Logo DBNL
Noord en Oost Tartarye (1705)

Noord en Oost Tartarye

(1705)–Nicolaas Witsen–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Brief.
Afschrift uit een Brief, die in 't Jaer 1663 van Tonquien na Batavia is geschreven, van zeeker persoon, welke onder een Hollandschs Gezantschap in Sina had geweest. Hier by gevoegt, om dat daer in van de Niuchische en andere Tartaren gewag werd gemaekt.

‘DE vermaerde Afschriften der Sineezen schynen te rug van 3767 Jaren af, ofte van 't Jaer 189 na dat Godt de Menschen met eenen algemeenen Watervloed strafte, geheugenisse te hebben; buiten dit zoo hebbenze ook noch eenige leugenachtige en wyt uitstrekkende geschichtschriften van ontelbaere Koningen, die in de eerste Eeuwen zoude geheerst hebben, makende gewag van eenen Pancquin, dien ze niet konnen berekenen, waer hy van daen gekomen is. Zy scheenen alles uit de natuur te begrypen, en den mensch in veele Wiskonsten te onderwyzen, doch waren meest alle zeer goddeloos, en den Hemel niet gehoorzaem; waerom de Sineezen hen ook onder de gedaenten van vreemde beesten en Serpenten afmalen. En voorwaer, wanneer men dezen hunnen stam vervolgens met aendacht bespiegelt, bevindmen klaerlijk veel overeen komst, die slaende is op 't geene de heilige Mozes door den Geest+ Gods heeft geschreven. Want zoo dra Kaïn, uit enkele nijd, zijnen Broder. Abel quam dood te slaen, was hy vluchtende na 't Oosten: en zoo dra Kaïns Zoon Lamech, tot zijn Jaren gekomen was, nam hy regelrecht tegens Godes bevel en inzetting twee vrouwen. Zijn nakomelingen pleegden ook Afgoderye,+ en leefden naer den vleesch.

‘Deze volkeren schynen gedachtig te zijn eenen grooten Watervloed, waer mede de Aerde, ja alle bergen bedekt waren; doch zy willen echter staende houden, en trachten uit hunne leugen achtige schriften te bewyzen, dat 10 menschen op eenen zeer hoogen spitzen Berg in het landschap Xenci hun leven behouden hebben. Dit zelfde verhaelt Josephus de Joodsche+ Schryver, daer hy over den Zondvloed handelt. De Schryver Damassenus in het 96 Boek zijner Historie, spreekt daer vanaldus. Daer leid in Armenia, by het Minjader landschap, een hoogen Berg Barias genaemt, op welke in de Zond vloed veele zouden gevloden en in 't leven gebleven zijn; doch dit alles is valsch, want wy moeten ons gehecht houden aen de Heilige Schrift, die getuigenis geeft, dat al wat eenen adem des geests+ en leven in zijne neusgaten hadde, en dat op het drooge was, is gestorven. De Scheiten of Tartaren zijn van Japhet herkomstig, en uit Magog gesprooten. De Sineezen beginnen dan haer verhaelschriften met den eersten Koning Jas, die na de scheppinge der Waereld 145. ofte na den Zondvloed 189 Jaren als

een Vader over hen begon te heerschen, getuigenis gevende dat hy 9 Jaren had toegebragt om de aerde van de wateren te scheiden; waer mede zy was bedekt geweest, en daer na bevonden dat het droog was geworden, vindende verscheide voetpaden der beesten, waer mede de Aerde weder van den Hemel vervult en gezegend was. Hy leerde de menschen boomen en alderlei kruiden planten, en gebood in de vier deelen zijns Rijks, Zon en Maene waer te nemen, rechtende groote vlijt aen om eenige werktuigen uit te vinden, tot de Muzijk behoorig. Hy is de eerste Koning die zijnen stoel veste in het landschap Xenci, onder den name Sangh. De Sineezen houden hem voor den heiligsten mensch die ooit geleeft heeft, waerom hy ook van hen noch in alle Tempelen zeer vieriglijk werd aengebeden, voornamentlijk van den Akkerman. Honderd Jaer heeft zijn gezag geduurt, wanneer hy 117 Jaren oud zijnde, quam te overglijden: een zijner naesten, met name Xun, volgde in zijn plaets, en stichte eenen anderen stam, onder den naem van, Yu, zich vlijtig toonende om den loop der Hemelsche lichten te onderzoeken, maekende daer van ook een beschryvinge, en was d'eerste onder hun die de planeeten uitvond, en daerom werd hy ook voor heilig gehouden. Hy heeft geheerscht 33 Jaren, wanneer hy, na een levens tijd van 110 Jaren, aflijvig wierd. Van hem, tot den vyfden Koning uit het zesde geslachte der Sineesche familien Chin, genaemt Cinxihoan, zijn in 't verloop van 1858 Jaren, 81 achtereen volgende Koningen geweest, welkers namen wy hier om de kortheit niet zullen noemen. Cinxihoan maekte dan een begin van Heerschappye 246 Jaren voor de komste Christi, zijnde van inborst een stout en dapper Oorlogsman; hy is die Koning, die den wytberoemden muur, waer door Sina Tartarye gescheiden blijft, stichtte, daer van hunne gedenkschriften aldus schryven. Onzen Koning Cinxihoan, zijnde wys en verstandig, ja dekloekmoedigste in Oorloge van alle onze stammen, vraegde in 't zefde Jaer van zijne Regeeringe eenen Waerzegger (na dat hy byna der Tartaren dwingland geworden was,) wie nae hem zijn Rijk zoude vernietigen, en wierd geantwoord Huije, 't welk de, Tartaren zijn; daerom heeft hy in der yl, van de stad Kin, leggende in het landschap van Xenci, tot in de groote Zee van Leauthung belast, langs zijne grengrenzen heen, yder in zijn gewest, eenen grooten muur van 28 ellen hoog. (dat 31 ⅔ hout voet is) aen den anderen gehecht op te bouwen, op dat hy zich van die woeste volkeren zou afscheiden: maer gemerkt de duivel een vader der leugenen is, en in 't gemeen zeer twyfelachtig iets voorzegt, zoo begreep de Koning deze voorzegging niet, want zy gaen voort, en getuigen, hoe na verloop van 31 Jaren wanneer hy 37 Jaer geheerscht hadde, aflijvig zijnde geworden, zijn Zoon genaemt Huije, of na zijn kroning Ulry, door dartel en ongebonden leven, van een Hertog Chao-cao wierd omgebragt, en vernietigde alstoen, naer de voorzegginge, het gansche Rijk. Veele Europeërs zullen misschien anders schryven, alhoewel dit naer den inhout hunner oude schriften dus over gezet is. Dit zesde geslacht heeft onder de naem Chin, maer vier vervolgende Heerschers gehad, en quam als toen een mensche, genaemt Hancaoco, zijnde wel scherpzinnig van verstand, doch van eenen geringen staet, en een scheepsgezel geweest, door grooten aenhang zich Koning te verklaren, stichte de zevende familie onder den naem van Han, by welkers navolgers (uit dat huis,) onder de bestieringe van den II. Koning Nigaytre, en wel in zijn zesde Jaer, of in 't 42 Jaer des Keizers Augusti, wanneer 't hier alomme in vrede was, is gebooren GOD en MENSCH van de Maegt Maria: zy getuigen dat ten dezen tijde, de Zonne zoude geëclipseert zijn, en dat in 't teken Aquarius zich een Comeet vertoont heeft: zoude het wel die uitmuntende blinkende Sterre, jae die treffelijke tonge des Hemels (gelijk de H. Oudvader Augustinus zegt) geweest zijn, die boven Bethlehem, de geboorteplaetze van den Saligmaker CHRISTUS JEZUS verkondigde? gemerkt deze plaets en Xenci meest Oost en West van den anderen gestrekt, en ongevaer vier uuren of 60 graden (in den Meridiaen) komt te verscheelen: Maer hier tegens werd weder ingebragt, 't geene Origenes schryft, dat de Egiptische, en de Chaldeusche Sterrekundigen naer het Joodsche land zijn gereist, om deeze wonderbare Sterre, (di Crysosthomus eerder voor eenen Engel des Lichts acht,) te aenschouwen, zoo kan dan dezelve niet zeer hoog boven den Horizont hebben gestaen, of zoude van hare nabuuren anders mede zijn gezien geworden: wat van deze waertheit by ons niet werd geweten, dat zullen

wy echter met het lijden en sterven van onzen Zaligmaker (wanneer de Zon tegens den loop der natuure verduisterde) zekerlijk komen te bevestigen; dat de Sineesche volkeren van die waertekenen niet onwetende gebleven zijn, gemerkt hunne Kronijken daer van (onder den veerthiende Koning Quanvu) aldus schryven. In 't 7 Jaer, de 3 maend en 15 dag van onzen heerschenden Koning, wierd een groote en nooit meer bespeurde duisternisse aen de Zonne, in den Stier gezien: zoo dat onder dezen Koning heeft geleden, en is gestorven GOD en MENSCH des waerelds Zaligmaker.

‘Tot hier toe, onder den 15 Koning Mintje, hadden deze volkeren noch geen ander geslacht of navolging dat hun tot deugden was aenprikkelende, als 't geen al ruim 300 Jaren geleden, onder den 13 Koning van 't vyfde geslacht Cheu, door twee valsche leeraers hun was geleert geworden, zeggende een met namen Metje, dat alle menschen zich onder malkanderen zouden liefhebben, en veel liever sterven dan elkanderen vyand zijn; waer uit toen is voortgekomen de vuile gruwelijke Sodomitische zoude, want de mannen hangen malkanderen als klitzen in stinkende wellusten aen 't lijf: zijn wederpartye genaemt Yanchu, leerde dat de menschen maer zich zelven moesten lieven, en geene moeite met andere hebben; jae zoo hy met een haair van 't hooft, alle menschen konde verlossen, hy zoude het niet willen doen. Maer in dien tijd, ik weet niet door den geest der voorzegging, of door de waerachtige aenkomst der Apostelen in de nabuurlijke steden en vlekken, quamen de geruchten tot voor dezen Koning, dat in 't Westen eene groote wet wierd geleert, die de menschen tot zaligheit en deugden was aendryvende; de Koning, hier toe genegen zijnde, heeft een wys en verstandig Man, met naeme Caynagan, nevens noch achthien andere afgevaerdigt, om deze wet te gaen naspooren, op datze in China mogte worden gevoerd; doch deze zijn, na langduurige reize, in een Rijk Tincho genaemt, (leggende in Indiën) aengekomen, alwaer zy, onlustig zijnde geworden om verder te reizen, eene zekere valsche secte, genaemt Fe, (meenende dat het de rechte en by haer gezochte wet was) hebben aengenomen, en nevens haer een leerling van die ordre genaemt Hamen, met 42 daer over geschrevene leugenachtige boeken, en een groot geschildert beeld, naer de gedachtenisse van hunnen Afgod Fe, aldaer bekomen hebbende, zijn zy, na datze drie Jaren waren uit geweest, weder te rug gekeert, en in hun Land by den Koning gekomen, die terstond het beeld aenbiddende, voorts gelast heeft deze wet, niet alleen door gansch China, maer ook in Toncquin, Combodia en Siam, gelijkze daer van het schemerlicht noch hebben, te verkondigen; dit is geschied 60 Jaren na de geboorte van Christus, en heeft, van dien tijd af tot heden, deze afgodische Leer zoodanig een toegang gekregen, dat nu in het Landschap Nankin over de 1300 van hunne Duivels tempelen of Pagodes kunnen getelt worden. Deze wet is naer de naem van hunnen Patroon Fe genoemt, en uit een ander Secte gesprooten, genaemt Tausu, welk woord zy in twee namen verdeelen, Tau beteekent eenige vuiligheit of verrottinge, Su, daer mede drukken zy uit verscheide geleerde mannen, die dag en nacht zich over 't beschryven dezer zaeken roemwaerdig hebben gedraegen; deze hebben eerst veele Visschen, en met namen den Visch Ynkoan, als Goden in 't water, aengebeden, doch door verder onderzoek quamen zy die weder te verdeelen, onder de naem van Nuytan, of Cin. Zy geloofden de vermenging der inwendige geesten, dat de zielen in afwezentheit eens lichaems onsterffelijk zijn, en daerom gebruiken zy ook deze stellinge in de navolgende woorden: Cin het zaed, Ki de aessem, Xin een hart; en gemerkt zy zeggen, dat her hart de wortel van den aessem is, en d'aessem de wortel van het zaed, zoo zal dat zaad weder tot den aessem, en de aessem weder tot het harte der menschen zijnen keer moeten neemen; en bevestigen zulks met het woord Vaytan, of Luncien, waer mede zy verstaen, dat des menschen lichaem ontelbare natuurlijke gedeelten en eigenschappen heeft. Van de opstandinge des lichaems gelooven zy, dat na de ziele van het lichaem is gescheiden, die in een plaetze verhuist, genaemt Tarcien, alwaer zy zoo lange verblijft, tot datze weder in deze of geene lichamen varen zal; hierom bestrooyen zy ook den dooden met zout, en gelooven dat het Lijk hier door minder verrottinge onderworpen is. Zy roepen en bidden door offerhanden ook voor de dooden en zieken, bezweeren de booze geesten door duivelsche letteren, die zy Foxin noemen. Tweemael des daegs, doenze met hunne onderhoorige

Papen in hunne Afgodische Tempelen aen het Autaer een Choorgezang, waer in de Opperpriester voorgaat; deze eeten niet wat leven ontfangen heeft. De Sineesche Schepter bleef ten dezen tijden, in goede voorspoed zwaeijende over dit uitterste Azia, hoewel het Rijk noch veele stroopen was onderworpen, tot den 13 Koning Mincum, uit het twintigste geslagt Sun, dat in 't Jaer 1195 is geweest, en werden by de lijsten der Koningen in hunne Chronijken, 't zedert den vyfthienden Koaiag Msintio, noch 99 Koningen tot op den twaelfden Koning van 't twintigste geslagt Su getelt; wiens naem en stamhuis wy voorby gaen zullen, en overtreden tot de Tartaren van Niuche, en hunne overwinninge die onder den name Kin, het Noordelijke deel des Sineschen Rijks in bezit namen, en hunnen stoel vestigden in het landschap Honam, heerschende alzoo tegens de Sineezen over de ondergebragte landschappen dertig Jaer; wanneer de Westelijke Tartaren, onder den name Yoen, uit de stam Hia, (die al 182 Jaeren hadde gestaen, en op 't Jaer 1043 in West Tartarye was opgerecht geweest,) quamen, en dreven de Oostelijke Tartaren van Kin uit Honam, neemende hunnen Koning gevangen, en na hem gedoodt te hebben, den stoel in bezit; is geweest omtrent het Jaer 1225, ten welken tijde onder deze bende Hopilie (wy noemenze dus, om dat hunnen Koning en Veldheer zoo geheten wierd) den Venetiaen Marcus Paulusz door het Zuiderlijkste deel van het landschap Xency, met hen in Sina gekomen is, derhalven zullen wy hier een weinig tot bericht aenroeren waer uit eenige misverstanden voortgekomen zijn.

+ ‘Deze Venetiaen is dan ongetwyffelt uit India, in 't Zuiderlijke deel Xency; dat qualijk de 30 graden Noorder breette bereiken kan, aengekomen, om dat hy niet eens gewag maekt van de groote muur, dien hy anders noodzaekelijk most over gegaen, of gezien hebben; echter door de zwaere koude, die zy aldaer ontmoette, heeft hy gissing gemaekt omtrent de Noorderpool van 50 graden te moeten geweest zijn, te meer overmids dit, Sineesch Climaet van 30 graden met onze Europiaensche Noorder landen van 50 graden, wel omtrent de koude, mag vergeleken worden. Ik hebbe zelf in de Stad Nanchin, (leggende op 32 ½ graed) den 24 November, de kool en andere winterkruiden, meer als drie voeten diep onder de Sneeuw uit de Aerde geplukt; de binnenwateren lagen al toe bevroren, en waren de boomen al geheel van hunne lommers berooft. Op 29 en 28 graden, omtrent de Hooftstad van 't landschap Kiancy, was 't in de maend December, (als wy daer door reisde) vermids de harde Vorst, gemengt met hagel en sneeuw) zoo bitter kout, dat niemant konde voort reizen, werwaerts hy wilde. In 't landschap Peking, ongevaer op 37* graden, hebben, wy verscheiden mael in de maend July, (wanneer 't onlijdelijk heet was) bronnen gevonden, waer in het water drie en meer voeten beneden de aerde noch hart bevroren lag; met deze en noch meer diergelijke ondervindingen, knoope ik mijn reden vast, dat deze Paulus Venetiaen is misleid geworden, omtrent het plaetzen van Katay en Cambalu; te meer, alzoo 't uitterlijk schijnt dat hy den loop der Zon niet waergenomen heeft; en zoo my iemant naer de reden van deze buiten natuurlijke koude vroeg; ik kon niet anders zeggen, gelijk ook alle de in China zijnde Europianen het daer voor houden, dan dat de Salpetrige aerde, waer mede gansch Sina zeer bezwangert gaet, in den grond daer van de schuld moet zijn: hy dan in Xency aenlandende, wiens Westelijke deel meest van de Mooren en verbasterde Sineezen wierd bewoont, en bemerkende den grooten op-en afloop van de boven Noordsche Volkeren, zoo heeft hy, zonder eenige beduchtinge, naer de Hooftstad en Landstreek onderzogt, en van den Mogereetschen kant onderrichtinge gekregen, van eene groote Stad, genaemt Cambalu, want dus word de Stad Peckin tot heden by de Mooren genoemt, gelijk ik zulks in persoon den Taelman van de Mogereetsche Gezanten, in Peckin aenkomende, hebbe duidelijk asgevraegt, die my verder berigte, dat met het woord Cambalu wierd uitgedrukt, een Stad des oppersten gebieds, jae een Stad des Heeren, het woord Chatty of Cattheij, heeft hy van de Oosterlijke Tartaren geleent, die aldaer toen van de Westelijke overheerst wierden. Het is niet Catthey, maer Ciethay, en word voor een verbasterd Sineesch woord gehouden, hoewel de Oostelijke Tartars het gebruiken; Chie is West, Thay is Zuiden gezegt, dikwils ook wel een menschen hand, als of men zeide, 't Land ter zijden de hand, naer het gesprek dan valt, daer dit woord van Thay in mogte te pas gebragt worden; doch wanneer men deze twee woorden aen den anderen schakelt, en zegt Chietay, zoo wilt eindelijk te zeggen zijn,

een Landschap; Ziud-westwaerts van onze hand gelegen; gelijk 't Landschap Peckin in der daed Zuid-westwaerts van 't Rijk Kin, of Oost Tartarye gestrekt leit. Op dien grondslag heeft de Venetiaen het Noordelijke deel van Asia, meer dan 15 graden te lang in zijne verhalen uitgerekt; even eens heeft hy het woord Mangus, daer mede hy het Sineesche Rijk benoemt, van de Oostelijke Tartaren ook toenmaels ontrokken, welk al mede niet recht is, want zy zeggen tegens de Sinezen Manso of Barbaren. Deze Provintie Peckin ten Noorden, is voor het waerachtige Catthey te houden, en hare Hooftstad, Xentien, dat gehoorzaemheit beteekent, voor het vermaerde Cambalu: want van deze Stad Noordwaert tot de 50 graden buiten de Sinesche muur, bevindmen niet anders dan onbebouwde, zandachtige woestijnen, welkers oever aldaer langs de Noordzee van de Jupitaaten, (zoo genoemt om datze met visschenvellen bekleed zijn) worden bewoont, die nu onder deze Kroon mede behooren, en in onze tegenwoordigheit, voor den throon lagen, om eerbiedigheit te bewyzen, toen wy in Peckin ter gehoor wierden gebragt.

‘Wy keer en nu weder tot de Westelijke Tartaren, onder de heerschappye Hia, want na dat zy d'Oostelijke Tartaren uit de Provintie Honam hadde gedreven, en hun onderdanig gemaekt, bragten zy noch wel 55 Jaren toe eer ze het gansche. Sineesche Rijk onder de knie kregen, want veele van die Oostelijke Volkeren, zich door de nederlagen met de Sineezen voegende, boogden de Westelijke Tartaren tegenstant, en daer door bevindmen in hunne Chronijken, datze in den genoemden tijd noch zes achter een volgende Koningen gehad hebben, waer van Tix, de achthiende uit dat huis, de laetste is geweest; want zoo dra de Tartaren in de Provintie Fockin quamen, ging deze Jongeling, (hebbende noch qualijk vyf Jaren) Koning geweest) uit de Stad Hocksieuw te scheep, om de vlucht neêrwaerts te nemen; doch gemerkt de wind groot, en het water te hol was, wierd hy met Schip en al omgeworpen, opofferende alzoo met zijn by hebbende gezelschap, de Zee zijn Leven, Scepter en Kroon, tot besluit van dit twintigste geslagt, dat 320 Jaren over Sina geheerst had; dies nam dan eerst het eenentwintigste geslagt, onder den naem Yven, uit het Westelijke Tartarye zijn intrede zijnde in 't Jaer 1820, waer van Xio d'eerste was, die de Wet herstelde onder de heerschappye van Hia, wanneer de oorlogsstoel gehouden wierd in de Stad Peckin, latende zijn vordere benden, die in groote heirkrachten bestonden, vorder Zuidwaerts af, naer het Koninkrijk der Lauwen, een gedeelte van Barmania, Chiam, Cambodia, Champa, Quinam, en eindelijk naer het Rijk Toncquin, dat hem wel het naeste lag, 't geen door de wapenen onderdanig wierd gemaekt: hy stichtte ook in dit Rijk een aenzienlijke Stad en Sterkte, van magt en oorlogsgereetschappen, om in der yl die tegens de wederspannigen te konnen gebruiken. Maer de Tartaren konden de Sineezen, (die altijd in groote twist en tweespalt tegens hen waren ingenomen,) wat beter beteugelt hebben, doch gemerkt dit niet geschiede, stont 'er, na verloop van 88 Jaren, onder den thienden Onderkoning Xancum, een man met name Hunvuy op, geboortig van Fimijan, in 't Landschap Kiancy, die een heirleger by den anderen rapte; neemeede daer mede veele Steden geweldiglijk in, en onder anderen de Hooftstad Nankin, waer van zijne Soldaten in der yl, om eene goeden buit te maken, zich zochten naer de Stad Peckin te spoeden: de Tartarischen Onderkoning, zoo haeft niet konnende zijn magt by den anderen krijgen, wierd genootzaekt met Vrouw en Kinderen te vluchten, in de Provintie Xantum, alwaer hy voorts omgekomen is; en dit is de uitgang der Westelijke Tartaren in Sina geweest.

‘Dezen Hunvuy, (die voor dezen een valschen Afgodischen Priesterknecht geweest was,) ziende dat het 't geluk zich, zoo gunstig voor hem verklaerde, maekte zich in 't Jaer 1568 Koning der Sineezen, en stichte het twee-en-twintigste geslagt Muncho, dat Martinus, Taminga noemt zich den naem van Haijco den eersten toeigenende, uitroeijende al wat eenigzins noch mogt de smaak van de Tartaren hebben: hy zond mede een der Onderkoningen, als Luitenant Generael, om het Koninkrijk Tocquin, in plaets der voorige Tartaren, te gebieden; maer gemerkt deze volkeren, hoewel 't verbasterde Sineezen waren, naer zulke bevelen niet meer wilde hooren, te meer overmids zy by de Tartarische heerschappy meer vryheit gesmaekt hadden, begonden zy oproerig te worden, schudden 't jok van hunne schouderen, nemende deze plaets van voogdye zelfs in bezit, en verdeelde hunne volkeren in 't westen tegens de Rijken der Laduwen, Bauwen, en ande-

ren, op de uitterste grenzen van het, Oosten tot in het Noorden, langs het Koningrijk der Sineezen, om die landen als vry en erffelijk te blijven bezitten, gelijk zy ook als nu noch in verscheide Landschappen verdeelt zijn.

‘Het Koningrijk Toncquin, (dat omtrent zoo groot is als Portugael,) schijnt dus zijn eigentlijkste naem te hebben, hoewel het van ouds by de uitlanders en aengrenzende volken andere namen heeft gehad; de Tartaren noemen dit Rijk Gannam, om dat het ver in 't Zuiden legt, de Inwoonders eeten Pinangh, en verwen de tanden gelijk de Indianen. De Sineezen by de Tartaren Manzo of Barbaren genaemt: noemen dit Rijk Cauchin, gelijk ook de Japannezers, om dat zijne ingeboornen blootvoets, of ongeschoeit gaen, en hunne rechter groote toon (dat wonder is) dwars ter zijde afstaet, gelijk zulks noch by eenige onverbasterden kan gezien werden. Deze landsgrenzen begrijpen in zich 12 Provintien, waer van 'er 7 meestendeel van 't Oosten op 21 graden 6 minuten, tot in 't Zuid-westen aen de Rivier Pothijn, tegens Quinam door de Aziatische Zeebogt, langs zijnen oever omarmt worden, en stooten de voorige vyf Landschappen, met hunne bergen, in den ondergang der Zonne, tegens 't Koningrijk der Lauwen, in 't Noord-westen aen de Provintie Junam en 't Koningrijk Cabangh, (dat een afvallige rijk van deze Kroon is,) en eindigt ten laetsten in 't Noorden, en omtrent 't Noord-oosten, langs de Provintie Quanci, wiens wegen aldaer, om uit dit in 't Sineesche Rijk te komen, zeer reisbaer zijn; wel verstaende van den Zeekant, door de Provintie Cunam, naer de Sineesche Hooftstad Sining toe, welke gemeenlijk in drie dagen gaens verdeelt werd; maer zoo de vreemdeling genegen was van hier door de Provintie Bauw, in Junam, ofte door Ay en Lockjouw, in de Provintie Quancy over te treden, zonder dat hy verlof van deze Kroone had, mogt hy zich wel verzeekeren, dat hy zoude aengerand en weêrhouden worgden.

 

Was geteekent

 

In Toncquin, 1663.

 

H.K.B.

 

Dat de Tartaren van Niuche, nu heerschers in Sina, niet zoo zeer onkundig zijn in al 't geene, omtrent hunne Landstreke, en die der gebuurvolken voormaels is gebeurt, of der zelver afgelegentheit, toestant en gedaente, kan bespeurt werden uit het volgende verhad, 't geen op mijn verzoek byeen gestelt is, by Johannes Melman, die al in den Jare 1656 zich in Sina, ten dienste der Nederlandsche Maetschappy, als Tolk opgehouden heeft, en namaels steeds als Koopman meermalen aldaer geweest, en der Taele zeer kundig was, voor zoo veel als hy zulks in Peking, en elders in Sina, uit den mond der eigene meest verstandigste Tartaren, en anderzins by verslag aen hem gedaen, heeft verstaen.

Wel Edele gestrenge Heer;

‘Op dat U E. byzonderlijk mogte onderricht zijn van den toestand dezer woeste Landen en Volkeren, voor zoo veel ik zulks uit de verstandigste der Tartaren heb konnen begrijpen, en zoo daer te lande, als elders verstaen; dien ik vooraf, een weinig te zeggen van hunne afkomst, uit wat hoek deze Volkeren zijn gesprooten, en hoe dezelve zich dus verdeeld in Horden, onder gekorene Hoofden in vaste plaetzen, van andere Volkeren afgescheiden, ter woon begeven, en verblijfplaetzen begrepen hebben.

‘Om daer van dan net te handelen; moetmen vooraf laten gaen, en zeggen, hoe deze Tartaren zich beroemen voort gekomen te zijn, uit het aeloude geslagte der beroemde Scyten; ook datze nooit dienstbaer zijn geweest, alhoewelze veel malen door verscheiden heirlegers, als van Alexander den Grooten, Darius, Cyrus en Xerxes zijn bestreden geweest, door welke overlasten en oorlogen, zy voornaemlijk bewogen zijn geworden, in verscheide Horden en magten, naer het Oosten zich te verdeelen; zulks datze by benamingen wierden onderscheiden, en hunne Horden genaemt+ zijn geweest, de eerste Jeckamogal, dat zijn de groote Mongalen; de tweede Sumongalen; zijnde de waterachtige Mongalen; de derde Merkat, en de vierde Metrit. Zy noemden hunne bezitplaetzen, Kozan, Kozaska, Buchar en Samarecant, ter tijd en wyle toe, datze by aenwas in menigte toe namen, en een Koningrijk over deze Horden oprechtten. Zy koozen tot hunnen Keizer of Cham, een ervaren en beroemt man, Zinchis genoemt; 't welk geschiede, volgens de tijdreekeninge, omtrent op 't Jaer 1187 na Christus geboorte.

‘Daerenboven bestonden de Scyten, ten tijde dezer verdeelinge, die achter de Berg Imaus zich onthielden, in zeven Horden, welke genoemt wierden, Tartar, Tangur, Cunat, Tateyr, Sonic, Mongli, en Tebeta, uit welke zeven Horden eenige afgewekene volkeren meer naer 't Oosten hun verblijf namen, in de plaetzen vooren gemeldt; en om dat dezen gekoren Keizer uit de Horde der Tartaren was voort gekomen, zoo hebben alle zijne onderdanen dien naem van Tartar* aengenomen, en tot noch toe behouden.

‘Deze Zinchis dan, heeft ten tijde zij ner bestiering verscheiden wetten gemaekt, en de diensten der booze Geesten afgeschaft; zijnde de eerste die zijne onderdanen geboden gaf, om de wapenen te hanteeren, op datze bequaem zijn mogten, hun Rijk voor alle geweldenarye te bevryden; en wanneer daer in genoegzaem onderwezen waren; heeft hy in zijnen tijd zommige Scyten, die hem dikwils quamen berooven, als nijdig zijnde over hunne welbestelde heerschappye, beoorlogt, t'onder gebragt, en tot cijnsbaren gestelt.

‘Wanneer dezen Cham oud en afgeleeft was, heeft hy by zijn overlijden twaelf Zoonen nagelaten, die hy vooral de eendragt aenbeval, onder een voorbeeld, nemende twaelf pijlen, die hy, t'zamen gebonden zijnde, hun gebood te breeken, 't welk onmogelijk was, dies de Vader hun voorhield, dat het Rijk zoo onmogelijk zoude kunnen gescheurt werden, zoo zy eendrachtig bleven, maer door tweedracht scheidende, zouden zy als eenen pijl ligtelijk kunnen overheert, en gebroken worden: by welke gelijkenis zy geleert wierden, dat de menschelijke zaeken door eendracht vermeerdert, maer door tweedracht gescheiden kunnen werden. Hoccota, zijn oudste Zoon, volgde den Vader in 't Rijk: deze zond ten eersten een leger uit, om de landen Oostelijk gelegen te ontdekken, en te zien, of zy hunne grenspalen niet wyder konden uitzetten; dit heir wiste by zijne wederkeering wonderen te vertellen; en datze daer omtrent een nieuwe waereld van menschen gevonden hadden, die by de Inwoonders Cathayers genaemt zijn, 't welk Sina is; en aengezien, van tijd tot tijd, de volkeren, onder deze Horden merkelijk vermeerderden, zoo heeft deze Keizer zijnen Zoon Gino Chan, met een groote magt, naer Cathay gezonden, om met de zijne aldaer te bestaen: deze Gino Chan stierf aldaer in zijne jonkheit; dien zijn naeste bloedvriend Mongo Chan, in 't gezag gevolgt is: deze Mongo Chan, met de zijnen gekomen zijnde aen 't uitterste van de Zee, vond aldaer veel Inwoonders op een Eiland, die hy meende te bestrijden, en tot zijn overtogt een vaertuig bekomen hebbende, quam hy daer mede dicht aen 't Eiland; maer de Inwoonders quamen des nachts onder water tot aen 't Schip, kregen een opening daer in, zulks dat Mongo met de zijne onvoorziens weg zonk, en in de Zee versmoorde: welk ongeval, Choccata, of Hoccota Chan, zijnen tweeden Zoon Cubula zond, die den volkeren als hooft voargestelt wierd; uit welk geslagt de Tartaren, die het Noord-oostelijke deel tot aen de groote Zee, achter het hangend Eiland Corea, bezeten hebben, zijn voortgekomen, die zoo volkrijk zijn geworden, datze in den Jare 1290 in twaelf Horden of Koningrijken zijn verdeelt.

*‘Welke 12 Koningrijken of Heerschappyen noch heden ten dage onder hen bekent in wezen, en op te tellen zouden zijn. De gewesten aen den oever van de Zee, tusschen Japon en 't Oostelijk Tartarye, gelegen, is het Koningrijk Jupy, 't welk onder de Tartaren staet. Ten Zuiden grenst dit Rijk aen 't hangende Eiland Corea, en word door den grooten muur van 't Landschap Leatong afgescheiden; naer 't Westen leit ten grenspael de groote Rivier Linhoang, die tusschen dit Rijk Jupy en Niuche vloeit. De oudheit der volken van dit Rijk is by de Sineezen bekent, met den naem van Kin, 't welk

goud is, en worden in de Sineesche Jaerboeken, Heeren van de goude bergen genoemt, om dat 'er veel goudrijke mijnen in gevonden werden.

‘Onder alle de Tartaren die 't Rijk Sina door oorlogen gequelt hebben, zijn deze geenzins de minste geweest, vermids de Sineezen zoo van hen, als van de volken uit het Koningrijk Niuche, die altijd tegens de Catheijers geoorlogt hebben, groote nederlagen zijn toegebragt; zoo datze zich genootzaekt vonden, uit de Noordelijkste gewesten, naer die van 't Zuiden te vertrekken, en zouden deze twee gevoegde Koningrijken te dien tijd het geheele Rijk van Sina afgeloopen hebben, indien de Westerlijke Tartaren uit het Rijk Samaracande, deeze zegenpralende wapenen hunner bondgenooten, niet met nijdige oogen hadden aengezien; die mede een veer van den buit wilden hebben, en quamen met een grooter magt in Sina vallen, zulks deze Oosterlijke Tartaren van Niuche en Jupy, met hunnen roof Sina verlieten, en zich wederom naer hun Land begaven. Inmiddels bleven de Samaracanders in Sina met de Zuiderlijke Sineezen zwaere oorlogen voeren, hebbende tot hunnen Veldheer de befaemde Tamerlaen, by de Tataren Temur en Lengus genaemt, om dat hy kreupel was; deze was, zoo gezegt werd, de Zoon van den vierden Keizer tot Samarcand, Batho geheten; die naderhand den Turkschen Keizer Bajazet overwonnen, en, in een kouw besloten, met zich omgevoert heeft.

‘Ook verhaelen de Tartars, datze in 't Oosterlijke Tartarische deel, wel honderd en vyfentwintig Horden of beweeglijke en verplaetzelijke steden hebben, zwervende met hun Vee en Huisgezin, van de eene plaets tot den anderen, om t'elkens, naer gelegentheit des tijds, van weide te veranderen, en de beste te zoeken.

‘Vermids zy onder een ongenadig Climaet woonen, moeten zy zich des winners in dichte Tenten, voor de bittere koude bergen; maer des zomers begeven zy zich over de hooge gebergten Noordwaerts gelegen, daerze voor hun Vee goede weide vinden, en een aengename getemperde lucht genieten. Deze Landaerd weet ons te verhalen, datze boven op deze Bergen, verre over Zee naer 't Oosten, verscheide Landen beoogen kunnen, 't welk waerschijnlijk Japan, Eso, of 't Land van America zijn moet; daer ze voorgeeven niet verre van af gescheiden te zijn; tusschen beiden is de groote Zee, die deze Landen van de hunne afscheidt. Ik heb verscheide malen gezogt, bericht te mogen erlangen, of in die Zeén geen Jonken of vaertuigen gevonden worden, die langs den Tartarischen wal Noordwaerts stevenen; waerop zy my antwoorden, jae; dat de volken van Corea dikwils in zomerze dagen vaeren, om hunne drooge visschen en andere eetwaren tegens Goud of Pelteryen te verruilen; hun voorts vragende, ofze op den Noordhoek van hun land, wanneer de bogt naer 't Westen keert, niet veel Ys in Zee hebben vernomen, en of deze Zee des winters niet toevriest, zulks dat geen Jonken of Schepen daer door kunnen varen? Zy antwoorden, dat het Ys niet verre van 't Land gezien word, ook niet anders, dan daer versche rivieren, in zee loopen; op welke plaetzen veel Ys te vinden is; maer de Zee is nooit geheel bevrozen, zoo dat die altijd te bevaren is, voornamentlijk in den heeten tijd; ook heeftmen weinig klippen of andere ongelegentheden, in deze Zee, die de vaert mogten verhinderen, of bezwaerlijk maken, zijnde de menigte van 't Ys alleen om en by het Land te vinden; de Tartaren gaen des zomers, met prauwen in Zee visschen. Voorts hun afvragende, ofze van de toppen der bergen Noordwaerts de Zee open zien, dan ofze met Ys is bedekt? Daer op antwoordden zy, datze over land gegaen zijn tot aen de ander zijde der Zee, daerze altijd des zomers lange dagen en zon hebben, alwaerze kleine menschen gevonden hebben, die zeer wild zijn, woonende onder de koudste luchtstreek, dieze Provarka noemen, waer van ze verscheiden met zich naer haer Land hebben gebragt, en noch in Sina verscheiden onder de huisgezinnen der Oosterlijke. Tartaren gevonden werden, alwaer ikze menigmael heb gezien;+ zijnde dezelve kort en wanstallig van lichaem, plomp en grof van vernuft; hebbende geen kennis van God; leeven van het wild gedierte, datze op de jagt vangen, dan op koolen braden, en zoo eeten; in den winter zich generende met visch, by de zomer in de zonne gedroogt, zonder eenige toespijze te nuttigen, schijnende wel wreed en barbarisch, zijnde nochtans hunnen Heeren oprecht en trouw. Zy achten de Tartaren barbarischer danze zelfs zijn, en willen liever by hunne volkeren woonen als by de Tartaren. Alle deze eigenschappen, diemen aen deze natie bespeurt, zoude iemant doen

gelooven dat het Samojeden zijn, of volken in de nabuurschap aldaer.

‘Deze Heerschappye mogende met recht vergeleken worden by een Schip dat in Zee drijft, welk geen spoor nalaet, daer het door trekt; want zoo doen ook deze beweegbare Prinsdommen of Koningrijken, die naer de gelegentheit des tijds wenden, en zeilen naer de plaetzen daerze begeeren te wezen, hebbende ook geen zeekere merkteken van eenige Staetkunde, maer leven naer verscheiden omstandigheden der zaeken en tijden, en naer de belangen daer in verandering brengen.

‘Het Koningrijk Niuche is dan gesticht en eerst bezeten by Ginochan, zoon van den Keizer Hoccata, daer van hier vooren vermeldt staet, die in zijn jonkheit overleden zijnde, wierd het gedachte Rijk by vervolg door zijn neef Mongochan, die by 't eiland Corea, door behendigheit der Eilanders, met zijn Schip gezonken en verdronken is bestiert; naderhand is in dat Rijk opgevolgt eenen Cubilay of Cubula, daer van hier vooren is gesproken.

‘Deze volken, na verloop van tijd, in magt en menigte aengegroeit zijnde, besloten in dit geslagte drie Gemeenebesten op te rechten, en een deel van hunne ingezetenen naer 't Rijk Jupy, en de overige naer 't Noord-westen, en naer Niulhan te zenden; eindelijk verdeelden zy hun eigen Rijk in zeven Landvoogdyen, of Horden, doch deze tot tweedragt vervallende, begosten hevig tegens malkander te oorlogen, 't welk duurde tot den Jaere 1600: als wanneer zy zich met malkanderen bevredigden, en tegens de Sineezen de wapenen keerden, doch voor af overdenkende alle de misslagen by hun voortijds in Sina begaen, zochten zy dezelve te verbeteren, en op middelen te denken om het leed, hun eertijds door de Sineezen aengedaen, te wreeken; de redenen zijn al te wytlopig om hier by te voegen.

‘De grenspalen van Niuche, zijn ten Oosten Jupy, ten Noorden en Noord-westen het Tartarische Koningrijk Niulhan, ten Zuiden heeft het de groote Muur, alwaer de Noordelijkste doortogt in den muur is, zulks het deze volkeren, door de nabyheit, gelegenheit gaf op middelen te denken, om Sina door dezen doorgang te overmeesteren, gelijk ook geschied is.

‘Het Koningrijk Niulhan, is gelegen buiten de muur Noord-westelijk van Niuche, hebbende ten Westen de woestijnen Samo en Belgian, en het Koningrijk Turphan, ten Zuiden de muur die hen van Sina scheid. In dit Rijk is, of was wel eer de groote vermaerde Horde of beweeglijke stad Campitton: en wierd dit Land eertijds genaemt, het zwarte Cathaia: de woestijnen alheir vallen zeer zandig, en de landen zijn vol vreesselijke wilde gedierten, en daerom gebruiken zy hooge aerde wallen rondom hunne beweeglijke Horden. Zy zwerven met hun vee en huisgezin van de eene plaets tot de andere: de kleeren die deze Tartaren, om de Noord-oost gelegen, dragen, zijn voor den gemeenen man van vellen gemaekt, alzoo daer geen Zyde of Katoen valt, ten ware zy van de Sineezen die koopen of ruilen; zy hebben verscheide Pelteryen, als huiden van Wolven, Vossen, Bevers, Otters, Zabels en diergelijke beeste vellen meer. Zy dragen mede lange rokken, die hen tot op de hielen hangen, met enge mouwen. Wanneer men uit Sina door de Noorder poort de groote muur uitgaet, trektmen door Niuche, Niulhan en door de zandige woestijn Samo, Westwaert aen, tot aen de woestijne Lop, verre boven het Rijk van Samaracamda. Capacora is een Landschap dat wel eer onder de Oosterlijke Scythen gehoorde, waer van ik weinig bericht heb erlangt. Uit den Gezant van Muscou, die in 't Jaer 1656, nevens ons in Pecking was, en de reis met Sleeden en Rendieren over de vorst en sneeuw volbragt hadde, verstonden wy datze wel verscheiden. Horden der Tartaren waren voorby getrokken, zonder echter eenigzins te kunnen zeggen, wat volkeren het geweest zijn; overmids hun Wegwyzer en voorrijder hen van die, volkeren niets had vertelt, en zy hunne neus in dat guure Climaet binnen de sleede gehouden hadden. Wy hebben hun de Landbeschryvers kaert, by Burcherus te vinden, vertoont, ook aengewezen de reisstreek, die voortijds uit Muscou tot in Sina was gevolgt; daer op hy antwoordde, dat deze kaert meer uit gissinge als bevindinge was gemaekt, overmids in de bovenlanden van dit groot Tartarye, zoo veel Horden en menschen niet gevonden wierden als opgegeven wierd, maer wel woeste en dorre Bergen, Valeijen en Heuvels, ontbloot van geboomte of eenige gewassen, doch overvloedig van wilde Stieren, Kalveren, Beeren en ander wild gedierte, en dat de voonaemste Horden van de Tartaren Zuidelijker te vinden waren, alwaer zy een aengenamer lucht en gras

voor de beesten hebben als naer 't Noorden: zijnde dit woeste Land niet zeer rivier rijk, alhoewel om de Noord-oost in 't Rijk Niuche en Jupy verscheide hooft rivieren gevonden werden, die verre uit het gebergte haren oorsprong nemen, en zich in den Oceaen buiten Corea, als mede in deszelfs Inham ontlasten, en veel water toebrengen, waer onder de rivier Yaloo in 't Rijk Jupy, Kilango en Linkoang in Niuche geenzins behoeven te wijken voor de grootste die in Sina gezien worden. Van de Tartarische Rijken om de West, is my in de stad Pecking een Reisaentekeninge ter hand gekomen die Vader Adam Schall, van den Oom des voorigen Keizers Cunchi, was mede gedeeldt, wanneer hy in 't Jaer 1649 door den Keizer als Gezant gezonden wierd, om de Dochter van den Koning in West-Tartarye tot Tarju of Tannu ten huwelijk te verzoeken, voor zijnen Neef den, Keizer van Sina, die dan op 't spoedigste zijnen weg genomen had, door Taytung, zijnde de Hooftstad in 't Landschap Sarsi; deze Stad is de sleutel, en bevryd+ het Rijk van Sina voor de invallen van de Westerlijke Tartaren, en heeft veele sterkten onder zich; in deze: Stad vindmen uitnemende schoone vrouwen, daer van die beroemt is voor alle steden in Sina.

‘Behalvens deze Westerlijke Tartaren, vindmen noch Zuiderlijker, volgens verslag in de bovengemelde Reisaentekening gedaen; ook eenen doortocht by de, stad Singansu, die door den muur den weg, baent naer de Landschappen van Lassa, eertijds Barantola genoemt, Tibet Cascar, Turchestan en de Usbeekze Tartaren, die den Cham van Tangut nooit onderworpen zijn geweest, maer hunne landvoogdyen onafhangelijk bestieren; als mede het Koningrijk Maranga, dat mede als op zich zelf staende van zijne Landvoogden werd bestiert, die wel hevige oorlogen tegens de Noordlijker Tartaren, hebben gevoert, maer noch nooit kunnen t'ondergebragt werden. In de Landen van Tangut, Lassa, Necbal, Tibet en Maranga, vindmen noch veele Joden, die zich mede rondom den berg Kaukasus onthouden, en in Persia, Mogol, en langs de Ganges hunnen Koophandel drijven; in 't Rijk van Lassa vindmen den hoogsten berg Langur genaemt; hier trekken uit het Mogolse Rijk veele Karavanen, over, die naer Cascar reizen, zijnde dit Cascar aen de boven landen van Hindostan gelegen.

‘De Tartaren die om de Noord Manchu, en om de West, Mongal genaemt werden, zijn mede aenvangkelijk uit de Scythen voortgekomen. Deze landen zijn vol gebergten en woestijnen, die vol zant en onvruchtbaer leggen, uitgezondert op die plaetzen, daer eenig vers water voorby loopt, daer het eenigzins vruchtbaer schijnt, en bewoont is. Men vind in 't Noordelijk Tartaryen weinig steden of dorpen, ook weinig hout dat tot de bouwkunst of brand mag gebruikt werden; des de Inwoonders met mest en paerde drek hun vuur maken, en hunne spijze bereiden; het leit meest onder een guure lucht, des zomers verdraegtmen een ongemeene hitte, en des winters een onlijdelijke koude, die door groote vorst en sneeuw, de welke zeer diep valt, werd aengezet; daerenboven zijn daer zeer sterke winden, die alles omver werpen en groote schade doen. Des winters regent het nooit, maer des zomers dikwils. Het land vloeit over van wilde en tamme dieren, voornamentlijk hebben zy veel Kameelen en wilde Stieren, doch 't meeste zijn Paerden, die zy zoo overvloedig hebben, datze zich inbeelden, als of niemant in de geheele waereld hen daer in zoude overtreffen. Zy zijn van een middelmatige lengte, breed van borst en schouderen, ook zoo van aengezichte en hoofden, dikie neuzen; met een woord, zwart en leelijk, doch sterk en stout moedig; zy kunnen wel ongemakken van honger en dorst, hitte en koude verdraagen, van der jeugd af oeffenen en gewennen zy zich met schieten en ryden. Al hunnen huisraet en goederen nemen zy met zich, van de eene plaetze tot de andere. Zy hebben geen huizen, maer hutten, waer in zy met haer vyf of zessen woonen. Des zomers verhuizen zy naer 't gebergte, maer des winters keeren zy weder tot hunne oude stantplaets. Zy hebben geen koorn, maer openen de paerden een ader, en tappen het bloed daer uit, datze drinken, en met hirze bakken om te eeten; het paerdevleesch, en het vleesch van andere beesten eeten zy rauw, en de paerden die nieuwlinks gestorven zijn, houden zy voor een lekkernye, al waren, zy ook ziek, het ongezonde vleesch daer uitsnijdende, leggen zy 't gezonde tusschen 't paerd en den zadel tot dat het warm is geworden. Zy kunnen onder hen geen dieven verdragen, maer watze van anderen kunnen rooven, dat achten zy als een geoorlofde zaek. Zy hebben onder zich weinig ambachtslieden, ook geen geld,

maer zy verhandelen waren tegens waren.

‘Zy zijn door den bank grove menschen, groot van oogen en lang van winkbrauwen; scheeren 't hooft ten halven, en 't overige laten zy wassen, daer uit zy twee neêrhangende vlechten maken; ook zijn deze volken zeer gezwind en goede ruiters, maer quade voetgangers, want niemant gaet schier by hen te voet; de vrouwen gebruiken gelubde paerden, of ruinen, die nooit beslagen worden: de toomen en het tuig vercieren zy met zilver, goud, en gesteenten, en hangen dezelve veel bellen om den hals: als zy spreeken, komt zulks als uit een diep hol voort, en wanneer zy zingen, huilen ze gelijk de wolven. De mannen oefenen zich daeglijks met den pijl te schieten, en zijn ook welbedreven op de Jagt. Zy gelooven alle aen eenen God, maer eeren hem niet met gelijke gebaerden. Zy maeken beelden van Zyde en Lywaten die ze vastmaken in hunne hutten, ook eeren en aenbidden, op dat hen vee daer door mogte bewaert werden, zy offeren ook aen deze beelden, de eerste melk van hun vee, en eer dat zy, eeten, geeven zy hun vooraf een gedeelte, van de spyze. Hunnen Koning noemen zy Cham, die ze als aenbidden, en houden hem voor den eerwaerdigsten op aerden. Zy verachten alle andere volken, en achten haer veel beter, als de zelve. Veele noch onder hen, oeffenen zich in de duivels kunsten, en toverye, en door dit middel zoeken zy raed voor hunne gebreken; om datze niet twyffelen, of God, spreekt met hen, en maekt hun zijnen raed bekent. De gierigheit heeft, hen zoodanig bezeten, dat zy alles, wat zy maer zien, hebben willen, en wanneer men 't hun weigert, 't zelve met, gewelt wegneemen, zeggende dat gebod, te hebben van hunnen Cham, dat een Tartaer, of zijn knecht, op den weg, paerden en menschen mag aenvallen en rooven, die met geleibrieven van, den Vorst niet voorzien zijn, dienze mogen neemen, en hun leven in hunnen, dienst gebruiken. Zy geeven aen de behoeftigen niets, maer zoo zy hen overvallen onder het avondmael, worden zy wel onthaelt. Zy eeten zeer beestachtig, dekken geen tafel, noch hebben geen handdoeken of servetten, wasschende noch handen, noch lichamen of kleederen. Zy eeten geen brood, noch kruiden of aerdgewassen, maer beeste vleesch, honden, katten, paerden en rotten: zy drinken koemelk, en in den oorlog paerdenbloed; geen wyn vindmen by hen, maer alsze sterken drank uit andere landen brengen, dan brassen zy, en drinken zich dronken. Zeer sober weeten zy zich te behelpen, alsze s'morgens maer een dronk of twee melk hebben, konnen zy daer mede den ganschen dag gaen zonder te eeten of te drinken.

‘Hunne kleederen zijn wonderlijk gemaekt, zijnde de rok aen de linkerzijde open, en werd met 4 of 5 knoopen toegedaen, die maer tot onder de kniën reiken; des zomers draegen zy de pelteryen het ruige buiten, en des winters binnen gekeert. De mannen draegen mutsjes op 't hooft, daer op root geverft paerdehaair hangt, deze mutsjes maeken zy met een bandje onder de kin vast.

‘In hunne oorlogen dragen zy houwers van eenen arm lang. Zy rijden meest alle te paerde, zijnde zeer ervaren en wis in 't schieten met den booge en pijlen. Hunne Vorsten komen nooit by het treffen, maer van verre zien zy het aen, stellende op alles order, roepende den strijders toe, datze dapper vechten. Zy neemen vrouwen en kinderen mede ten oorlog, op de vyand door de menigte paerden mogte verschrikken, jagende op hunne vyanden met een groote getal te gelijk aen; en als het op een vluchten aenkomt, dan loopen zy al te zamen; maer zoo de vyand hen vervolgt, doen zy groote afbreuk met achter uit teschieten, doch ziende dat de vervolgers minder zijn dan zy zelfs, keeren zy den vervolgeren het hooft toe, en brengen 'er veele om 't leven. Wanaeer zy een ander land beoorlogen, verdeelen zy hun leger in veele benden, vallen de vyanden van allen kanten aen, op datze, weinig tegenstant vindende, niemant eenen open weg om te vluchten geeven mogten: by overwinninge verschoonen zy veeltijds noch mannen noch vrouwen.

 

Was geteekent,

 

Joh. Melman.

 

Batavia den vierden Dec. 1692.

 

Ontrent honderd en zeventig Jaer voor Christus geboorte, onder de Sineesche Koning Vu-Ti, zijn de Sineezen over den groote Muur getreden, en hebben de Tarters viermael uit het veld geslagen, in de woestijne Lop.

Deze Koning benoemde zeker Tarters Konings Zoon, die by hem ten Hove quam, met den naem van Kin, welken naem de Orientaelsche Tarters, die nu Sina beheerschen, noch heden zijn behoudende. De Westersche Tarters beschonken hem te dier tijd met een beeld van louter goud.

De groote Muur; die Sina van Tartarye scheid, wierd gebouwt 237 Jaer voor Christus geboorte, tegens den inval der Tartaren; want Sina van die volkeren lang te vooren, naer het schijnt, zeer geplaegt is geweest; gelijk onder den Koning Novain, op het 937 Jaer voor Christus geboorte, daer van voorbeelden by de Sineesche Schrijveren zijn te vinden.

In het Jaer na Christus geboorte 964 hadden deze Tartaren de Hooftstad in het Landschap Peking belegert, doch zy wierden afgeslagen; de Sineesche Koning Chincum wilde den vyand niet vervolgen, maer sloot liever een verdrag met hem, waer by hy beloofde, dat hy Jaerlijks eenig Gelt en Zyde, tot een geschenk, hem zoude toezenden; doch de Tarters onder hunnen Koning Hiencum, in de Provintie Leaotum, eischte van zijnen navolger, den Sineeschen Koning Gincum, tien Steden, in de Provintie Peking, die de Sineesche stichter der achthiende Familie verovert hadde; maer men verdroeg zich, onder belofte, van eene Jaerlijkscher betalinge ter waerde van tien honderd duizend gulden, in Geld of Zilver, en drie honderd duizend pakken Zyde, met den naem van Nai, 't geen Jaerlijks tribuit betekent.

Omtrent hef Jaer 1084 na Christus geboorte wanneer in Sina de Koning Hoeicum heerschte, trad de Sinees in verbintenis met den Ooster-Tarter van Niuche tegen de Barbaren van Leao, of Leaotum, die hy eenige reizen door oorlogen t'onderbragt, en het Koningrijk Leao vervolgens verdelgde, 't geen 209 Jaren, onder negen Vorsten bestendig was geweest.

De overgeblevene uit Leao vlooden naer 't Westen, alwaer zy een nieuw Rijkje stigtten, dat na honderd Jaer, door de Wester Tarters is uitgeroeit.

Omtrent dezen tijd trachte de Orientaelsche Tarters het Sineesche Rijk weder onder haer geweld te krijgen; benoemende nu zelver hun gewest met den naem van Kin, men overwon Peking, Xensi; enz. De Sineesche Keizer wierd van den Tarter als een gast genoodigt, om tot hem te komen, ter handeling over de Grenzen, 't geen te vergeefs geschiedde, en, voor de tweede mael derwaerts gaende, wierd hy vast gehouden, en stierf buiten den muur, in de woestijne Xamo.

In den Jare 1144 onder den Sineeschen Koning Kaocum, wierd, na een oorlog met de Tarters, de vrede getroffen, met de onderschryving Chin, dat is onderdanig, en Kum, dat is schatting gevende gezegt.

In 't Jaer 1204 braken de Ooster Tarters Kin den vrede met Sina weder, als wanneer de Wester Tarters, die zich derthien honderd Jaer lang in rust tegen Sina hadden gehouden, hunnen zetel in Sina begosten te vestigen, en de familie Yven oprichteden: de Sineezen noodigden de Wester Tarters tegen de Oosterlingen hun ter hulpe, die zy verdreven, maer te gelijk het Rijk bemagtigden, en in den vyfden Koning vreedzaemlijk bezaten.

In den Jare 1444 toog de Sineeschen Keizer Imcum, met een leger van vyfmael honderd duizend man, over den grooten Muur, tegen de Tartaren ten oorlog; doch wierd geslagen en zelf gevangen. Gelijk zy kort daer op, onder de Koningen Hiencum, Vucum en Xicum, weder met talrijke Horden in Sina vielen, en grooten buit te rug bragten, hoewel zy onder den laetsten wierden geslagen, en zestig duizend man lieten zitten

In 't Jaer 1583 vielen de Tarters over 't ys weder in Sina.

Op't Jaer 1600 braken de Orientaelsche Tarters met zeven Horden Sina in, en vestigden zich aen de grenzen, maer veel ongelijk van de Sineesche Oversten lijdende, en hunnen Koning gevangen en gedood werdende, is daer over zoodanig eene wraek genomen, dat de Tartar nu noch over geheel Sina den Scepter zwaeit met grooten lof.

De Jupi of Jupitace Tartersche Volkeren, Noordelijk boven de Sinesche Muur woonende, gaen met vellen van visschen gekleedt, en zijn geheel barbarisch, zonder Godsdienst.

Xiaochan of Tienmin, was voorvader van den tegenwoordigen Sineeschen Tartarischen Keizer; deze had een Zoon Taxe of Tiencum genaemt: Nolhache of Cumte, was weder den zoon van Taxe, en een man van scherpzinnig verstand en dapperheit, en deze was het die in 't landschap Leaotum viel; men wil dat oulinks het gewest, daer deze stam heerschte in Niuche, niet over dertig geslagten sterk was. Deze in den beginne zijner overwinningen stervende, liet tien Zoonen na, wiens vierde zoon Mansueu was genaemt, dien hy tot navolger zijns gebieds, en rijks verklaerde, veranderende den naem van Kiencheu in Moucheu of Mansueu, of Xunchi: wier van noch heden de

Tarters die Sina bezitten, hunne namen voeren, en het volk van Moucheu genoemt werden; deze boven gemelde Prins overleden zijnde, liet zijnen jongen Zoon de bezitting na, die geheten was Jamxechinvan en, op de aenneming van 't Sineesche Rijk, Camhi ofte Cunchi; hebben de toen zijn Oom tot Voogt, by wien Sina is t'onder gebragt.

Vin de Hooftstad in 't Oosten van 't rijk Niuche gelegen, genaemt Schina, is een gebaende weg, tot binnen de Sineesche muur. Men vind aldaer meer buurten en gehugten als steden. De eilanden die beoosten dit Land in zee leggen, werden gezegt zeer vruchtbaer te zijn, en dat daer zeer geschikte volken woonen. Doch het Land by de mond van de Rivier Amur bezuiden, werd Zoutland genaemt, naer allen schijn, om dat daer de velden wat onvruchtbaer zijn.

De Talters van Niuche, als zy iemant hunner vrienden ter aerde bestellen, richten een steen by 't graf op, daer in geschreven werd de ouderdom der verstorvenen, en het ampt, dat d'overledene heeft gehad; en dit geschied op den eigen dag als de mensch gestorven is, zy verbranden zomtijds ook eerst de lijken, en begraeven dan de asch, met de beenderen. De magen staen luidskeels te schreyen, terwyl 't vuur 't lijk verteert. Is het eenig groot Heer die gestorven is, zoo werden veele dingen in 't vuur geworpen, die hem eigen waren, en daer hy vermaek mede schepte, en werden de beschryingen aen de graven mede zomtijds herhaelt, na dat de verstorvene bemint is geweest.

Zy draegen zeer aerdige kookers op zy aen eenen riem, die gemaekt is van visch vel; daer zy in hebben steeken yvoore mesjes, tande wisschers, een vuursteentje, oorlepeltje, nagel raspe, en mesje, zeer fijn en konstig gemaekt, gelijk al zulken tuig onder my werd bewaert.

Van den oorspronk des tegenwoordigen Sineeschen Tarterschen stam spreekt Vader Adam Jesuit aldus. De oudste Oom des tegenwoordig heerschenden Keizer, heeft aen my meermalen verhaelt, hoe omtrent voor thien teelingen, drie Nymphen, of Godinnen, genaemt Angela, Chaugula en Facula uit den Hemel nedergedaelt waren, om zich te baden, in zeker Tartarische vliet; dat Faecula gezien had onder hare klederen, die zy op der aerde neder had gelegt, zeker kruid Alkakengi genaemt, daer een roode vrucht aen was, die zy zeer gretig hadde opgegeten, Waer van zy bezwangert was geworden: en dat hare twee metgezellinnen weder hemelwaerts getogen waren; dat zy alleen op de aerde was gebleven, tot dat ze een Zoon had gebaert, die zy opqueekte, doch eindelijk liet in een der Eilanden van de Rivier, zeggende tegens hem, dat zy naer den Hemel vertrok, en dat 'er wel haest een herder zoude komen, die zorg voor zijn opvoeding zoude hebben, 't geen vervolgens geschiedde, zoo als zy zulks hadde voorzegt. Van dit kind quam een byzofder rustig en sterk man, wiens zoonen en na-zoonen het Land beheerscht hadden, maer dat onder de vyfde reeling, het volk de wapenen tegen dit geslacht had opgevat, en het t'eenemael verdelgt, behoudens een persoon die het ontvluchtte. Deze van naby gevolgt zijnde, en onmagtig verder te loopen, ging op de aerde zitten, wanhopende zijn leven te konnen behouden; maer een Exter zette zich neder op zijn hooft, dies de vyand daer door misleid wierd, geloovende dat hy een stam boom een boom was; uit wien dan den Sinees-Tarterschen Keizer gesproten zoude zijn; en dus is de afkomst van den zoo zeer magtigen stam duister; 't zy hoe 't zy, deze Nazaet leefde noch in 't begin van de voorby gaende eeuw, en heeft zich genoeg beként gemaekt door den fellen oorlog, die hy den Sineezen aendede, om de dood van zijnen Vader te wreeken, die de Sineesche Mandarijns hem hadden aengedaen.

Vader Adam zegt dan verder, dat hy was Heer der Valeije* Moncheu, Mansueu of Moucheu, waer van Vader Martini geloofde dat het een groote Stad was. Keizer Vanlie gaf hem het bevelover die Valeije, en het omheen leggende Land, onder voor waerde, dat hy 't zelve zoude beschermen tegen den inval eeniger Oostersche Tartaren, toen verdeelt in zeven kleine Prinsdommen; hy was genaemt Tienmim, en stierf in 't Jaer 1628. Zijn Zoon Tiencum of Taxe, wyzer en voorzichtiger dan hy, volhardde in den oorlog tot aen zijnen sterfdag. In 't Jaer 1634 voltrok Cumte, Zoon van Tiencum, eeniger mate d'overwinning van Sina; doch hy quam sterven, bevoorens het bezit daer van te genieten. In 't Jaer 1644 wierd zijn Zoon Xunchi, oud zes jaer, tot Peking voor Keizer erkent, en stierf in 't Jaer 1662, latende tot navolger zijnen Zoon Camhi, die noch heden de Heerschappye voerd.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums