Noord en Oost Tartarye

Bericht over Korea en Jeso, ter neer gestelt in Japan, en my toegezonden.

KOREY, of, na onze benaming, Korea, is een vast Land tusschen Sina en Tartarye, voor uitsteekende; is van ouds af, in drie Landstreeken onderscheiden: welkers uitterste einde, tegens Japan in de Zee uitstrekkende, genaemt word Tsioosin; deszelft middellandsche gedeeke is eigentlijk Korey, en het laetste einde, 't welk met Tartarye, en Zuidwaerts aen Sina grenst Fakkusai geheten: alhoewel deze laetste naem in de Boeken, en beide: de eerste in de gemeene Taele, voor de gewoonelijke benaminge van alle Koresche Landen gebruikt werden.

Der zelver Inwoonders getuigen, dat zy van der Japonezen bloed, of van hen afkomstig zijn; het grootste gedeelte is meest altijd onder de heerschappye van de nabuurige Tartaren geweest, of met hen in een verbond en vriendschap. Zy wierden beoorlogt van Mikaddo Tsiun - Ay, (Erf-keizer) en door zijne Gemalin Dsin Gu ten, dewelke hare overledene Echtgenoots wapen in eigener persoon, en in een mannelijk kleed voortzettede, zoo dat 't Jaer Christi 199, het Land onder de gehoorzaemheit gebragt wierd; maer de Koreërs zijn, naer verloop van eenige tijd, Bondgenoten der Tartaren geworden, en tot de tijd des dapperen Helds, en Japanschen Keizer Teyko, van deze Natie ongekreukt, en onbeledigt gebleven. Den voornoemde Keizer las eens in des Ryks geschiedenis Boeken, hoe dat de Voorouders van dit Volk çynsbaer waren geweest aen zijn Ryk: hy maekte dan toeleg op deze Landen, en eischte van dezelve door een Afgezant, de bewyzen van der zelver schuldige ouderdanigheit; welke Afgezant zy ombragten, en aen Teyko hier door gelegentheit gaven tot de rechtvaerdige wapenen, met de welke hy de Tartarische magt harer Bondgenoten gebroken, en de Koreërs tot erkentenis, en aflegging des jaerlijkze Schatting gedwongen heeft; alhoewel hy deze wapenen niet zoo zeer uit begeerte tot der zelver Landschap, als tot uitvoeringe van een ander oogwit, by der hand vattende, het welke hier in bestond, dat hy d'Opperhoofden van zijn nieuw verkregen Ryk vernederen, en, gelijk de gedenk Schriften van zijne daeden melden, door Korey, hem den weg tot het groote Ryk Sina baenen mogte. Naer welke tijd, zy gezamentlijk den Tartaren wederom zijn toegevallen, en het Japanze bezit tot den laetsten oever des Landschaps Tsioosin ontweeken; als de welke, of veel meer deszelfs gedeelte, zich onder de bescherming dezes Keizers, met 'er daed begeven heeft, de welke zich, dezer bezitting niet veel kreunde, of de zelve achtende, behalven dat hy de Grens-sterkten, tot zeekerheit zijns Ryks onderhielt, en d'Onderdaenen door d'aengrenzende Vorsten of Landsheeren van 't Eiland Tsusima liet handhaven, en bestieren. Nae de dood van Teiko, liet den^* Keizer Ijejas, t'elkns nae verloop van 't derde Jaer, zijn Hof met een bezending onderdanigheit bewyzen. Den tegenwoordigen Tsinajos, hadde gelast de zelve, nu, naer verwisseling van de kroon, aen den nieuwe Keizer af te leggen.

Tsioosin strekt zijn voorste gedeelte tegens het genoemde groote Eiland Tsusima, waer van daen het zelve 48 Japansche, of 16 Duitsche mijlen aflegt, tusschen welke veele kleine, meest onbewoonde Eilanden en Klippen leggen, in 't gezicht van de twee Oevers, met wachten wel bezet, waer heenen alle vaertuigen van beide zyden aenleggen, en een net onderzoek van haere lading uitstaen moeten. Dit Landschap levert de beste Stok-en andere gedroogde Visschen uit; haere Nooten, Kruiden, Bloemen, krachtige Artzeny planten, en in 't byzonder d'alder edelste en kostelijkste wortel Nidsin, welke mede veel in de middel Landen van Korey en Fakkusai voort komt; het zelve levert ook eenige weinige goede Handwerken, en onder dezen kostelijke aerde Vaten, en andere vreemdigheden, die uit de Tartarische landen Jupy en Niuche, komen, doch mogen die van daer nu niet meer inkomen: haere vaertuigen zijn zeer slecht, welke nu aen Tsusima mogen aenlanden, en aldaer de gemelde goederen, en andere lichamelijke behoefte verhandelen.

De Noordlijkste naebuuren der Koreërs, zijn de Jesoêns, niet van 't vaste^* Land, maer van 't naeste Eiland Jesogasima genaemt, dewelke van den Keizer Jori-Tomo, het Japansche Ryk onderdanig zijn gemaekt, en werden de Jesosche Landstreeken Matsumai en Inabu, van de Bevelhebbers des groote Landschaps Nanbu en Osiu, in 't Noorde van Japan, beheerscht en bestiert, doch zy hen onlangs van haere hoogmoedige heerschers, door uitroeyinge der bezettinge, zochten t' ontlasten; maer nae dat van deze Lands-heeren een magt voetvolks, met drie honderd ruiteren verschenen, zuiverde zich haeren Koning of Opperhooft, door een

* Eertijds quamen zy om de zeven Jaer, doch nu Jaerlijks tot Jedo eerbiedigheit bewyzen.

* Verstaet misschien het voorheen bekende Jeso.

[p. 63]

bezendinge aen de Landsheeren van zijne schuld, en overleverde hem twintig van de schuldigen, die gekruist wierden, en welkers hoofden, aen d'Oever van Jeso, op paelen gestelt, deze opstant uitblusten.

Dit Eiland legt, volgens bericht van zommige haerer Schippers, veertig, en van andere (misschien wegens verscheidene Haevenen,) maer zeven mijlen in het Noorden van de beide Noordlijkste Oevers, of Kaepen, der woeste Japansche Landen Sugaar en Taijasakki, dewelke in het Land Osiu Zuidwaerts aen loopende, eenen Zee-boezem besluiten; dezelve is in een dag, doch wegens des zelfs sterken stroom, alleen op zeekere tijden, moeyelijk over te vaeren. Dit Jeso zoude de groote van 't Eiland Kiusiu bereiken, en een Land zijn met woeste Bosschaesie bewasschen, 't welk nochtans weinig uitlevert tot voordeel van het Japansche Ryk, als alleen zeekere beroemde gedroogde Visch, genaemt Karasakki, of levendig Sáki no iwò, dewelke als een Stokvisch gewogen, en gekocht word, neffens eenig peltz of ruig-werk, het welke nochtans by de Zuiderlijke Japanders niet gebruikt word. d'Inwoonders zijn een ruig en sterk Volk, met lange haairen en baerden, geoeffent met Pylen. Haere Taele met de Koresche eenige overeenkomst heeft; zy woonen meest aen de stranden; behelpen hen met visschen; zy worden van de Japanders gehouden voor eene zeer slordig en morzich volk, maer dewyle deze van zoo een groote zindelijkheit zijn, dat zy zelfs de Hollanders, daer in te boven gaen, is zulks weinig te achten; zy worden strenger van de Japanders gehouden als de Korezen; zy moeten ook met een sterke wacht op haere Zuiderlijke oever gelegt, in pligt en onderdanigheit gehouden worden, haeren Heer of Japans bevelhebber, met een jaerlijkze bezending, begroeten, en een jaerlijkze schatting zoo als men bericht, alleen van een Mangorf opbrengen.

Achter dit-Eiland legt Noordelijk het vaste Land Oku Jeso, dat is, Opper of hoog Jeso. d'Eigentlijke toestant en gestaltenis dezes Lands, is de Japaeders niet te recht bekent: zeekere Schipper voor weinig jaeren derwaerts vervallen, bericht, dat hy onder dat ruig volk eenige gezien hadde met sijne Sineesche Zydene kleedinge bekleed, waer uit hy besloot, een aenhanging, of, op het minste, een bequame nabyheit, en aengelegenheit van dit Land met^* Daats, dat is, Tartarye. In 't Jaer 1684 is een vaertuig daer henen werden verzonden om zich te verstendigen van dit onbekende Land, maer nae dat drie Maenden uitgebleven was, is met niet meer als het gezeide weinig bericht wederom gekomen. Een ander Keizerlijke Jonk, wierd hier op van d'Oostkust van Japan, ten zelven einde afgezonden, dewelke nochtans, naer lang vergeefs zwerven, verre naer 't Oosten, tusschen veertig en vyftig graden afgedreven is, aen een vaste kust, dewelke voor America gehouden wierd, en aldaer in eene gevondene Zee-boezem overwinterde, wisteniets als van de strekking des Oevers naer het Noord-westen te melden, waer uit weinig licht te scheppen is, waer nae men in Japan besloten heeft, de vreemde Landschappen niet te laten ontdekken.

De Japansche Landkaerten, dewelke men in groote Heer en huizen, en ook in Symmi, of andere Tempelen van deze gewesten ziet, stellen dat Jeso grenst aen Daats, en zijne Oostersche Oevers, ruim vyftien graden langer Oostwaerd als het Land Japan, en tusschen dit en America, een engte der Zee (Fretum Anian, of straet de Vries,) maer gelijk als alle haere kaerten slordig, en met geen graeden bepaalt zijn, zoo mag men op dezelve, en in 't byzonder niet op die geene staet maeken, in de welke de namen alleen naer het geluit, en met Canna, dat is, Alphabeth-schrift, zijn geschreven, en zoodanig dat het geheele werk, maer alleen uit een bloot verhael ingestelt is; daer zy anders haere, en andere hen, welbekende Landen, met Sin, dat is, uitdrukkelijke characters voorstellen, gelijk als de beschryving der zaeken verbeeld. Dus verre het bericht aen my uit Japan toegezonden.

Alle het vooren staende is niet beter overeen te brengen, als dat men, naer aenwyzing van haere Landkaerten, hoe wel zeer grof gemaekt, daer van 'er eenige in mijn bezitting zijn, besluite, dat Oku Jeso niet anders, als het Oostersche Tartarye is; en Jesogasima, een gebrooken Eiland, of Eilanden, benoorden Jeso, dicht aen Tartarye gelegen, naer Korea afstrekkende, of wel het ons bekende Jeso zelve, alwaer zy door hare Zee-engte een geduurige sterke vloet in 't Noorden veroorzaekt; weidende der zelver onbekende Oevers zomtijds door de vervallene vreemde Jonken, voor Oku Jeso aengezien. Doch van dit Jeso ziet beneden breeder.

* Daats is anders in Japan, een Hevel of werktuig daer men mede weegt. Zo als al zulke by my werden bewaert.