Noord en Oost Tartarye

Korea

KOrea, legt in de nabuurschap van het Tartaersche Landschap Niuche, is gelegen omtrent op veertig graden, Noorder breette.

Het Land Korea word op 't Sinees Chaosien geheten. Maer de Japanders noemen het Korea; d'onzen gebrooken Koeree; de Tartaren Kori of Korei; en d'Inwoonders zelfs Tyocenkoek.

De Koreërs, anders Koreësen en Koreanen, zijn heden onder 't gezag van den Keizer van Sina, voor zoo ver, dat zy het Land gelijk als te leen van tem bezitten, en schatting schuldig zijn, derwaerts te brengen: ja de Koreesche Koning doet zulks zelfs in perzoon zomtijds.

Dit is dit gewest of Landschap, dat, volgens Martijn in zijnen Sineeschen Atlas, de Sineesche Keizer Vu of Fa, oprechter v n den derden Sineeschen Keizerlijken stam Cheu, zeekeren Kici, een bloedverwant des Keizers, uit den stam Xang, tot loon van zijne geleertheit, in leen gaf, op 't jaer 1121. voor des Zaligmakers geboorte. Hoewel Martijn in het vierde boek van zijne Sineesche Historien schrijft, dat Keizer Vu of Fa dezen Kici, (na hy uit de gevankenis ontslagen was, daer de voorige Keizer hem deed inzetten) tor loon van zijne geleertheit, tot Koning in Korea, met volkome magt, en geheellijk vry van een hooger Rijk, en zonder aenhanging aen 't Sineesche Rijk te zijn, gestelt had. Dit Rijk behoort tot noch op dezen tijd, volgens den zelven Martijn, aen de nakomelingen van Kici: alhoewel, zoo dikwils een nieuwe Koning te verkiezen is, men een Gezantschap aen den Keizer van Sina zend, om zijne toestemming en de krooning te verzoeken: noemende den toekomende Koning, zich s' Keizers vriend, en niet onderdaen.

Tusschen Korea en het vaste Land van Tartarye zijn zeer hooge bergen, die dat hangent Eiland zeer vast maken.

Nopende Korea, of het een Eiland of vast Land zy, daer van word, volgens schrijven van den Jesuit Martijn, in zijn Sineeschen Atlas verscheidentlijk en dubbelzinnig by de Europers gesprooken. Maer het staet by my (zeid hy) geheellijk vast, dat het een peninful, dat is, een hangend Eiland zy, noch dat op generleye wyze rondom kan bevaeren worden: hoewel eenigen gezeit hebben, dat zy het omgevaeren hebben: welke dwaling hier uit ontstaen is dewyl zy gemeent hebben, dat het groot Eiland:^* Fungma, aen het Zuider gedeelte van Korea gelegen, Korea zy. Ik, na den voorgang van zeekeren Sineeschen Schrijver, maekt Korea tot een vast Land, en vast aen Niuche of Tartarye, en tot een peninful, geheellijk op een zelve wyze, gelijk het van de Sineesche Landbeschrijvers afgebeeld werd: alhoewel die het niet Korea, maer Chaosien noemen: want de naem Korea is van de Japanders tot ons over gekomen, met den welken het doorgaens alzoo by hen genoemt word. Dus verre Martijn.

In het Jaer 1645 is gemaekt een vry

* Nu Moese of Quelpaerds Eiland.

[p. 43]

volmaekte kaert van geheel Sina of Honghmien, (alzoo is het zelve geheeten na den Keizer, die voor omtrent 340 Jaer het Land van de Tartaren zuiverde, en vry maekte,) in Kindingh, een Stad der Provintie Nanking, door eenen Guehaytsungh, Sineesch Wiskonstenaer. In dezelve kaerte is te zien, dat in Korea negen aenzienlijke steden zijn, geheten in zijnen tijd, (want aldaer de benamingen van steden vaek veranderen,)^* Cinenlo, Chumchim, Hoamhai, Kimki, Kimkan, Kiamineu, Pingan of Piujang, of Sioor, (die te midden in 't Land leit, en daer de Koning zijn Zetel heeft,) Hieukim, en Courie: beneffens zoo veel Landschappen. Men ziet daer in, dat tegen Tartarye aen, bykans onoverganklijke gebergten leggen.

In deze kaerte werd mede vertoont, dat het eind van de groote Sineesche Muur, naer Korea toe gelegen, buiten 't Land uit, een groot stuk in zee steekt, als gevest op paelen, of gemaekte ondiepten: en dat het uitterste eind, in zee stekende, van het overig lichaem afgescheiden is. Doch onwis, of met voordagt is geschied, of niet.

In de zelve kaert is'mede aen te merken, dat de Stad of Kasteel Kaiping, of Zaiping, binnen de Muur werd geleit, die by andere Sineesche Schrijvers, daer buiten is geplaetst.

Men ziet daer in, dat ter plaetze, daer de Sineesche Muur verliest of ophout, vermits het hooge en ontoegankelijke gebergte, de Sineesche of schranderheit zeer veele krijgsburgten en sterke kasteelen heeft geleit: byzonder daer de Muur in 't Zuiden ten einde loopt, tot aen de groote woestijne toe; en rondsom het meir Zim; als ook op de grenzen van Kiaochi, (daer het volk gulde tanden draegt,) en by het gebergte Mimne.

Wyders zegt deze Sineesche Landbeschrijver rond uit, dat de Sineezen zich niet bemoeijen, met het geerte buiten hunne Grenzen is: achtende hun eigen Land alleen waerelds genoeg tot hun gebruik en bespiegelingen te zijn.

Eenige stellen op Korea de volgende vaste steden en sterkten: als, Heinan, Iyan, Najo, Sansiangh, Tyongap, Tayan, Tonge, en Sendy. In Sendy plag van ouds de Koning zijn Hof te houden. Het leit een dagreizens van zee, en is een vermaerde Koopstad. Iesoen is He laetste Stad des Landschaps van Thielado. Saising, Sutten, Mammon en Consio zijn daer mede steden: in welke laetste de Stadhouder van het Landschap Tionsangdo zijnen Zetel houd. Behalven deze zijn noch verscheide steden in de Provincie Sengado.

De wyze van leven der Koreërs helt ten deele na de Tarters, ten deele na de Sineezen. Zy zijn grof en plomp, en gelooven de Verhuizing der zielen. Zy dragen hoeden en kleederen van paerde haair geweven. Hunne spraek en schrift komt ten naesten by met die van de Sineezen overeen. Ieder trouwt daer na zijn welgevallen: doch in Sina bestellen de Ouders dat werk. Zy zijn niet zoo naeryverig en jaloers, als de Sineezen, en komen in dapperheit en wyze van strijden met de Japanders overeen. Daer is overvloed van leeftocht.

De Koreërs zijn niet quaed van aerd: zeer geoeffent, en net in 't schieten met pijl en boog: doch gebruiken mede musketten.

Zy geven groot geloof aen waerzeggers, die hen goede of quade dagen voorspellen: staen naeuw acht op hemels teekenen, en schrikken byzonder zeer voor staertsterren.

De gewoone straf, die men in Korea aen dieven pleegt, is onder de ballen van de voeten, ook op de billen en voor de scheenen, met stokken te staen.

Onder dit Koreesche Volk is een gewoonte, dat het geene vremdelingen, die aldaer komen, ten Laeds uitzend: die daer komt, moet daer altoos blijven.

De Hollanders, die in 't Jaer 1653 op Korea gevangen zijn geweest, oordeelden uit de harpoenen, die zy in de gevange Walvisschen aldaer vonden, dat dezelve door de Weigats derwaerts waren komen zwemmen.

En tot bevestiging, dat de Hollandersche Harpoenen op Korea in de Walvisch zijn gevonden, zoo hebbe ik met Benedictus Klerk van Rotterdam, welke op Korea gevangen geweest is den tijd van dertien Jaren, over deze Harpoenen gesprooken, die dan verzeekert, wel toe te hebben gezien, wanneer in zijn tegenwoordigheit uit het lichaem van een Walvisch op Korea, een Hollandsche Harpoen wierde gehaelt, en zegt uitdrukkelijk zulks aen het maekzels gezien te Hebben. Hy gaf reden van kennis, dat hy en andere zijner makkers, in hun jeugt uit Holland op de Groenlandsche Visschery hadde gevaeren, en vervolgens de Harpoenen wel kenden; zeide verder, dat de Koreërs hunne byzondere schepen, en gereetschap tot deze vangst hadden, wes hy met zijn mede gezellen vast stelde, dat 'er opening tusschen Nova Sembla en Spitsbergen

* Ciusolo of Ciuenlo.

[p. 44]

moeste zijn, ten minsten voor zwemmende Visschen: gelijk de Koresche Zeeluiden mede zeiden, dat ten Noord-oosten van haer een openbare Zee was. Zy oordeelden, met meer gemak van die kant, als van deze zijde, dat naeuw, of dien weg te verzoeken zoude zijn, en dat dagelijks uit het Noorde van Tartarye scheepjes in Korea quamen, en omtrent Korea, meer Zoodanige Visch wierd gevonden, gelijk men in de Noordzee vind, als Haring, enz. Dies deze man besloot, dat Asia aen America te dezer oort niet en is gehecht.

Hier voege by, dat Schipper Snobbeger van Vlieland, uit Rotterdam op de Groenlandsche Visschery uitgevaeren, in 't Westys niet vangende, besloot naer Disco te loopen, dat aen de andere zijde van Spitsbergen legt, maer dat hy daer, door hinderinge van 't Ys, dat die wdl bezette, mede niet konde komen, goet vond naer Nova Sembla over te steeken, weshalven het Beeren Eiland voorby stak, tot dat tusschen 't zelve Eiland, en Nova Sembla een zwaere dyning ontmoete, en holle zee, die hy oordeelde, of uit de Tartarische zee, of uit een groote zee, als de Spaensche zee te komen, Zonder Ys, anderzins konde zijns oordeels de dyninge zoo groot niet zijn, noch zoo langzaem gaen; het was toen zeer mistig, zoo als zulks na die gewesten veel geschied, hy giste toen te midden zee, tusschen Spitsberg en Nova Sembla te hebben geweest, en naer de Kust van Nova Sembla toe zeilende, bevond het aldaer weder met Ys bezet te zijn, vervolgens een groot end wederom te rug moeste, om van het Ys ontslagen te werden, waerom besloot, dat hef Ys zich meest onder het Land, en na de Kust onthielt, zoo dat de doorvaert onbekommert te dier plaetze, na zijn oordeel zoude blijven. Dit zelve bevestigt mede zeeker Schipper Rijk Ys genaemt, dat ter zelver plaetze het zelfde hem hadde bejegent, maer vermids my voorbeelden aen de hand zijn, van dat het Ys van Spitsbergen tot aen Nova Sembla vast heeft gelegen, stelt dit altoos geen wet, vriezende het op zommige Jaeren min, en op andere meer.

Mattheus Eibokken, Heelmeester, mede een der geener die in den Jaere 1653 op Korea gevangen is geweest, heeft aen my mondeling bericht, dat van Korea na Tartarye of Niuche, het genoegzaem onbereizelijk is, vermits de hoogte der Bergen, en woestheit des gewest, dat het aldaer zeer weinig is bewoont, dat den overvloed Van Tygers, bruine Beeren en Wolven, de doortogt zeer gevaerlijkmaken. Dat de Sneeuw steeds het gebergte daer bedekt, en dat de wortel Nisi of Ginseng, in die Woestijne het weeldrigste valt, en van daer vervoert werd, met gevaer gehael, en naer de groote steden in Korea, en vorders over zee naer Japan en Sina; werdende deze wortels die het witste zijn, versch geoordeelt. In 't Zuiderdeel dezes Lands, vindmenze niet. Zy heeft blinkende bladen. Dat 'er te Lande uit Tartarye, tot in Korea doortogt is, hier uit vastelijk kan werden beslooten, vermits ter tijd van zijn verblijf, de Keizer van Sina een gefchenk dede aen den Koning van Korea, van zes Paerden, die te Lande uit Niuche in Korea gezonden wierden, zoo als hy zelve die hadde zien aenkomen, welke gespikkelt waren, als de huid van een Tyger, met geele en zwarte vlekken, op een witte grond, maenen en staert wit, lang tot aen de aerde toe.

De Tarters werden van de Koreërs, Thartse, of ook wel op de Sineesche wyze Tata genaemt.

De Oost kust van Korea strekt Noord en Zuiden, of wel eigentlijk Noord-oost op, zoo als men aldaer oordeelt, de groote Zee zoude Noord-oostelijk leggen, daer het steeds byster stormt, en de golven zwaer gaen, als in de Spaensche Zee. Doch hoe hoog het Tartarye aldaer Noordelijk opschiet, is by hen onbekent, vermits zy noch ter zee, noch te lande verre reizen doen, wezende zulks den Ingezetenen verboden. Gelijk mede geene vremde vaertuigen, als alleen Japanders, daer aen de Oostzijde aenkomen, en zulks alleen op de plaets daer zy een toegelaten wooning hebben; te lande uit Tartarye is den ingang, behalven dat zy zoo bezwaerlijk is, als gemeld, verboden. Vermits zeer veel Walvisschen in de nabuursche Noord-ooster Zee zijn, steeken zy in zee, van de wal, hoewel niet verre, op de vangst der zelven, die zy met zeer lange Harpoenen, der gedaente als die van Japan, weten te dooden, en schoon op Japan zelden vaeren, zoo weten zy echter werwaerts, en op wat streek het van hen afgelegen is, zonder welke kennis die de gevangenen Nederlanders uit hen hadden opgevat, zy nooit Japan werwaerts zy de vlucht namen, zouden hebben korinnen bestevenen, alzoo geen kaert hadden en niemand van hen daer ooit hadde geweest, zoo dat men mag vastelijk besluiten, dat als de Koreanen zeggen, het Tartarye Noord op, of wel eigentlijk, Noord-oost op te schieten, zonder dat zy weten tot hoe hoog, dat het is gelijk

[p. 45]

zy mede zeggen, Jeso eiland te zijn en van de Tartarische Kust afgesheiden. Een Hollandsche Harpoen vonden d Nederlanders in een Walvisch steeken, die daer te Lande tegen de wal dood aen quam drijven, hy was zeer klaer te onderscheiden van een Koresche of Japansche Harpoen om dat de Hollandsche Harpoenen, qualijk het derde van de groote der Koresche of Japansche Harpoenen hebben. De Inlanders zeiden dat zy mede meermalen diergelijke Harpoenen ontdekten, in Walvissen, welke zy bequamen, door aenstrandig op hare Kusten, deze was dood aen komen drijven, en was krom; werdende ik onderrecht, dat het meermalen gebeurt, de Harpoenen in 't schieten op de Vis, krom werden. Het kan en moet zijn, dat dezen Vis in Groenland dien Harpoen ontfangen hebbende, noch dus verre is komen zwemmen, en eindelijk daer op de Kust gestrant, en gestorven. De Zee heeft daer groote dyningen, en is het water groenachtig, gelijk het in een groote Zee, gewoon is geverwt te zijn. En of schoon boven gemelde Zeeman, welke zoo veel Jaeren in Korea heeft omgezworven, en meermalen ter Walvisvangst aen Groenland, en omtrent Nova Sembla is geweest, oordeelt een doortogt te zijn, van daer tot naer Jeso, zoo meent hy echter, dat wegen het menigvuldige Ys en andere redenen, de vaert derwaerts voor Schepen onmogelijk is. En wat de Walvisschen belangt, zoo schijnt het dat de zelve in de Wintertijd uit Groenland, om de al te sterke koude verzwemmen, na de Kusten van Jeso, Korea, Japan, en, daer rondom, want zy aldaer dan meest zijn: wanneer zy in Groenland meest werden gemist, en by de Japanders met hunne zeer lange yzere Harpoenen veel geschooten werden.

De Zeekusten aen het Noord en Oosten van Korea, zijn zeer schoon, en wel aen te doen, tot verre boven, of benoorden de Groote Muur, zoo dat daer wel te va eren zoude zijn, en oordeelt boven genoemde Persoon, dat men tusschen Korea en Japan door, zeer bequamelijk zoude konnen stevenen, zoo wel recht Noorden op, langs de Tartarische Kust, als naer de Eilanden Jeso, zonder datmen beoosten Japan, verre aen behoeft te zetten, gelijk de Hollanders in 't Jaer 1641 hebben gedaen. Benoorden op Koreas Zee-kust, woonen onnoozele Visschers, en aldaer te Landewaerts zijn weinig menschen.

De Koreërs houden geen gemeenschap toet de Noorder Tarters, en zeggen van hen, dat zy vleesch eeters, melk drinkers, en woeste menschen zijn; men ontmoet in 't Noorden van Korea, tegen Tartarye aen schrikkelijke Sneeuw bergen, het is aldaer, en op Zee te dier hoogte steeds mistig, en stormwindig; de Tartaren komen ook in Korea niet of zelden, hoewel de Landschappen aen malkandre zijn gelegen.

In de dag-lijft der Reize, welke door bedienden van de Nederlandsche Oost-Indische Maetschappye naer Jedo, Hooftstad van Japan, in den Jaere 1689 is gedaen, vinde ik, dat het Japanze Hof bedong, op die van de Maetschappye, dat zy geen Jonken of vaertuigen van Korea, of van de Liqueze Eilanden komende, in zee mogten aen randen, of beschadigen, als zijnde Onderdanen van Japan. Waer uit mede schijnt te blijken, dat die van Korea, gelijk zy schatbaer aen Sina zijn, dat zy nu mede het Rijk Japan erkennen.

Van Amboina, een der Moluksche Eilanden, schrijftmen aen my uit de mond eener Sineesche Arts, over de wortel Nisi, daer boven van aen werd geroert, het volgende.

Coctung is een plaets daer de wortel Ginseng of Nisi, overvloedig wast.

Men ontgraeft deze wortel, het dienstigst in de vierde, en achtste Maed van het Sineesche Jaer, 't welk met een mes van Bamboes geschied. Men houd dat zy het gezicht versterkt, en het hart vervrolijkt; zy schijnt in gedaente een mensch gelijk, die zijn twee beenen over malkandre geslagen houd; geest kracht aen de maeg, men kooktze in water, 't geen dan gedronken werd, s' morgens en s' avonds, maer niet s' middags; verdrijft zwaere droomen en schrik, werdende voor een zeeker Artzeny gehouden, is is het tierigst tusschen hooge en naere gebergte.

Is eenigzins zoet van smaek, aen de hitzige kant, ligt en spongieus, valt mede by de Ooster Tarters van Kin.

Het woord Nisi is eigentlijk Japans, zoo als Gin Tarters is, en Ginseng Sineesch zijnde; deze wortel betekent. De Tartersche benaming, is van het geld afkomstig, daer zy voor gekoft wierd, en de Sineesche benaming van een mensch die schreyelings met de beenen van malkander zit.

Van deze wortel spreekt een Reiziger in Siam als volgt.

De wortel Ginseng is hier (in Siam) zeer gelieft, men vind 'er van veelerlei aerd, doch de beste is die in Sina, of in het Landschap Leautung wast, haer verwe is geel, haer vleesch is dradig, hebbende draden als hairen, men vind zomtijds van deze wortelen die een mensch in gedaente gelijken, en hier van daen is 't, dat zy

[p. 46]

hun benaming hebben, Want Sin beduit in 't Sineesch een mensch, Seng beduit by wylen dooden, en by wylen genezen, naer dat men het verscheidentlijk uitspreekt, om dat die wortel wel of qualijk genomen, gansch strijdige uitwerking veroorzaekt; Ginzeng werd mede in Korea gevonden, ja zelfs in Siam, doch deze is de beste niet, zy wast best in schaduwe en diepe Valeyen, men pluktze in den Herfst, want in de Lente geplukt, heeft minder kracht, zy zuivert, het bloed, herstelt verzwakte krachten, en ondersteunt den afbeid, als men ze in de mond houd, zy is dienstiger voor koudvochtige en vette menschen, als voor hitzige en dorre; men kooktze in water, en dat lauw geworden: werd gedronken s' morgens nuchteren, en s'avonds, weder gedtoogt, kan ten tweedemael met Wyn geweekt, genuttigt werden; die oud van Jaeren is, neemt meer van deze wortel, op eene tijd, als die jonger is.

De wortel Nisi werd tot Peking voor vijftig ducaten het pond, meest tijds verkoft. Dus verre gemelte Reiziger.

Korea grenst benoordelijk dicht aen het Landschap Leautung, zoo dat de Koreanen, welke naer Peking te reizen hebben, dit gewest zouden moeten door trekken, als zy te Lande wilden gaen, doch zy doen die tocht meest te Water. Leautung is in zijn zelven een goed Land, doch daer zijn nu niet als 10 of 12 Steden. Aldaer valt overvloed van de wortel Ginseng of Nisi, die zoo zeer hartsterkende is; gelijk reets is gezegt: men gebruiktze tegen heeten en pestilentiale Koortzen: de Sinezen doen die aen kleine platte stukjens gesneden, by vleesch stoven, met dicht toe gesloten potten, op dat de kracht niet en vervliege; men diene de zelve droog te bewaren, indien men de kracht behouden wil.

Omtrent de vliet Amur en by Albasin, werd gezegt den wortel Nisi mede te vallen.

Korea werd van de Sineezen mede Caoli genaemt, werd geacht 260 Fransche mijlen breedt, en 460 lang te zijn.

In 't volgende verslag, dat de Heer Mattheus van den Broek, Raed van Neêrlands Indiën, als hy voor Opperhoofd van een Vloot uit Oost-Indiën te huis gekomen was, in den Jare 1670, heeft gedaen, kan werden gezien, wat hy van 't hangend Eiland Korea, ten aenzien van de Waren en Koophandel der Nederlandsche Oost-Indische Maetschappy oordeelt.

Of uwer Edele bevel, onderzoek gedaen wezende, naer de waerschijnlijkheit van handel, op het groot half Eiland van Korea, gelijk door de verloste persoonen in 't jaer 1653, aldaer schipbreuk geleden hebbende, was kricht, zoo is het zulks, dat de jongste tijdingen van Japan vermelden, hoe dat het voorschreven Eiland geheel van geen Koopluiden, maer van een deel arm volk, hun alleenlijk met Visscheryen en Landbouw ernerende, werd bewoont. En de welke Onderdanen zijnde, zoo wel van de Tartarische Sineezen, als van de Japanders, geen van beide deze machtige Natien, zullen willen dulden, onze komst aldaer, met eenige handel of anderzints: en ten aenzien van de laetsten, dat nu zeer suspect werden gehouden alle aerd van Christenen, om zoo na ontrent Japan verblijf te hebben, uit vreeze van niuwe verandering en oproer; ja zelfs is op doodstraffe allen Japanderen verboden eenige handelinge met hunne nagebuuren, als die van Korea, te mogen houden, uitgenomen een Heer van Sussima, dien zulks als een gunst alleen is toegestaen: en die over zulks derwaerts bestelt, peper, nooten, nagelen, poetsiok, wiesiok, wierook, caliatours en sandelhoud, beneven meer andere Koopmanschappen door de Ed. Maetschappy in Japan aengebragt werdender, en welke goederen voorts te Lande naer Sina vervoert, en aldaer gesleeten werden: krijgende in mangeling, zoo van dezelve Koopmanschappen, als voor goud en zilver, wel verstaende als zulks mag werden uitgevoert, rouwe Sineesche zijde, en zijde handwerken. En van uwer Ed. bedienden daer ter plaetze is aengewezen, dat nu noch in 't jongste jaer ongevaer zes honderd pond zijde over den eigen weg in Japan waren aengebragt, besluitende mede de voorschreve bedienden over zulks, dat wy de gedachten om derwaerts te vaeren, nalaten, en staken moesten, zoo anders niet onderworpen wilden wezen, van uit Japan verstooten en van den handel verzet werden, alzoo die wantrouwige Natie onfeilbaer zouden ordeelen, dat wy iets tot nadeel van 't Japansche Rijk zouden voor hebben.

Op de Kust van dit Korea, 13 mijl de Wal, leit een Eiland, by de Nederlanders Quelpaerts Eiland, en by d'Eilanders zelfs Moese, en in de Sineesche Kaerte Fungma genoemt. Het is een Volkrijk en vrugtbaer Eiland, heeft 14 of 15 mijlen in 't ronde, daer is een Stad, Moggan geheten. Langs Korea loopt in Zee een zeer snelle stroom, Zuid en Noord op.

Tussima of Sussima is een Eiland halfweg, tusschen Japan en Korea, gelegen. Het komt den Keizer van Japan toe: gelijk mede de Eilanden Oki. Op Tussima leit een Onder-koning, of Japans bevelhebber, welke krijgsmagt houd tegen de Koreanen, die hem Jaerlijks, als veerbel-

[p. 47]

dende den Japanschen Keizer, schattinge opbrengen: waer voor hy de soldaten op Tussima onderhoud. Hy heeft een huis op Korea zelve, daer een Japander leit, tot invorderinge van gemelte schatting, En gelijk de Koreanen den Japander, alzoo zijn zy mede gedwongen den Tartarischen Sineesch Keizer schatting te verschaffen.

En volgens verder bericht van boven gemelte Benedicttus de Klerk, aen my mondeling gedaen, is Korea zeer bevolkt, doch zijn de Koreanen zeer kleinhartig, dies zy zich uit schrik en angst, veeltijds zelf verhangen, 't welk echter voor eere aldaer werd gerekent.

De huizen zijn daer meest van Bamboes en masten gemaekt, wezende aldaer goede masten tot stengen, en Scheepsgebruik. De Steden zijn aldaer niet zeer gesterkt, als wegens haere stant. Men vind daer de meeste Zeevisch, die hier te Lande werd gezien, behalven Kabeljauw: men ziet daer veel Tygers en wilde Verkens, ook Harten. Veele hunner Geestelijke Monnikken, eeten geen vleesch, of yet dat leeft, meermael offert dit Volk aen de graven hunner Voor-ouderen, als wanneer zy daer huilen en kermen.

De schoenen die men daer aen de voeten draegt, zijn boven open; de kleederen zijn veel van leder, als ook de hoozen; de Vrouwen dragen weide broeken, die met Watten zijn gevult, de Mannen zijn slechte Zeeluiden; haere Jonken hebben de groote omtrent van een Buis, doch doen wat grooter op.

Vijftig mijl omtrent uit de Wal, Noord-oost op, werd hier Jaerlijks veel Haring gevangen, die zy op de klippen aen Zee droogen: deeze Haring werd tweemael des Jaers aldaer gevangen. Zy zwemt aldaer als beyen in groote schoolen; die van de eerste vangst is grooter als die vist, de tweede; hoe Noordelijker men vist, hoe meerder dat men vangt; doch onder Japan vind men die niet, werdende geoordeelt, dat die langs de Kust, al van het Waigats af gezwommen komt; werd ongeschilt gegeten, aen bondels geregen, en by tienen verkoft: de netten daer toe, zijn van gevlochte stroo. Tusschen Korea en Japan zijn eenige klippen in Zee, doch de meeste naby Japan, en is de Zee onder Korea het diepst: daer zijn schoone Bosschagien; men vind 'er zoo hier en daer offerplaetzen, alwaer Vee, gevogelte, en alderhande gemaekte gedierten, als poppen, te weten, Draken, Serpenten, enz. geoffert werden, waer toe zy ook het haair uit den baerd trekken; de Ouders dooden ongestraft hun eigen Kinderen. Het Geloof deezer Volken, en die van Sina, is eenigermaten verschillig, zy hebben een gewoonte, de doode Lijken in 't veld te droogen te zetten, waer na zy die weder kleden, en zoo ten grave bestellen; de graven zijn in de buiken der bergen, van tras gemaekt, waer in benevens de Lijken eenig huisgeschir werd gelegt.

Dit Volk het Compas, zoo wel als de Sineezen, niet verstaende, derven niet verre van de Wal zich begeven; der steden muuren zijn van klei gemaekt, en gansch onsterk. In de Konings Stad Sioor zijn groote leedige vakken, daer geboomte wast, daer zijn veel hooge bergen. Zommige Mans vlechten het haair der baerden, en dragen de lokken zeer lang. De Kloosterluiden gaen bedelen door het Land, en doen ook bedevaert; dit Volk is niet onbewust dat 'er een Godt is, den duivel eeren zy, uit vrees.

De spraek heeft eenige gemeenschap met het Sineesch. Jaerlijks komt hier een Tarters afgezondenen om schatting te halen, die dan veeltijds des Winters over Ys reist, hy werd heerlijk onthaelt en geërt. Het buskruit dat zy maken is zoo krachtig niet, als dat in deze Landen werd gemaekt.

De Koning onderhoud veel gelubden; zijn Hof heeft veel Vyvers en Fonteinen.

De Koreërs en eeten het Walvisch spek niet gelijk de gemeene luiden in Japan doen. De menschen zijn hier goed arms.

De slaep plaetzen zijn op banken en matten, of matrassen, zy en hebben geen bedden: de Thee werd hier veel uit Sina overgebragt; van Tarw en Rys werd een bequame drank gemaekt, zoo wel sterke, als die slap is.

Daer valt in dit Land, volgem verhel van deze Man, een steen, zoo wit als de witste zuiker, die menigte van zes en vierkante punten heeft, en byster glinstert, drie vingeren dik; de punten staen aen eene zijde, zy is onder plat en glad, alles of 't gestepen was, en in 't gemeen drie of vier voet in 't vierkant groot. Men heeft daer een gewoonte veelerhander spijs, en meest alle aerdvruchten in te zulten.

Korea werd by de Japanders gezegt dat het omtrent 40 mijlen van Japans West of Noord-west Kust, by Nangatou gelegen is, andere zeggen dat het in 't Noorden dertig, en in 't Zuiden, zeftig mijl van Japan afgelegen is.

Hoewel zommige weder willen, dat men van Japan op eenige hooge plaetzen, doch andere, dat men alleen van 't Eiland Sussima, dat te midde weegs legt, de

[p. 48]

vaste Kust van Korea kan zien, als 't helder weer is.

Taiko, Japans Keizer, zond een groote magt volks naer het Land van Korea ten oorlog, welke krijg zeven Jaer duurde; hy vong dit enkel aen op dat s' Lands Grooten die hy duchte dat aen 't muiten zoude slaen, van honk mogten zijn: het getal der Soldaten beliep omtrent zestig duizend. Onder dit Volk waren de voornaemste Koningen en Landsheeren, die hy dochte zijnen oogwit tegen te konnen gaen; het voorgeven was dat men Korea geheel onder Japan wilden brengen: en wierd in Korea groote wreedheit gepleegt, zoo over de Menschen als Steden, Kastelen Gebouwen, doch de Koreanen dit woede moede, zonden een Gezant naer Japan, die den Keizer met list wist te vergeven, wes de Japanders in Korea zulks hoorende, togen heimwaerts. Men wil dat dezen Gezant eerst dronk van een vergiftigen drank, om den Keizer alle argwaen te doen wegnemen, waer door hy tessens met hem sneuvelde; dit dede hy liefde zijner Natie.

In Korea bindmen des Winters kleine plankjes onder de voeten, daer men mede op en nederwaerts over het Sneeuw weet te gaen, om daer niet in te zinken, gelijk zulks in Rusland mede de gewoonte is.

By zeeker bericht, over een opreize na de Stad Jedo in Japan, voor twee Jaeren door de Nederlanders gedaen, vinde ik, nopende Korea, het volgende verslag, waer uit mede te bezeffen is, hoe die Volken ook eenigzins aen Japan nu afhangig zijn.

Tot Soua is deplaets, alwaer de Koreschen Gezant in zijn opreize pleegt te Huisvesten, en ook een Huis ten dien einde in wezen blijft, en altoos bestelt is: welke Volkaerd zedert de dood van den Keizer Taiko gehouden zijn geweest, op zekere bestemde tijd, Gezanten met geschenken aen den Keizer af te zenden, welke komen van de Noord van Isumo of Foki, (naer welk laest genoemt Landschap de Koreërs, 't geheele Japan benoemen,) tot aen gemelde Eiland Soua, van waer zy dan haere Reize even als wy en andere moeten vervolgen.

Van Soua bericht men my uit Indiën het volgende,

Soua is een der Japanze voor Eilandjes, hier is een Dorpje aen de Oostzyde, en een halfmaens Baeitje gelegen, alwaer de Koresche Gezant in zijn opreize plagt te Herbergen, daer noch een Huis tot dien einde in wezen blijft, welke Natie zedert de dood van Keizer Taiko, (die voor honderd en zestig Jaeren heerschte) gehouden zijn geweest, op zeekere bestelde tijd, Gezanten met geschenken aen den Keizer af te zenden, dezelve komen van de Noord door Isumo, of Foki naer welk laetst genoemde Landschap de Koreërs 't geheele Japan benoemen, tot aen gemelde Eiland Soua, van waer zy dan haere reizen over de zelve weg, als de Hollanders naer het Hof vervordere: dus ver het bericht over Soua aen my uit Indiën gedaen.

Hoe de Koresche Gezanten voormaels in de Japansche Hooftstad Jedo ingehaelt wierden, by het volgende bericht, getrokken uit de dag lijsten der Nederlanders in Japan gehouden, mag werden bespeurt.

Den vyfden February, in 't Jaer 1637, verstonden wy, dat op den vierde January de Koresche Gezanten, zijnde twee voornaeme Heeren met haer gevolg, binnen de Stad Jedo, vergezelschapt wezende van verscheide treffelijke Japanschen Adel, waren aengekomen, en in volgende rang naer haer verblijf plaets gebragt. Eerstelijk traden vooruit 't spel van Scharmayen, Trommels, Gammen en Pypen, waer achter volgde eenige met groote stokken als Rys-stampers, gaende aen wederzyde der straeten, twee aen twee, bezyden den anderen, achter dezelve volgde een Jongeling te paerd, hebbende een groote Lancie met een roode Vaen in de hand, die aen wederzyden van drie persoonen, yder hebbende een snoer van Goud en Zyde doorvlochten, vast gehouden wierden, vergezelschapt zijnde met omtrent 30 Jongelingen te paerd, hebbende yder mede een kleen root vaentje in de hand, wezende gekleed als Sineezen, met een zwarte hoed, breed van rand, en paerds haair gemaekt op 't hooft.

Aen deze volgde een Palenquien, die van 50 of 60 man gedragen wierd, zijnde van binnen met root Fluweel gevoert, in de welke stond een Tafel, en daer op een verlakt Doosje, waer in de brieven met Koresche letters, geschreven aen zijne Keizerlijke Majesteit gesloten waren, deze een weinig voorby gegaen zijnde, quam weder een ander spel van alderlei tuig, waer aen dat weder een Jongeling, zittende te paerd volgde, hebbende een blaeuwe Vaen zijn hand, vergeselschapt zijnde als de voorige, yder met een blaeuwe Vaen in de hand, waer naer volgde weer een Palenquien, waer in de tweede persoon van de voornoemde Gezanten, met zwarte Satyne rokken uitgedost, gedragen wierd, een wyl tijds daer nae, quamen omtrent 400 Ruiters, hebbende in yder hand een

[p. 49]

hamer met een scherpe pen voor aen, by na op de wys, als de Suratsche hamers, 't welk was de wacht van 't Opperhooft, ofte die der voornaemste van de Gezanten, die midden onder het gevolg zittende in een zwart verlakt. Palenquien, gedragen wierd; en volgde hem noch een diergelijk: naer dat den trein vierde deel uurs voorby was, quam de wacht van de Japan Majesteit, omtrent 200 mannen, zoo musquettiers met root laken gekleet, als piekeniers, de pieken waren root verlakt, en boven met een top van witte vederen waer aen dat volgde 8 of 10 Norimons, waer in zaten de Gevolmagtigde Japansche Heeren, door zijn Majesteits last de Koreërs te verzellen, en achter haer volgde een groot gevolg van Japansche Adel, zittende op tochtpaerden. Ten laetsten volgde omtrent 1000 Lastpaerden, die de nootwendigheden en schenkagie der Koreërs bragten; dit duurde omtrent vyf uuren al eer dat alle den trein voorby was, en vermogt niemand van. de toezienders zijn hooft buiten de vensters steeken, noch eenige Tabaksrook daer buiten laten gaen: en waren al de wegen wel gezuivert, en met schoon sant bestrooit.

Op den 24 Maert, verstonden wy dat de Koresche Gezanten op den 17 der zelve Maend, van 't Eiland Ischio, naer Korea vertrokken, waren, volgens 't gerucht, zouden zy aen zijn Majesteit verzogt hebben, by aldien hy haer geliefde hulp tegens den Tart er te doen 't zelfde door den Heer van Fingo zoude mogen geschieden: haer geschenken waren geweest, een groot goud Vat, vol kostelijke wortelen Nisi, drie! schoone Paerden, veertig witte Valken, vier Tygers-vellen, 't haair een vinger; lang, een goude Kas, van gedaente als de Roomsche Geestelijken haer Siborie maken, kostelijk met Paerlen en Gesteente verciert, waer in zijn Majesteits Brief was overgelevert, enz.

Het Ryk Korea, is lang, volgens de⁺ jaerlijksche Brieven der Jesuiten, uit Japan, geschreven in 't jaer vyftien honderd en twee en negentig, omtrent honderd, en breet zestig mijl: en of schoon d'Inwoonders in Tael en sterkte van lichaem, onderscheiden zijn van de Sineezen, zoo volgen zy in kleeding de wys der Sineezen; zy dryven met dezelve Koophandel; volgen ook meest de zeden en wetten der zelven. Zy zijn gelegen ter eener zyde aen Tartarye, en andere Volken, waer mede zy nu in vrede, en dan in oorlog zijn: doch met de Sineezen hebben zy meest altoos vrede; zy zijn goede Boogschutters, doch konnen met de Japanders in 't handelen van geweer niet vergeleken worden, die mede schietgeweer en Lancen handelen; doch de Japanders⁺ wyken aen de Koreanen te scheep, alzoo de Koreaensche schepen steviger maekzel zijn, van zwaerder en beter hout; dus verre uit brieven.

Men vind gevoelens, dat Korea, ten Noorden zoodanig aen Tartarye vast is, dat eene reep lands, die het hecht, by vloet onder water loopt, der gedaente dat kleine vaertuigen aldaer dan vlotten konnen, wes aengaende ik niet bepaele, te min, om dat van Matteus Eibokken en door andere berichten, als boven gezetg, die my van elders toegekomen zijn, verstaen hebbe, dat het zeer hooge bergen zijn, die deze gewesten scheiden, en dat een Rivier uit dit hooge gebergte schietende, in de binnen Zee ten Westen uitstort: 't geen echter in verscheide opzig, beide waer kan zijn, namentlijk, dat ten wederzyde, of aen dees of geene zyde boven genoemde laege reep lands, hoog gebergte legt.

Omtrent de tusschen stant van Korea en Japan, dwalen zommige gemeene kaerten. De Japanders hebben op Korea eene bezitting of wooninge, daer bevoor-rechte vaertuigen aenkomen, die daer ter handel vaeren; want anderzins vaeren de Japanders nu nier over Zee: blyvende dan het Opper-gezag aen de Koreërs; zoo als de Japanders gehouden zijn, volgens verhael vaa een der gemelde Nederlanders die aldaer gevangen is geweest? aen my gedaen, binnens huis te blyven, en alzoo bewaert te worden, gelijk de Neêrlanders Japan op 't Eiland Nangasakki, opgesloten zijn. Zy hebben mede twee voorname tusschen gelegen Eilanden Iki Sussima genaemt eigendom; men weet van land op land, zoo gezegt werd, met vuuren tekenen te geven, tot van Korea af, in Japan: en gelooft Mattheus Eibokken, dat men van 't hooge gebergte benoorden, daer de tusschen stant het smalfte is, de Zee overzien kan, van Japan tot op Korea; hoewel hy 't niet zeeker zeggen konde, maer wel, dat in de Zuiderlijke gewesten, daer hy zich heeft opgehouden, de Zee breeder is. Aldaer zijn noch twee goede Eilanden, omtrent veertig kleine mylen dwers van malkander afgelegen.

De daken op de Huizen der aenzienlijkste luiden zijn van Tegels of gebakke Pannen, uit Porcelein aerde, beide gemaekt, van verscheide verwe, dat een vermaeklijk gezigt geeft; doch de gemeene Huizen zijn alleen met stroo gedekt

+ Doch volgens bericht der Hollanders, die aldaer dertien Jaren gevangen zijn geweest, vry grooter.

+ In den Jare 1652 getuigen onze Nederlanders, die daer toen gevangen zijn geweest, dat de Schepen zeet licht opgebouwt waren.

[p. 50]

men vind 'er bassen, twintig voet lang. Men heeft daer een gewoonte dat de manschap, welke in s' Koning dienst zijn, houte bortjes op de borst dragen, daer haer mem en ampt op geschreven staet: om dat de Tartersche Keizer nu zoo grooten gezag voert, heeft men hier te minder vrees voor den Japander; de aerde is daer alom zeer bebouwt; van Tarw en Rys word daer goede drank gemaekt, die men voor Spaensche wyn zoude driftken; de Ruiterye voert daer Pyl en Boog, maer het Voetvolk schiet geweer. Daer zijn vry veel Voor-eilanden, eenige van de zelve zijn met Tabak beplant, op andere weiden Paerden om aen te queeken. Het Porcelein word hier zoo veel, en goet koop gemaekt, dat veel na Japan word vervoert; en zijn de Zyde stoffen, die men daer weeft, zeer schoon.

De konst van water uit een laegte naer oben op te halen, en weg te brengen, is onder hun onbekent, in daerom konnen zy te minder de metael mynen bearbeiden: Diamanten vallen daer niet, doch evenwel vind 'er die, en zy achten de zelve hoog. Het haair draegt men daer noch lang, als de oude Sineezen plagten te doen.

De muuren der Palleizen en aenzielijke Huizen, zijn van gebakke steen, ook zoo de sterktens en vestingen der Steden, doch zeer zwak en onsterk gebouwt, en zoude zeer licht om ver geschooten konnen werden. Men ziet daer geheele velden die met Moerbezie boomen zijn bezet, tot aenqueeking van de Zyde. Als een Vader des Huisgezins, tegen bevel des Konings misdoet, of zich in sommige misdaden vergrypt, moet het geheele gezinte met hem sterven: en daerom, wanneer de Stuurman, die het Opperhooft was der gevangene Hollanders, meinende met den Tarterschen Gezant te vluchten, en hy onthalft wierde, dreigde men alle de overige te dooden. Men ziet daer Tempels, twee of drie boven malkander gebouwt, alle van steen.

In Korea werden Jonken gemaekt, met twee overloopen, ophebbende twintig, of vier-en-twintig riemen, aen elke riem vyf of zes man, gemant met twee honderd, en drie honderd koppen, zoo Soldaten als Roeyers, gemonteert met ettelijke kleine yzere stukjes, en menigte vuurwerken.

De Koreërs hebben hunne Hoofden met boven, spits toegaende hoeden gedekt. Zy eeten zoo wel met lepels, als stokjes. Het is byzonder, hoe groote koude dat het in dit Landschap maekt, zoo dat op 40 graden de Rivieren jaerliks vast toevriezen, en het daer zoo kout is, als s' winters hier te Lande; het sneeuw legt daer steets op 't gebergte: misschien word deze koude veroorzaekt door de Salpeterachtigheit van de aerde, en grond, die daer alom vol van is. Daer wasschen Druiven, doch zelden worden zy zeer ryp, maer Wyn maektmen 'er niet; het boomsnoeyen is daer geen gebruik, en van 't queeken der vruchten zijn zy onkundig. Daer is zeeker vrucht Canoen genaemt, die gedroogt, zeer smakelijk is, en de gelijkheit van Vygen heeft.