tegen hunne Sabels, en andere Pelterye, middelen weten te bekomen; deze zijn onder het beslag en gezag, van den Rus - Jakutschen gezag hebber, en werd daer goede wacht gehouden, dat de Sineesche Tartaren, in de Bosschen ter Jagt niet komen, werdende hier uit waerschynlijk gemaekt, dat men langs Korea, Noorden op kan stevenen, zonder dat de Straet de Vries gepasseert hoeft te werden. Aen de uitgangen dezer boven genoemde Rivieren, komen Jaerlijks Volken, van Eilanden, die men aldaer in Zee van het gebergte kan zien, deze zijn wel gekleet, dragen bonte en zyde Rokken, zijn tamelijk hoog van stal, hebben groote Baerden, komen aen Land met kleine vaertuigen, koopen aldaer Meisjes en Vrouw-volk, ruilende die tegen Pelterye; de Tael van dit vremde, en onbekende Volk, zwymt eenigzins nae het Jakuts, aen 't vaste Land, zoo dat schynt deze Volkeren oulinks, gemeenschap met malkanderen hebben gehad. Argoni is een Berg, niet verre van Arguna, of liever tusschen Argoena of Arguna en Nertsinskoi, aen 't Moegaelsche en in 't Dauersche Land gelegen, alwaer Onderdaenen hunner Czaersche Majesteiten wonen, genaemt Nomasintsoff, onder het Oppergezag van een Kosak, geheten Waske Waraksioe. By het laetste verdrag, tusschen hunne Czaersche Majesteiten, en het Sineesche Ryk, was besloten, dat de sterkte Arguna zoude werden verlegt, zoo, dat die aen de Westzyde van de Rivier zoude werden verplaest, en overgebragt. De Sterkte Albasin, is volgens onderling verdrag, verbroken, zoo dat van beide zyden, niet vermoge opgebouwt te werden. Saduna is een Rivier, welk in de Ar- | |
[pagina 79]
| |
guna, en vry Scheep-ryk is, die dan weder in de Amur valt, zoo als de Vliet Jaal daer omtrent, mede veele vaertuigen draegt: aldaer ontmoet men vermakelijke Bergen en Daelen. Hier omtrent, voornamentlijk drie dagen reizens, bevorens men komt aen de Volkeren Targartschin, of Targanski, zijn schoone en luchtige Landsdouwen, Bergen en Daelen, die vermaekelijk zijn, Bosschaedjen daer men veele zwaere Berke Boomen vind, als mede Eike, doch zeer laeg van stal gewasschen, en breet uitgezet, zoo als ook aldaer mede zijn gansche vlakke Kampen, met Hazenoote Boomen, doch van zoodanigen aerd, dat zy niet hooger wassen, als een half El, of drievierendeel El, zeer dun van hout, daer men groote menigte Nooten aen ziet hangen. Nertsinskoi of Nipehou, volgens de waerschynelijkste berichten, legt op de Noorder breete van een-en-vyftig graden, en vyf-en-dartig minuten. In het Slot of Kasteel tot Nertsinskoi, was de bezetting voor twee Jaer, omtrent twee honderd man. De gezag hebbers trekken daer groot gewin. Van Nertsinskoi af te vaeren langs de Amur, tot in de Zee, acht de Heer Faedor Alexewits Golowin, vier of vyf weken dryvens te zijn; men moet dikmael, als het quaed weêr is, stil liggen. Als men uit Sina naer Nertsinskoi, over het Meir Dalai reist, ontmoet men weinig Bergen, en veel Heide, en zoude men van daer te Post konnen reizen tot Pekin, in weinig dagen. De Sineesche Gezanten, welke de vrede met de Moscoviten, onder Nertsinskoi troffen, quamen reizen door het Moengaelsche gebied, uitkomende aen de Rivier Singalom, die in de Amur valt. Tusschen deze Stad, en de Groote Muur van Sina, vindmen in 't wilde, duizenden van Bloemen wasschen, waer onder witte Pionien, en Maenen. Van Oedinskoi tot Nertsinskoi, is het Land meest effen; men doet die reis in drie of vier weken, met Kamelen, en is deze weg, omtrent eens zoo lang, als tusschen Nertsinskoi en Arguna. Als men tusschen Arguna en de groote steene Muur reist, daer men weinig, of geen spys onder wegen vind, is men gewoon Draeg-ossen, of ander Vee, dat mede gedreven werd, te slachten, en te eeten. Het Rogge-meel is te Nertsinskoi verkoft, in den Jaere 1686, tot drie gulden en een half, de 32 ⅔ pond. Als mede het Tarwe-koorn, tegen vier gulden de 32 ⅔ pond. Het Vleesch, voor acht-en-veertig stuivers de 32 ⅔ pond. Rondsom deze Stad, woonen omtrent zes duizend Tungusen, die hunne Czaersche Majesteiten onderdanig zijn. Hier woonen welhebbende Kosakken, of Moskovische Krygsluiden, welke zonder Tol te betalen, op Sina handelen. Die van hier naer Arguna de laetste plaets der Russische Heerschappye, en Naum, de eerste voorname plaets des Sineeschen gebied, heeft te reizen, moet zich alhier van leeftocht voorzien, 't geen gemeenlijk geschied, in tweebak, en Ossen, die voortgedreven werden, en onderwegen geslagt; doch werden zomtyds mede wel Harten of Rheen geschooten; men kan hier met geen wagens reizen, maer alleen met Paerden en Kamelen; men ontmoet meest vlak Land, en ook Moerassen. De Vliet Arguna, werd gehouden voor de scheiding des Russischen, en Sineeschen gebied, strekkende tot aen des zelfs opper-einde, en van daer, naer de groote Sineesche Muur toe, is het vry onveilig te reizen, wegens de omzwervende Moegalen, die, hoewel niet genegen de Reizigers te dooden, steeds trachten de Paerden af te dryven, doch een gewapent man, kan 'er tien verjagen: hier is zoo veel Wild, en byzonder Rheen, dat men ze met de hand bykans vatten kan. Twee dagen reizens aen deze zyde de Stad Naum, is veel plat Land, dat woest legt. In de Stad Nertsinskoi, en in d'andere Dauersche Vestingen, vind men zomtyds groote schaersheit van levens middelen. By de Winter, valt het daer door de steenachtige wegen, naer Sina te reizen, met beladen Kamelen, zeer moeyelijk. In het Voorjaer gaet men in 't gemeen niet verder, als tot Plodbitza, en half wegen van Plodbitza of Plodbitsie, werd de toevoer naer deze Stad, als levensmiddelen en andere behoeften gebragt, te water, die overzendende op Vlotten; hier over is de naeste weg door de Moegaelsche gewesten, naer de Sineesche Grenzen. Odnakol, is een Landstreek niet ver van deze Stad, gelegen onder 't Sineesch gebie. Oeroenke, is een Rivier, die gelegen is niet wyt van hier, naer de Sineesch Grenzen toe. Wanneer by deze Stad, over de vrede tusschen hunne Czaersche Majesteiten, en den Sineeschen Konink wierd gehandelt, in den Jaere 1688. zoo is het gevolg van de Sineesche Afgezanten, voorby Albasin | |
[pagina 80]
| |
komen vaeren, met honderd en twintig vaertuigen, op ieder vaertuig dertig man hebbende, en gezamentlijk vyf-en-veertig stukken geschut, hoewel de Gezanten zelve over Land mijn gekomen. Vier myl van de Stad, is een-plaets, geheeten Verbloegie gorle, alwaer de Sineesche Gezanten, op de laetste vredehandel met de Moscoviten, zich mede eenigen tijd op hebben gehouden. In deze Stad, werd vergadert de schatting der omleggende Volken, die in Sabel-vellen, en ander Peltwerk, op werd gebragt. Volgens schriftelijk bericht, my uit Nertsinskoi toegezonden, werd het Moegaelsche gebiet, in drie voornaeme Vorstendommen afgedeelt, behoudens oneindelijk getal mindere Vorsten, of Heerschappen, waer van de eerste gezegt werd, de Katoechta te zijn, die te gelijk de Opper-priester is: de tweede zijn Broeder, is den Atsiraisainchan: de derde is Elut, die zijn Grenzen heeft aen de West Tartaren: de twee eerste houden een vast verbond met malkanderen, doch de derde, rooft en stroopt alom, op zich zelven, komende zomtyds tot onder den Sinesche Muur, verschoonende de geschenk goederen niet, die de Koning van Sina zend aen de omleggende Tartersche Vorsten, om haer in genegentheit t'zijnwaerts te behouwden, en hebben de twee eerste, zich onder de bescherminge met hun gansche Land, van den Sineeschen Koning begeven, ter oorzaek zy in vreeze stonden, voor den Kalmukschen Busuchtichan, jae zoo wel de Katoechta, als Atsiraisainchan met hunne voornaeme Heeren, als Taischi, en anderen, hadden zich in den Jaeren 1688 en 89, binnen den Sineschen Muur, ter schuil begeven: deeze Moegalen werden geoordeelt te zijn, de Gog en Magog. Van Crasnoiar gaet een gebergte naer het Noorden, en tot aen het Baikalsche Meir. Van het staende Meir! Kosogol naer het Oosten, tot aen de Sandige Woestyne, en van daer, tot het Meir Dalay, en zoo verders tot Arguna, ook Noord-west op, rot over -de Rivier Onon, en tot aen de Rivier Tzikoy, werd de omtrek der Moegalen Land, aen de Noordzyde gerekent. Dus verre dit bericht. Als men van Naum, de eerste Sinesche Stad voorby Nertsinskoi en Arguna reist, naer Sina toe, door gelei van Sineezen, heeft men alle daeg bestelde rust plaetzen, zoo dat men op zeekeren tyd weet, wanneer men aen de Muur-poort verschynen zal. In den Jaere 1698, heeft deze Stad Nertsinskoi, onder 't gezag-hebberschap van den Heer Niloloff, opgebragt aen Tol en Schatting, omtrent honderd duizend Ryksdaelders; daer zijn nu ritten gelegt, tusschen deze plaets en Mosco, welke brieven in vier Maenden overbrengen, onder hoope, dat in kort noch haeftiger zullen werden bestelt, wanneer de wegen en gelegentheden meer bequaem zullen zijn gemaekt. Uit de gewesten van Dauria, en van omtrent deze Stad, zijn onlangs in Mosco, een goed aental Slange steenen gebragt, waer van een onder my berust, welke uit het hooft van zeeker Slang, die door Kircherus in Prent is vertoont, werden gehaelt; zy zijn Heelzaem, voor alle vergiftige beeten, gelegt op de wond, doch of de zelve aldaer vallen, dan of die uit Sina zijn gevoert, blyft my ongewis: als zy in Edik gelegt werden, doen zy dezelve opborrelen, en gelijk als schuimen, zoo datmen aen de steen eenige beweginge ziet, en om te weten of zy goed zijn, behoeve men dezelve in den mond te nemen, zoo zy kleeft aen de tong, of verhemelte; dan werd zy deugdzaem geoordeelt, deze steenen hebben de groote van een nagel aen den duim, en zijn niet wel half zoo dik als een pink, van bruine, geele, en witte verw, strepelings door malkanderen, zoo als nit de zelfde gewesten, my mede over Land toegezonden is, een stuk stofs, lank tien ellen geweven van zeeker vreemt gaeren, daer eenig weinig zyde door gewerkt is, hebbende het beeldzel van den Sineesche Keizer, den draek, in verguld stroo, of papier, daer opgelegt, 't geene een gewisteeken is, dat het zelve onder het gezag van den Sineesch, door de Niuchers of eenig ander Volk, na, onder den Muur gelegen, is gemaekt, ten ware het van menschen, uit Leautung aldaer was gebragt, wezende te plompen werk om in het hart van Sina te zijn gemaekt. Rondsom Nertsinskoi en Oedinskoi, ziet men Rabarber wassen in 't wild doch, werd aldaer zelden verzamelt, of vervoert, gelijk het Muscus Dier in die gewesten mede gevonden werd. De Landsdouwe omtrent deze Stad, is zeer vruchtbaer en vet, brengende, bezaeit zijnde, goed Koorn voort; men ziet 'er Bosschen die overvloedig in Wild zijn. Het is 'er weinig kouder als hier te Lande. Op de Rivier Amur, in 't Dauersche Land, is elders een Stedeken of Vlek Nautsin geheten, doch vermids my der | |
[pagina 81]
| |
zelver rechte plaets niet bekent is, hebbe zulks niet aengewezen. Arguinskoi of Arguna, is dan de laetste Vesting onder het gebied hunner Czaersche Majesteiten, aen de Sineesche Grenzen, de Vliet Argun, die daer benevens stroomt, scheid hunne Czaersche Majesteiten en der Sineezen gebied, nemende hier een aenvang, de groote Tartarische Woestyne, Oostwaerts; tusschen Nertsinskoi, en deeze plaets, ontmoet men meest Bergachtig Land, hoewel hier en daer breede Daelen zijn, van kleine Vlieten doorsneden, bezaeit met schoone Bloemen en Kruiden, ook deftige Ceder en Berke Boomen; het is daer tamelijk wel bewoont, van Tunguzen, die de schatting aen hunne Czaersche Majesteiten betalen. Men bejegent in deeze gewesten, hier en daer in de Daelen, van hartsteen te zamen gezette vervallene sterkten of vastigheden, toorens gewys gebouwt, van welke de Tunguzen zeggen dat zy voor ondenkelijke Jaeren, door Krygsluiden aldaer gemaekt zijn, wanneer de Moegalen en West-Tartaren, te zamen gevoegt, het Ryk Nieucheu hadden aengevallen, doch men believen te weten, dat zy onder Nieucheu, of Movantcheou, of Niuche, het gantsche Land van Nertsinskoi, langs de Amur afwaerts, tot aen het Albasinsche gebergte, en het Landschap Leautung rekenen. Noch onlangs in deze Landstreek, wagens zijn gevonden, met raden die yzer beslag hadden, en molensteenen, werdende aldaer geoordeelt, dat de Niucheuren, voor dezen zich van het zelve hebben bedient,, want men heden nergens in Moegalen of Tunguzen Land, zulke wagens, gebruikt, of molensteenen vind. Eenige der Tunguzen Begraefnissen vindmen alhier te velde, die met groote steenen zijn gedekt, waer paelen by staen, daer op doode Paerden zijn gelegt, gelijk in deze Plaet werd vertoont. By de Vliet Arguna en Kalabu, reist men tusschen hooge Bergen deur; van hier te reizen naer de Vliet Terbu en Gan, vind men genoegzaem geene menschen, en is het daer een loutere Woestyne. Tusschen de Vliet Kailar en Jaal, ont-
Een Tungusche begraef-plaets waer op een doot Paert licht, beneffens eenige oude vervallene Tartersche wooningen en Sterkten van steen.
moet men hoog Gebergte, doch Bosch en Boomen, zijn daer weinig te zien, maer in de Daelen vind men goed Gras, en veelderhande Kruiden: daer zijn veel groote Harten, Rheen en wilde Schapen, die zich dikmael met honderden te gelijk laten zien; gevogelte is aldaer mede veel, als Ganzen, Enten, Kranen en Phazanten. Van Arguna tot hier toe, zijn de Vlieten schier zonder Visch en daer geen an- | |
[pagina 82]
| |
deren, als een weinig Forellen en Snoeken, De Lucht is daer tamelijk, gematigt, en niet al te koud, wanneer men langs de Oevers van de Vliet Jaal reist, ontmoet men schoone Bosschasien. Van de Jaal naer de Sinesche Muur reizende, bejegent men de eerste Sineesche wacht, na vier dagen wegs, op een hoogen Berg, van waer zy zeer verre konnen uitzien, deeze, zoo dra zy vremdelingen vernemen, brengen kondschap naer Mergeen, daer Sineesche bezetting is, of naer Naum; zy hebben deze wachten op drie plaetzen verborgen; in het gebergte, zijnde Paerde-volk, twaelf man in ieder plaets sterk. Hier omtrent vind men Targanische of Targoetsische Volkeren, die een Horden op zich zelven maeken, naby de Stad Naum, welke den Sineezen onderhoorig is, leven op zich zelven: zonder Opperhooft, betalende, schatting aen den Sineeschen Koning; zy zijn Heidensch, en dienen den Duivel, zijn van middelmatige gedaente, breed van aenzicht, als de Moegalen, haere kleeding is des Zomers van geverwt blaeuw Sineesch Kattoen, of ook wel van bereit Leer, maer des Winters, vermids het aldaer tusschen het gebergte vry koud is, dragen zy Rokken van Schaepsvellen; haer spraek komt met die der Tunguzen meest over een, haer wooningen zijn Hutten, die van dunne Bamboezen of Riet gemaekt, en verhuizen niet als de omleggende Tartaren; zy erhouden zich meeft van Akkerbouw, bezaeyende hunne Landen met Haver, en Geerst, 't geene zy overig hebben, brengen zy te koop in Xixigarsche Dorpen, hun Vee bestaet meest in Kamelen, Paerden, Rundvee, en Schapen, die staerten hebben, een span dik, en twee lang, gantsch van vet, welke zoo dik en grof zijn van vleesch, dat qualijk konnen gaen; deze luiden weten ner met de Boog om te gaen, zy maken ook de beste Bogen en Pylen, die door gansch Tartarye en Dauria vervoert werden. De Stad Naum is dan de eerste Grensplaets der Sineezen aen deze zyde, behoudens noch een klein verwoest Sineesch plaetsje, dat tusschen beide legt. Benoorden en Beoosten Naum, is leeg, nat, en moerassig Land, daer men des Winters, als men na Sina wil, om de Moegalen te meiden, wanneer het bevroren is, overreist: dicht onder de groote Muur zijn veel gebaende wegen, maer in 't Moegalen Land geen. Het Stedeken Naum, werd nu door de Sineezen van steen gemaekt en opgehaelt; het is tot nu toe meest van aerde of leem en hout, na de Sineesche aerd gebouwt geweest: daer rondsom is op zommige plaetzen het schoonste Koorn-land, dat elders gezien kan worden. Het Stedeken Arguna is met Tuinpalen omzet, waer in schietgaten-zijn gemaekt de sterkte is vry klein. Omtrent vier myl van de Vloet Arguna, op de linker zyde, als men uit het Westen komt, is het gebergte tamelijk met Bosch bezet, en zijn de wegen ongelijk, maer weinig verder uit het Westen komende, scheid dat af, en ziet men? daer niet veel hout: omtrent acht myl van Arguna, en by Witim stroomt een kleine Vloet Serebrenskoi, of Serebrenaia of Sereberneka, welke benaminge van Serebrenaia, anders mede werd gegeven, aen een Stroompje dat in de Kama schiet, die weder in de Wolga valt, doch de reden van deze laetste benaming op twee, plaetzen is my onbekent. Twee Duitsche mylen aldaer te Landewaerts, als boven reets aen is geroert, zijn de mynen, daer het Zilver en Loot Erts werd gevonden. Men zegt dat deze kuilen voor veele honderden Jaeren geopent zijn geweest, doch namaels verwaerloost, en niet bezocht. Hier werd gezegt, dat in d'oude tijd, de Moegalen, en die van Niucheu veel Zilver hebben gegraven, en ziet men daer noch heden veel slakken, van het eertijds aldaer gesmolten Erts, dat is het onzuivere van 't Erts, 't geen na de smelting weg werd geworpen. Veele dezer mynen zijn nu, door dien in veel eeuwen niet schynen begraven te zijn, van de naby gelegene Bergen bedekt, en zeer vervuilt en bewossen: hout is daer tot de smelting overvloedig. Men heeft aen my van daer toegezonden in den Jaere 1694, honderd pond Erts, 't welk in een onbereit Bokke-vlies tot my is gebragt; dit ten vuure gebragt, heb ik bevonden uit te brengen, de honderd pond Erts, drie loot Zilver, en zeventig pond Loot, doch een ander gedeelte, van minder deugd, dat te gelijk gezonden was, uit een nabuurige myne, bragt uit, het honderd pond Erts, twee loot Zilver, en zestig pond Loot. Laurents Nittard, had bevoorens een proef gemaekt, in den Jaere 1686 van dit Zilver Erts, door hem mede gevonden omtrent Nertsinskoi, en daer van in Mosco vertoonteen, een lingot van elf pond, behalvenGa naar margenoot+ noch drie-en-dertig poeden zeer goede Erts. Men zag dat hy zuiverde uit vyf poeden, een klomp aerde van een poe- | |
[pagina 83]
| |
de, en tien pond, waer uit hy weder aen zuiver Zilver smolt, dartien en een half Solotnik;Ga naar margenoot+ noch vond hy uit eenige andere aerde, die ten ruige bereit hadde, een pond min zes Solotnik Zilver. In het Jaer 1695, is tien of twaelf pond Zilver-erts van Rusland herwaerts gezonden, ter nette proef, 't geen uit deze Dauersche mynen, die op de grond van hunne Czaersche Majesteiten zijn, volgens bevel, was doen delven, dat hier tot Amsterdam, gesmolten en getoetst, zeer goed is bevonden, te weten, als boven uit een gedeelte gerekent, tegen honderd pond Erts heeft men bevonden zeventig pond Loot, en drie loot Zilver; uit een andere gedeelte van honderd pond Erts, heeft men gevonden zestig pond Loot, en twee loot Zilver. En uit een derde ander gedeelte mede gerekent op het zelve gewigt van honderd pond, vond men mede zegstig pond Loot, en twee loot Zilver, zoo als ook mede uit dit Erts, eenig Goud is gekomen. Aen my is ook noch ander Erts van daer toegezonden, zoo als het uit de Berg komt, heb bevonden 't zelve te geven, van honderd pond, zes-en-veertig pond Loot, benevens een ons en vyftien engels Zilver. En werden deze mynen, omtrent, met die in Saxenland van eene waerde geacht. Op den eersten September 1696, is tot Amsterdam proef gedaen, van aen my over gezonden Loot-erts, dat my uit Nertsinskoi toegezonden was, en bevonden, dat honderd pond uitbragt, vyftig pond Loot, waerdig drie gulden, en vyftien stuivers, en daer in is aen Zilver gevonden, twee loot en acht engels, waerdig vier gulden, vier stuivers, te zamen zeven gulden en negentien stuivers. De Moegalen zeggen, dat deze mynen van over oude tijden zeer bewerkt zijn geweest, doch namaels toegesmeten, gelijk den Heer Faedor Alexewits Golowin, my heeft gezegt, dat hy aen die Zilver mynen in Dauria is geweest, en gezien, dat 'er oude groeven waren, die voor veele honderde Jaren bearbeit zijn. Deze Zilver of Loot aerde, is een steenachtige, bruine, zware aerde, of liever bruine en rosse steen, men zegt, by oude tijden, door de Sineezen van daer uit kuilen, die als noch te zien zoude wezen, veel van deze aerde vervoert is geworden, binnen de groote Muur die Sina van Tartarye scheit, om aldaer gezuivert en gesmolten te werden Ter plaetze daer deze Zilver en Loot mynen zijn, ziet men rondsom zeer groote menigte van kleine opgeworpene heuvelen, zoo die in over oude tijden, nae het schynt, als onlangs zijn gemaekt, van de aerde, welk uit de groeven is gebragt. Deze Zilver en Loot bergen, zijn dichte by een stilstaende zout water; daer zijn schoone bouwlanden; veel schoonder is dit gewest, als tusschen Albasin en Gorbitse. Aen ons zijn proeven van Koper mynen uit Rusland toegezonden, welke aen de Sibiersche Grenzen, en niet ver van Casan vallen, die uitleveren, zoo als ik de Erts, en het Koper, van elk byzonder mijn toegezonden, daer van vertoonen kan, te weten, uit zesGa naar margenoot+ Solotnik zwaerte Erts eener mynen, is zuiver Koper uitgekomen, twee Solotnikken, uit drie Solotnik ander Erts, is volkomen uitgekomen een Solotnik. Uit zevst Solotnik van een andere groef, is gekomen zuiver Koper, drie en drie vierendeel. Solotnik. Uit drie Solotnik eener byzondere Koperberg, is gekomen een Solotnik. Uit drie Solotnik van andere minerael aerde, is gekomen, niet wel een Solotnik. Onder zijn Czaersche Majesteit, Peter Alexewits, was een stuk Magneetsteen, twee voet groot, 't geen gansche messen ophaelde, en zijn kracht van zeer verre oefende, dit was uit Vergaturia gebragt. Van Arguna tot Xixigar, of Naunda, daer de eerste Sineesche Dorpen in dit Tartarye zijn, is het onbewoont en woest. In de Stad Arguna, of Argoena, is de Scheepmakerye aller vaertuigen, welke in dien oord werden gebruikt. Men heeft my bericht uit Mosco, in den Jaere 1697. hoe daer toen tyding was gekomen, van Arguna, in de Dauersche Landstreeke, dat een aengekomene Karavane, op den vyfde July aldaer hadde aengebragt, hoe hy slechte Koophandel in Pekin hadde gemaekt, aldaer maer kortelijk hadde mogen verblyven, en als ter sluik vertrokken was, ter oorzaek, dat de Sineesche Koning, en zijn Zoon, over de Muur getrokken waren, en in 't najaer, des Jaers 1696. tegen de Kalmukschen Buzuchtichan kryg hadden gevoert, terwyl de oude Sineezen, voornaem die van Nanking en Leautung drygden op te staen, en te muiten, zoo dat twyffelbaer stond, of den Koning de overwinning zoude hebben. Een andere Brief uit die gewesten weinig later over de | |
[pagina 84]
| |
zelve stof aen my geschreven, spreekt aldus. De Sineesche Keizer heeft zijn leger in drie deelen verdeelt, en heeft boven aen de Rivier Selenga, een zwaere Veldslag gehad tegen den Busuchtichan, daer in de voorbenden van de Sineezen geheel wierden geslagen, gelijk ook de andere volgende zoude geschied zijn, als wanneer de Sineesche Keizer met zijn gansche Leger hem quam overvallen, en gedwongen de vlucht te nemen, van de Sineezen zoude over de twintig duizend, man gebleven zijn, en niet minder van de Kalmukken; doch de Sineezen hebben het Veld behouden, en zijn met overwinning te rug getogen, de voorbenden der Kalmukken wierden begeleit en beheerscht, door de Gemalin van de Vorst Busuchtichan, die gezamentlijk van de Krygsluiden gansch overhoop gesmeten wierd; men wil dat de Vorst van hartzeer, over deze smaet is gestorven, hoewel andere berichten, dat hy zoude zijn vertrokken nae hunnen Heilig Dalailama. De Sineezen zoude ook zoo men wil, met de Nikaners in oorlog zijn. De Russche Christenen hebben verlof bekomen van den Sineeschen Keizer, tot Peking een Kerk te bouwen, 't geen reets is geschied, en een Priester aldaer aengekomen: noch een derde Brief, omtrent de zelve tijd, als boven aen my uit Mosco geschreven, zegt als volgt. De Keizer, van Sina, zoo twee Koopluiden van daer gekomen, berichten, is noch by 't leven, waer van men voor dezen gezegt had, dat hy overleden was, doch hy is weder in zwaeren oorlog met de Nikaners, het welke men meint, de oudeGa naar margenoot+ Sineezen te zijn; de Jezuiten moeten in alle zijne tochten met hem te Velde trekken; de Russche Natie heeft voorrecht bekomen, van een Kerk te mogen bouwen in Peking. Tot hier toe deze Brief. Op welken oorlog den inhoud slaet, van den volgenden Brief aen my geschreven van Batavia, hoewel de omstandigheden verschillen, en alle na de nette waerheit, of in den volmaekten haek, niet zijn ter neder gestelt, 't geen om de verre afgelegentheit, en losheit der berichten, vergeeflijk is. Ga naar margenoot+ Ik zal dan de vrymoedigheit; nemen, uwer Ed. onderdanigst bekent te maeken, alzulke voorvallen van zaeken, die my met de jongste overkomste der Handel-vaertuigen uit Sina, van daer zijn toegekomen, welke stoffe, uwer Ed. niet onaengenaem zijn kan; des dan aenvanklijk zal ter nederstellen en zeggen, dat in het Noorden van gemelte Ryk, met de Volkeren uit het Vorstelijk Tartaryen (daer van Samarakande de hooft plaets is) en de Volkeren van Kin, (Volkeren uit de Vorstendommen Niulhan, Niuche, en Jupyn) voor eenige Jaeren hevige verschillen zijn ontstaen, die wel eenigzints deel zouden konnen hebben in een omwendinge van zaken; voortkomende uit een yverzucht, daer mede de Tartaren in 't Westen zijn bevangen, om dat de Volkeren van Kin, (waer van de Keizers van Sina, en Tartaryen zijn voort gekomen) uitnemende voorrechten en gunsten, van den Keizer Konghy genieten; zijnde alomme in 't Sineesche Ryk, in de voornaemste Steden en Plaetzen ingelegert, alwaer zy hun besoldinge en onderhoud, ten laste van de Steden en Landen ontsangen, en vermids de oorlogen in gemelte Ryk voor eenige Jaeren opgehouden hebben, overal groot ontzag, als vermaek genieten, daer en tegens, zijn de Tartaren, uit de Vorstendommen van Carchan, Hierchan, Tebet, Nekbal, en Nektar, over der zelver welvaert, naeryverig geworden, en hebben door Gezanten aen den Keizer van Sina vertoont, hun gebrek en behoeften, dieze in hunne zandige Woestynen (die meest onbebouwt leggen) onderhavig zijn, biddende, dat zijn Majesteit, daer op acht wilde nemen, en de gunst te bewyzen; hun mede een bequame bezetting in Sina te geven; in plaetze van de Mansiouwers (zijnde dit de Volkeren van Kin,) die deze bezettingen veele Jaeren ingehouden hebben, de zelve (naer zijn Majesteits geliefte) wederom naer hunne Vorstendommen te verplaetzen, op dat zy mede eenige gunste en vermaek uit deze volle Landen trekken mogten: den Keizer voorziende, dat deze rouwe Westelijke Tartaren, in het Ryk van Sina, alomme hunne barbarischen aerd mogten toonen en te werk stellen, waer door niet anders, als nieuwe oneenigheit in 't Ryk konden volgen, liet af deze Gezanten, met een eerlijk geschenk, voor hare hoofden, onder een voorstel, dat alomme in 't Ryk vrede was, en de wapenen nu een wyle stil gelegen hadden, wes beducht was, dat deze veranderingen, wederom nieuwescheuringe en opschudding veroorzaeken mogte; maer, alle deze geschenken, en vleyende uitvlugten, by den Keizer gedaen, konden deze Barbaren niet vergenoegen, om van hun verzoek te willen afstaen, des te raede zijn geworden, met een groot Leger, bestaen de uit honderd en vyftig duizend weerbare mannen, Sina in te trekken, en de Mansiouwers daer uit te verdryven; deze zwerm dan in aentogt zijnde, kreeg | |
[pagina 85]
| |
den Pekinzen Keizer daer van tydig bericht, die dan niet lange toefde, maer trok met een gelijk Leger, deze Barbaren tegen, tot op de Grenzen van Singanfoe, (daer de doortogt-naest by legt, die den weg door den Grooten Muur baent) alwaer de Westelijke Tartaren, met geweld zochten door te breken, 't welk hun zoo veel doenlijk, door het Keizerlijke Sineesche Leger, belet is geworden, doch met kleine voordeelen van des Keizers zyde, daer van verscheide dappere Voorgangers en Hoofden sneuvelden, zulks den Keizer genootzaekt wierd, andermael het vosse vel aen te trekken, en is de zaeke door wederzyds Gezanten zoo verre bemiddelt, dat de Wester Tarters, met ryke geschenken beladen, vergenoegt naer huis keerden, doch hoe lang dezen stilstand der wapenen duuren zal, moet den tyd leeren; en men maekt daer van in Sina, naeuwkeurige aenmerkingen, als dat den Tartarischen en Sineeschen Keizer, door deze gebuuren wel gedwongen mogte worden, in korten elders te moeten oorlogen, om deze Barbaren daer door werk te geven. Dus verre dezen Brief. Langs de Riviere Kamora, is de Landsdouwe, rondsom Boschachtig: en op beide Oevers leggen zeer hooge Bergen. Op de zelve Riviere is in den voorleden Jaere, zoo gezegt word, door den Moscoviter een klein Kasteel gebouwt: maer onlangs by ongeluk verbrand. De tweede Riviere of tak des Amurs, aen de linker zyde benedenwaerts, is Zia genaemt, en heeft haren oorspronk van de zyde des Landschaps in de kaert, met de naem van Lenskogo aengeteekent. Van het Kasteel Albalinskoy, of van den mond des Vliets Kamora, tot aen de Riviere Zia, is het te water vyf dagen vaerens. Aen den mond van deze Riviere woonen Daoeri of Dauri, en aen den oorspronk de Volken, genaemt Tungoesi of Toengoesi. Zekeren persoon, genaemt Pieter Olennye, die met zijn geheel geslacht; uit de Stad Vergolensky, in voorige Jaeren gevlucht was, hebben de Russische Kozakken van 't Kasteel Albasinskoy gevangen genomen, en hem gedwongen, wederom schattinge te geven. Waer op dan de Sineezen klagtig zijn gevallen aen den gezaghebber des Landschaps Olennye, om dat deze persoon zoo zy voorgaven, op den bodem der onderdanen van de Sineezen woonde. Aen de Riviere Zia, ook aen de Riviere Singal, wasschen veel Druiven, die meest rood zijn. Zy worden ook gevonden op veele andere Rivieren, die haren uittogt in de Riviere Amur hebben. Aen deze Riviere zijn veel Bosschaedjen, en zeer hooge Bergen aen beide zyden. Noch is aen de linker zyde der Riviere d'Amur eene Vliet, die zeer snel loopt, en zijn begin omtrent het Lenskogo gebied heeft wiens naem my onbekent is. Aen den mood of uitwatering van deze Riviere, gelijk ook aen de mond van de Riviere Schur, woonen de Volken, genaemt Dtzoezera: lieden, die het Land bouwen. Op den oorspronk van de zelve ongenoemde Riviere woonen de Volken, Olenye Toengoesi. Beide deze Volken betalen geene schattinge aen iemand. Aen deze Rivier zijn hooge Bergen, en groote bosschaedjen. Men vind mede aen de rechter zyde der Riviere, d'Amur, de zeer groote Riviere d'Singal of Schingal. De Sineezen en Bogtdoitzen, noemen de Singal, van de plaetze af, daerze in de groote Riviere Amur valt, tot datze in de Zee door d'Amur stort, met een zelven name Singal, Shonga of Schongo. Doch by de meeste Volken behoud d'Amur zijnen ouden en echten naem in zijnen meesten loop, tot aen zijne-uitwatering in den Oceaen of Oost-Indische Oost-zee. In de Riviere Schingal valt de Riviere Naum, op de welke veele Sineesche Vlekken en Dorpen leggen: ook. woonen aen de zelve de Daoertzen of Dauri, die alderhande Koorn, met de Landbouw winnen. In de Riviere Naun, valt de Riviere Jaal, op de welke een Volk, Targanskie genaemt, woont, onderdaen van den Sineeschen Tarter. Langs deze Riviere Jaal en Naum, of Naun, is een weg van de Riviere, of het Landschap Nertsinskoy Zuidwaerts. Noch valt in de Riviere Naun, een Riviere, genaemt Korga. Naer 't zeggen is, zoude op de Riviere Korga, een geslacht van menschen woonen, afkomstig van de Sineezen, sterk eenige duizenden, en daer te Lande, in bezettinge, tot bescherminge der uitheemsche Volken, die aen Sina onderdanig zijn, leggen. Van den mond der Riviere Schingal, tot aen dier menschen haer woonplaetze, is het veertien dagen, en van daer tot het Sineesche Keizerryk, tien dagen reizens, wanneer men haestig ryd. Van het Kasteel Albasinskoi, of de plaets daer het heeft gestaan, tot aen den mond der Riviere Schingal, nae beneden te varen | |
[pagina 86]
| |
langs de groote Riviere d'Amur, is tien dagen vaerens. Kargasinia, is een gewest onder het Sineesch gezag in Tartarye, aen de Vliet Jaal, en het, Jaelsche gebergte, van waer niet verre zijn, de Rivieren Sadun en Kailar, alwaer zich veeltyds roovende Moegaelsche Taischi of Princen ophouden. Hier omstreeks valt veeltyds weinig voeder voor Paerden en Kameelen. De Grenzen van het gewest: Leautung, dat aen Tartarye stoot, volgens den Atlas, zijn aen de Oostzyde de Vloed Ylao, en ten Zuiden de Zee-boezem Can, daer door het van 't hangend Eiland Korea afgescheiden word; de Vloed uit Tartarye komende, snyd Korea en Leautung van malkander. Een andere Vloed, die zijn oorspronk buiten de Muur in Tartarye heeft, ontlast zich aen de Westzyde van de Vesting Sanuan, in Zee, is naer 't Westen voornamelijk moerassig, en heeft zijn Oevers met klei bezet, dieshalven schryven de Sineezen, dat toen Taicungus, Keizer van de stam Tanga, zijn Heir naer Korea wilde voeren, hy genootzaekt was, een brug, of eer een dyk van twee honderd stadien te maeken. In voorige Jaeren geschiede een gevecht te Water, aen den mond der Riviere Schingal, tusschen de Sineezen en de Daoertze Russche Kozakken. De Sineezen vernielden de vaertuigen of Doshanikken, (alzoo op t' Rusch genaemt) van de Daoertze Russche Kozakken, om dat de Sineesche vaertuigen grooter, met geschut voorzien, en in de vyftig sterk waren: benessens noch eenige andere kleine vaertuigen: daer tegen hadden de Kozakken maer twaelf vaertuigen. Een vaertuig alleen ontquam het, met omtrent twee honderd man: de overige wierden vernielt, en het volk, ten getalle van vier honderd man, dood geslagen. De Riviere Singal of Schingal, is zeer groot, en vloek uit de woeste plaetzen der Daoertze Volken. Aen haere Oevers, gelijk ook aen die van de Zia, woonen Sineesche Onderdaenen, die zich met den Land-bouw erneeren. Aen de rechter zyde der Riviere d'Amur loopt eene Riviere, genaemt Oesioer, of Schur, en heeft een zelven oorspronk of begin met de boven gemelde Singal. Doch wat Inwoonders het begin van deze Riviere heeft, is my eigentlijk onbekent: maer aen de zelve word het. Land van het omgelegen Volk bebouwt. Omtrent de Riviere Oesioer vloeit, als de Inwoonders berichten, eene Riviere, zoo groot als de Rivier d'Amur, en heeft zijn eigen uitwateringe in de Zee. Haren oorspronk weten de Inwoonders niet: gelijk wy ook haren naem niet. Aen deze Riviere woonen de Volken, genaemt Koejari, die zoo men zegt, Kattoene Lywaten, Damasten, Fluweelen, enz. maken. Van den mond der Riviere Singal, tot aen den mond der Riviere Oesioer, is het na beneden, langs de Rivier d'Amur, twaelf dagen afvaerens. Van den mond der Riviere Oesioer, na beneden vaerende, langs de Riviere d'Amur, zijn, tot acht dagen vaerens ver, niet als zwarte moerassige en boschryke plaetzen. Men vind op de linker zyde der Riviere d'Amur, de Riviere Gamoen of Chamul. Van den mond der Riviere Gamoen, langs de Riviere d'Amur, tot aen de Zee en het Landschap Gilaitskie, alwaer de mond en einde der Riviere d'Amur is, is het veertien dagen afvaerens. Aen de Zeekant is het Land daer bewoont van de Volken Gilaki. De Rivieren, dieze bewoonen, en in de Zee vallen, zijn deze: de eerste is genaemt Ogota: de tweede Lama: de derde Torwuy: de vierde Todui: de vyfde Perschon: en de zesde Kamtzetna. Tegens over deze Rivier Kamtzetna of Kartzanki, is een zeer hooge pilaer aen de Zee, 't geen zommige zeggen, een van zelf gewassen steenrots te zijn, hebbende nimmer, noch iemand tot op den top konnen klimmen. De zevende Rivier is genaemt Tzoedon of Tzuna: en de achtste Anadim. De Volken Gilaki, ryden met tam gemaekte Beeren, voor sleeden gespannen. Te Water, langs de Amursche Zee, (aldus na de Vliet Amur genaemt,) kan men uit het Noorden bezwaerlijk in 't Sineesche Keizerryk komen, om dat men by Korea veel om vaeren moet: en te Lande langs strant te reizen, is 't onmogelijk tot noch toe geweest, om dat de weg met hooge, steile, en ongebaende Bergen en Klippen was bezet. Maer nu is 'er een weg gevonden, niet verre wan de Zeekusten, de welke zekerlijk te Lande in het Sineesche Keizerryk geleide: doch is zeer langzaem te bereizen. Op deze bovengemelde Rivieren vangt men Walrussen. De Riviere Anadim heeft zijn begin of oorspronk uit eene Rotze, Klip of Steen- | |
[pagina 87]
| |
gebergte: welke van by het Meir Baykal, tot aen de Zee, en ook in Zee, als met eenen hoogen muur schiet. Maer deze Klip, of dit uitsteekend steene hooft en gebergte, Ys-kaep by my genaemt, om te vaeren, is tot noch toe onzes wetens onmogelijk geweest, om dat het Ys zulks heeft verhindert; behalven dat haer einde ons mede onbekent is. Over deze Rotze of Klippe gaet men in een en dag te voet. Van de hoogte kan men op zommige plaetzen aen beide zyden de Zee kien. Van de zyde der Kaep, kan men zeilen in vaertuigen, genaemt Kotzagh, toe aen de Riviere Kolima. Verder konde men in eenen Zomer niet komen, van d'Amur af te beginnen, schoon men het Hoofd om konde vaeren, om dat het Ys als dan komt te verhinderen. En alzoo zoude men, schoon de Zee aldaer vaerbaer was, gelijk die niet gelooft werd te zijn, wel twee Jaeren na het gevoelen der Moscoviten, en langer onderwegen moeten zijn, om van de bovengemelde Riviere d'Amur, tot aen de Vliet Oby te komen. Nae de gemelte Kaep, komt men aen de Riviere Kolima of Koelimoe, die in d'Ys-zee stort, in welke Rivier de Bloednaia valt. Langs de groote Riviere d'Amur, zijn zeer hooge Bergen, ook donkere Wildernissen en Bosschen. De Riviere d'Amur valt met eenen uitgank in den grooten Oceaen. Tegens over haren mond, legt een zeer groot Eiland in Zee. Op dit Eiland woonen menschen, uit den geslachte der Gilaitse volken. De Giliaki hebben hutten of wooningen van hout: dragen des Zomers kleederen van Visch, Robbe, of Walrusse vellen: en des Winters bonte pelzen van Honde vellen. Des Winters rydenze in hooge lichte sleden, met Honden daer voor gespannen? en varen des Zomers in kleine houte vaertuigen. Deze lieden houden in stallen, drie, vier, vyf, en zes honderd Honden opgesloten. De Beeren werden by hen mede opgesloten en gestalt. Hun voedzel en spyze, is Visch, Honden, Beeren, en alderhande Zeegedierte. Aen de rechter zyde der Riviere d'Amur, zijn langs de Zeekant wel eenige Havenen of Inhammen, maer worden met moeite gebruikt, om datze alle met zeer zwaer riet, of eenig ander gewas, dat in 't water groeit, werden verhindert: dewyl het zeer dicht en dik by een groeit. Van den mond der Riviere d'Amur, na de linker hand, vaert men langs 't Land, tot aen de Riviere Lame of Lama. Van de Riviere Lama af, ten Noorde en Landwaerts in, vind men niet anders, dan zeer groote Bosschaedjen, Wildernissen, en zeer hooge Bergen. By den mond van de Lama steekt eene zeer groote hoek, genaemt de Heilige Hoek, zeer verre in Zee uit: derhalven konnen die van het Landschap Sabatzey of Sabatzia, dat is, Honden Land, ten Weste dicht by deze hoek gelegen, te Water of ter Zee, na de Riviere d'Amur, Zuidwaerts met eenige vaertuigen niet wel komen, om datze de boven gemelde hoek, en eenige engten, tusschen klippen (volgens bericht der aenwoonende volken,) moeten door en voorby vaeren: welke engten echter ons onbekent zijn: alwaer de vaertuigen dikmaels aen stukken worden geslagen, en door de golven vernielt. Hier vind men alderhande Zee-gedierten, Walvisschen, Walrussen, en menigte van andere Zeegedrogten: de welke gevangen en dood geslagen worden. Hier zijn geen goede. Havenen, of plaetzen, daer men met de Schepen kan inloopen. Op het Land van deze Heilige Hoek, is geen geboomte of bosschaedjen. Omtrent den mond der Riviere d'Amur, reisden omtrent voor veertig Jaeren, eenige Russische Krygslieden, daer zy hunne winter-verblyf plaets namen. Deze berichteden, dat de Zee aldaer des Winters aen de kant sterk bevriest; doch dat wat dieper in Zee, het niet zoo hart vriest. Hier valt zeer hooge Sneeuw, en duurt 'er de Winter of vorst tot de maend May; als wanneer zich de Riviere d'Amur opent, en de stranden zich ontlaten. Van den mond der Riviere Lena, Lenny of Leny, tot aen den mond der Riviere, d'Amur, kan men ter Zee niet wel varen, als boven reets is gezegt, om dat men door het menigvuldig Ys verhindert word; als ook door de hooge en lang uitstekende rotzen en steenklippen, die loopen van het Meir Baykal, als een riem, in, (als reets aen is geroert) en langs de Zee, daer de vaertuigen aen stukken worden geslagen en vernielt: en ook wegens de zeer zware mist, die des Zomers genoegzaem altyd daer is. Alleenlijk worden met gemak ter Zee, van den mond der Riviere d'Amur af, na de linkerzyde toe, tot dicht aen de Heilige Hoek, eenige kleine rivieren bevaren, en vorders by of tusschen de Zee-hoofden Tabin en Ys-kaep, van plaets tot plaets. Van den mond der Riviere d'Amur bezuiden, en na de rechter zyde, is ter Zee ook noch niet te rechten be- | |
[pagina 88]
| |
zogt, en zijn zulks die Kusten meest onbekent. Doch de Giliaki of Giliakische volken, dit Land bewoonen, en geene schatting aen iemand betalen, heggen, datze ter Zee langs het Land vaeren, om dat hunne vaertuigen niet groot zijn, en niet meer dan twintig persoonen konnen voeren. Deze volken visschen langs het Land; doch verre buiten hunne Havens konnenze niet komen: en dit is de oorzaek, dat zy zoo weinig weten, of 'er eenige andere Koninkryken omtrent hen leggen. Dit alleen weten zy te zeggen, dat 'er groote Eilanden in Zee, en zeer verre van het Koninkryk Nikanskogo of Nikanskaia, anders misschien Niuche, leggen: maer zy zelfs gaen daer niet heenen, om dat die te verre van hen afgelegen zijn. En dit Nikanskaia Koninkryk of Niuche, zoude dus het eigentlijk oude Ryk des jegenwoordigen Sineeschen Keizers zijn. In dit Koninkryk Niuche komen vaertuigen uit der Zee, de Rivieren opvaeren. Na der Inwoonders zeggen, is de Zee niet, als met groot gevaer, te bevaren, om datze aldaer vol klippen en rotzen word bevonden. En wegens de gemelde Eilanden, zeggenze, dat 'er onder die een zeer groot Eiland is, vier etmaelen zeilens of vaerens ter Zee van Niuche gelegen, het welk word gelooft te zijn Japan. Askanjama (dit is de naem van een Tartarischen Heer tot Peking) heeft gezegt dat men van den mond der Riviere d'Amur, tot in het Sineesche Keizerryk, wel ter Zee kan vaeren: maer dat het zeer verre is, om dat men die groote uitsteekende hoek van Korea, als boven is gemelt, de welke zich in zee wyt uitstrekt, moet omvaeren, het welk veel zoude ophouden, en verlenginge in de reize veroorzaken. Dus verre meest uit het gemelte bericht en beschryvinge van de Rivier Amur. Werchalenia of Vergalenskoi, is een plaets of Vlek, aen de Vliet Lena gelegen, daer noch eenig Koorn valt, zijnde de Noorder gewesten, daer zeer weinig, of geheel niet van voorzien: dan Wild, Visch en Gevogelte valt daer veel; daer zijn veel Bosschen van Eike, Noote, en Lindeboomen. Hier is een schrikkelijke hoogen Berg, daer altoos Sneeuw, op legt; men kan daer niet reizen als des Winters, met lischen, dat zijn lange houte schaetzen, of sleep-schoenen, of met honden voor de sleetjes, Narten genaemt, gespannen. De Volkeren Zuchari en Giliaki, hebben het haair boven op het hooft te zaem gevlochten, en dragen het in een bos. Het is aenmerkens waerdig, dat de - Volkeren hoog Noorden woonende, aen de Vlieten Lena en Jenisea, gewoon zijn, slapende op den buik te leggen, om die warm te houden, daer zy de gesontheit achten in te bestaen, zonder zorg te draygen, of de rug bedekt is of niet. Men wil; dat de Stad Naum, niet ver van de Vliet Amur gelegen, anders mede Daur werd geheten, hoe wel ik zulks ongewis, oordeele. Udinskoi, een plaets aen de Vliet Uda, die in de Selenga stort, op een hoogen Berg gelegen, is voor zes Jaer eerst woonbaer gemaekt; de Vesting is van hout, en werd deze Plaets de sleutel van Dauria genaemt. De vyandlijke Moegalen vallen dit Plaetsken dikmael aen. By deze Plaets vangt aen een groote Woestyne. Als men in deze Landstreek na Nertsinskoi reizen wil uit het Westen, daer onder wegen elders water gebrek is, en kan men daer niet als met groot gezelschap reizen, vermits de vyandlijke Moegalen, en zommige Tunguzen, de Reizigers aen tasten als zy die zien magtig te zijn; men reist hier met Kamelen en Paerden, en is men gewoon, des nachts een Wagenburg slaen: het vyandlijk volk boven genoemt, steekt zomtyds het oude en verdorde Gras aen, om de Reizigers te verstrikken, en de Paerden te verschrikken, zoo dat zy vlieden, en hun ten buit komen: 't geen voor de Menschen mede zeer gevaerlijk is; men diene om dit te hinderen, altoos Seizens in bereitschap te hebben, om ruim baen met afmaeyen rondsom te konnen maeken, om het vuur en den rook te ontgaen. Op deze weg ontmoet men een staende Meir Gerawena genaemt, dat twintig Russische mylen of wursten lang, en vyftien breet is, daer na ontmoet men een zwaer Bosch, en zoo komt men aen het Meir Schaks, daer goed voeder en drinken voor het Vee is; en eer men aen; Nertsinskoi komt, ontmoet men een oord, Plotbus genaemt, daer zes huizen leggen, op een Vliet Sietta, of zoo andere willen, Gonon, onlangs eerst bewoont. In zeeker Brief aen my geschreven, bericht men van dit Plaetsken, als volgt: Plotbitsie of Plotbus, is een Plaetsken, daer eenige weinige huizen staen, aen deze zyde van Nertsinskoi, van waer, men met vlotten naer Nertsinskoi afvaert, om dat de reis te Lande met vracht, zeer bezwaerlijk is; men maekt 'er vlotten, daer twaelf man te gelijk op overgevoert werden, zoo als het geschut, en het oor- | |
[pagina 89]
| |
logstuig, dat men naer Nertsinskoi voert, alzoo over werd gebragt. Aen de Rivier Oetka of Uda, die bewesten in de Rivier Selenga stort, legt een Dorp Udinskoi geheten, 't geen na de Vesting of het Stedeken Udinskoi, dat meer Westelijk legt als boven gemelt, is genaemt, zoo dat 'er twee plaetzen van die benaminge zijn: deze Rivier werd by de Sineezen Scheret geheten, hy is groot, en heeft een sterken loop; haer oorspronk strekt Zuidelijk af, na de Amur toe. Tot hier naby toe strekt het Sineesche gezag, en benoorden niet hooger, hoewel de Sineezen by de laetste Landscheiding, getracht hebben, zich verder uit te breiden. In deze gewesten berichtmen my, veel Yzer te vallen, en vry zuiver opgedolven te werden, De Vesting of het Stedeken Udiskoi, niet wyt van het Meir Baikal, benoorde gelegen, is ten tyde van de twist, tusschen hunne Czaersche Majesteiten Krygsluiden, de Moegalen, en Sineezen, gesterkt met een houte muur, daer schanskorven van aerde opgezet zijn. Het houte Kasteel aen deze plaets, is wyt drie-en-twintig vadem, hoog drie vadem en drie arschin, de Houte Wal breet drie en een half arschinGa naar margenoot*, heeft vyf bastions, of bolwerken, breet, drie en een half vadem, en drie vadem hoog, en daer binnen aen de muur een zeskantige boskaet, dat is een houten gebouw, daer uit de balken in 't stormen afgelaten werden, van zes vadem breet, en vier vadem hoog: in de Stad is een kruid kelder, en daer boven een houte pakhuis, of ambaer, rondsom de plaets zijn drie dubbelde slagboomen en palissaden, drie honderd en tien vadem groot; aen deze plaets is een goede Haven voor vaertuigen bereit, om dat daer veel doortogt is, zoo van Krygsluiden als andere, zoo zijn ook daer omtrent veel kleine vastigheden, die zich voor het aenkomen der vyanden versterkken, en alzoo behalven deze plaets, weinig schuilplaets in deze gewesten was, als Nertsinskoi, zoo hebben hunne Czaersche Majesteiten volkeren, rondsom Ilim, een palissaden heining van twee honderd en dertig vadem gemaekt, alwaer vyftien stukken opgeplant zijn. Het Land hier omtrent is moerassig, en brengt weinig Graen voort: zoo als de Stad Selenginskoi, mede met een graft omringt is, en van slagboomen voorzien. Men acht de weg van Udinskoi, over Nertsinskoi tot Arguna toe, zoo lange te Zijn, als van Udinskoi tot aen de groote Sineesche Muur, recht uit te reizenen is de kortste weg door het Mugalen Land die men echter altoos niet gebruiken kan, om de stroperye die men aldaer zomtyds onderworpen is. Tot Udinskoi houden zich Koopluiden op, die leverantien van Koorn en Brood konnen doen. Niet verre van deze sterkte, is een plaets Rongelskoi genaemt. In 't Jaer 1687, den 11 Juny, is belast geworden de Stad Udinskoi sterker te bouwen, en daer in een plaets te graven, om water nae de Rivier te de afloopen; men maekte toen aldaer driedubbelde groote slag-boomen en paelwerk, van drie honderd en zestien vadem lengte. In 't Jaer 1689, zijn tot Udinskoi acht honderd en vyf-en-dertig Krygsluiden in bezetting geweest. De Moegaelsche Vorst Atsiaroichan, en zijn Broeder Battoer Kontaise, zijn gekomen met veele Volkeren, tot onder Selenginskoi en Oedinskoi, in den Jaere zestien honderd negen en tachtig, en zoo de Katoegta het niet belet hadde, zy zoude den Russchen afgezondene, die by hen was, hebben gedood, doch alzoo zy wierden afgewezen en geslagen, hebben veele dier Taisen of Vorsten, zich onder de gehoorzaemheit hunner Czaersche Majesteiten begeven, zoo als 'er toen noch veel genegen zijn geweest, om zich insgelijks onder de bescherming hunner Czaersche Majesteiten te begeven, die zich onthouden, of toen onthielden aen de Rívier Tsikoioe, veertien dagen reizens, en meer Van Selenginskoi, in 't Land der Moegalen gelegen. Daur is op het Moegaels, grens gezegt, van waer de naem van Dauria herkomstig is. Tusschen de Rivieren, die in de Amur uit het Zuiden storten, vind men Meiren die Zout uitleveren., Daer valt Koorn; en zijn aldaer zoo veel Bosschasien niet, bezonder dicht aen de Zuider oever van de Vliet Amur, als elders daer omtrent. By deze Vlieten vind men benevens, witte Vossen, Haezen en Wolven, ook Luxen en kleine Beeren, maer in geen grooten overvloed. Nader aen de Muur op het groot gebergte, zijn Tygers. Van Plaetzen in de Nabuurschap der Riviere Amur, spreekt zeek er Brief aen my, voor eenige Jaeren uit die gewesten geschreven aldus. Tot noch toe is tot onze kennisse niet gekomen, dat de Sineezen, nae de ge- | |
[pagina 90]
| |
maekte Vrede met de Moscoviten, aldaer eenige sterktens hebben gebouwt, want het is in het vredens verbond begrepen, dat daer geen Vestingen mogen gebouwt werden: nieuws is 'er, dat den Chan der Kalmukschen Prins Bussiratha genaemt, metGa naar margenoot+ een Leger van honderd duizend mannen, de Mungalen heeft geslagen, en is hy wyders met zijn Leger tot aen de Grenzen van Sina genadert: de Chan Mungalen, MOegalen, of Mungalen, vlood voor zijn aengezicht na Sina, en daerom drygen de Kalmukken de Sineezen, dat zy hunne wapenen tcgens haer zullen aenvoeren, ten zy dezen Chan der Mugalen haer werde overgelevert; ook hebben zy veel onderdanen der Sineezen gevankelijk weg gevoert. Ga naar margenoot+ Het groote Meir Baykal, is geheellijk gelegen onder het gebied van hunne Czaersche Majesteiten, veele meenen, dat men tien dagen noodig heeft, om het zelve in de lengte te bevaeren, en twee, of op het minste een dag in de breette; des zelfs diepte is daer niet te vinden, en is het water versch. In het zelve, is een groot Eiland, genaemt Olchon. Omtrent dit Meir zijn zeer hooge Bergen, en ontallijke Rivieren, die daer invloeyen. Daer is een groote Rivier, welk zijn oorspronk heeft uit het Meir Baikal, met namen Angara, in de zelve zijn zeer groote en veele Visschen, ook ontallijke Zee-kalven: voor het overige gelijkt het te eenemael na een Zee, uitgenomen dat het geen zout water heeft. De Stad Albasin lag by de Riviere Amur, maer van wegen de veelvoudige strydigheden met de Sineezen, is door hunne Czaersche Majesteiten bevolen, de zelve af te breeken. Aldaer is het Landschap Dauria, van welk nu een gedeelte is onder de heerschappye der Russen, en een ander gedeelte onder de Sineezen; en leven deze Daurianen op de wyze der Mugalen: de hedensdaegsche Koningen van SinaGa naar margenoot†, zijn herkomstig uit Dauria. De Noord-ooster uithoek van Asia, heeft niemant met een quadrant gemeten, men weet ook niet recht, op hoe veel graden hy gelegen is, en of het vast Land So zy aen America, want niemand heeft het onzes wetens konnen omvaren: Dus verre gemelte Brief. Tot aen het gebergte Jalske, onder de Vliet Jaal, die in de Amur stort, komende uit den Westen reizen, ontmoet men veel Bosschaedjen, doch wyder Oost-waerts, vind men veel plat Land, en niet als kleine boomen. Men bericht my van de Rivier Amur dat aldaer, byzonder omtrent de Nabuurschap van den Oever, veel moerassige en waterachtige Landstreeken zijn, zoo dat door de veelvuldige quade dampen, aldaer het scheurbuik, voor een Landziekte werd gerekent, zoo als de Inwoonders van Albasin, in het Jaer 1685 hebben bevonden, die op weinig na, ten tyden van de Sineesche belegering, daer alle mede besmet waren, werdende een groot gedeelte van die ziekten, en door de dood weg gerukt. In het bovenstaende bericht van de Vliet Amur en eenige zijner takken, is aenmerkens waerdig, dat daer in gezegt werd, tegen over de Vliet d'Amur, Eilanden te leggen, welke by Tartarische menschen, of huns gelijken bewoont werden, die het Landschap Jeszo, naer giszing, of wel eenige andere tusschen het zelve, en het vaste Land van Oost-Tartaryen gelegen zullen zijn. De Kusten, ter linker en rechter zyde van de Riviere d'Amur, gevoelen de Tartars, dat schier onbevaerbaer zouden wezen: vermids de Kust met te veel riet is bezet, als boven gemelt. Doch indien zy zich ter Zee dorsten begeven, en bequame vaertuigen hadden, noch veelheit des riets, noch de uitsteekentheit der Kaepen, by Zormer, nae gesmolten Ys, en in helder en klaer weer; noch niets zoude de vaert verhinderen. Dat Japan zeer dicht aen Jeszo, en Jeszo zeer dicht aen dit vaste Land leit, indien daer niet aengehecht is, dunkt my hier uit te besluiten is, alzoo gezegt werd, 't zy zulks waer, of onwaer is, dat voormaels de Tartars na Japan over het Ys gekomen zijn: want het diep in ruime Zee, op die hoogte niet bevriest: zoo dat het water, tusschen die plaetzen in gelegen, dies smal moet zijn. Dat de Ys-kaep noch nimmer omgevaren was, schynt uit dit voornoemt Tartars bericht te blyken. Ook is deze Kaep smal: want men daer opstaende, aen eenige plaetzen, ter wederzyde Zee zien kan. Dat de zelve onbewoont is, schynt mede voornaem aen het Noord-einde. Het einde der hoek, by de Rivier Konitsa, door ons Tabin genaemt, schynt niet te zeer kenbaer te zijn: en die met vaertuigen deze Kust langs varen, 't geene by de Inlanders zomtyds werd gedaen, hebben aen de hoek Ys-kaep, over Land te gaen: en zoude meer als een Zomer ja, volgens het zelve Tartars bericht, twee Zomers tyd, en langer noodig zijn, omlangs deze Kusten, tot by de Vliet | |
[pagina 91]
| |
Oby, Nova-zembla, of Weigats te vare: 't geen den Uitlanders gewisselijk onmogelijk: jae nauwlijks den aenwoonende Tarterschen Zee-luiden te doen zoude wezen. Wel is waerschynlijk, dat 'er, zoo men uit de Rivier d'Amur, of uit andere Havens stak, t' Zeewaerts in, Oost aen, daer omtrent in een Zomer veel onbekent Land ontdekt zoude werden, het geen de onnoozele Inwoonders, met hun onbequaem vaertuig, niet te recht, tot noch toe, hebben bezocht. Maer hooger op na 't Hoorde; wat zou al te vinden zijn? als ys, koude, ongemak, en onbewoonde Kusten, daer niet goeds en valt: dies wy niemant deze tocht aenraden. Het is aenmerkens waerdig, dat in het eerste ontwerp van mijne groote Tartarische Kaert, ik volgens berichten, twee uithoeken hadde verbeeld, wiens uitgangen en gedaenten, my onbekent waren, als een beoosten Jenisea, en den anderen aen de Ys-kaep, doch hebben naderhand de eerste ingetrokken, oordeelende maer eene te zijn, als den Ys-kaep. Door den Heer Faedor Alexewits Golowin ben bericht, dat de Kust tusschen Jenisea en Lena onbekent is: dies meine voor vast de waerheit te zijn, dat men de hoogte van de Oevers, tusschen Jenisea en Lena niet en weet, en daerom die als onbekent, moet te boek zetten, wes verschoonlijk, dat twee uithoeken hadde gebragt. Den Heere Solticof, die Oppergezag hebber tot Tobol in Sibirien is geweest, heeft my mondeling verhaelt, hoe hy oordeelt dat men de Ys-kaep, tot aen Amur omvaeren kan, en van daer zeer gemakkelijk tot aen Japan stevenen, hoewel hem onbewust was, of de Zee tusschende Vlieten Lena en Jenisea, vaerbaer was. Hoog gemelte Heer Faedor Alexewits Golowin, Groot Moscovisch Gezant aen den Staet? in het Jaer zestien honderd zeven en negentig, heeft my verhaelt, dat ter tyd als hy Onder-koning in Tobol was, men zes of zeven mael heeft getracht, uit de Rivier Jenisea Noorden om te vaeren, maer dat zulks nooit is gelukt, doch dat de menschen, of verongelukt, of door de Ys-bergen belet, te rug zijn gekomen, zoo dat men niet en wist, hoe verre het Land aldaer Noord-oost op uitstak. Het is mede aenmerkelijk in dit bericht, dat de menschen, die woonachtig aen de Zeekust, by de Riviere d'Amur, zijn, in veele dingen met de Inwoonders van Jeszo overeen komen. Op eenige plaetzen, aen de Rivier d'Amur, hebben de Sineezen Dorpen: alwaer zy veelerhande vruchten voortplanten. De Inwoonders van het gewest Xixigar of Naum, woonen in huizen van Leem gemaekt, met Bamboezen of Riet bedekt: de wanden binnewaerts zijn met kalk bestreeken; de huizen hebben maer een gemak, en zijn daer banken in, welke tegen de wanden aenstaen, een elle hoog en twee diep, die met matjes van riet, dat gevlochten is, a belegt zijn; onder deze banken gaet een schoorsteen door, die van buiten aen de eene zyde van het huis, gestookt word, in gedaente als een buis, welke aen de andere zyde van het huis weder uitgaet, 't geen hen des Winters voor een stoove of kachel dient, doch geeft het geen andere hitte, als dat de banken daer zy des daegs op zitten, en des nachts op slapen, verwarmt werden. Men ziet in deze huizen altoos twee yzere ingemuurde ketels over het vuur, in den eenen werd water tot de Thee-drank steeds gekookt, en de andere dient tot bereiding van de spys; rondsom zijn vensters die met papier, in plaets van glas zijn gemaekt, welke vensters zy met stokjes open zetten, wanneer ze begeeren dat de koele wind daer door zal waeyen: aen eea zuil omtrent een vadem hoog, ziet men in deze huizen hangen, kleine Boogen, Pylen, Spiessen en alderhande van hun geweer; om de zuil of pael; zijn darmen van eenige dieren gewonden; voor dit gestel zy haer zomtyds buigen en neder vallen, en doen het eere aen: deze Luiden zijn van goede gedaenten, voornamentlijk de Vrouwen; hunne klederen, zoo wel voor Mannen als Vrouwen, zijn gelijk als de Manzuwische of Niusche Tartaren in Sina. Het is byzonder, dat de Manderyns en andere beamptelingen, die uit Sina den Keizer ter heersching hier gezonden zijn; want dit gewest onder Sina staet, de schriftelijke vryheit gezegt werden te hebben, van na haer welgevallen, zoo wel Vrouwen als Dochters tot zich te doen komen ter byslaep, 't geen de Mannen of Ouders dulden, of uit vrees, of om eer, zy die zy zich toeschryven, zulke aenzienlijke persoonen tot Swagers te hebben: men ontmoet beoosten de Vliet Jaal verscheiden Dorpen, byzonder ter plaetze daer zy in de Naunda valt. De Vliet Naunda is een breet water, heeft hooge zand en aerd-oevers, zy gaet niet zeer snel om dat zeer diep is, heeft bruin water, wezende matelijk Visch-ryk, voornamentlijk van Snoek en Steur, ook Schild- | |
[pagina 92]
| |
padden en Krabben; aen deze Oevers vind men veel Paerlemoer schelpen; weinig nader aen de Sineesche Muur, ontmoet men lage Bergen, zommige met hout bewossen, alwaer Moegaelsche Horden of Oelussen zijn, die den Sineesch erkennen; de Huizen opgemelter Horden, zijn niet vilten bedekt. De Xixigaersche Tarters, die een aerd van, Mugalen zijn, koopen haer Vrouwen; zy spyzen veel Kamelen en Paerde vleesch, houdende het laetste, 't meeste gezont te zijn: dit Volk schiet zeer net met Pyl en Boog, een Phazant in de lucht, mist hun zelden; bezitten verscheide Dorpen in de Nabuurschap van de Groote Tartar rische steep of heide. Een dag reizens bewesten Xixigar, is de Landstreek zeer onvruchtbaer, en de grond een Zant-zee niet ongelijk. Het eerste Dorp in Xixigar, is matelijk groot, en daer zijn eenige goede Huizen in; de lucht is in deze omstreek wat veranderlijk, hoe wel niet ongezont, des middags verheft zich aldaer een sterke wind, die twee uuren duurt, wezende den Hemel zelden met wolken bezet, en doorde gestadige wind is het Aerdryk aldaer zeer verdroogt, en de lucht scherp, welke verandering des luchts, men vyf Duitsche mylen bewesten de Landstreek Xixigar, als men van 't gebergten komt, bespeurt; de winden waeyen daer veel van het Westen nae het Oosten; een vierendeel myl van het eerste Dorp in Xixigar komende uit het Westen, stroomt de Rivier Naun: deze Plaets is door de Sineezen nieuwlijks gesterkt met houte bolwerken, die met aerde aengevult zijn, en werd eigentlijk genaemt Naun Koton; ten Zuiden dezer plaets zijn noch zes Dorpen, de Inwoonders zijn Daori ofte Dauhri. De Landstreek der Tartaren aen de stroom by Naun en Jaal of Jallo, van het Meir Baikal tot aen Albasin en het hoog gebergte dat daer is, legt onder Dauria: zy hebben daer schoone Akkerbouw, benevens allerhande Aerdvruchten, waer onder Tabak, die zy overvloedig planten. Hun geloof is den Duivel te dienen, en aen te bidden, benoemende zich zelven Schamanum, dat is Duivel-dienaers gezegt; deze Luiden komen vaek des nachts te zamen, zoo wel Mannen als Vrouwen, als wanneer een van hun, zich uitgestrekt neder legt op der Aerde, en de omstanders en luit gebaer en geschreeuw maeken, andere slaen op zeeker slag van Trommeljens, en zulks by beurten hervattende, en duurt dezen handel en gebaerten zomtyds wel twee uuren lang, rakende onder en tusschen die geene, welke neder legt, als buiten zijn zelven, welke, als hy weder by komt, en als uit een slaep ontwaekt, verhaelt waer hy is geweest, voorzeggende toekomende dingen, en gevende antwoord op het geen hem is gevraegt. De Dooden bewaeren zy drie dagen na het afsterven, waer sa zy de zelve, of in een Thuin, of in 't open Veld begraven, komende de naeste Vrienden een geruime tyd lang ter begraef plaets, en bieden den verstorvene spys aen, ten welken einde het aengezicht ongedekt, met aerde werd gelaten, zy douwen het zelve den versturvene ten monde in, de drank gieten zy rondsom het Lyk, en dit duurt eenige weeken lang, waer na het Lyk eerst geheel met aerde werd bedekt. Zeeker oog getuigen heeft my verhaelt, in Naum gezien te hebben, ten huize alwaer hy zich ophield, hoe dat een Dochter, die als van den Duivel bezeten was, zeer jammerlijk schreiden, en met handen en voeten zeer arbeidende; onderwyle dat de nabuurigs Vrouwen toegeloopen waren, en alles aenzagen, als dan deze Dochter een tyd lang als van haer zelve gelegen hadde, vong zy aen, lieflijk te zingen, geduurende den tyd van een half uur, waer na de omstaende Vrouwen, mede by beurten zongen, in wyze van antwoordinge, dit zingen over en weder, geduurde ruim een uur, en als naer de oorzaek dezer handel wierd gevraegt, antwoordende deze luiden, dat een Kind im de buurt ziek was, en dat deze Dochter zoude voorzeggen, wat van de krankheit worden zoude, of het Kind sterven of leven zouden, werdende diergelijke menschen, welke aldus zich aenstellen, voor. Heiligen geacht: eindelijk vertrokken de nabuuren, na dat zy de voorzegging hadden gedaen; haer Moeder en Suster ontstaken eenig rookwerk, en hielden het zelve onder des Dochters neusgaten, en alzoo quam zy weder by haer zelven, en opende haere oogen, haer roepen was steeds oechai, dat is gezegt, het is niet noodig. In 't Landschap Dauria en Niuche, zijn zeer groote Zwynen met hangende ooren en korte pooten, hebben slepende buiken, en zijn zeer lelik en zwart, wezende die Tarters groote liefhebbers van Spek; daer zijn Paerden in grooten overvloed; daer en tegen zijn in Sina de Verkess klein, en de Paerden niet zoo overvloedig. Boven de Rivier Selenga, is een Plaets Kemnitz genaemt, dertig wurst of Moscovische mylen verre van Selenginskoi gele- | |
[pagina 93]
| |
gen. In deze gewesten vind men zeeker Dier Tarbosoen genaemt, wiens hoedanigheden my onbekent zijn, en daer van niet anders weet te berichten, als dat het zelve tot vermaek der Mugaelsche Jagers, en aenzienlijke Mannen, werd gevangen en vervolgt. De Kamden en het ander Tamgedierte sterft veeltyds van honger, als 'er weinig gewas is in de Mugaelsche Landstreken. De Oevers van de Vliet Jaal, zijn zeer vermakelijk te bereizen, daer zijn over schoone Bosschaedjen, aengename Kruiden en Bloemen, luchtige Beemden en vermakelijke Bergen; zoo dat deze streek het vermakelijkste Lusthof der wilde Dieren mag geacht werden, gelijk als daer veel wilde Zwynen, Harten en Tygers werden gevonden; wilde Enden vind men aldaer overvloedig, ook zeeker aerd van kleine Ganzen, Turpani by hen genaemt, zy zijn bont van veeren, en van alderhande verwe, Veldhoenders, insgelijks zeer schoon, wegens hunne veelverwige vederen, zijn daer overvloedig, zy hebben staerten, ruim een die lang, zijn smakelijk te eeten, in 't opvliegen maken zy een geluit als de Oyevaers, houden zich op onder het lang gras, en laeg geboomte. Men bespeurt, dat de Tarters omtrent de Vliet Amur, en niet wyt van de Sineesche Muur woonachtig, als ook veele Siberian en, hoe grof hun spys is, hoeslecht van leven, en hart van omgang zy zijn, verandering van lucht en voedzel, niet wel konnen verdragen, want veele dezer Volken, die in 't Jaer 1691 uit die gewesten door de Russche Krygsmacht in Mosco waren gevoert, zijn gestorven. In zeekere Kaert, ontworpen by een Spaens Piloot, die uit Sina naer Nieuw Spangien zeilden, uitgegeven tot Parys, onder de Werken van Thevenot, vind men, doch met onzekerheit aengetekent, beoosten de Straet de Vries, en des Compagnies Land een vaste Kust, en zeer veele Vooreilanden, zoo als ook benoorden Jezo, en Straet de Vries, aldaer Eilanden en een vaste Oever aengewezen werden, doch met wat gewisheit is my onbekent. Het Schip Breskes, dat beneffens het Schip Castricum, van Batavia uitgezonden was om Tartarye te ontdekken, in 't Jaer 1643, heeft Staeten Land, en Jezo van de zelve gedaante bevonden als het Schip Castricum, doch volgens zekere Kaert in dat Schip ontworpen, werd het Compagnies Land, als een Eiland vertoont, maer vermids de dag-lijsten van gemelte Schip Breskes verlooren zijn, zoo blyft deze zaek duister tot nader ondervindinge. Volgt eenig bericht over of Jesso en Jezo en Straet Davids, my van Zaliger, den Heer Burgermeester Danen tot Rotterdam overhandigt. Volgens verhad van twee, Schippers aen my gedaen, die meermael in Japan hebben geweest, zoo handelen de Japanders veel Traen, Pelteryen, en Walvisch-beenen benoorden achter en aen Jesso. Zy brengen van daer ook Lakenen, zoo Hollandsche als Engelsche, die zy benoorden, of omtrent de Amur handelen, werwaerts zy uit Moscovien werden gevoert. Zy zeggen dat de Menschen benoorden Japan, de rompen van de Walvisschen mede aen Land, tot hun gebruik brengen, doch wisten niet waer toe, maer naer gissing om Huizen van te maken. Daer was benoorden een grooote Zee. Aen de Straet Davids zijn Schuiten, Vrouwe schuiten genaemt, van Robbe vellen gemaekt, daer ook Vrouwen in varren. Als een Walvisch gevangen werd, werpt ieder die 'er by komt, zijn Harpoen daer in, daer een blaes achter aen is, en eindelijk werden zoo veel Harpoentjes met blazen geworpen, dat de Visch niet langer kan onder blyven; en dan gestorven zijnde, slepen zy hem aen Land, en elk die 'er een blaes aen heeft deelt van het Spek, 't geen zy aen de merken van de Harpoentjes konnen zien, die van scherpe Ly-steen zijn gemaekt, te weten het spits, 't geen in een been steekt. Zeeker bekent Schipper was onlangs met twee of drie Boots, een Rivier aldaer opgevaren, vyf of zes myl. Hier quamen de Wilden, vyf of zes duizend sterk, rondsom aen de Oevers, en overvielen een Sloep, dooden drie of vier man, d'overige ontroeiden het de Rivier af in Zee, de Wilden met hunne Schuitjens achter na, meinende het Schip te overweldigen, doch als uit het zelve eenige schooten wierden gedaen, vloden zy alle. Men bespeurt veele Noordze benamingen en woorden onder hen, en zijn 't misschien van de oude Nooren die eertyds Groenland bewoonden, nu veraerd en verwilderd. Een myner bekende Schippers, heeft tusschen Ysland en het oude vaste Groenland, op een half myl na aen Land geweest, daer nu geen vaert is, om dat het Ys daer meest altoos vast zit; men acht dat Zomers de luiden van de Straet Davids na het oude Groenland verhuizen, en des Winters weder keeren; men verhandelde daer Kaezen, Veters, Spelden, Nael- | |
[pagina 94]
| |
den, Vingerhoeden, en andere Neurenburgers vodderyen: voor dezen was de geheele lading waerdig, omtrent vyftig of honderd gulden, maer nu omtrent zeven, honderd en vyftig: men brengt van daer Eenhoorens, Walrus-tanden, Robbe-vellen en Traen, dat deze menschen drinken. Op Spitsbergen komen de Harten over het Ys. Dus verre het bericht, my door wylen den Heer Danen toegezonden. Het is aenmerkens waerdig, hoe Schipper de Vries, wanneer hy het Land Jezo ondekte, en Noord op door de Straet naer hem genoemt, langs het Compagnies Land zette, dat hy Noorder breete heeft bereikt tot op negen en veertig graden, dat is na by de mond van de groote Rivier d'Amur, alwaer, zoo hy hadde willen overwinteren, goede berging, en alle leestocht en behoeften gevonden zoude hebben, en de Reis door den inkoop van Pelterye, by mangeling goed zoude hebben konnen maken, en met gemak veel Eilanden, Kusten, Landen, en Rivieren, tot noch toe onbekent, zoude hebben konnen ontdekken, en dit dan van Jezo, enz. Hier hebbe aengehaelt als in de Nabuurschap van de vaste Tartersche Kust gelegen, zullende van Jezo zelve beneden breeder spreken. De Paerlen, die in de Vliet Gan, welke in de Amur stort, binnen Oesterschelpen gevonden werden, waer van ik 'er eenige in handen heb gehad, zijn meest aen de eene zyde plat, en aen de schelp vast gewassen, zoo dat zy daer afgesneden moeten worden; het overige dat grooter als een halfrond is, is net rond, in luister en water met de beste Paerlen ter waereld te gelijken, deze werden tot borduuring, vermits haer platheit gebruikt. Niet wyt van de Stad Novogorod, hebbe ik een Riviere gezien, genaemt Racowina, die insgelijks Paerlen, hoe wel in geen groote menigte uitlevert, doch deze zijn byster bruin, wel rond, maer niet zeef schoon, zoo als ik mede alzulke daer gevonden, in bezittinge heb gehad. De Riviere Gan is Scheepryk, en zeer breet; als het nat weder is, en veel regent. Aldaer werden Booten van Ossehuiden gemaekt. Hier omtrent is geen overvloed van hout, zy stroomt door den Sineeschen Bodem. Zomtyds is het water zoo klein, dat men met beladene Kamelen en Paerden daer door waden kan. Het Rhabarber wast mede omtrent de Stad Naum en Nertsinskoi, meest aen de voeten der Bergen. Uitgegraven zijnde heeft my ooggetuigen verhaelt, dat aen stukken gesneden, en in de Zon gelegt, binnen de tyd van vyf of zes dagen, zijn genoegzame droogte heeft. In de Nabuurschap van de Stad Naum, die anders mede Targatsien werd genaemt, vind men Dorpen, daer zeventig of tagtig Huizen staen, deze Stad is door den Sineesch vry wel gesterkt, met steene Vesten, Rondeelen, of Bolwerken en Poorten, daer in zijn omtrent drie honderd Huizen, bewoont meest buiten de bezetting van Sineezen, door Dauren en Mugalen. De Sineezen zijn gewoon, Afgezanten, 't zy uit Rusland of van elders komende, tot op hunne Grensplaetzen, van leeftogt, Paerden en Kemels tot voering der goederen, te voorzien, en die de wil hebben Westelijk op, tot aen het Stedeken Naum, waer voorby noch twee of drie dagen reizens, hunne Schiltwachten zijn gestelt. Te reizen tusschen de Rivier Gan, en de Stad Naum, is het vry gevaerlijk wegens Mugaelsche Struikroovers, en daer om diene men altoos sterk in getal te zijn: minder ongeval is te vreezen tusschen Udinskoi en Nertsinskoi, hoewel het op die Landstreeke mede niet geheel veilig is. Van de Stad Naum tot op drie kleine dagreizens by de Muur, is het meest effen Land, en men ziet zoo hier en daer maer een kleine Heuvel, waer na zich hooger gebergte opdoet; aldaer is het Land zandig. De spraek van Naum of Xixigar, is onderscheiden met die van Mantsijouw of Niuche, welke plaets en gewest, meer Oostelijk is gelegen. De Tarters omtrent Naum of Xixigar, bedienen zich van Ossen tot trekking van lasten, als wanneer een man op de billen van het Beest zit, die een touw in de hand draegt, het welk om de hoornen van het Beest is gewonden, dat hun voor een toom dient. De Xixigaersche Tartaren, willen zommige dat eenigzints na het Mahometsdom hellen, hoe wel zy hunne Heidensche offerhanden en overgeloovigheden behouden; veele hunner, plachten zich op te houden tusschen Udinskoi en Nertsinskoi, doch zijn van daer, om de nabyheit der sterktens verhuist. Omtrent Naum wast zeer veel Tabak, men heeft daer van aen my eenige ponden toegezonden, die op des Landswyze is gekorven, in vezelen, zoo dun als haairen of draden, hebbende de langte van | |
[pagina *xx 2 pagina]
| |
[pagina 95]
| |
omtrent twee duim, waer toe zy een byzonder werktuig hebben, gemaekt van yzer, waer mede in korten tyd een groote zwaerte Tabak dus kan gesneden werden, de verw van deze Tabak bevinde ik ros te zijn, doch twyfelen of de zelve door verw niet en is geholpen: de rook is smakelijk doch niet zeer sterk of zwaer: elk: Huisgezin heeft daer zijn eigen Thuin daer de zelve wast; zy droogen de zelve by het vuur. De kleederen die de Menschen aldaer veel dragen, zijn van tuig dat uit Wolle en Zyde te zamen is geweven, Kitaike genaemt, voor aen de Rokken: hebben zy lakensche banden, van boven na beneden gaende, als mede onder rondsom, alderhander verwe. De Vrouwen dragen, groote zilvere of kopere ringen in de ooren, met mutzen van zyde of kattoen; om de hals hebben zy een band; zoo als 'er ook een om het hooft is gebonden. Het Manvolk draegt om de middel een breeden lederen band, met zeer blanke yzere platen bezet, gelijk als staefjes, die op een byzondere aerd geëmalieert, en ook besneden zijn, hebbende een zwart blaeuwe gedaente. De Huizen zijn daer vry groot, de vensters met Sineesch papier gesloten. Tsitsiagan, is een plaetsken niet verre van Naum gelegen, in het woeste Tartaryen, grenzende aen de Mugalen, onder het gezag der Sineezen. Ter zyden af van Naum, legt noch een Stedeken genaemt Knemorre daer een Tartersch DsargoetsGa naar margenoot* het gezag heeft. Zoo wel de Mannen als de Vrouwen jong en oud, dragen ledere laerzen. De Naumsche Vrouwen dragen koopere ringen in de ooren; haer laerzen zijn van leder, en de zoolen van kattoen, op het hooft dragen zy kapdoeken, doch aen de jonge Dochters is het haair gevlochten. De Mannen hebben twee knevels, latende onder aen de kin het haair wassen, doch kort onder de lippen is het uitgetrokken. De mutzen der Mannen zijn van Vos of Marter-bont, hebbende boven op een roode zyde quast, dragen ledere riemen om de middel, de rokken zijn met Schapen-bont gevoert, wat omgeslagen aen de zoom: de Kinders dragen Koraelen om de hals. De Vensters in de Huizen; welke deze Menschen bewoonen, zijn van gëolyt papier, hebben maer een of twee vertrekken, de banken staen vast aen de wand, de meubelen hangen rondsom aen de muuren. Haver en Geerst wast zeer veel omtrent Naum, doch gansch geen Tarw, zoo ook dicht onder de Sineesche Muur. Suttigarsky is een Dorp, dat bewesten een myl onder de Stad Naum gelegen is, het werd van Sineesche Onderdanen bewoont, daer de Sineezen, de Gezant hunner Czaersche Majesteiten, in den Jare 1962 ontsangen hebben. Zoo als beoosten naby ook eenige Dorpen zijn, waer op men, reizende na de Groote Muur, een groote Woestyne ontmoet, daer echter de Moegalen, zoo onder het Sineesche gebiet staen, in hunne Jurten of Tentische wooningen, zwerven. Om vuur te maken werd alhier gedroogde Paerde, of Koeye mest, of ook gedroogt Gras gebruikt. Men heeft daer, als dicht bewesten Xixigar gebrek van Water, en werd het zelve uit kuilen opgegraven, het geen echter niet zeer goed is, dies de Reizigers in Bokshuiden, water met zich voeren. Wild gedierten valt daer veel te jagen. Jalskoi is een Plaets, alwaer Sineesche Onderdanen woonen, niet verre van Arguna, gelegen op de Vliet Jaal. Chrepta is mede een Plaesken op de Rivier Jaal. De Rivier Jaal stort in de Naum, en deze in de Amur: omtrent deze Vliet Naum is het Land in 't Voorjaer bedekt met water. Daer valt veel Dennenhout. Zoo als de Sadoena in de Arguna zich ontlast, en de Oener weder in de Sadoena. In het aenmerkelijk verhael van Sina, door den Jezuit le Compte in Vrankryk uitgegeven, werd gezegt, dat men in het overmuursche Tartarye, tusschen het Noorden en Oosten, een keten Bergen uitsteeken vind, die tot noch toe by de varent luiden niet omgevaren heeft konnen werden, 't geen aen eenige doet gelooven, dat zy tot aen America zoude reiken, 't welk overeen komt met de Kaerte die door my van die Landstreeke, het alder eerst in Europa is ontworpen, wes zoo hem die kennis uit mijne Kaert niet is toegekomen, waer na ik helle, om dat niet wete ooit iemand buiten my, of in Sina, of elders in Oosten, dit nagevorst of bekent heeft gemaekt, en ik mijn Kaert aen de Vaders Jezuiten tot Parys, al voor veel Jaren toegezonden hebbe, en eerder als dezen Heer le Compte in Sina is geweest, ontworpen. Zoo befestigt dit die waerheit, en is te meer bewyslijk, dat de Noord-oost hoek van Asia, dus uitstekende is, als by my is gezegt. Op de Rivier Singal hebben de Sinezen | |
[pagina 96]
| |
veel vaertuigen, daer mede zy de Vliet Amur op en neder varen, tot invordering der schattingen, zoo als op de Rivieren Gan en Naum Sineesche Gezaghebbers woonen, die de schatting in Koorn, Haver, Wyn, en Pelterye ontsangen voor 't Ryk Sina. De Landschappen ten wederzyden de Vliet Amur, erkennen nu den Sineesch, zoo als het gewest Giletskaia mede aen dat Ryk schattinge betaelt, of schoon daer een Ingeborene Heetschap, en Gezaghebber is, welk Sineesch gezag een matelijk stuk wegs Noorden op strekt, en gaet Westwaerts tot dicht onder de Vliet Nertza. De koude Landen, benoorden op, die aen hunne Czaersche Majesteiten schatting geven, zijn alom matelijk bevolkt. Koeinge is een Riviertje, gelegen beneden de Vliet Silke, waer in een klein Eiland legt, genaemt Talnick. De Vliet Gan, die in de Naun of Schingal stort, is zeer steenig, en men moet voorzichtig zijn als men daer op vaert, om door aenstootinge geen schipbreuk te lijden. Hoe de Moscoviten met de Sineezen, onlangs oorlog voerden in de Nabuurschap, boven gemelter gewesten blykt by het dubbelt van den volgenden Brief, aen my over, eenige Jaren, en voor de slooping van de sterkten Albasin uit die Landstreek geschreven.
DE Sineezen zijn in de Zomer 1683, met 560 Jonken of Schepen, en 15000 man te paerd, de Rivier Bistra, met alderhande krygs geweer, afgedreven: welke Rivier Bistra van de Sineesche kant in de Rivier Singal valt: en de Rivier Singal valt in de Rivier d' Amur. Op de Rivier d' Amur staet een nieuwe vesting, genaemt Albasin. Uit deze en andere Vestingen wilden de Sineezen de Russen verdryven: die de Rivier d' Amur zeer verre opwaerts moesten trekken. De Russen hadden zeventig man uitgezonden. Deze zyn alle in handen van de Sineezen onverziens gevallen: doch tien daer van ontloopen. Deze zagen, dat de Sineezen drie bekende verloopen Russen in haer Leger hadden, uit welke die kondschap kregen, van d'aenkomst en magt der Sineezen. By de Vesting Nerezinskoy: welke staet op de Rivier Nortza genoemt, die uit het Noorden in de Rivier d' Amur, valt, zouden de Russen omtrent twee duizend man sterk zyn. Daer word gezegt, dat voor de mond van de Rivier d' Amur een bevolktryk, Eiland is Giliat genaemt: doch word gezeit, dat dit Eiland met Bamboezen, welke zich wyt in Zee strekken, is bewassen. Dat van de West kant geen aenkomen aldaer is: maer van de andere kant zyn 'er wegen door de Bamboezen gemaekt, daer men met de Schepen kan door komen.
De Volken, welke opwaerts aen de Rivier d'Amur woonen, als mede de Daurianen, hangen den Katugta in 't Geestelijke aen, die een Bisschop is van den rugtbaren levendigen Afgod, dien zy beuzelzinnig zeggen nooit te sterven: maer als oud werd, zich zelven weder te verjongeren. Deze Heilig dient hun, by oorlog en vrede voor vraegbaek. Van den Katugta en zijnen Godsdienst, spreekt zeeker bericht door een Grieks Christen my uit Sina toegezonden, aldus. ‘Alle de Afgoden-dienaers, zoo wel den Chan als andere hebben eenen Patriarche, die Kutufta Lama genoemt, word, de Bisschoppen Dsor Sey Lama, een gemeene Paep Lema, een Diaconus Gulschul Lama, een Sanger Maschei Lama: hare grouwelijken Afgoden dienst verrichten zy in hare Afgoden Kerken of Beede-huizen, dit doet den Patriarch, met drie of vier honderd Papen; alle deze Geestelijken zijn nooit getrouwt, en die noch jong zijnde van haer een Vrouwmensch beslaept, zoo moet hy daer voor boete doen, en in zes weken maer eens des daegs eeten, en dat maer aerdvruchten, geen Vleesch, Melk noch Boter; grooter straf leggen zy op die zoude niet. Wanneer zy nu haren dienst in de Kerken aenvangen, doenze dat na 't geluy, des Avonds en des Morgens.. Haren dienst doen zy alle dagen, en wanneer zy zingen, drinkt den Kutufta en andere Papen ondertusschen Tabak. Den Kutufta zit op een hoog verheven plaets den beelden gelijk, in zijn prachtige kleeding na haer wys; onder haren diensts word ook gespeelt met veelderlei geluit, doch op gezette tyd, elk een na zijn bediening. Andere blazen op groote Trompetten van drie vadem, en slaen op Keteltrommen, luiden met de Klokken, en slaen op yzere platen. Ook hebben zy groote kopere kommen, als tonnen, die opgehangen zijn waer op zy met hamers kloppen, en andere werktuigen meer. Onder, deze haer Afgodendienst gebruiken zy Wyrook, hebbende, groote zilvere, Wyrook vaten, hangende aen ketens met bellen of klokjes, waer in zy kostelijk Wyrook doen rooken. Zy hebben ook een zeer groote Kelk, waer in een groote zilvere lepel, uit deze Kelk neemt den Patriarch drie lepels vol en eet het op, gevende daer na elken Paep een, die met hem dienst | |
[pagina 97]
| |
doet, en wanneer zy dit grouwel-offer van hem ontsangen, zoo houden zy beide handen op haer borst, daer na belast den Kutufta aen een van de Papen, door de Kerk te gaen, en te geven uit deze Kelk met de lepel, aen den Chan, en alle zijne Heeren en Bedienden, daer na gaet hy aen de linker zyde by het Vrouwvolk, aen de Vorstin, de Kinderen, en aen alle Vrouwen; gevende eindelijk aen de gemeene Man, van de grootste tot de kleinste. Deze Kelk is zeer groot, zoo dat 'er twee Papen genoeg aen te houden hebben, wanneer zy het voor den Kutufta moeten houden. Als de Lama na de Kerk gaet, dan word dezen Kelk met het Offer voor hem gedragen, en voor het Vat gaet eenen met een rookvat, noch gaen daer voor twee bedienden met groote Waskaerzen, die root geverwt zijn. In deze Kelk doen zy een vrucht die omtrent een Erwete groot is, ook roode Wyn en Boom-oly: in den beginne van den dienst, brengen zy dit Vat voor den Kutufta, waer uit hy zijn beide handen vol neemt, en werpt het driemael in de lucht, roepende daer by zeer hart in de Tangutsche sprake eenige Godslasterlijke woorden. Dezen Kutufta en Lami, of Heidensche Priesters, die in Sina, Mungale Land, by de zwarte en witte Kalmukken zijn, reizen van daer na het Tangutsche Ryk, om bevestigt te worden (welk Land aen Indien grenst) tot den Dalay Lama: de Dalay Lama is grooter als de andere Priesters, daerom stelt of bevestigt hy den Kutufta en andere Geestelijken. ‘In 't Tangutze Land en Stad Barantola in haer spraek genaemt, zijn drie voortreffelijke Afgoden Kloosters van steen gebouwt, deze zijn als sterke Steden bemuurt, en daer in woonen omtrent duizend menschen in elk Klooster. ‘Met dezen Dalay Lama heeft den onreine Geest wonderlijke kuuren, is de Maend nieuw, zoo is den elendigen Dalay Lama jong, is de Maend vol, zoo is hy ook als een volkomen Man, is de Maend oud, zoo gelijkt hy ook als een oud Man van honderd Jaren; zoo speelt de onreine Geest met deze elendige Menschen, makende verscheide gedaenten, het welk men volgens natuurlijke reden zwaerlijk gelooven zou. Wanneer iemand uit een vrcemt Land na dezen Dalay gezonden word, en den zelven noch onderwegen is (het zy met geschenken of om te bidden) en wanneer de zelve noch twee of drie Maenden reizens van haer af is, zoo voorzeit de Dalay Lama door den boozen Geest, waerom dat iemand komt, en wat hy mede brengt aen Volk en Vee, ook op wat dag hy daer aenkomen zal, daerom eeren deze Afgoden-dienaers den Dalay zeer hoog, Hem voor zeer heilig, en onsterfelijk houdende, als of dezen Dalay Lama nooit en stierf, maer alle Maenden heel vernieuwde: en dit isGa naar margenoot+ geen wonder, want de onreine Geeft leert zijne aenhangers, 't geene zy van hem begeeren, want zy konnen Donder, Regen en Winden, ja ook Koude op iemand aen doen komenen, en voor haer op hun Vyanden zenden. De onreine Geest werkt door haer, dat zy in 't midden van de Zomer, in de heetste tyd, de Rivieren doen bevriezen, waerom zy dan als des Winters, over het Ys gaen. Eenige Volken, die riederwaerts bezuiden de Rivier d'Amur woonen, werden Amourtsen genoemt, zijn eigentlijk onderhoorig aen Sina. Deze erneeren zich met de Landbouw en Veetocht, en houden een menigte van Verkens, die zy ook melken, gebruikende de melk tot hunne spys. In de Rivier Schingal, valt als gezegt, den Rivier Naun. Naun is zoo veel als stom gezegt, aldus geheten wegens zijn stillen loop: daer dicht by ook Sineesche Vlekken en Dorpen zijn, welke Plaetzen de Sineezen, in ste van wachtplaetzen, tegen de Uitlandsche Tarters en andere Volken, gebruiken. Buiten de Sineesche Muur worden van die kant alle menschen, van wat Volk zy zijn, die na Sina willen, door den Naunschen Bevelhebber opgehouden, tot dat na Sina om bevel geschreven werd; of men de zelve zal inlaten of niet. In het woeste Moegalen Land, vind men zoo hier en daer, ontsloopte, oude, gansch vervallene Steden, daer zeeker ooggetuigen, die uit Rusland over Selenga na Sina reisde, my over bericht, acht van gezien te hebben; hy zag en merkte daer by aen, niet alleen vervallene steene Huizen, maer zelf ook straten van steen, zoo, dat schynt te dier plaets oulinks, deftige gebouwen te zijn geweest: heden wast 'er Gras en Heester tusschen de steenen door, en men ziet 'er veel kleine Slangen kruipen. In de Moegaelsche Woestyne, niet verre van de Stad Naun, muurwaerts, vind men mede overblyfzels van over oude steene gebouwen, byzonder van zware Zuilen, en Toorens, hebbende de hoogte | |
[pagina 98]
| |
van een groot Huis in Amsterdam, aldaer offeren, de omheen woonende Volken, uit Godsdienstigheit, Doeken, Zyde, en andere dingen, die hun lief en waerd zijn: zy leggen aen de voet der Toorens geschriften neder, het schynt dat daer begravinge van menschen zijn, die zy eeren, zoo als men aldaer in de Nabuurschap de brokken, van veele zware gebouwen vind. Eenig Zuilwerk dat noch over end staet, beslaet aen de grond, een vierkant van omtrent vier honderd voeten. Men zegt aldaer, dat Alexander die verwoestinge heeft gedaen. Aen deze gebouwen is vertoont, konstig uitgebeeld snywerk van Menschen, Beelden, in nu onbekende kleederen, beider kunne in bastard leven: ook Gedierte Vogelen, Boomen, en andere dingen, zeer aerdig gemaekt. Aen een dezer Toorens zich uitterlijk het beeld eener Vrouw vertoont van steen, en gegoten pleister gemaekt, met te zamen gevouwe handen, als biddende; zy zit na het scheint op wolken, met een glorie, zoo om het hooft, als lichaem, hebbende de voeten verborgen onder 't lichaem. Men zag 'er binnen in bemorste rook-plaetzen, daer Offer-vuur scheen ontstooken te werden: men vond 'er ook veel nedergelegde op Indiaensch root papier, gedrukte afbeeldzels van boven gemelte Afgodinne Beeld, daer Tarters schrift onder en ter zyden aen staet, het geene van my tegen het geschrift van Niuche, of der Tarters die nu Sina beheerschen, vergeleken zijnde, schynt het genoegzaem met die Taele en Letter-grepen over een te komen; behoudens dat het Tarters schrift in Pekin gedrukt, waer van ik veele voorbeelden bezitte, meer met punten is onderscheiden. En dit zy in het algemeen, van deze oude overblyfzelen gesproken. Men ontmoet in de Nabuurschap aldaer menigte van Jurten, of leeme Huizen, daer Moegalen Dorps-wys in woonen, alwaer men veel Moegaelsche Ossen vind, met lang haair, weinig grooter als hier de Kalveren, genaemt Barswoez of Barsoroie. Zoo als alle de menschen, die dicht onder de Groote Muur zijn, woonen in Huizen van leem en gewosse steen, of hout.
Iki Burchan Koton of verwoeste groote afgoden stadt in Tartaria
In het byzonder, zegt men van deze puinhoopen, dat Iki Burchan Koton, of Trimingzing, is een oude verwoeste Stad, in de Moegaelsche Woestyne gelegen, vier dagen reizens Oostwaerts van een andere verwoeste plaets: in deze plaets wil men, | |
[pagina *16]
| |
Oude verwoeste Tartarische Stadt, tien dagen reisens den syde de grooote muer gelegen in de woestyne.
Oude verwoeste Tartarische Stadt aen dus syde de groote Sineesche muer in de wostyne gelegen.
| |
[pagina 99]
| |
dat van ouds geen menschen, als Heidensche Geestelijke persoonen zoude gewoont hebben, waer van dez benaminge mede zijn oorsprong zoude hebben: men ziet hier en daer aen deze plaets noch overblyfzelen van een aerde wal, doch zeer vervallen; in 't midden van dezelve staet een hooge steene achtkante Tooren, gebouwt na de Sineesche wys, behangen met veel honderd yzere klokjes, de welke als de wind waeyt, een zoet geluit geven; deze Tooren heeft een, ingang, en men kan 'er in, en na boven klimmen, daer leggen veele duizenden kleine Sineesche Afgoden beeldjes, zoo van papier als leem gemaekt, veelerhande gedaente, en werd 'er twee van papier onder my hewaert; (die my toegebragt zijn van zecker Oostersch, Koopman, Simons genaemt, die deze zelve uit den Tooren heeft gelicht, en aen my geschonken,) verbeeldende, deze twee eenerlei gedaente, hebbende eene Afgodinne glorie om het hooft, zittende met de beenen onder het lichaem geslagen, gelijk als de Perzianen zitten; tusschen beide deze beelden zijn Niuchische letteren, met roode Inkt geschreven, die misschien den Heiligdom verklaren: het is, na my toeschynt Sineesch werk, en niet onkonstig gemaekt. Het eene heeft in de linker hand een zeker werktuig een Byl niet ongelijk, en in de rechter hand, een gekrinkelde keting van Koralen, hebbende de beide handen van malkanderen geslagen, daer het andere beeld de handen uitgebreid heeft. Buitenwaerts aen deze Tooren zijn veele steenen uitgevallen, dies zijn 'er hollen, en in deze hollen vind men veel beschreven papieren leggen, daer gebragt van voorby reizende Lamas of Afgoderidienaers; de letters zijn Oost-Tarters, of de Tale der Manchiouers, anders het Volk Niuche genaemt: men ziet 'er mede veelderhande gedaentens van klei gemaekt, rondsom leggen. Een halve myl van deze Plaets is een Sineesche Dorp, daer veele Afgodische Priesters Lamas zich ophouden: deze leven van den reizenden man, dien zy wegens de oude Afgoderye dezer plaetzen onderrichten. Niet ver van hier, weinig meer Oost-waerts, daer Zant-duinen zijn, is een lage Berg, die de naest by gelegene Tartaren, en reizende Tartaren voor een Heilige plaets houden, zonder dat zy daer van reden weten; hier hangt de voorby reizende man uit Godsdienstigheit, om behouwde reis of gezontheit, eenig Offer aen zekere oude Berkeboomen die daer wassen, en wel veeltyds van iets dat zy aen haer lyf dragen, 't zy een Muts, eenig Lywaet, Geldbeurs, Laerzen, Broeken, oude Rokken, ja Hemden, enz. deze vodden hangenze aen de takken van de Boomen, tot in den top toe: niemant beroost deze dingen, en die zulks dede, zoude hem het tot oneer, en zeer groote schande werden gerekent, zoo dat het zet ve alle daer hangt te rotten. Een ander bericht my toegezonden, spreekt van deze venvoeste Steden en omtrek als volgt: Niet verre van de Rivier Naunda, zijn drie kleine Meirtjes die zout water hebben, en daerom onbruikbaer zijn, van verwe by na zoo wit als melk, van daer Westwaerts is hoog gebergten, dochten Oosten en Zuiden lage zant-duinen, werdende het drinkwater daer rondsom uit gegravene putten gehaelt, 't geen echter slecht is: hier en zijn geen Vlieten; vier dagen Oostwaerts van deze plaets reizende, daer men onderwegen geen wooningen ontmoet, bejegent men een oude verwoeste Stad, met een vierkante aerde wal omgeven een, Duitsche myl rykelijk in zijn begrip groot: zes dagen reizens Westelijk op, ziet men een andere oude verwoeste Stad, genaemt Trimingzing, zy heeft een vierkante aerde wal, met behoorlijke bolwerken versterkt; in deze Stad staen twee Toorens, de eene zeer hoog, doch de andere wat kleinder, de grootste is acht kantig, en voor met muur-steen opgebouwt. Omtrent tien vadem van de aerde ziet men ten wederzyde op acht plaetzen, uit steen gehouwene verbeeldingen eeniger geschiedenissen: men ziet 'er levens groote beelden, die Vorsten of Koningen, schynen te verbeelden, zittende met de beenen onder het lyf geslagen, daer perzoonen als dienaers rondsomme staen, die gevouwe handen vertoonen: zeeker Vrouwen beeld, schynt een Koninginne te zijn, want heeft een kroon op het hooft, daer glans stralen rondsom verbeeld werden. Men ziet 'er ook in steen verbeelde gedaentens, als Sineesche Krygsluiden, waer onder een, welke in 't midde staet, die een Koning schynt te zijn, want een Schepter in de hand heeft: veele der omstanders zien 'er uit als, vervaerlijke Duivels, deze beelden zijn zeer net gemaekt, en beschamen de Europiaensche Konst. Deze grootste Tooren hadde geen opgang buitewaerts, doch alles was rondsom dicht bemetzelt: men ziet in deze Stad veel groote puinhoopen van muursteen, en ook zeer veel beeldwerk van steen uitgehouwen, levens groote, zoo Menschen | |
[pagina 100]
| |
als Afgoden, steene Leeuwen, ook Schildpadden, en Padden van ongemeene grooten, dus dat toeschynt, hier wel eer een voornaem Chan of Koning geheerscht moet hebben. De bolwerken dezer Stad zijn van ongemeene groote en hoogte, en zy zelve is voor het gedeelte met een aerde wal omringt, vier poorten of ingangen kan men bespeuren aen deze vervallene Stad: menigte van Hazen loopen in deze zoo zeer verdelgde plaets, wezende met Gras en Kruiden bewossen: Menschen werden heden dicht onder deze plaets woonende, niet gevonden: de Mugalen en Sineesche Reizigers verhalen dat voor veel honderd Jaren, hier ter plaetze, daer, of omtrent, heeft gewoont een Tartarischen Koning, genaemt Utaichan, en dat die door zeker Koning van Sina verdelgt zoude zijn geweest. Hier naby, ziet men zoo hier en daer op 't gebergte, verwoeste oude begraef plaetzen van steen, toorens gewys, eertyds door de Tartaren gesticht: hier vind men veel lieflijke Kruiden. Dus verre dit bericht. Een tweede verslag van gemelte Toornwerk en puinhoopen my ter hand gekomen, is als volgt: Aen de Tooren, welke onder plat, en van binnen geheel in zijn oude wezen is, die te midden in de vernielde Moegaelsche Stad Ikiburchan Koton, by zommige genaemt, staet, ziet men beelden van graeuwe steen, die uit de Bergen werd gehouwen, gelijk de geheele Tooren van alzulke steen is: men ziet daer ook tot çieraet afgebeelde Leeuwen en gedierte, grooter als 't leven, schoon in die gewesten geen Leeuwen en zijn: de steene Schildpad die daer te zien is, zal mede zijn beduidenis hebben gehad, my onbekent, zy is van een stuk, twee El groot. Men ziet 'er steene Graf-steden, die beschilderd en behouwen zijn. Aen de grondslag van den Toorn, zag men veel gaten daer ronde steenen, en andere, als keilen in lagen. Daer was een gewelft, daer men bokkende koningaen, alwaer men mede geschriften vond. De muuren der Stad zijn gebakke steen: men kan den Toorn van buiten niet beklimmen. Ter zyde de Santinne op den Tooren staet ter rechter, een Man met een Boog in de hand, en aen de andere zyde een perzoon, die iemand schynt te zegenen; recht achter het beeld van de zichtbare Santinne, staet een beeld, dat aen haer gelijk is, doch daer ter zyde twee Menschen beelden van een andere gedaente, waer van het eene een Vrouw vertoont. De klokjes die men aen de Tooren eenige honderd in getal ziet hangen, zijn van yzer, en met de Wind klinken zy. Door een trap binnewaerts, kan men in den Tooren klimmen, en daer vind men veel Schriften en Tekeningen van Afgoden leggen. Men zag 'er veel gaten in de muur, twee of drie span lang, daer deze Schriften en Tekeningen, by bundels in gestoken waren: daer lagen ook overvloed van Zyde doeken en kleederen, die scheenen geoffert te zijn, welke op de vloer lagen, en aen de wand hongen: daer was verboden dat men deze niet roeren of wegnemen zouden. Van Koper is de Slang en halve Maen die op den Tooren staet, zeer aerdig gewrocht. De Wallen rondsom deze vervallene Stad zijn van aerde. Dus verre dit verslag. Zeeker Reiziger, mijn bekende, welke deze vervallene Stad in zijn doortocht na Sina heeft bezien, verhaelde my, hoe hy daer zijnde, van de weg afreed tot in een Dorp, daer hy in een huis trad, ziende daer in een afteekening van zeeker wanschapen Afgod te pronk, aen de wand, daer zich een Priester omtrent ophielt, en op die tyd een man van buiten inkomende, viel voor het geschilderde beeld neer, makende zekere wanschikkelijke gebaerte; de Paep gaf dien man daer op als de zegen, met twee te zamen gevoegde handen op het voorhooft te leggen. Hier beschonk men mijn vriend met Theé in Paerdemelk gekookt, en Brandewyn van de zelve melk gemaekt. De Heer Adam Brant, voornaem Koopman van Lubck, welke deze gewesten heeft gezien, schryft my daer van als, volgt: Omtrent de Vliet Kasumur, welke goet drinkwater verschaft, en in de Rivier Naum stort, ontmoet men onderscheidene verwoeste Steden, alwaer men noch overig ziet alderhande van steen uitgesnedene gedaenten, zoo van Mannen, Vrouwen, als alderhande wilde Dieren, levens groote, waer van men 'er in Europa zelden konstiger uitgewerkt vind: het schynen verbeeldingen van ouder geschiedenissen te zijn. Men ziet 'er Mannen met Bogen in de hand: en werd aldaer gezegt, dat dien oord van Alexander de Groot verwoest is geworden, insgelijks ontmoete wy in dat gewest, byster groote opgerechte Zuilen, die zeer konstelijk van steen uitgehouwen, en opgerecht waren; aen de zommige van dezen, zag men ontallijke veel klokjes hangen, die als zy door de wind bewogen wierden, een groot geluit gaven. Deze oude vervallene gebouwen voorby gereist hebbende, en de Groo- | |
[pagina 101]
| |
te Muur naderende, bevonden wy het Land, hoe nader, hoe meer bewoont, en drie dagen reizens van de Muur af, bejegende wy groote Steen-klippen, waer aen wy met de uiterste verwondering zagen, dat de weg daer door heen, uitgehouwen was: hier moet men op zijn hoede zijn, en niet ter zyde af reizen, zoo men van het wreed Gedierte, als Tygers, Luipaerden, enz. niet wil verslonden zijn: in dit steenig gebergte legt een Stedeken, genaemt Schorna, ofte anders Karakoton, dat een kleine dag reizens van de Muur af is gelegen: in dit gewest is veel Wild, als Harten, wilde Schapen, Hazen, doch zeer klein. Dus verre dit aen my overgezonden bericht van Adam Brant. Volgens zeker Grieksche Reiziger Spatarius genaemt, die oog-getuigen is geweest, en aen my schriftelijk heeft bericht, zoo ontmoet men tusschen de Vliet Amur en de Muur van Sina, puinhopen van groote verwoeste Steden. De Sineezen of hedendaegsche Tarters, die Sina beheerschen, hebben al wat na sterkte geleek, en by hen niet bezet is buiten de Groote Muur, gesloopt. De Stad Kalgan, buiten de Sineesche Muur gelegen, werd voor een sterkte gehouden, is van gebakke steen gebouwt, leggende omringt van een goede Muur en vaste Toorens, welke Toorens met pannen zijn gedekt, daer sterke deuren en yzere grendels aen zijn, doch om de Muur en is geen graft, maer in dit Kalgan en woonen niet veel menschen, doch in andere Steden achter de Muur, is 't meest zeer Volkryk. Niet verre van het Stedeken Karakoton Oostwaerts, is een hooge Steen gebergte, dat een zeer kromme en slangswyze opgang heeft, de zelve is boven op, tot een lengte van twee honderd vademen, met menschen handen doorhouwen, wezende deze weg zeven vadem breet, buiten deze weg is het aldaer niet te bereizen, om dat ten wederzyde deze Bergen, diepe Moerassen zijn: hier vind men Wynstok, Eik, groote Noote en Linde Boomen, ook Kastanien: men ziet daer een Klip, die om zijn stylte niet is te beklimmen, aen de eene zyde halver hoogte, te weten van honderd en vyftig vadem, is een oude Afgoden Tempel of Klooster, in de Steenrots uitgehouwen, daer vier vensters of lucht openingen in zijn: men ziet daer Afgode Beelden van steen gemaekt, wezende te verwonderen hoe mogelijk is geweest, dus in de Rotzen te konnen uithouwen, zijnde het ter zyde de zelve, Pyl styl, zoo dat het minste ongedierte daer by niet zoude konnen opklimmen, en zoude volgens bericht det daer omtrent gelegene Volken, dit werk al voor veel honderd Jaren gemaekt zijn geweest. Omtrent het Stedeken Karakoton of zwarte Stad, ziet men een oude vervallene Sineesche Tempel, daer geen Afgoden Beelden te zien en zijn: hier omtrent wil men dat een aenzienlijk Tarters Heer woont, die een der Dochters van de Sineesche Koning ten Wyve heeft: 't gemelte Stedeken is met Eike Palissaden in 't vierkant omcingelt, en zulks tegen den aenval der Tygers en Luipaerden, want daer rondsom zijn veel wilde Zwyaen en Harte, daer dat verslindent gedierte op aest, werdende van deze Plaets tot aen de Groote Muur by nacht niet gereist, uit vreze van gemelte Beesten; alle Kamelen, Paerden, Ezels en Koebeesten, dragen hier een yzer klokje aen de hals, waer voor de Tygers eenige vreze hebben, werdende dikmaels menschen, als zy zich in het gebergte begeven, verscheurt, des daegs houden deze beesten zich meest aen de hoogte der Bergen, doch by nacht komen zy aen de gemeene wegen. Hier is de Landstreek, alwaer de Koning van Sina meest Jaerlijks in de Maend Augustus ter Tyger vangst komt, met twee of drie duizend der beste Tartaersche Boogschieters en Lanciers; hy treed dan zelve van het Paerd, en becingelt met zijn Volk het gebergte, het Beest werd met klokken geluit gedreven na de plaets daer de Keizer zich verhouwt, die dan zelve het Dier in 't gemeen treft, omcingelt zijnde van zijn gewapende wachten, welke hem voor onheil tegen het Beest beschermen. Hier zijn Vogelen van groote als een Reiger, en bykans van de zelve gedaente, zeer schoon van veeren, de hals is wit, de vleugels en staert Scharlake root, hun vleesch is goed om te eeten, andere hebben de groote van Papegaeyen, krom van Bek, geciert met alderhande geverwde vederen, daer zijn ook Veldhoenders, met lange staerten en veelverwige vederen. De Rivier Scharamurin of Geele Paerd, die uit het Weste komt, en Oostwaerts in de Rivier Karga stort, is dertig vadem breet, doch zoo ondiep, dat men daer door met Kamelen en Paerden wadden kan. De Vliet Loga komt Zuidelijk af, in de Scharamurin vallen: als men in deze gewesten de Groote Muur nadert, ontmoet men aengename Dalen, en brave Dorpen door Sineesche Volk plantingen gesticht. Selengiskoy is een Plaets, gelegen niet ver van het Meir Baikal, en by de Rivier | |
[pagina 102]
| |
Selenga. Van daer, tot aen Sina, ontmoet men veel Volk, en werd bewoont van haer Czaersche Majesteits Onderdanen, en buitewaerts van Mugaelze en Daoersche Volken. De Inlandsche Volken, die rondsom het gesterkte Vlek Selenginskoy woonen, en zelve tot Sina toe, aen deze zyde, leven zeer vreedzaem, en zonder veel geschillen. Zy brengen steeds uit Sina in dit Vlek, Vee, gesmolten Zilver, Goud, en alderhande Koopmanschappen te venten: doch alzoo daer maer omtrent twee honderd menschen woonen, vallen 'er niet veel andere waren daer tegen te ruilen. Evenwel heb ik in de Stad Mosco Theé, Japansche Rokken, en Lakwerk gezien, enz. die over dit Vlek uit Sina derwaerts waren gebragt. Van het Vlek Selenginskoy af, langs de Rivieren Chieka, tot in de groote Rivier d'Amur, is men, vermids de onbequaemheit der wegen en rivieren, twee weeken op weg. De Jesuit Avril dryft, dat in de Rivier Amur, Argus (Argun) en Chingala, Robynen en Paerlen zoude gevonden werden. In Selenginskoy, wierd Faedor Alexewits Golowin, Stadhouder van Siberien, enz. van den zesden January tot den zestienden Maert, in den Jare 1686 belegert, door dertig duizend Moegalen, die hem meenden uit te hongeren, zy deden eenmael aenval met twintig duizend man, op den eersten Maert, waer toe zy Schilden of Schermen hadden gemaekt, welke de hoogte van twintig of dertig voeten hadden, die op raders stonden, waer achter de bende naderde, gewapent met Pieken, Boogen, en brandende Stroowissen, waer mede zy de Vesting, die van hout was, meenden te overvallen, te branden, en de bezetting te dooden, doch de krygslistige en dappere Golowin, zoo als zijn Ed. my zelve heeft verhaelt, hielt af van schieten in het begin, en geboot zijn drie honderd Krygsknechten, dat al de bezetting was, eerst vuur te geven als dien hoop kort onder de Stad was, in meening dat zy veilig waren achter de schutzels, edoch het geschut met schroot geladen, en de bussen brandede te gelijk los, op schutten die geen kogel konde wederstaen, en den lossen hoop, zoo dat 'er viel een groote menigte met de eerste bons, dies de overige zulk spel ongewoon, verschrikt, de vlucht namen, waer op een uitval volgde, daer door 'er noch eenige sneuvelde, maer het tal zijner Krygsknechten zoo weinig zijnde, had de wysheit niet lange te vervolgen, tot dat hy van de Nabuurige Vestingen meerder manschap by een gerukt hebbende, met vier benden op den vyand uittrok, en groote overwinninge behaelde, zoo dat eenige duizend menschen zich onderdanig maekte. Deze menschen bewoonen geen Steden, doch hebben wel eenige losse omheiningen. De Rivier Selenga, die in het Meir Baikal stort, is diep en snel loopent. Het Volk dat aen de zelve woont, werd meest Bratski Mugaelen genaemt. Van de Volken die hier omtrent woonen, getuigt zeker Poolsche Reiziger Nikipera, dat hunne spraek bykans Kalmuks is: doch dat zy beter gezedent zijn, en gekleed gaen, bykans als de Sineezen, en met omgegorde kleederen. Zy hebben schoone Paerden, die gezadelt en getoomt zijn: staen in 't Geestelijk onder den Priester Katoegta, of Katugta, (daer elders van werd gesproken,) en gaen steeds gewapent met Pyl en Boog. Men vind 'er ook, doch zelden, vuurwapenen. De Vorst aldaer, was onlangs Ocuproy Chan genaemt. Van Selenginskoy na Sina te reizen, door Mugalen Land, ontmoet men groote Velden, zonder Bosch, (daer men overal mest van Beesten brand) en ook op weg eene kleine Stad, Jarauna genaemt. Rondom dat Stedeken zijn drie Meirkens: en de Volken, daer omtrent, mede Bratski geheten. Van Jarauna, tot zeker Plaets Tulenba, is zes dagen reizens, door Bosschaedjen. Hier woont een Volk Tabunuta genaemt, van gewoonte en zeden, als de Bratski. Uit de Bosschen van Tulenba komt men tot de Stad Nertsinskoy, welke rondom mede Bosch heeft, en de Hooftstad van deze Landstreek is. Het Volk heeft een eige spraek: doch des zelfs zeden komen met die van de Kalmukken over een. Omtrent de Vesting Selenginskoy, is het by Winter weêr vry kout, zoo dat men aldaer met houte Schaetzen over Sneeuw loopt, zijnde daer rondsom veele Heiden, die moeyelijk over te komen zijn. De Mugalen wanneer zy in onlust met hunne Czaersche Majesteiten Krygsvolk zijn, komen tot onder deze Plaets plunderen en rooven. Aen de Mugaelsche Grenzen raekt het Meir Baikal. Dit Meir Baikal, is ten einde de Rivier Angara, en omtrent het begin van de Vliet d'Amur, in de Nabuurschap van Dauria gelegen. Het water is zoet en zeer wit, en heeft veele Visschen, als ook Zee-honden, doch van een andere verwe, als die in de Noordzee zijn. | |
[pagina *18]
| |
Het Hair is den Manjnt Aensigt uyt geplukt, uyt gesondertaen de Kin, de Soom boven de Ployen is met Bontgevoert de Laersen syn van Vellen het ruig buytende. Mutsen van Roode Vossende Rocken blaeuw Katoen. Ringen, Perutingen en Coraelen dragen sy aende Tuylen.
| |
[pagina 103]
| |
De Oever is bezet met groote Bergen, die meest altyd met Sneeuw bedekt zijn. Van het groot Eiland Olchon, in de midden, zijn de oude Inwoonders vertrokken, en werden aldaer nu Onderdanen van hunne Czaersche Majesteiten geplant, dien dat Land door haer is geschonken. By de Rivier Sidui, de welke loopt tot aen het Baikalossche Meir, vallende drie dagen reizens van het vlek of het Kasteel Selenginskoy: in de Rivier Selenga, hielden zich op in het Jaer 1687 Moegaelsche Taissi, die zich weerbarstig tegen hunne Czaersche Majesteiten Krygsmagt aenstelden, waer omtrent een groote Heide is, daer de Vliet Kumink na by stroomt, genaemt Bulutak: onder deze Taisi of Vorsten, zijn geweest Irkicantasia en Bantuchay, deze togen over de Rivier Selenga, en de Taisa tzschin Irdenie, vlood na de Plaets Botac of Botae, twee dagen reizens van de Rivier Selenga: Bintuchai met zijn Broeder, zette zich tusschen de Rivieren Sidui, als ook Kumink, en dus zogt ieder eenen goed heen komen, vliedende de overwinnende wapenen van hunne Czaersche Majesteiten. Klutschy, is een Plaets vyf of zes myl van Selenginskoy, waer tegen over, na by de mond van de Rivier Sidui, in het Jaer 1689 zich Mugaels Volk in een Horde heeft opgehouden, waer dichte by noch een Plaets is, genaemt Cargas, alwaer zich mede Mugalen ophielden, die voor de magt hunner Czaersche Majesteiten wapenen vliedende, zwakke Paerden en Kemels, kranke Menschen, Hutten van Riet, Wagens, en ander tuig, op de stee lieten leggen. De Vrouwen der Brati, dragen des Winters lange Rokken van Schape vellen, omgordet van een breeden gordel met yzer beslagen, hebbende zekere mutzen op het hooft, die zy Malachoeuen noemen, welke zy by koude over de ooren trekken: des Zomers dragen zy Rokken van slecht root Laken, en vermids deze luiden nimmer, noch gezicht, noch handen, noch lichaem wassen, zoo zied zy 'er zeer lelik uit, besnydende mede nimmer de nagelen aen handen of aen voeten, doch als die hun te lang zijn, en zulks ongemak baert, scheuren zy die onhebbelijk van het lichaem af: jonge Dochters dragen veel vlechten rondsom het hooft, doch getrouwde Vrouwen hebben aen ieder zyde des hoofts een vlecht afhangen, dewelke opgepronkt zijn. Als onder hen iemand sterft, begraven zy dien met de beste klederen aen, daer beneffens leggende Pyl en Boog, als het een Man is. Zon en Maen eeren zy mede met neiging hunner hoofden, zittende op de knien met gevouwe handen, zonder dat ze bidden of eenig woord spreken: van Uitlandsche Godsdienst weten zy niets, en willen ook daer van niet weten: zy hebben ook eenige Papen die zomtyds van hen gedoed werden, en dan begraven, met klederen en geld by zich, oordeelende hun dienstig te zijn, zoodanige perzonen voor uit te zenden, om voor hen te bidden, dien zy niet willen, in het ander leven, aen geld of klederen gebrek te hebben: wanneer deze luiden onder zich een eed zullen doen, trekken zy na zekeren Heiligen Berg, omtrent het Meir Baikal, daer zy den eed doen, geloovende dat wie valschelijk zweert, of getuigt, dat hy nooit levendig van daer keert, zy offeren mede daer ter plaetze alderhande Vee. De Buratti of Brati, zijn Vee-ryk, hebbende veel Kamelen en Schapen, zy woonen in lage wooningen van hout, doch boven met aerde bedekt, daer is te midden in een opening, daer de rook door gaet, werdende het vuur midden in het gemak gestookt, zy weten van geen Akkerbouw, of Tuinvruchten: hunne Huizen die Dorpswys by malkander staen, zijn gemeenlijk aen een Vliet geplaest, veranderende deze luiden hunne woningen niet, gelijk als de Tunguzen hunne Nabuuren doen. Voor de deuren harer wooningen vind men opgerechte staken, dier Paerde huiden aenhangen, ook Schapen en Bokken aen gespitst zijn, welke zy eeren en aenbidden, met buiging hunner hoofden, en daer voor neder te vallen. In de Voortyd is dit Volk gewoon een algemeene Jacht aen te rechten, die zy Oblavo noemen, als wanneer gehele buurten te zamen komen, en het Wild omcingelen, te Paerd, 't geene zy te zamen hebbende gejaegt, met Pylen vellen, en zoo bekomen zy een groot aental Wild, van Harten, wilde Schapen, Rheen, en ander gedierte: het is byzonder, na gedane Jacht en verschieting der Pylen, weet ieder mede zijn eige Pylen weder te zoeken. Zy villen dan dit gedierten, snyden het vleesch van het gebeente, drogende het zelve by de Zon, en onderhouden zich daer van, tot dat alles verteerd zijnde, zy weder op de vangst gaen. Men ziet daer wilde Schapen by duizenden, veel Ossen, doch weinig Peltery-werk, Kamelen vind men daer voor weinig waer, te mangelen, want geld begeren zy niet, graeuwe Zabels, Bekkens, Kooper, Otter vellen, Persiaensche Vlok-zyde is haer gading. | |
[pagina 104]
| |
Zoo Mannen als Vrouwen, zijn grof en sterk, hellende eenigzins na de Sineescher Tartaren. Als men in deze gewesten reist, moet men des nachts wacht by zijne Paerden houden, op datze niet van de Roovers, die daer veel zijn, gestoolen werden. Die de Landstreek Najada doortrekken, daer de Katuchta zich meesttyds onthoud, bekomen aldaer, zoo men zegt, een vrygeleide, en neemt men daer leeftogt op weg mede tot den verderen reis. De Gezaghebber van Nertsinskoy, zend Onder-gezaghebbers in de Steden Farauna, Barboesinskoi en Tulemba, Tulenbi, of Teletbiofkoi, die niet ver van de Oever van de Vliet Barboesa, en de oorspronk van d'Amur leggen. Hier vallen zeer goede Zabels. De lucht is 'er matelijk getempert en warm: en daer groeyen veel vruchten in Thuinen. Om laeg aen de Rivier d'Amur, wassen naer men wil, Druiven. Der zelver ingang is met zulk breet en dik Riet bezet, dat men het qualijk omvademen kan. De luiden zijn hier arbeidzaem, en woonen Doorpswyze in huizen als hutten. Dus verre, volgens getuigenis van Nikipera. Daura is een vry groote Riviere, en stort zich omtrent, op de hoogte van 64 graden, uit het Oost-Tartarye in d'Ooft-Indische Zee. De Riviere is by my ter plaetze geleit, daer de meeste getuigen en beste onderrichtingen my zeggen, dat dia gelegen zy. Doch echter willen andere, dat die meer benoorden leit, en ter plaetze, daer de Rivier Vrak door my is geplaetst. Men ziet in mijn Kaerte, bezuiden en omtrent het Daurisch gewest, eenige Sineesche benamingen, die dus geplaetst hebbe, volgens zekere Kaerte in Sina zelve gemaekt, en my vertaelt door P. Couplet, Jezuit, die zich dertig Jaren in Sina opgehouden hadde. Doch vermids de Sineezen hunne Kaerten, voor zoo veel het geen buiten de Muur is, tot noch toe niet klaer hebben vertoont, en weinig acht op lengte en breette nemen, zoo gelieve de Leezer te weten, dat de zelve Plaetzen daer wel waerlijk zijn, maer der zelver lengte en breette alleenlijk na de beste gissing is genomen. De Rivier Pensia valt, aen 't Oosteinde van Tartarye, in Zee. Voor haren: mond is het Ys zoo overvloedig niet, als meer Noordelijk. Het water van dezen Vliet werd zeer gezont bevonden. In de Nabuurschap van Dauria, aen het Landschap Sabatsia of Sabaksia, woont een Volk, genaemt Fukagi, dat niet te woord met eenige vreemdelingen wil komen. Het gebruikt, in plaets van yzere messen, bylen en flits-punten, van steen en Walrus tanden: gelijk 'er zoodanig een flits onder my berust: welke in een schermutzeling tegen deze Fukagi, of Fukagir was gekregen. Het scherp is een span lang, voor spits, en als een mes geslepen, hebbende ook de zelve gedaente, doch met een dikken en breden rug. Met dit geweer, dus geslepen, weten zy zich eenigzins te behelpen. Hun ander geweer zijn meest slingers, daer zy zeer fel en wis mede weten te werpen, en Rheen en Menschen ter dood te treffen. Hunne kleding is des Zomers van Visch, en des Winters van der Land-dieren vellen. De naelden, daer zy mede naeyen, zijn ook van Visch graden gemaekt. Tusschen de Rivieren Pensia en d'Amur, zijn verscheide kleine Rivieren en Plaetzen: hoewel tot noch toe niet te wel bekent. Alle de Rivieren, welke tusschen d'Amur en de Lena, ten Noorden en Oosten, in Zee storten, zijn zeer Vischryk, gelijk het Land daer vol Bosschaedjen en Wild gedierten is. By de Rivier Zne, die niet wyt van de Singal in d'Amur stort, zijn twee Eilandekens in d'Amur gelegen: die de Sineesche Onderdanen, voor weinigen tyd, ingenomen hebben. Omtrent de Rivieren Minka en Taeiman, die gezegt werden niet wyt van den uitgang des Amurs in Zee te storten, hebben wel eer Volken, geheten Ghalom en Oeserom, gewoont, daer een vlek gesticht was, dat de Sineezen onder zich hebben geslagen. Ter rechter zyde van de Vliet d'Amur, na de kant van Sina toe, woonen mede Volken, Bogh Doghana Machi (zoo men zegt) geheten, in Steden en Dorpen, na hunne wyze opgeslagen. Zy zijn nu Onderdanen van den Sineeschen Keizer, en weiden aldaer Vee. De Volken, aen de rechter zyde van d'Amur Zuidwaerts, omtrent de Singal, Zne, en andere Rivieren, geven aen den Sineeschen Keizer Jaerlijks, in Wildvangst, schattinge. Van de Vliet Amur, en eenige naby gelegene Stroomen en Plaetzen, spreekt zeker Rusch bericht, my van die oord toegezonden, vertaelt aldus. Boven Kataia, en rondsom d'Amur ook, op de slinker zyde van de Sija stroom, tot daer den Amur uitloopt, woonen mede Bogh Doghana Machi, de Kitaische Konings | |
[pagina 105]
| |
Onderdanen, die hem groote Schattingen en Tol betalen. Daer d'Amur in den Oceaen loopt, ziet men een groot Eiland in de Akiaensche Zee, omtrent twaelf, of na giffing vyftien myl groot; en daer op steene gebouwen, maer men kan daer niet wel na toe komen, dewyl de Russische Krygs-luiden en Inlanders, die daer naest by woonen, geen vaertuig, om mede over Zee te konnen gaen, noch verstand om die te bouwen, hebben, en ook groote menigte van Klippen en Steenen, boven water uitsteken. Beneden de Ys-kaep, aen d'Amurze zyde, vallen in de Zee, de Stroomen Lama, Ochota, Towoi, Tadui, Penchion, Kamtschatca, Tschiundon en Anadir, by de laetste strekt zich een groot gebergteGa naar margenoot+ tot in de warme Zee, 500 Russche wurst ver, en voorby d'Amur langs de strand, van de warme Zee, en achterom dezen Berg is een uithoek, die zich strekt tot in het diepste van de Zee; hierom kan men met geen vaertuig, in hunner Czaersche Majesteits Ryk, noch in de Sibiersche Steden komen, noch ook in de Stad Fakutskoi, of aen de Leen stroom, noch aen de Stad Mangaiska, of Turuchanska, insgelijks niet uit den, Oceaen in de Stroom Jeniseiskoi, want om de Noord zyde van dezen Berg, is het vol met vervaerlijke Ys-bergen. Van d'Amur tot den Berg Najan, en van de Kaep in de Ys-zee, tot aen de groote Stroom Lena, en wyders van de Lena, op de zelve koude Zee, tot de Jeniseia en Mangaseiska aen de Oevers, leggen veel Tanden, Hoorens, enz. van Zeepaerden en andere Zee-dieren, waer van de Onderdaenen hunner Czaersche Majesteiten Tol betalen, insgelijks van de Walrus-tanden. Van de Stad Jenisieiska tot Ilemska, de Stroom Angara langs, is vier weken reizens, verder over Land te Paerd tot Wercholienskoi, een week over het gebergte, 't geen legt aen het begin van de Lena Stroom, daerze uit het gebergte komt. Van de Stad Wercholienskoi, nederwaerts op de Stroom Ksutoiua en Mukoiua, tot Kiringa, is acht dagen! deze Stad legt by de Stroom Kiringa, die in de Lena valt: Daer in vallen ook de Stroomen Witim, Olekma, Tugir, (waer by de Stad Tuginskoi legt) Atschir, Jadomaia, Aldan, Tschiut-schiura, Warla, Tschosa, Muticha, Volo-kovaia, Muruka en Wilei. Van Kiringa dryft men de groote Stroom nederwaerts, tot de Stad Jakutska, in zes weken. De Lena valt in den kouden Oceaen, met al zijn Stroomen: aen alle zyden rondsom de Lena, woonen Onderdanen van hunne Czaersche Majesteiten: daer is veel Wild Gedierte, en Visch, Bosschen en zeer hooge Bergen, Sneeuw en Vorst: men kan met Paerden hier niet wel reizen, uit oorzaek van de hooge Bergen, Sneeuw, Water en Moerassen. Hierin den Oceaen is schrikkelijk veel Ys. Van de binnen Zee Baikal, gaet een halve kringswys gebergte, na, en langs de Lena Stroom, dat ontoegankelijk is, ook loopt een Berg, wel vyf honderd wurst ver in Zee, 't geen verhinderd dat men uit de Lena, door de Zee niet kan komen tot het Kitaise Ryk, en in d'Amur Stroom. Aen de zyde van de Lena vallen veel Vloeden, als Daura, Bludnaia, Ulja, Kawitscha, Kolyma, Alasieia, Indigirka, Tatscha, Pianaia, Chromaia, Jana, Omoblowa, Olenek, Wolokowaia, Anabara, Wolok, by alle deze Vloeden woonen Jakuten en Brati, Onderdanen van de Rusten, en rondsom de Oceaensche Zee, woonen Samojeden, van alderhande slag en spraek. Van het Meir Baikal, en van de Stad Barbasinska, de Barbasinska Stroom opwaerts, reist men in twee weeken, tot Telengenska, en over Land te paerd, in tien dagen, en tot de Stad Nertschinska de eerste in het Daurse Landschap, is twee weken reizens: deze Stad legt tusschen de Stroomen Nertschin en Tscherna, die in de Schilla vallen: noch valt daer in Arunja, Amasar, Urka, Sadoenja, Kailar: het Meir Kailar, uit welke de Stroom Kailar loopt, stort in de Stroom Arguna. Van hunne Czaersche Majesteiten Stad Nertschinska, in het Daurske Land, die gebouwt is in het Jaer 1640, van de Sibirsche Kozakken, reistmen met Paerden en Dromedarissen, tot in Kitoia. De Arguna, en meest alle de naest voorverhaelde Stroomen, vallen in dc groote Amur. Van de Stad Nertschinska, dryft men nederwaerts op d'Amur Stroom, tot de Stad Kamarska, in drie weken: de Stad Kamarska legt aen het Daurska Land; men heeft op zijn linker hand de Stroom Lienska, bezyden het gebergte, en op de rechter zyde het Kitaischa Land, en tegen over deze Stad, valt de Kamara Stroom, in d'Amur; van de Stad Kamarska nederwaerts op d'Amur, tot de Stad Albasinska is vier dagen, dees is gebouwt aen de Noord zyde van het Kitaische Land: de Stroom Albasinska valt in d'Amur. Dit gewest is een van de beste Landschappen in geheel Sibirien, en wast in de- | |
[pagina 106]
| |
ze aerde alderhande Zaed, zoo dat een maet, zomtyds vyftig, zestig of zeventig, maeten wederom geeft, en op de Eilanden en de Strand van d'Amur, wassen van zich zelven Wyn-druiven: ongemeene overvloed is daer ook van groote en kleine Visch, en andere dingen, die men niet noemen kan. Van de Stad Albasinska, d'Amur, nederwaerts tot de Zia Stroom, is drie weken varens, dees valt ter zyden in d'Amur. Op deze Stroom zijn twee Stedekens, die in't Jaer 1682 van de Kitaische Krygsluiden wierden ingenomen, en bestond haer Krygsvolk in tien duizend man: de Russen daer en tegen, waren niet meer dan negentig man, of zoo andere willen zeventig. Van de Zia Stroom, op de linker zyde tot de Stroom Bestraia, is drie weken wegs, deze valt ook in d'Amur, van Bestraia tot Chamun, te water, twee dagen, die valt mede in d'Amur: van Chamun tot den uitloop van de groote Rivier Amur in Zee, reist men in een Maend: in de mond van d'Amur Stroom legt een groot Eiland, van zestig wurst: op de Kitaische zyde in d'Amur, vallen de Rivieren Gallminka, Tuyman, Schingal en Vschur. Tusschen Schingal en Vschur was een Stad, die hunne Czaersche Majesteiten in bezit hadden, maer is door het Kitaische Volk ingenomen: aen de hooger zyde van Kitaia, rondsom de Stroomen woonen Kitaiers, of hun çynsbaere Volken, Onderdanen van den Vorst Boghdochana Machi: zoo als anderzints het volk zelve mede werd genaemt: rondsom d'Amur en de Schingal Stroom, aen de hooge zyde van Kitaia, komen Stroomen lopen uit het gebergte, en vallen in d'Amur; tusschen deze Stroomen en Bergen is ongemeen schoon Land, en zeer vruchtbaer: aen de Strand vind men ook natuurlijke Zout putten: Bosch en Wild gedierte is hier niet veel, in 't midden van de Schingal Stroom, als men vyf dagen reist van Nertsinskoi af te rekenen: aen d'Amur, legt de Stad Schingal; hier woonen Kitaiska Onderdanen, alle in steene Huizen, de Daken zijn van Deelen gemaekt, met Leem en Kalk overdekt. In deze Kitaise Grensstad, onthoud zich een Land-drost, die de Inkomsten invordert, bestaende in Rogge en Haver, anders wast hier niet, en werd dit voort op Paerden, Kamelen en Ossen, na de Kitaise Hooftstad gevoert, en werden d'Imposten ook betaelt, met hout en planken, dat in het Kitaise Land ongemeen duur is. Dus verre uit gemelte vertaelt Rusch bericht. |
|