Noord en Oost Tartarye
(1705)–Nicolaas Witsen–
AuteursrechtvrijVolgt het geen Arnoldus Montanus, in zijne Japansche beschryving, van Korea melt.HOewel Taicosama nu Japan verheert had, zoo stond hy nochtans beducht voor wederspannigheden; alzoo verscheide Koningen, uit doorluchtige stammen, voor een Keizer van minder herkomst, niet licht buigen zouden. Wanneer slechts weinige ter been stapten, mogte andere voorts gaende werden. Zulks hy in een algemeene opstand te kort konde schieten. Hier was deswegen voorzichtigheit noodig, om zich van dusdanige vrees te ontlasten. Na diepzinnig overslag vind Taicosama niet raedzamer als de magtigste Vorsten, welke hy meest t'ontzien had, verre van honk te verzenden. Hier toe leverde 't nabuurig Korea bequame gelegentheit. Dit hangend Eiland word verdeelt in acht Landschappen? namentlijk Kinki, Hoanchai, Kyangyuen, Ciuenlo, Kingxam, Changoing, Caokiuli, Pingan. Ten Noorden is 't vast aen 't Tartarische Ryk Niuche: Zuidwaerd af leid 't magtig Eiland Fungma: Westelijk valt de stroom Yalo: 't overige bespoelt d'Oceaen. In de lengte strekt het zich uit tot twee honderd: en zeventig Duitsche mylen, in de breedte tot dartig. 't Gewest Kinki pronkt met d'hoofdstad Pingjang. 't Gansche Land is zeer volkryk. De steden zijn zeer veel: leggen meest vierkant, en gebouwt na de wyze der Sineezen: welker Dragt, Tael, Letteren, Godsdienst en Land-bestier de Koreërs genoegzaem volkomen navolgen. En geen wonder; dewyl bereeds voor twee honderd jaer door den Sineeschen Keizer Hiaovus t'onder gebragt zijn. De verhuizing der zielen in allerlei lichamen grypt ook alhier stand. Hunne lijken worden kostelijk gepronkt, en binnen doodkisten beslooten, en op 't derde jaer eerst ter aerde bestelt. Tegen d'uitwaezeme- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 51]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
de stank zijn alle de roeten met gom, Cie genaemt, zorgvuldig bestreken. De Sineezen houden de Koreërs voor ongeschikt: ter oorzaek de Koreesche wyven zoo veel vryheit genieten: dat ze na haer welgevallen de straet betreden, en zelf in gezelschap van mannen mogen verschynen: als ook, dewyl alle houwelijken, buiten kennis van bloedvrienden of ouders, aen 't enkel goedvinden des Bruidegoms en Bruids staen. De grond is zeer vruchtbaer, en brengt tweemaels 's jaers Tarw en Rys voort. Nergens valt beter Papier, ende Gom, Cie by de Sineezen genaemt, een slag van Sandaracha of Vernis, als hier. Deze Gom heeft groot gebruik by de Sineezen en Japanders, als de welke met dezelve hun huisraed vernissen. Vorders is Korea verscheidemael afgestroopt. Onlanks op 't jaer zeven en twintig gevoelde het de verwoede handen der bondgenooten en vyanden. De Sineesche Veldoverste Maovenlung had alhier, de Tartars ontwykende, een inleegering. Zijn krygsvolk, leggende wyd en zyd verspreid, begonde by leedigheit de Koreërs overlast te doen. Dit liep zoo hoog, datze den Tartar te hulp riepen. Greetig greep deze d'aenbod aen. Een aerdige krygsvond gelukte hem; want 't Tartarische Heir quam in de voorspits met de Koreërs trekken, om Maovenlung te misleiden. En deze wanende uit de spits tan 't Leger, het alle bondgenooten te zijn, wierd eerlang onvoorziens overvallen. Hy had nu bereeds een vinnige neep gekregen: wanneer te mets de verstrooiden ten slagordre schaerde. Thans verhief de stryd, niet zonder twyfelachtige uitkomst. Eindelijk drong de Tartar zoo vinnig toe, dat Maovenlung voetslaekte, doch zoo wanordentelijk geenzints, of kreeg de strand, en aldaer zijn meeste volk scheep. Den overwinnaer stond de zeegen duur: en was te meer misnoegt, dat Maovenlung, wiens moedige krygskunde dapper ontzag, weg raekte. Hy verkeert dan dit misnoegen in list, en valt den Koreërs op 't lijf. De vier Noorder-landschappen naest grenzende aen Tartarye, had hy ellendig afgestroopt: wanneer de Koreaensche Koning 't harnas aengespte, om den Tartar, die 't nu op de Hooftstad Pingjang gemunt had, de sluiten. Hy lag ten dien einde gelegert tusschen een engte, waer de doortogt was. Hier op gaet de Tartar los. Heevig wierd wederzyds gevochten: zoo nochtans dat de kans met de Koreër begonde te verkeeren, alzoo meer en meer slabakte. En buiten twyfel had hy de nederlaeg gehad, ten zy Maovenlung schielijk op donderde; en den Tartar in de achterhoede aenviel. En deze rondom beklemt, wederzyds van ontoegankelijke bergen, voorwaerds bestreden by de Koreërs, achter door de Sineezen, verliet evenwel in zulk een hagchelijken toestand zich zelf niet. De wanhoop maekt hem moedig. Hy zag geen uitkomst, als die de Sabel konde verschaffen. Naeuwlijks gewagen ergens eenige gedenkschriften van bloediger gevecht. De Tartar eindelijk maekt ruimbaen door de Sineezen, en wykt Noordelijk na 't Koningrijk Niuche. Op de plaets des Vedslags liet hy vyftig duizend man (na men zegt) zitten. Ook hadden de Sineezen noch Koreërs hunne zeege geenzints voor niet: als die d'eeste kochten met t' negentig duizend mannen, en d'andere met zeventig duizend: zulks beide diervoegen waren afgemat, dat geen lust hadden, om den wykenden Tartar na te jagen. Dit zelfde hangend Eiland stelde Taicosama, op 't jaer vyftien honderd een en tnegentig, tot een oorlogs zetel der Japander: om alzoo binnens lans zich te ontlasten van de magt der Koningen, welke anderzints hunne krachten konden zamen spannen: en hem, uit kleinder stamme herkomstig, van den Keizerlijken Throon lichten. Hy geeft dan voor, hoe Japan byzonderen luister zoude ontsangen, indien Korea aen die kroon gehect wierd: en zulk een wichtig werk was ter uitvoering gebragt, alzoo hy magt genoeg konde op de been brengen, om een verwyfden Koreër onder de knie te krygen. De Koningen dan, voor welke hy het meeste ontzag had, worden op ontboden, zestig duizend mannen ingescheept, en gelast aen Korea te landen. Alhier uitgestapt, vonden meer te doen, als dachten: zulks de oorlog van een lang vertrek bleef. Ondertusschen zond Taicosama althans vriendelijke brieven, en nieuwe hulpbenden. 't Was hen allen zeer tegen de borst, zoo lang buiten Japan, en 't gezicht van wyf en kinderen onder vyanden te vertoeven, zonder ooit afgehaelt te worden. Na de eerst gezondene zestig duizend man, volgden daer op noch honderd en veertig duizend man. Deze magt, op Korea geland, liep gezwint alles voor de voet af: zulks het grootste gedeelte en de Hooftstad Pingjang, binnen korten tijd in de handen der Japanders verviel: te mets nochtans wierdenze gestuit in den ren van hunne zegenen: want de Sineezen bragten zware Heirlegers af, tot hulp der Koreërs: en, | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 52]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
na verloop van ruim zes jaren, den oorlog zoo verre, dat de Japanders zeewaert te rugge deisden. Ten laetsten is de vrede getroffen, op voorwaerden, dat Korea, aen 't Sineesche Keizerryjk zoude gehecht blijven. En aldus liep de Koreaensche oorlog ten einde. Het verlies der Japanders beliep wel op honderd duizend man. Dus verre Montanus. De telling by die van Korea, onder de grooten, is tot het tien tal toe, als volgt:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Volgen eenige Koresche benamingen.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 53]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jurimano, een kostelijke Steen, zoo als zy mede het glas wel benoemen. Pangamksio noemen zy den Tabak, en is dit zoo veel gezegt, als kruid dat van het Zuiden komt, om dat het zaed van Tabak hen van Japan schynt toegebragt te zijn; daer het de Portugeezen hebben ingevoert.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Namen der Maenden.
Yam-Ti, Koning van Sina, toog in den jaere 604 nae Christ geboorte; met een Leger van twaelf honderd duizend man tegen de Koreanen op; zoo te Water als te Lande: doch te vergeefs, want hy verloor al zijn magt, behoudens twee duizend en zeven honderd man. Waer uit te besluiten is, dat Korea al te dier tijde zeer magtig is geweest. Welken oorlog Taicum, de vierde Koning na hem, weder te vergeefs hervatte. Op Quelpaerds Eiland, Moese by d'Inwoonders mede genoemt, vervielen op 't jaer 1653 eenige Hollanders (van welke de twee persoonen zijn, daer boven van heb gedagt,) door schipbreuk, met het Jagt de Sperwer, die, zooo in Korea, als op dat Eiland, over de derthien jaren lang gevangen gehouden wierden, tot dat zommigen zich met een vaertuig naer Japan begaven. De overgeblevenen zijn door toedoen van den Keizer van Japan, op verzoek van de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappye, naderhand overgelevert, behoudens een, die aldaer wilde blijven. Hy was aldaer getrouwt, en gaf voor geen haair aen zijn lijf meer te hebben, dat na een Christen of Nederlander geleek. Kinderen en Wyven, die eenige daer getrouwt hadden, verlietenze. Dit Volk had hunne Vaderlandsche zeden, zoo in 't groeten, als anders, geheel verleert, en zeide van het Offervlees meest geleeft, en geen quade dagen gehad te hebben. In Sioor, Hooftstad van Korea, en wel 70 mijlen ten Noordweste van de Zeekust gelegen, bevond zich toen ook zecker persoon, Jan Jansz,. Wel te Fre, uit de Ryp, een Dorp in Noord Holland gebooren, die daer getrouwt, en krygs beampte in 's Konings lijfwacht was, zoo dat eenig gezag had. Hy was aldaer op de Kust uit een Hollands schip, dat water innam, in 't jaer 1627 blijven staen. Quelpaerds Eiland heeft aen de binnen of Noordkant een Baey, daer de vaertuigen dezer Eilanders inkomen, en van daer over vaeren na het land Korea: doch dezelve is zeer gevaerlijk voor den onbedreven Zeeman: waer door veele schepen, die op dit Eiland vaeren, door storm en onweer na Japan komen te dryven: alzoo buiten deze Baey geen ankergrond of, bergplaetze voor de vaertuigen is. Het Eiland is zeer Volkryk en vruchtbaer van lijftogt, en heeft overvloedelijk veel Paerden en Koebeesten. Daer is een hooge berg met boomen. d'Andere zijn laege kaele bergen, met dalen tusschen beide, daer Rys in geplant of gezaeit word. De Sineesche Keizer Vu of Fa, die Korea weg schonk, verdeelde het Sineesche Ryk in volgende Landschappen, als Zensi, Suchin, Yui, Zu. Hy stelde tot Koningen, Ci, Guei, Lu en Y. Zijn oudste Broeder Taipe liet hem het Ryk over, volgens wil des Vaders Changi. Omtrent dezen tijd zonden de Sineezen Volkplanting uit, na de Indiaensche Ei- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 54]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
landen. Naderhand is by Japan mede bevolkt, zoo eenige willen: ja de Sineezen hebben gevaeren tot Afrika toe: 't geene voornamelijk in zwang ging by 't leven van Koning Ching of Cin, waer van het Ryk zijn naem van Cina, of Sina noch draegt by de Europeërs: 't welk geschiede in 't jaer 440 voor Christi geboorte. Toen zoude de Groote Muur mede gesticht zijn die Tartarye van Sina scheid: schoon andere de zelve veel jonger maken. Deze Ching beminde de zwarte verwe boven andere. Hy dede alle Sineesche boeken verbranden; waer van te leezen in hetBasilicon Sinense, van den vermaerden Andreas Mullerus, wel eer proost tot Berlyn. Van het Landschap Korea spreekt zeeker Slavonisch Schryver, wiens schriften noch ongedrukt onder my berusten: aldus. Tusschen het Landschap Leaotung en de RiviereGa naar margenoot+ d'Amur, is het Koninkryk van Korea. Dit Ryk heeft zijnen eigen Chan, (dat is Vorst of Koning:) doch die den Keizer Kitai onderdanig is. De Kitaische Keizer heeft veele ztdke Chans onder zijn gehoorzaemheit, die van hem een Goude zegel hebben, en voeren, om te betoonen, datze çijnsbaer, en onder de gehoorzaemheit van hem zijn: dit doen zy alleenlijk, om dat ze geduurig in vreeze, voor de Inwoonders van 't Japansche Eiland leven, De Kitaien komen hen, des nood zijnde, zomtijds tegen 't gewelt der Japanders te hulp. Wanneer de Koresche Chan komt te overlijden, en een nieuwe verkooren is, dan is die Chan schuldig te reizen naer de groote stad Pegien of Pequin, om zijn onderdanigheit in persoon aen den Kitaischen Keizer te bewyzen: gelijk aen den Vader van dezen tagenwoordigen Keizer Bogdigam of Bogdi-Chan is geschied: als winneer zich een Koresche Chan in de groote stad Pequin heeft laten vinden, om et leen van den Keizer te ontsangen, tot teeken van gehoorzaemheit hemwaerts, en tot bekrachtinge van zijn Chanschap. Dit Land Korea schiet met een zeer groote uitstekende hoek in Zee, niet verre van de mond of uitwatering der Riviere d'Amur. Doch deze hoek is zeer bekommerlijk en nadeelig aen de schipvaert voor die van Korea en Kitai, om datze zeer verre ter Zee moet omgevaren worden: want indien deze hoek niet hinderde, zoo zoude men zeer spoedig van den mond der Riviere d'Amur, tot in 't Kitaische Keizerryk, konnen vaeren: doch evenwel kan men te Lande derwaerts wel komen; maer het is wat moeilijk om te reizen: en ter Zee is deze weg noch onbevaeren, om dat noch niemand dezer aengrenzende Tartaren (onzes wetens) van den mond der Riviere d'Amur Zuidelijk of, naer de rechte hand om, zich heeft derven begeven. Onder de Japanders word dit Ryk Korei of Korea genoemt: en onder de Kitaizen Chaosien. De Korezen hebben in voorige tijden groote oorlogen met die van Kitai gevoert: en daer door zich zelfs menigmael van de slavernye en schattinge vry gevochten: doch de Kitaizen hebben de Korezen mede dikwils gedwongen, en tot reden gebragt. Ook hebbenze menigen slag met de Bogdotzen of Tartaren van Niuche gedaen. Nu is het ontrent dertig jaeren verleden, dat de Bogdotzen hen hebben t'oonder gebragt, en gedwongen het haair na hun gebruik en wyze te snyden. Het welke den Korezen dede besluiten, om namaels tegen hen aen het muiten te slaen. Maer na datze menigen slag den Bogdotzen hadden gelevert, hebbenze zich eindelijk met hen op zeekere voorwaerden verdragen. Dit Landschap Korei is verdeelt in acht Provintien. In 't midden van dit Koninkryk leit een zeer schoone Stad, genaemt Pingan: behalven deze, zijn 'er noch veele andere schoone steden. Het is daer ook byzonder zeer Volkryk. De steden, wetten, zeden, gedaenten of wezens, taele, geleertheit en geloove der Korezen, komen met die van de Kitaizen over een. Hunne doode lichamen begraven zy niet in de aerde, als na drie jaeren: op een zelve wyze als de Kitaizen. Midlerwyle hebben zy de Lijken in zeer schoone kostelijke houte kisten leggen, houden die by hen in hunne huizen, eeren dezelve zeer grootelijks, en bewierookenze ook. Daer is alleenlijk dit onderscheid tusschen hen en de Kitaizen, dat deze hunne Vrouwen sterk bewaren; doch die hunne Vrouwen op de straeten laten wandelen: en daerom spotten de Kitaizen met dezelve: ook willen de Kitaizen met de Koresche Vrouwen niet huwelijken, om dat die te veel wil en vryheit in Korea hebben. De Korezen zoeken Vrouwen uit, die hen aengenaem zijn, en nemen dezelve ten Huwelijk, na eigen welgevalle. Maer de Kitaische Vrouwen met believe der Ouders, en trouwen meest in hunne eigen geslachte, en zelden daer buiten. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 55]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dik Koninkryk is van ale vruchten uitnemend vruchtbaer, brengt Tarwe en alderhande Graenen voort: en inzonderheit veel Rys, welke van tweederlei slag is, gelijk als in 't Land Japan: want daer is 'er, die in 't water groeit, en andere op 't land. Deze Rys, die in dit Landschap groeit, oordeeld men de beste des waerelds te wezen: als ook de Tarwe, en alle andere Graene. Men heeft 'er alderhande boomvruchten in overvloed: ook Katoenen, Wol en Lywaten: gelijk in Kitai: desgelijks zulke verwe, als op 't Eiland Japan valt: mede den wortel Nisi of Ginseng: beneffens Goud en Zilver. Doch dit Koninkryk heeft geenen koophandel met eenige andere Koninkryken of Volken, als met de Kitaizen en Japanders: noch het houd geen gemeenschap met eenige vremdelingen. Onder de kust, in zee, zijn Paerlen, en Paerlvisscheryen. In 't kort: dit Landschap is zeer beroemt en vruchtbaer van alles, 't geen tot nooddruft van den mensch vereischt word. Dus verre de gemelde Slavonische Schryver. Korea werd by zommige bericht vry naeder aen Japan te grenzen, als de gemeene kaerten het stellen: zoo dat de zeestraete, tusschen beide, aldaer smalder zoude zijn, als by veele vertoont werd. Echter houde my, om dat de juiste breete niet weet, tot dat volkomen bericht daer van zal gekregen hebben, aen het gevoelen van de meeste Landbeschryvers. Over Korea werd Zyde in Japan gebragt. De Koreërs betalen wederzyds aen de Keizeren van Sina en Japan schatting. In 't jaer 1682, wanneer de hoog geleerde Arts Andreas Cleyer, toen Opperhooft der zaeken in Japan, van wegen de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappye, daer nae Raed van Justitie op Batavia, voor Gezant den Keizer in de Hooftstad Jedo ging begroeten, vond hy daer Koreesche Gezanten: (gelijk boven van diergelijke is gewaegt,) waer van zijn Ed. aldus aen my berichte: In 't jaer 1682 bevonden zich, by mijn aenwezen, Koreesche Gezanten in Japan, haere gewoonlijke erkentenis aen zijn Majesteit afleggende, die zeer heerlijk door het geheele Ryk op bevel van den Keizer, en van de Landsheeren (die voor dezen den naem van Koningen gevoert hebben,) elk een in zijn Landstreek onthaelt wierden: doende zijn Majesteit aen dezelve alle bedenkelijke eer en vermaek, die eenigzins doenlijk waren: veele Touraoi en Steekspelen wierden hen ter eeren aengerecht, tot dat na hare verrichting, kostelijk wezende van 't Hof beschonken, wederom op zulke wyze op 's Keizers kosten, doorgaens na haer Land afgelaten zijn. Zoo dat, volgens het voorgeven van de Tolken, buiten de oude gewoonte van de voorige Keizers, deze Gezanten zijn onthaelt geworden. Hier uit blijkt nu, dat die van Korea zich voor Vasallen of Leenschuldingen van dit Ryk erkennen, en is waer, dat de Japanze Keizer door gevolmagtigden, aldaer zijn bezitting mede op Korea is houdende, en zy aen den Tartar van gelijken jaerlijks moeten erkentenis doen. Willende zijn Majesteit, zoo 'er gezeid wierdd, met deze miltheit te verstaen geven, dat die den rijks scepter gelukkig over zulke Landen wil swaeyen, moet het zoo maeken, dat zijn treden gekust, en zijn naem gezegent werde: als houdende die van een byzondere uitwerking, en grooter kracht te wezen, dan groote heirlegers, tot het genezen van een veranderlijk land, eer het aen 't waggelen komt. Toranga, zoo Japanschfe en Sineesche Schriften voor veele eeuwen melden, was wel eer een Jager in Korea, en had geruimen tijd van zijn leven omtrent den Ryksstad Pingang doorgebragt: maer niets vindende; waer aen hy zijn dapperheit betoonen kon, stapte hy over na Japan, na dat verstaen had, dat aldaer zeeker Tyran het volk onderdrukte, desselfs Koningen verjoeg, en het alles in bloed en vuur stelde. Toranga, dan, versloeg dezen Tyran met acht Koninge, die zijn zyde hielden. Ter gedachtenis van dien daet, word Toranga noch heden aldaer met acht mannen, en zoo veel gewapende honden, en met een byl in de hand, en de voet op een vuurspouwende Draek gezet, vertoont en uit gebeeld. Ook werd hy aldaer nu noch Goddelijke eer aengedaen, met aen hem Altaren en Tempels op te rechten. Mattheus Eibokken heeft aen my bericht, dat men daer te lande een Heidensch geloof heeft, komende ten deelen met dat van Sina over een, maer dat men niemand dwingt in geloofs zaek, een ieder het zijne mag beleven; duldende dat hy, en d'andere Hollandsche gevangenen, met de Afgoden spottende: de Geestelijke eeten aldaer niet dat leven heeft ontsangen, en bekennen ook geen vrouwen op straffe van zwaerlijk op de scheenen geslagen, jae met de dood gestraft te werden, zoo als het meermaelen is geschied; Wanneer het oorlog is, zijn de Monnikken gehouden mede te velde te trekken, en | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 56]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
leger arbeit te doen; zy offeren veel Verkens, en ander Vee, aen den Duivel, (hoewel de Koning, onlangs de Duivels Tempels meest heeft gelast af te breeken, dies men nu den zelven zoo veel niet eert, of zich daer mede beraed,) eetende het geöfferde; d'offerhande gaet by haer zeer in zwang; als iemant een reis zal doen, werd'er,op hoop van een goede reis geöffert; ook als 'er iemant ziek is: de Geestelijke hebben 't haair kael geschooren. Het getal der Monnikken die in de Kloosters woonen is daer schier ontallijk. De Koning gaet jaerlijks het graf zijner Voovzaeten bezoeken, om aldaer offerhanden re doen, en Feest te houden, ter eeren, en voor 't welwezen der zelven in 't andere leven; zoo als hy den Koning zelve tot aen de graf-plaets hadde begeleit, die veel honderde jaeren oud is; het is in een uitgeholde berg, daer men door yzere deuren in of gaet, zes of acht mijl buiten de Hooftstad gelegen. De Lijken legden in yzere of tinne kisten, en zijn alzoo gebalsemt, dat ze eenige honderd jaeren buiten verderf werden bewaert, gelijk in den boven gemelten berg de Lijken der Koningen van voor veele honderden jaeren af, bewaert zijn geworden: als een Koning of zijn Gemalin, daer in werd gezet, werd 'er een schoone slaef en slaevin levendig by gelaten, aen wien men voor 't sluiten van de yzere deur, eenig leeftogt laet; maer die toegedaen zijnde, en als dezelve is verreert, moeten zy sterven, om hunnen Meester of Meesteres in 't ander leven te dienen; vyftien duizend krygsknechten, daer onder eenen Hollander voor lijfwacht was, begeleideden den Koning; maer vermits deze menschen zeer snel ter voet zijn, en met 't masquet op schouder, een paerd konnen by houden zoo had onzen man het zeer zwaer, om na te volgen: vuurroers zijn by hen onbekent, want zy geen geweer als met lont gebruiken; zy bedienen zich mede van leeder geschut, dat binnewaerts met koopere plaeten, een halve vinger dik, is beslagen, wezende het leer, twee, vier of vyf duim dik, van veel vellen op malkander gelegt; dit geschut word op paerden, twee op een paerd, het leger na gevoert, is omtrent een vadem lang, en zy konnen daer uit met vry groote kogels schieten. Haere schepen zijn achter plat, en hangen daer zoo wel als voor, wat over het water; gebruiken mede riemen als zy zeilen, en zijn en tegen uitlands geschut niet bestendig. Zy durven, noch en mogen niet, als met byzonder, verlof, ver uit het Lands gezicht vaeren; ook zijn de vaertuigen daer toe onbequaem en byster ligt gemaekt; men ziet 'er weinig of geen yzer aen; 't hout is in een gevoegt, d'ankers zijn van hout; hun meeste vaert is op Sina. Het Buskruit zoo wel als den Druk, is van voor duizend jaer by hen, zoo zy zeggen, bekent geweest, gelijk als mede het Compas, hoe wel van andere gedaente als hier te Lande, want zy bedienen zich slechts van een klein houtje, voor scherp en achter stomp, 't geen in een tobbe waters, werd geworpen, en dus met de scherpe punt Noorden wyst, na allen schyn zal daer binnen in de Magnetische kracht verborgen zijn: acht streeken winds weten, zy te onderscheiden. De Compassen zijn ook van twee houtjes kruiswys over malkander gelegt, daer van een der einden, 't geen Noorden wyft, wat vooruit steekt. Eibokken oordeelde Korea meer Noordelijk op te schieten, als het in onzen kaerten is bekent, en wel een weinig Noord-oostelijker, zoo als de Koreaensche menschen mede zeggen, dat Noord-oost op, een groote Zee is; dat de baeren daer gaen als in de Spaensche Zee, zoo dat benoorden of Noord-oosten een zwaer water wezen moet. De Vliet Jalo anders Kango genaemt, welke Sina van Korea scheit, is zeer vol Rotzen, en vriest zomtijds sterk toe, gelijk als. die bevroren was, toen de Tarters daer over quamen en het Land besloegen, konnende men te Lande uit Tartarye over het schier onbegankelijke gebergte, daer niet wel indringen. Het Glas is by henniet zeer bekent, wezende de vensters met geolyt papier gesloten, en als iets van glas, als Roemers of Flesjes uit Japan daer gebragt werd, 't geen de Neerlanders in Japan aenbrengen, zoo werd het zeer hoog geacht, en was ongelooflijk by haer, als men zeide, in deze Landen de vensters der huizen met glas te, zijn gestopt. Aldaer is een gewoonte, voorvallende zaeken in Liedekens te vervatten, gelijk men daer daeglijks hoort singen, de daeden der oude en onlangs gewezen, Helden waer van ook hunne gedrukte boeken vol zijn. Daer zijn in Korea Afgoden, zoo groot, schier als hier geheele huizen, en 't is byzonder, dat men in meest alle hunne Afgodische tempels, drie beelden neffens malkanderen vind staen van eenerly gedaente en op- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 57]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
tooizel, doch de middelste altijd de grootste, waer van Meester Eibokken oordeelde dat 'er eenige schaduwe van de Heilige Drie-eenheit onder school. Als het Eclipsis is, oordeelt het gemeene volk, dat de Maen met zeeker slang in stryt is, als wanneer zy een gemaekte slang by der hand hebben, en terwyl de verduisteringe duurt, met Trommen, Hoorens, en Bazuinen, allerhande geluit en getier maeken, tot dat de Eclipsis over gaet, wanneer zy zeggen, dat de slang overwonnen is; slaende zy haeren gemaekten slang van klei dan aen stukken, uit wraek en boosheit tegen den slang in den Hemel, die zoo stout was, om de Maen to durven bestryden; even wel, dat wonder schynt, dewyl zy de telkonst zoo volmaekt niet en hebben als de Europianen, zoo weten zy den tijd van den Eclipsis echter uit te reekenen. Daer zijn in Korea zeer veelerhande vruchten, en meest alle die hier te Lande bekent zijn, behalven noch veele anderen, als Nooten, Karstanien, Karssen, Moerellen, Quepeeren, Granaeten, Rys, Haver, Tarw, Boonen, Slade, en alderhande aerdvruchten. Men wil dat daer mede Amber de Grys valt, in Zee veel harder, en te Lande veel Hoenders, Faisanten, en Schildpadden. Men gebruikt aldaer geen gemunt geld, maer men weegt malkander dat af, en werd het zelve in kluitstukjes, uitgegeven. Deze Volken hebben een duistere kennisse van de Zondvloet. Zy reekenen de waereld veel duizende Jaren oud te zijn, en dat 'er te ener tijd van deze, een vernieuwde of nieuwe waereld zal worden, zoo als ze mede zeggen, dat 'er noch veel waerelden zijn, en geweest zijn. Op de scheenen werden de menschen, tot straf in Korea dood geslagen. Het Vee is daer in grooten overvloed; doch boter of kaes eeten zy niet veel, en noch minder melk, zeggende zulks bloed van de dieren te zijn; honden uitgezondert die root zijn, ook Paerden werden by hen genuttigt, oordeelende de zelve zeer lekker vleesch te hebben. Zout weten zy van het Zeewater te maeken, dat heel goet is, waer mede de Nederlandsche gevangenen Haring zoutede, 't geen by hen dus gedaen te konnen werden, onbekent was. Het zout water werd ten dien einden gekookt, doch zoutpannen, als in Portugael en elders, heeft men daer niet. Deze luiden zijn zeer goedaerdig; Godt zeggen zy is goed, doch zy moeten den duivel te vriend houden, op dat hy hun geen quaed en doet. Als zy de Hollanders benoemen, zeiden zy die te zijn Zuidermannen, en geloofden in 't eerst, datze onder water konden leven, en vermits zy geen wyder kennis hebben als van Japan, Sina en 't nabuurschap van Tartarye, zoo hebben zy veele beuzelachtige gedachten, van die welke verder woonen, als dat 'er menschen zijn zonder hooft, met de oogen in de borst; dat 'er gewesten zijn die alleen met Vrouwen bezet zijn, welke als zy teellust krygen, zich open leggen tegen de Zuide wind, die hen dan met doorwaeyen bevruchtigt, en diergelijke meer. De Koning werd zoo zelden gezien, dat eenige, die wat afgelegen woonen, gelooven dat hy van meer als menschelijke aerd is, zoo als aen onze luiden zulks voorquam, en hen wierd afgevraegt. Hoe minder den Koning uit gaet, en van het Volk gezien werd, hoe vruchtbaerder dat zy het Jaer achten te zullen zijn; geen hond mag over straet loopen, daer hy zich vertoont. Zy gelooven aen de opstandinge dooden, en dat ze een ziele hebben, ke goet of quaed naer dit leven wedervaeren zal. Alle vreemden werden uit dit Land gehouden, behalven de Japanders, die in de Stad Potisaen een wooning hebben, tot hun gerief, als boven gezegt is. Zy zijn zeer angstig voor sieke menschen. Laten die veeltijds te veldewaerts, onder hutten alleen leggen, zoo dat 'er te nauwernoot iemant is, die de zelve eenig gemak of gerak toebrengt. De menschen werden daer zeer oud: Eibokken had 'er veele over de honderd eu twaelf jaer oud gekent; leven zeer zober. Men heeft daer redelijke goede Heel meesters onder hen; zy weten niet dat de waereld rond is, meenen dat de Zon in de Zee 's nachts gaet rusten. Men vind daer zeer nette Arbeidsluide. De Vrouwen borduuren ook konstig, jae hy hadde geheele Veldslagen op Zyde doek geborduurt gezien. Het is daer een gewoonte, kamers te hebben, daer onder de vloer een holte is, van een halve voet hoog, waer door zy met rook van vuur, uit Kaggels die buiten staen, warmte door de geheele kamer weten toe te brengen. De Koning heeft ook kamers met koopere plaeten belegt, die gebruikt worden om menschen te pynigen, ja te dooden. Zy zijn zeer achtgevende op voorzeggingen, en geluk, of ongeluks teekenen: hy hadde een der Konings paerden zien dooden, om dat het ter poorte, met den Koning uit reidende, aerzelde, 't gee voor een ongeluks teeken wierd gehouden; | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 58]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
en zulks tot verzoeninge, en voorkominge van alle onheil. Hy heeft Goud en Zilver mynen aldaer gezien; ook die van Kooper, Tin, en Yzer. Zilver is daer in groote menigte, 't geen aen byzondere luiden werd toegestaen te delven, daer dan de Koning zijn recht van trekt. 't Kooper is daer zeer blank, en van heldere klank. Goud aderen had hy in Mynen gezien. Hy zegt dat zelfs eenig Zandgoud van de grond eeniger Rivieren op gedoken had; doch werden de Goudmynen niet zoo veel geopent, als die van Zilver, of ander metael. Waer van de reden hem onbewust was. De Koreërs vrezen de Tarters en Japanders uittermaten zeer, want zy zijn zeer blohartig, ja zoodanig, dat als een Veldslag, of gevecht zal aengaen, ziet men, dat daegs voor het gevecht, eenige honderden, uit schrik zich zelf verhangen, Het Christendom heeft daer noch geen ingang; in haere Tempels zag hy groote Schilderyen, daer aen de eene zyde verstoont wierden alderhande: lichamelijke wellusten, en aen de andere zyde, alderhande pynlijkheden, waer mede zy verbeelden, dat de goede en quade in het in ader leven het genot zoude hebben, ieder, na zijn verdiensten. By hen is een Koninglijke gevangenis, die daer in werd gebragt, dat persoonen van belang zijn, komen daer zeer zelden uit; gelijk daer binnen zich een Beul ophout, dien het mede niet geoorlost is dikmael uit te gaen, welken het ombrengen van deeze of geene, naer 't welgevallen van den Koning werd aenbevoolen. Daer streng recht gedaen; en het is daer ook zeer veilig te reizen door het Land; wezende de menschen ze dig, milt, goedaerdig, medogent, en beleeft. . Die geene, welke aen de daer gevangene Neerlanders het vaertuig hadden verkost, waer mede zy over zee vluchtende naer Japan voeren, met de dood zijn gestraft; zoo streng is daer de Wet. Men vind in dit Land, Esmerauden, Saphiren, en andere hier onbekende Edele steenen. De Vrouwen van aenzien, gaen daer bedekt en verschuilen zich voor de vreemde mannen. Het Eiland Tussima, of anders Teimatte, dat tusschen Japan en Korea is gelegen, was wel eer onder Korea, doch door oorlog en verdrag, nu onder de Japanders gebleven. Korea is zeer Volkryk, eh zoude misschien de Koning wel vyfmael honderd duizend menschen in de wapenen konnen brengen. De Soldaten verdienen daer geen loon, alzoo de Ingezetenen den krygsdienst voor niet moeten doen. De Steden zijn niet zeer sterk; de Hooftstad is ruim zoo groot als Amsterdam. De Koning mag van de gemeene Ingezetenen niet aengezien worden, elk moet zijn aengezicht verbergen of zich omkeeren, als hy aenkomt. De Geestelijke persoonen werden, gestorven zijnde, verbrand, in een dikke kist, onder een meit van hout: maer de Heremyten werden begraven als andere menschen. De asch en het verbrande gebeente, en werd niet verzamelt, maer blijft ongezien op het veld liggen: deze Geestelijken konnen hun dienst verlaten, en dan trouwen. De Koning heeft het recht van leven en dood over zijn volk: hunne zeden komen met die van Sina in veelen over een; die by hen ter maeltijd komt? moet d'overige spys mede dragen. In Korea zijn schoone Paerden, en het Volk zit daer op als hier te Lande, en niet nae de wyze der Tarters: zy doen die in 't wilt, op zommige Eilanden ter aenqueeking loopen. De Koreanen zijn goede Schryvers; men verhaelt daer, dat een Tarters Afgezant, hier aen 't Hof zijnde, vroeg, waer mede het Ryk wierd beschermt en bestiert; en dat den Koning antwoorde, met de Pen; doch dat de Tarter daer op een pyl van zijn kooker trok, en zeide, hier mede beschermt, en bestiert men tot onzent het Land. Salpeter valt 'er overvloedig, en men maekt 'er goed Buskruit, 't geen tot groote harde klompen werd bereit, die, wanneer men het gebruiken zal, tot fijn stof, als meel werden gestampt, want korrelkruid is by hen onbekent. Quikzilver vind men mede aldaer. De Sooi werd daer veel gebruikt, en gemaekt van paerde boonen, welke gaer werden gekookt, en dan gedroogt, tot klompen gekneed, en ingelegt met zout, in een pot of ton, met laegen opmalkander, daer dan een weinig water by werd gegooten, en zoo staet te rotten en te meuken, eenige tijd lang, waer nae het dikke te gronde zinkt, en met mandtjes dit dik of drabbige afgeligt zijnde, is het overige de Sooi. Gelijk de Sakki drank mede van grof gemalen Tarw, gemengt met gekookte Rys, werd gemaekt: men neemt het | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 59]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
meeredeel Rys, dit dus mede eenige dagen te gesten gestaen hebbende, en verrot wezende, is het zuivere, en uitgelekte zap, de Sakki. De Koreërs zijn zeer zindelijk, en reindelijk; wanneer zy haer water raaken, zoo doen zy zulks op de hurken zittende. Zy zijn meest tijds gewoon, maer eens te trouwen, doch de Vrouw verstorven zijnde, nemen zy een byzit tot zich, gelijk de meerderheit van Vrouwen aldaer toegelaten is. Haere Steden leggen veel, sterktens halve, op hooge bergen, die met muuren zijn omtrokken. De Oosterkust van Korea is met veel storm, onweder, en mist onderworpen, en het is aldaer op 43 graden zoo kout, als in Neérland op 52; om de Zuid zijn de beste Zee-havens; daer zijn veel Slaven en Slavinnen, doch alle van eigen landaerd. Daer valt zeer veel Thee, men drinkt die aldaer tot stof gemaekt, en met heet water gemengt, zoo dat het geheel drabbig is. De groote Heeren doen eenige hunner Slaven, (die 'er zommige eenige honderd voeden,) de Geneeskonst leeren; maer zoo het Heerschap komt te sterven, den Arts zelden lang daer nae leeft. Langs hunne stranden zijn alom wachttorens, die by vieren te zamenstaen, wanneer vuur op de eerste werd aengestooken, zoo beduit het kleine onraed, doch het gevaer grooter werdende, steektmen het vuur op de tweede, derde en vierde aen. De Dorpen zijn daer te Lande ontelbaer; iemant by het haair te vatten, is daer zeer oneerlijk en veracht. Zy schryven als de Sineezen, met penceelen. Porcelijn werd daer te lande zeer goed gemaekt, en byzonder koppen, welke oneffen zijn, en als geëist, die vergult worden, en in Japan zeer geacht, en ge zogt zijn. Het overtreft in fijnheit dat van Japan, en werd meest door de Vrouwen gemaekt. Men weet daer roode drank te maken, zoo smaekelijk als wyn, die iemant beschonken maekt, waer mede de Koning, de Nederlanders eens aen zijn Hof onthaelde. De Keizer oesent zijne krygsluiden dikmael, en doet die dan vechten tegen malkander, verbeeldende het eene gedeelte Koreërs, en het ander Japanders, doch de Japanders schieten in 't gemeen te kort, en veinzen zich te vlieden; na dat een langwylig spiegel gevecht is gehouden, Meester Eibokken zag 'er op eenmael, tweemael veertig duizend tegen malkander zoo stryden, dienende, hy te dier tijd voor lijfschut. De Koning zich met zijn gelubde Hof bedienden, veeltijds beraed; zy dragen, netjes om het hooft, die met goude snoeren, en goude malien zijn geregen, dragende niemand anders diergelijke guldene snoeren. De meeste Godsdienst der Papen in de Kloosters, bestaet in 't offeren, komende zoo Burgers als Landluiden, steeds daer met haer giften, zoo van Doek, Zyde, Rys, Spys, enz. om voor hen te offeren. De spraek op Korea, heeft in klank geen gemeenschap met 't Sineesch, 't geen Meester Eibokken oordeelde, om dat hy de Koresche Tael zeer wel spreekende, van de Sineezen op Batavia niet wierde verstaen, doch zy konnen malkanders schriften leezen: zy hebben meer als eenderlei schriften; Oonjek is een schrift by hen, als by ons het loopend, hangende alle de letteren aen malkander: van het zelve bedient zich de gemeene man; de andere lettergrepen zijn met die van Sina eenderlei. Het Hof Van den Koning, is omtrent zoo groot als de Stad Alkmaer met een muur omheint, die van gemetzelde steen en klei is gemaekt, hebbende bovets op insnydinge van steen, als of het hane kammen waren. Der Steden muuren zijn daer zwak; men is de zelve met geschut niet gewoon te sterken. Binnen dit Hof menigte van wooningen zijn, zoo groote als kleine, en alderhande lustplaetzen; daer binnen onthoud zich ook zijn Gemalin en By-wyven: want hy, als al het volk, maer een echte Vrouw heeft. Dit Hof is gelegen binnen de Hooftstad Tijozian of Sioor. Den Koning van Korea, ter tijd van Meester Eibokken, was een grof en sterk man, zoo dat gezegt werd, hy boog konde spannen, houdende de pees onder zijn kin, en trekkende dus den booge zelve met zijn eene hand uit. De Koreërs van aenzien, zijn gewoon beursjes met vergif op hun zyde te dragen, om, of de nootzakelijkheit zulks na hun oordeel, het vereischte, zich in het kort van kant te konnen helpen. In dit Land valt veel Zyde, en niemant vreemts haelt de zelve, waerom die zeer goed koop is, behalven dat over Sussima of Tussima, eenige handel met de Japanders nu valt, 't geen in Japan den Nederlandschen Zy-handel hinderlijk is. Den eersten September 1686, verscheen in Pekin een Koreesche Afgezant, | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 60]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
volgens gewoonte, en opgeleide last, om den jaerlijksche schatting te betalen, en zich voor den Keizer te vernederen, welke in 't aenzien van den Neerlandschen Gezant, zonder gehoor te erlangen, op een mager paerd, en twee armelijk geklede dienaers te voet, zonder eenig gevolg Van Mandaryns, of Tartaren, als een gemeen man, na huis reed, blykende uit deze zobere toerustinge, en slechte wys van onthaling, de geringheit van zijn Meester, ten aenzien van den Sineeschen Keizer, en dat de Tartaren van dezelve, en zijnen Afgezondenen, weinig werk maken. Het gevolg van dezen Koreër was al te mael wel gemaekt volk, waer in de Sineezen, en Tarters behagen scheppen. Want of schoon hy ten Keizerlijken Hove verscheen, verzelt alleen met twee dienaers, zoo was hy van een matelijke stoet voorzien. De Volken van Korea en Leautong, zoo als door den bank ook de Noorder Sineezen, zijn schoonder van gedaente als die van 't Zuiden. |