Noord en Oost Tartarye
(1705)–Nicolaas Witsen–
Auteursrechtvrij
[pagina 1]
| |
Noord en Oost Tartarye;
| |
Niuche.Behelzende verscheide byzondere gewesten, in 't Noorder en Ooster Asiatische en Europische Tartarye gelegen:
| |
[pagina 2]
| |
ve wijze noemden de Sinezen hun Koninkrijk of land van Sina, met eenen dagelyksen naem, (behalven den naem, dien t'elkens d'eerste Koning van eenen nieuwen Koninklijken Sineeschen stam aen het zelve gaf) nu Ciumquo, en dan Ciumhoa: welk eerste midden rijk, en laeste midden tuin beduidt. De Tartaren geven aen buitenlandsche volken, die zy niet agten, den naem van Warwaroe, of Vervari: en zeggen, dat dezelve maer uit een eenig oog, en zy uit twee zien. De Tartaren worden by de onzen in Oostindien, en byzonderlijk in Siam, (misschien naar den voorgang der Siammers, Kochinchinezen, en andere gebuurvolken van dien oort,) in Witte en Zwarte Tartaren onderscheiden; als blijkt uit zeker dag-register, in Siam, by een dienaer der Nederlandsche Oostindische Maetschappye gehouden; daar in hy, onder hetGa naar margenoot+ gedenken van den inval der Tartaren in Sina, aldus schrijft. De Witte Tartaren, vereenigt met de Zwarte Tartaren, waren in 't land van Sina gevallen. Het landschap Niuche draegt ook de naem van Bogdaiskaja, of Bogdoitzoff. En is dit Bogdaiskaja en Niuche een eenig landschap: of twee landschappen onder eenen heer behoorende: nu van het een, en dan van het ander gebiedt zijnen naem of titel voert. Een gedeelte des landschaps van Niuche word ook anders Nuki genoemt. De volkem van Niuche, Boghdaiskaia, of Bogdoitsen en Bogdatsen worden by de Sinezen ook Ooster Tartars en Mugali Nuki geheten, zy daer en tegen noemen schers gewijs de Sinezen Nicon: 't geen zoo veel als ondeugend, gek, plomp of bot gezegt is. De Sinezen verdeelen de Tartars in Patatas, dat zijn Noort-Tarters, en in Saytatas, dat zijn West-Tartars: want pa of pe is Noord, Say West, en tata zoo veel als Tartars by de Sinezen gezeit, by mangel van de letter R. Dit Tartarye paelt benoorden en benoortoosten aen een ander Tartarisch landschap, geheten Niulhan, beoosten aen het landschap Yello of Jezzo, dat zommigen onder Tartaryen begrypen, en bezuiden zoude het Korea raeken, waer aen de rivier Linohang oostelijk geloost wert te stooten, en paelt ook aen het landschap Leaotung. Het landschap Niuche strekt, volgens berigt en gevoelen der Sineesche Tartars, aen eenig oort tot zeven of acht graden, (vyftien graden op eene gemeene Duitsche mijle gerekent,) Noort en Noord-Oostwaerts boven de groote Sineesche muur: daer benoorden zou het wilt en woest, en hun onbekent zijn. Doch boven de stad Peking en de muur, uit de provintie Leaotung te rekenen, strekt, volgens de schriften eeniger andere Sineezen, elders het land van Niuche zich maer uit, tot zes duizent stadien. Peking, hooftstad van Sina, en anders Xuntien geheten, legt, volgens eenigen, op 40 graden 56 minuten; doch volgens anderen op 39 en eenige minuten. Het volk van Niuche of Ooster Tartarye, wert, naar zekeren berg, de grootste van Tartarye, by de Sineezen Kin geheten, gebynaemt; 't geen gout gezegt is. Ook werden die Tartaren by hen geheten, Heeren van de goude bergen, om dat' er gout in hun land gezegt wert te vallen, of anders het landschap zelve Tai-Kin, dat is, het Goude rijk gezegt. De naem van Kin zegtmen dat aen de Ooster Tarters van Niuche gegeven is, hondert en zeventien jaer voor Christus geboorte, door den Sineeschen Keiser Vuti. In zommige Sineesche landkaerten is het landschap van Niuche t'onrecht alleenlijk langs de zee geplaetst. De reviere Jaal spruit uit het Niuchise gebiedt, en wel bezonderlijk, beneffens de vliet Quentung, uit het vermaerde gebergte Gakpnekon, dat zeer groot en lang is, en zeer groote en staende wateren bevangt. Ook valt dieper te landewaerts, en aen d'andere zijde, de riviere Schilgal of Schingala uit dat gebergte, en vereenigt haer met de riviere d'Amur. Aen de zeekant Oostwaerts zijn aldaer goede havens: en groote eilanden leggen voor de vaste kust in zee. Aen het Sineesche, of Tartarische hof, zijn, op 't jaer 1657 gekomen, (wanneer de Hollandsche gezanten, Keizer en de Goyer, aldaer waren,) uit de noordelijke gewesten van Tartarye, by de kant van Korea en Jesso langs, drie duizent Tartarische huisgezinnen, die onder den Tartarischen Chan, nu Keizer van Sina, hunnen ouden Heer, in het vette en zachte Sineesche rijk woningen zogten, om verlost te werden van de koude en ongemakken, die zy in de noorder gewesten hadden uit te staen. Gelijk dan dezelve vervolgens in Canton en elders wierden verdeelt. Deze Tartaren leggen hoog Noorden aen de zeekust, boven of omtrent de riviere d'Amur, en by het oude zoo genoemt Anian. Zy waren gekleed met vellen van zeerobben en andere visschen. Jaerlijks komen uit de gewesten van by Jesso gezanten aen den Tartarischen Chan in Sina, tot erkentenisse van onderdanig- | |
[pagina 3]
| |
heit: als mede uit Korea: uit der Sudatsen land, en uit de Liquesche eilanden, die de Sineesche wijze van kleding gebruiken; doch zijn slegter en niet zoo zindelijk aengedaen. Onder de Sineesche Tartars, dat zijn die van Niuche, is een plegtelijkheit gewoon, waer by alle dienaers over maeltijt op zeker woort Fueet, dat de huisvader uitspreekt, op d'aerde vallen, ter eere van de gasten. Ter maeltijt wert onder deze Tartars den gasten melk, vermengt met verkens-smeer en boonemeel, geschonken. De linker hand is by hun de hoogste ter disch, en elders. Wanneer omtrent het jaer 1200 dezelve Tartars van Niuche, die nu Sina in hebben, het zelve voor d'eerste mael hadden overweldigt: maer door de Wester Tartaren daer weder uitgedreven wierden, toen, hebben zy buiten Nanking, zuider hooftstad van Sina, een zeer aenzienlijken tooren van porçelijn steen, ter geheugenisse van hunnen Chan, doen bouwen. Deze tooren is, wanneer deze Ooster Tartaren nu het rijk van Sina weder in kregen, daerom verschoont gebleven, daer andere gebouwen zijn verwoest. De Tartarische Koning van Niuche, en te gelijk van Sina, is tot die hoogheit opgestegen, dat hy qualijk gezanten gehoor wil verleenen, ten ware zy van het maegschap der gener zijn, waer van zy gezonden worden. In de Sineeze reisbeschryvinge der Hollandsche gezanten wert gezegt, dat de Tartarische vorst, die heden het gewest van Sina bezit, zoude zijn oorspronkelijk uit een der kleinste vorsten der Tarters; en dat zijn groot-of over-grootvader de eerste Koning van zijnen stam zoude wezen, verheven tot die waerdigheit, door de inwoonders van zijn land, welk slegts een gering landschap in Oost-Tartarye zoude zijn, Muncheu of Niucheu of Niuche geheten, daer men te vooren of van outs noit een opperhoofdig gebiedt zoude hebben gehad. Andere zeggen, dat Xunchi, de vader van dezen tegenwoordigen Keizer, genoemt Kamhy, onder wien geheel Sina zijn rijk ingelijft wiert, de vijfde van zijnen stam was. Zijn heil scheen zoo wonderlijk in de oogen der andere Vorsten van zijnen landaert, dat zy hem by den blixem vergeleken: ja het was, zeiden zy, een werk van Godt en den hemel. Deze Tartars die 't rijk van Sina hebben ingenomen, werden by Joris Andriesen, die onder dezelve voor slaef heeft gedient genaemt Niuchische of Niochterische Tartars, en gezegt te leggen naer het Noortoosten, ten aenzien van Sina. Van hen spreekt deeze schrijver wijders aldus. De Tartars, die aan de grenzen der Sinezen leggen, zijn tweederhande. Eenigen woonen naer 't oosten, en eenigen naer 't westen. De genen, die naer 't oosten legge, worden Niuchische, en zyn ook van zommigen, gelijk ik dikwils gehoort heb, Niochterische Tartaren genoemt. Deze zijn die, waer tegen de Sineezen zoo langen tijt zware oorlogen hebben gevoert, en die in mijnen tijt noch niet geëindigt waren. Deze Tartars zijn wit van hooft, hebben brede aengezichten, kleine ogen, en zwart haair, 't welk zy heel glat van 't hooft laten afscheeren, tot aen de kruin, van de welke zy een lange lok of vlecht op den rug laten nederhangen. De wijven laten echter hun haair wassen, dat zy tot lokken vlechten, van welke zy voor twee, aen yder zijde een, hebben hangen; even gelijk de Persiäansche vrouwen. Het is een zeer gulzig volk. Zy gebruiken tot hun spijs alderhande vleesch, als het slechts vleesch is, 't zy wilde, of van tamme, reine en onreine beesten; als van paerden, kemels, vossen, andere. De voornaemste Bevelhebbers doen het vleesch naeuwelijks half gaer koken, of braden: en de gemene lieden en krijgsknechten nemen het 't vuur af, als 't noch naeuwelijks begint te koken. Doch zy kloppen 't met een stuk houts zeer murw, en eten her schier geheel raeu met zout en peper. Hunne klederen zijn in 't gemeen zwart. De ruiters dragen lange rokken van wolle doek, met enge mouwen, en die om 't lijf sluiten; en des winters schape vellen, met het ruig naer binnen gekeert. Zy hebben om 't lijf een ledere gordel, daer aen zy, gelijk d'Usbekken, een neusdoek en een tasch hangen, in de welke een vuurslagh, tabak, en pijp, ook een mes en schaer is. Zy dragen op het hooft mutsen, met sabels, lochsvellen, en met ander bont bezet. Eenige krijgslieden dragen van yzer of koper ronde gemaekte huiven, daar op zy een klein bosch van root geverft paertshaair hebben hangen. De meeste bevelhebbers hebben pansers aen. Eenige van hen dragen aen 't lijf een voorstuk van dik leder, overäl met kleine vierkante yzere plaetjes beslagen, om in dezer voegen tegen de pijlen zeker en veilig te wezen: maer van achteren zijn zy bloot; en zy zeggen, dat men dieshalven den vyand den rug niet toekeeren moet. De rijke heerin dragen ook zijde en treffelijke katoene rokken. Zy dragen hun | |
[pagina 4]
| |
sabels ook, gelijk de Sinezen, met het hecht naar den rug gekeert, en de punt na voren, dwers over den buik. Zy hebben grote plompe laerzen, doch zonder sporen. Wat de godsdienst dezer Tartars aengaet, zy zweten niet veel van God te zeggen. Ik heb noit gezien, dat zy eenig teken van aendagt tot God hebben getoont, en ook niet vernomen, dat zy zoo groote vyanden van den godsdienst der Christenen zijn, als der Turken: van welker godsdienst zy zeer spottelijk spreken. Ik verstond echter van Augustyn, mijn tolk, dat eenigen van hen den hemel, 't vuur, de lucht, en 't water voor God houden: en eenigen de kraijen, en schiltpadden eeren. Zy worden van hunne jeugt af ten oorlog opgevoedt, en tot bloetvergieten gewent, en geöeffent in geen gevaar t'ontzien; 't welk oorzake is van dat zy goede en groote krijgslieden worden, en dieshalven vele onder hen zich meer met roven, dan met werken en arbeiden bemoejen. De West Tartars, landgenoten van den grooten Tamerlaen, zijn ook dappere krijgslieden, hebben mee langen tijt zware oorlogen tegen de Sinezen gevoert, en ook eens het rijk bezeten; maer wierden weêr daer uit gedreven. De Sinezen hebben de lange sterke muur doen opbouwen, daer over, gelijk men verhaelt (hoewel t'onrecht,) Tamerlaen geraekt is. Hun gestalte en kleding, inzonderheit die ik t'Arkelu gezien heb, komen met de Niuchische Tartars overeen; behalven dat hunne mutzen, gelijk een halve maan, van voren ront uitgesneden, en van rootgeverfde schaepsvellen gemaekt zijn. De voornaemsten onder hen dragen ook zijde en katoene rokken, doch zonder mouwen, die met zwarte, of grauweschaepsvellen gevoêrt zijn, en niet verder, dan tot op de lenden komen. De wijven zijn alleenlijk hier in van de Niuchische Tartarinnen onderscheiden, dat deze haer haair in vier lange vlechten aen yder zijde neerwaerts laten hangen. Dus verre Joris Andriesen. Weinig hoger naer het Noortoosten, als het rijk dezer Niuchische Tartaren, in de kaert onder het woort Niuche bekent, ligt het landschap Niulhan, en weder noch hoger, verre boven Corea, liggen aen de Noortzijde van de rivier d'Amur, aen zee,Ga naar margenoot* de Sudatsen of Jupi. Deze zijn gekleet in vellen, zo van dieren, als visschen. De Tartaren van Niuche vereenigt met die van Tanyu, Niulhan, en met vele andere West-Tartaren, zo Kalmakken, als Moegaelen, zijn door de Provintie Leaotung, die de noordoostelijkste van Sina is, in het rijk van Sina gevallen, en hebben het zelve afgeloopen. Zy zijn meermalen in het Sineesche rijk ingebroken geweest, doch weêr daer uit gedreven, als M.P. Venetiaen zegt, door hulp der Samahansche of Samarkantsche Tarters, die nyd in de groote overwinningen van deze Niuchische of Kinsche Tarters schepten. Het rijk Niuche is van ouds, zo men zegt, eeniger mate en eene wijle onder het gezag der Sinezen geweest, die aldaer verscheide sterkten en steden, tot over de hondert, zouden hebben gebouwt gehad, onder den stam Han op 't jaer 206. doch het is naderhant van Sina afgevallen, en heeft geweigert schatting te betaelen. Deze Tarters zijn altijt by de Sinezen in kleinachting geweest: die dezelve eertijts voor Barbaren uitscholden, ea datze van den roof zouden leven, raeuw vlees eeten, en in hoolen woonen: doch zulks wierd meer gezegt uit haet, als wel dat deze volken zoo Barbarisch in der daet zouden zijn geweest. Zy woonen dan niet in holen, als de Sineezen eertyds van hen zeiden, maer wel meest onder goede tenten van zijde en andere stof, ook wel van leêr, of vellen, omringt met opgespanne en uitgestrekte touwen, die alle, gelijk mede de tenten zelve, met tapijten bedekt zijn. Zy gebruiken geen stoelen, maer zitten op de aerde neêr, met de beenen onder 't lijf geslagen. De grootste, onder hen, hebben verscheide tenten voor hunne vrouwen, kinderen, keukenknechts, enz. alles in goede schik by een gezet, gemakkelijk en bequaem, als het beste huis. Daer wert by deze Niuchische Tarters geoordeelt, dat de Ys-of Noorder zee niet bevaren kan werden, en men anderzins, zeggen zy, vele eilanden zoude ondekken. Men heeft berigt, dat te dezer tyd in het land Niuche of Nuki, by bevel van den Tartarischen Sineeschen Keizer, door de Tartaren hondert en twintig sloten of vastigheden weder aengevangen zijn gebouwt te werden, daer nu al gehugten, of dorpen rontsom staen. De huizen zijn van leem, als by de Daursche volken, gebouwt; doch het meeste volk onthoud zich in de woeste velden, is arm, en van vee niet zo wel voorzien, als de Wester-Moegalen. Zy leven te velde, op karren, kemelen, en onder tenten, hebben zeer weinig steden, of vaste woonplaetzen, en swerven met hun vee, om versche weide te hebben, omher. | |
[pagina 5]
| |
Zy vangen, omtrent de vliet d'Amur, sabels en swarte te vossen. Gelijk de Sinezen hunne dapperheit hoog agten, waneer de natie ernstelijk van elkandre oordeelt, zoo eeren en roemen zy de Sinezen, om hunne uiterlijke heusheit en verstant. Niuche heeft verscheide Tartarische Prinsdommen en volken: een van dien word Schuri of Schurtsi geheten. Veele van de Tartarische heerfshappijen, die de naest gelegenste aan de Sinesche muur zyn, waeren van ouds, en in den beginne van deze eeuw, zoo de Jesuit Trigautius verhaelt, çijnsbaer aen het Sinesche rijk. Hy telt 'er ten noorden, drie, en beoosten Sina drie; doch bewesten wel drie en vyftig, die kleine heerschappijen, of horden schijnen geweest te zijn. Of 'er nu noch eenige sterkten en stedekens, die de West-Tartars, onder den Tartarischen stam, Iven, in dit landschap hadden gebouwt, overig zijn, is men niet zeker bewust: maer wel is gewis, dat 'er te landewaerts kleine huizen, by een zijn gezet, als stedekens met aerde wallen omringt, welke meest gebouwt werden voor de oude luiden, die niet met hun vee omswerven konnen: en voor die gene, welke het land bouwen,Ga naar margenoot+ 't gene op sommige plaetsen wert gedaen. Om dat de meeste Tartaren, die in Sina inbraeken, zeiden van Muoncheu te zijn, zoo wierd ook gelooft, dat Muoncheu in Niuche een groote hooftstad moet zijn. Anderzins dwalen zy meest, zoo wel, als de Kalmakken en andere West-Tartaren, te velde met hun vee omher; gelijk gezegt is. De Koning van dit rijk Niuche, die nu zijn zetel in de Sineesche hooftstad Peking geplaetst heeft, erkennen alle omliggende Tartarische rijken voor schuts-heer, en betaelen aen hem schatting. Deze Ooster-Tartaren zijn ingedrongen van lichaem, en gelijken zeer wel in stel en gestalte des lichaems na de Sinezen: zyn sterk en vast van ledematen; doch meerendeels breet van aengezicht, en doorgaens plat van neus: maar zo klein van ogen niet, als de Sinezen. Zijn stilswijgende, en schynen, als zy te paert zitten, vol gedachten te zijn en wyders zeer gelyk, zoo in wezen, als zeden, den Wester Tartaren en Kalmakken, behoudens dat ze lieftalliger tegen vreemdelingen, van beter omgang, zachter en burgerlyker zyn; misschien om dat zy na aen Sina liggen. Zy zyn goede soldaten, en dapperder, als de Sinezen, slapen tegen de aerde aen, op een kleet of tapyt: braden en kooken hun vlees, doch niet recht gaer: scheppen in de jagt groot vermaek, eeten kemels en paerden vleesch, en weten bier te brouwen. Veele onder hen hebben weinig Godtsdienst, zyn heidenen, en offeren steets met byzondere gebaren. Hunne geestelyke priesters zyn Lamas genaemt, die eenige byzondere afgoderyen plegen. Zy verbranden somtyts de lyken, en werpen, des overledens paerden en wapens in 't vuur; ook wel vrouwen en knechts, gelyk in Indiën op eenige plaetzen mede wert gedaen: Doch anderen onder hen bedienen zich van de begravinge. Zy bekennen te twyfelen, wat na dit leven met hun werden zal. Zy scheeren het hoofthaair geduurig, of geheel en zeer kort af, behoudens een lok of tuit, die zy te zamen vlechten, en lang achter op den rug latten hangen. Hunne baerden plukken zy uit, of scheerenze af, behalven de knevels, die laeten zy lang wasschen, en een streep op de kin. Hunne laerzen zijn van paertsleer, of ook wel van zijde en fluweel. Zy gebruiken geen spooren. Zy dragen een ronde en platte bonnet of muts op 't hooft, omringt met een zoom of rant van bont. Boven uit hangt een quast van paertshaair, of van eenig ander geverfde stof of zijde. Des zomers dragen zy een gevlochte dekzel van biesgras of stroo op het hooft, en daer op een rode quast, die tot aen de ooren hangt. Zy dragen lange rokken met enge mouwen, die, in vorm van eene paerds hoeve, boven op de hand eindigen. Zy zijn gegordt met een gordel van twee vinger breet; hebben daer aen beide zijden een neusdoek, en een beurs, (waer in ze toebak of iet anders doen,) en ook een mes hangen. Aen de slinker zijde hangt aen den zelven gordel een Sabel, met net gevest achterwaerts, en de punt voorwaerts. Boven de lange rokken trekken zy noch een klein rokjen aen, dat tot aen den gordel komt. De mouwen daer van komen tot aen den elleboog. In de Sinesche reisbeschrijving van Nieuhof wert de kleeding van zekere Tartarische vrouwen, moeder, en dochter, uit Niuche, aldus beschreven. De dochter was gekleedt in violet, met groote bloemen, en de moeder in swart damast. Zy hadden beide d'ooren, langs heen, met goude ringen behangen; en het haair, dat gevlochten en rontom het hooft geleit was, onder verçiert met een snoer paerlen; maer droegen daer boven op een fijn ront gevlochte mutsken, das van biezen of gespleten bamboes scheen gemaekt te zijn, daer een bosje of quast van roode vlokzijde (hoewel het gemeen vrouvolk deze bosjes van roode gewerfde | |
[pagina 6]
| |
paertshaair draegt) boven uitstak. De klederen, die tot op de voeten hingen, en in 't midden met een zijde lint omgord waren, zaten los en ruim om 't lijf, en waren met kleine knopen over de borst toegeknoopt: de schoenen waren van swart leer: 't aengezicht was haer niet opgetoit, nochte geblanket. De Sineesche vrouwen zijn by de Tarters van Niuche en Niulhan zeer gewilt, om dat 'er schaersheit van vrouwen tot hunnent is, en meerder mans als wijven werden geteelt Als 't krijgsvolk by een geroepen wert, blaest men op een kinkhoren. Aen den toon van 't geluit weet men, hoe veel manschap by een moet zijn, en wie het zal geleiden. Zy hebben voor een gewoonte, tegen den strijt, kleine troepen voor uit te zenden: en, als die voorspoet hebben, twijfelen zy aen een geheele goede uitkomste niet. 't Zijn zeer goede ruiters; dienen ook meest te paert, doch hun voetvolk zijn zulke brave krijgslieden niet gelijk de Sinezen, die meest te voet dienen, en schier van hunne jonkheyt af, niet anders by der hant nemen, als met den boge zomtijts te schieten, en op de jagt te gaen, om vogelen te vangen. Om dat ze arm zijn, en op woeste plaetzen woonen, konnenze veel honger en kommer verdragen, gelijk mede alle andere Tartaren. Zy zijn zeer geswint in 't vechten, en beter soldaten, als de Sinezen: dog niet zo listig, stout en sterk. Zy maeken mede schanzen of sterkten, doch die zijn gantsch swak, en zouden het schieten uit grof geschut met buskruit niet konnen wederstaen. Hun geweer is een boge en pook, als ook pieken, gelijk die van de Kalmakken. Zy schieten ook zeer net met den boog, gebruiken yzere stormhoeden ten krijg, en voorstukken van yzere schobben, die met spijkertjens aen elkander vast zijn, en onder het voortrijden niet weynig raezen. Zy zijn zeer genegen om schietgeweer te hebben, en doen 't zich door de Boechaersche kooplieden van elders, inzonderheit musquetten, brengen, die zy dier betalen. Als zy gewent zijn uit vuurroers te schieten, schieten zy zeer net. En schiet de jegenwoordige Keizer van Sina zo wel, dat hem een vogel in de lucht niet missen zal. Als de Niuchische Tarters het rijk van Sina overweldigden, ontboden zy zeer vele hulpbenden, zelve uit Kalmakken land, en van by Astracan, van de Jupiers, volken, die achter de Noorder Japanze eilanden in 't Oosten aen zee woonen, en lijfpansers van vis-vellen dragen: ja ook stieten tot hun menschen geheel van by de Volga van daen: welke rivier deze Tarters Alga heeten, en van benoorden de vliet Amur. Deze volken zonden alle zeer gewilliglijk hulpbenden, op hope van den buit, die overvloedig in Sina was te halen. De Niuchische Tarters, of Oostersche Tartaren van Niuche, zijn dan goede oorlogsluiden. En of schoon hunne legers optrekken, zo nemen zy egter weinig of geen behoefte mede, veel min voorraet of leeftogt: want het eerste vee, dat zy ontmoeten, slagten zy, en eeten het half raeuw. Als zy niets vinden, dan slagten zy eenige hunner paerden, en kameelen. Wanneer zy tijt hebben, dan gaenze op de jagt, omcingelen heele bosschen, en dooden menigte van wilt, 't geen hun tot voedzel strekt: waer toe zy altijt goede winthonden en valken mede voeren. Zy slapen onder lichte tenten, die schoon zijn, en opgerecht worden zonder het leger of de mars van het selve te hinderen. Als zy by huizen komen, (gelijk 'er op zommige plaetzen in Tartaryen, schoon zeer zelden, huizen werden gevonden,) dan zullen zy de wanden weg nemen, en alleenlijk het dak en de stylen laten staen, om des te meer aen tenten gelijk te zijn, waer onder zy als dan vernachten, met hunne paerden neffens hen. Zy zullen niet licht de grafsteden verstoren, slopen of schenden. De Inwoonders van Niuche wierden van ouds by hunne gebuurvolken niet zeer geacht, en waren zelfs eertijts geboorne vyanden en groote haters van de Sinezen. De Tartaren zijn in Japan gehaet, en worden aldaer Dassasins genoemt. Men wil, dat oulinx geen Tartar op Japan mogte komen; maer wel Koreers en Sinezen. Men zeit, dat t'eener tijde, op de Japansche Westkust, een Tartarische zeevlootGa naar margenoot+ gestrant zy, waer van het volk gezint was na Japan over te steken, om het te bestormen. Hier uit zou die haet ontstaen en gebleven zijn. Dit schijnt ten tijde van de Tartarischen Chan, of Keizer Kublay, geschiet te zijn, die omtrent het jare 1250. Mangi, een gedeelte van Sina, innam. Ter gedachtenis van die verlossinge, door Godes weer en wint ontstaen, viertGa naar margenoot+ men noch in Japan, op den vijfden dag van de vijfde maent, zoo gezegt word, een feest. Dewijl dan de Tartaren aldus Japan met schepen bestonden aen te doen, en te bevechten, kan men daer uit genoegzaem besluiten, dat Japan een of meer eilanden zyn. Hoe de Tarters van Niuche letters maken | |
[pagina *2]
| |
Schrift der Tartaren van Niuche: lesen van boven neder-waarts.
dat is, In de hooft-stat van de provincie chonan genaamt Cayson, sal de Eclipsis van de Maan verduystert syn 16 vingeren 57 minuten. En als daar de son aan den horison op-komt, sal sy duyster syn 10 vingeren 45 minuten. En sy sal beginnen te verduysten, te darder en een vierendeel uuren van den dag. | |
[pagina 7]
| |
en schrijven, kan uit de nevensgaende afbeeldinge werden gezien. Het is aenmerkenwaerdig, dat zy, voor den tijt van hunne overwinning van Sina, plagten te schrijven, als men in Europa gewoon is, te weten, van de linker na de rechte hant; doch nu volgen zy het schryven in Sina gebruikelijk, van boven na beneden. Zy dienen sich mede van letters, en niet van tekenen of merken, gelijk de Sinezen. Zy hebben wel zestig letteren: doch daer onder eenige zamengevoegde of koppelletters: dewijl zy een vokael of klinkletter, met een consonans of meeklinkletter, ook een letter van 't Abe maken, als la, le, li, lo, lu: pa, pe, pi, po, pu, enz. maer hunne letteren verschillen zeer van de Sineesche merkletters, en komen in klank met de Europise genoegzaem over een. Zy schryven met pençelen van hazenhaair gemakt, als de Sinezen. Zy gebruiken gemeenlijk, by hunne benamingen, den voornaem van hunnen vader, en hunnen eigen naem achter aen: tegens de gewoonte, in Europe gebruikelijk. Choanthy betekent, in de sprake der Tarters van Niuche, Heere van de aerde. Chova is by hen gezegt schoon; welk woord na het Hebreeuws helt: en kan dit zelve woord voor den eigen naem van Eva, vrouwe van Adam, genomen werden, zo eenige meinen. Buskouva is gezegt mager: waer na het Hebreeuwsche woord Bukaw van de zelve betekening schijnt te zwymen. Niszy Szamia, is gezegt, Wat hebt ghy? en Nirzma, ik heb niets. Welke twee laetste woorden mede van een gelijkluidende klank in 't Hebreeuws te vinden zouden zijn. De Tartaren, zoo wel die van Niuche als Moegalia, maeken, zegt men, geen swarigheit hunne vaders vrouwen, na hun afsterven, te trouwen, en bloetschande met de naeste vrienden, eigen moeders en zusters uitgesloten, te bedrijven. Men vind in dit Tartarische gebergte van Niuche steenen, die brantbaer zijn, tot groote hulp der inwoonderen: alzoo op vele plaetzen hout gebrek is. In Niuche, Moegalia, en daer omtrent, zietmen niet veel kostelijke gesteenten. Behalven eenige, dog weinig, welke in Europa bekent zyn: men zeit egter dat 'er noch twee stenen zyn, welker een licht van zich geest in duisternis, en genaemt is Sacro, Moegalen land mede bekent, en de andere hitte: zoo dat hy des winters sneeuw doet smelten, welke hy aenroert, als 'er de zon op schijnt: en kan des somers brant verwekken, in de zon gelegt zijnde: als ooggetuigen my hebben berigt.Ga naar voetnoot* By zekere Orientaelsche Schryvers in de dertiende eeuw, uit 't Arabisch overgebragt in 't Latijn door L. Warnerus, eertijts Afgezondene van den Staet tot Constantinopolen, noch ongedrukt, leestmen, dat in Noorder Indiën, in 't landschap Munibar voor den Koning althans een kandelaer is opgerecht, waer in steets zekeren Steen Jacut genaemt, ten toon staet, door deze zoude de kamer, daer in zy is gestelt, verlicht werden; waer mede men wil betekenen, dat het gemoet van eenen rechter, of den genen die 't recht handhaeft, altoos schynen, helder, en klaer moet zijn; misschien dat dezen Steen in het landschap der Jacuti valt, en dat dezelve daer van zynen naem draegt. By Beka, en andere oude Schryvers van Nederland, vindmen, dat omtrent | |
[pagina 8]
| |
het Jaer acht hondert, op den gulden altaer tot Egmont aen den top een Steen stont, die des nachts licht gaf, met uitschietende stralen, welken in 't Latijn Lapis Ostulannus wert geheten, en op Duitsch Karbonkel Steen, deze wiert gestolen; en 't is aenmerkens waerdig, dat tot op den huidigen dag, tot Egmont van dezen gestolen Steen, onder de inwoonders geheugenis is, en veel daer van wert gesproken dat naar verdichtzelen zweemt: waerom wy zulks hier verzwygen. In het Boek Regalia abbatum Egmondensium, vintmen, als of Hillegardis de cerste Gravinne van Holland, een tafel schonk, aen het Klooster van Egmont, geheel van gout, daer veel kostelijke gesteenten in stonden, van onwaerdeerlijken prys, onder anderen eenen genaemt Ostulanus, die by nacht de gehele kamer verlichte. Volgens bericht der Sinezen, vallen in Niuche robijnen, en zeer schoone paerlen, welke laeste d'inwoonders, zoo in binnenlantsche meiren, als de naburen in de zee, tusschen Japan en hun land, vangen. Die rijk zijn, onder deze volken, hebben wel over de hondert, ja twee hondert karren met twee paerden. Hunne vrouwen, welke zy koopen, zoo veel zy willen, woonen ieder in een byzondere hut of tente. Als zy de hutten opzetten beginnen zy van 't Westen, zettende dezelve eenen steenworp van elkanderen. Niet verre van den mond der riviere d'Amur wort een visch gevangen, Kretscheti of Chantuncing geheten, dat gout gezegt is. In Niuche, als ook in het landschap van Leaotung, groeit de zeer kostelijke wortel Nisi of Ginsing. Daer vallen ook sabels, matters, bevers, en andere pelteryen. Ook wassen daer hazenoten, tarwe, geirst, in grooten overvloet: beneffens koolen, die andersins in Sina alom niet vallen. Men heeft 'er ook druiven, appelen, en andere vruchten. Maer daer groeit geen rijs. Daer wort ook buskruit gemaakt, hoewel het slecht is. In Niuche zelf vallen niet zeer vele paerden, en ook klein; doch de beste worden derwaerts uit het Wester Moegaelsche land gevoert. De hoeven worden niet beslagen, schoon zy over sneeu en ys loopen. De Tartarische paerden van Niuche zijn edelmoedig en stout: daar en tegen de Sineesche laf, lui, en onbequaem ten krijg; ja kunnen het gebries van een Tartars paert naulix verdragen. Inde woeste velden der Moegalen, niet wijdt van het landschap Niuche, houd zich een Chan of Tartarische prins op, Dsongari genaemt, die gezeit wort wel eer voor veertig jaren zoo veel magts gehad te hebben, als de Chan of Koning van Niuche; eer dat hy Sina overwon. De vrouwen des landschaps van Niuche, (het geen iet byzonders is) geven haer voor toveressen en bezweersters uit: en komen, by de zieken, om hen te genezen: als wanneer zy danssen en springen, onder het slaen op drie bekkens. De Tartarische jaerboeken (volgens bericht aen my van zekeren reiziger, die schier gansch Tartarye had bezigtigt,) melden: dat die van Niuche, beneffens andere Moegalen of Tartaren, oulinx in, groote menigte in Japan zich hadden ter neer gezet. D'inwoonders van Niuche, en die ontrent den uitgank van de rivier d'Amur woonen, zeggen, dat niet wijt van daer in zee verscheide eilandjes leggen; welker inwoonders in gedaente den Japanders niet ongelijk zijn. Men vind by hun ketels, klederen, en andere kentekenen van Sineesch en Japoneesch maekzel, tot geen klein bewijs van hunnen handel, met de Sinezen en Japanders. Kamhy, de tegenwoordige Tartarische Keizer van Sina, en uit den lande van Niuche oorspronkelyk, is byzonder genegen tot de Wiskonsten, en voornamelyk tot de sterrekykery; zoo dat hy zich door zekeren Jesuit, Ferdinant Verbiest Neêrlander, (die aldaer met groote eerampten en titulen begunstigt is,) in gemelde wetenschappen heeft laten onderwyzen. Hy kan den aelouden beroemden wiskunstenaer Euclides bequamelijk verstaen, en is in het diepste van de wiskonst doorgedrongen; doende met eige handen vele hemelsche en andere metingen. De Keizer zelf dede Euclides in 't Tartarisch overzetten, (hoewel het Sineesch hem ook zeer wel bekent is) om deze wetenschap in 't hart van Tartarye over te brengen. De genoemde Verbiest had aldaer het oppergezag over alle wiskonstenaers en sterrekykers, en is geadelt voorwaerts voor hem en zijne ouders: doch hy is onlangs in Peking overleden. Hy sprak in persoon met den Keizer, die zich anders zeer verborgen houd, mondeling, en spijsde ten hove uit goude schotelen, die van 's Keizers tafel komen. De Keizer zelf weet d'eclipsen na te rekenen, en verstaet de rechte en kromlijnige afmetingen. Men vind gene verborgentheden in despitsvondige wiskonst, of deze Keizer heeft daer van de smaek; geen ster, | |
[pagina *3]
| |
 Den Afgodt Xennoumeo die by de Tarters van Niuche en Moegalen in Sina Wert ge éért.
 Den Afgodt Xenu die in Sina door de Tarters van Niuche Wert ge éért.
| |
[pagina *6]
| |
 Twee Afgodinne Beelden welke van de Niuchsche Tarters in Sina werden aengebeden. P:9.
Afgoden Quangenposa, 12 vadem hoog.  Afgodinne Quoungianpusa 7 vadem hoog
| |
[pagina 9]
| |
of hy weet die met name, ter eerster opslag, aen te wyzen. Hy heeft over de negentien duizent rijksdaelders aen onkosten gedaen, in 't toestellen van allerhande wiskonstige werktuigen, inzonderheit die de sterrekunde betreffen. Op de muuren der stad Pekin heeft hy een sterrekykers toren doen bouwen, waer van de afbeelding, met alle de werktuigen onder my is berustende; waer op alle nachten eenige aenzienlijke mannen de wacht hebben, en het oog steeds hemelwaerts wenden: doende alle morgen verslag van 't gene zy aen den hemel hebben gezien; waer uit de Tartars, zoo wel als de Sineezen, voorzegging doen, en hunne zaken naer richten. Deze Heer leent mede het oor naer alle redelijke kennis: en is, of schoon noch een heiden, evenwel begeerig van d'onsterflijkheit der zielen, van het Goddelijken wezen, van des Zaligmakers, lijden, en van andere Christelijke leerstukken, en waerheden meer, te hooren spreken. Doch de veelheit en liefde tot de vrouwen, belet hem zeer het - Christelijk geloof t'aenvaerden; behalven dat hy te veel heeft geluistert naer zijne grootmoeder, die een West- Tartarische vrouw was, de afgoderye der Lamas aenhangende. De Tartars van Niuche (volgens verhael van zekeren Heer, die langen tijd in de stad Hoksieu heeft gewoont, aen my gedaen) komen: in aert met de Duitschen meer over een, als met de Sinezen. Zy eeten met handen, als d'Europers: en hebben messen en vorken by zich: braden het vleesch aen speten, en zijn gastvry. Die men in Sina ziet, zijn wit en schoon van vel, doch de kinderpokjes aldaer, meer dan in hun land, veel onderworpen, en daer van zeer geschonden. Men ziet 'er ook vele onder hen die eenoogig zijn. Paerde staerten, en die van zeker slag van witte koeijen, dienen hun tot veldtekenen in den oorlog. Gelijk een zodanige koe-staert onder my berust; Zy zijn ongeveinst, oprecht, en openhartig; doch die gene, welke lange onderde Sineezen hebben verkeert, of onder hen geboren zijn, ontaerden zeer, en hellen t'eenemael na de Sineesche wyze van doen. Zy zijn zeer genegen tot de Sodomitische zonde; welke zy echter in Sina schynen geleert te hebben. Wanneer de Sineesche zeestad Hoksieu door de Tartaren ingenomen wierd, ('t gene geschiedde ter tijd, als de boven gemelde Heer zich aldaer onthield) wierd alles met zoo goede ordre verricht, dat men zelden zoodanig in een Europisch heir heeft gezien. Niemand wierd 'er mishandelt, of geschiedde eenig leet van het intrekkend krijgsvolk. Zeker krijgsknecht, die naulijks de waerde van een lepelsteel, als men zeit, eenen burger had ontnomen, wierd op straet ter neer gesabelt, en ten toon op den weg geworpen. De krijgsmagt, die alleenlijk uit paerde volk, veertig duizent sterk, bestond, was buiten de stad zoo net en çierlijk neer geslagen, als in eenig leger van Europe kan worden gezien: en alle onderscheiden met byzondere geversde tenten, die rondom met sijn lywaet gedekt waren. Aen ieders tent kon de waerdigheit van den krijgsman worden bespeurt. Het heir was zo net verdeelt in zijn hoostquartier, in byzondere regementen, straten, markten, enz. dat daer op niet te zeggen of te berispen viel. Onder dit krijgsvolk had deze Heer eenen Moskoviter gevonden, die uit zyn land, door Tartarye, zoo diep ingedrogen was, dat hy dienst onder deze Tartars van Niuche hadde konnen nemen: als ook eenige Grieksche Christenen. De Sineesche Koning Singlamong, die zich in Hoksieu tegen den Tartarischen Keizer opgeworpen had, wierd op en genade en ongenade aengenomen; doch eindelijk na Pekin gevoert, en overgelevert aen de verwanten van die genen, welke hy wel eer had doen sterven, die hem wredelyk ter dood bragten. Hy wierd op der gebonden, en allengskens in kleine stukskens gekerft, zoo dat hy noch aldus eenige dagen elendiglijk leefde. Twee Koningen waren te dier tijd, behalve Singlamong, tegen den Tartar opgestaen. Deze krijg duurde zes of zeven jaer. Ja zouden, indien zy elkanderen hadden betrouwt en verstaen, het den Tartar bang genoeg gemaekt hebben, gelijk 'er reets groote schrik in Peking was. De bovengemelde Heer had aen de rivier van Hoksieu gezien, dat, als de Tartar zekere sterkte had belegert, de Sinezen, die daer binnen lagen, gelaet maekten als van te wyken, na alvorens alle levensmiddelen daer binnen te hebben vernielt. De Sinees ruimde dan de sterkte ter achter poorte uit: en de Tarter streefde, met zijn gehele magt, op hoop van buit, van vooren in. Zoo haest de Sinees de sterkte van vyanden vol gepropt zag, keerde hy weder, berende de sterkte, en deed al de Tartaren binnen van honger sterven, of in 't zwaert vallen. De Tartaren van Niuche noemen hunnen Keizer, Zone des hemels. Om den duivel te verjagen en te verdryven, steken zy vendelen en vlaggen op muuren, | |
[pagina 10]
| |
torens, en stads poorten, Alle bevelen in Sina werden nu in beide talen, de Sineesche en Tartarische, gedaen; doch de Tartarische is in de hooftstad Pekin de hof en hoofttael In de koopmanschap zijn de Tartaren van Niuche handelbaerder, dan de Sinezen, en niet zoo baetzoekende of bedriegelijk: daer-enboven beminnaers van muzikael geluit. Als een Tartarsche post in Sina reist, draegt hy een pijl in zijn hand, waer aen men hem kent. De kleding in Sina verandert nu geheel naer de Tartarische wyze. Het krijgsvolk draegt des zomers veel heuperokken op her naekte lijf. My is een Tartars kleed vertoont, zodanig als eenige krijgsbevelhebbers thans in Sina het zelve dragen. Het is een purpere en blauwe rok, geweven, en met zwaer goud doorwrogt: waer aen men de gedaenten van groote draken zag, die stralen uit schoten, en op de slippen zag men allerhande snakeryen verbeeld: paeuwen-staert oogeen waren 'er aerdig in geweven. De voering was van zwarte zyde. Voor waren 'er vier zwarte korale knoopen aen, twee aen den hals, en twee laeger, om op beide plaetzen, aen zekere tweelutzen, de rok, slaende de boorden van de rok of 't kleed over elkander, vast te hechten. Naer det rechte zyde, voor aen de opening by den hals, was dezelve rok een weinig uitgesneden: de mouwen ruim, doch by de knokkel van de hand geplooit, en gestroopt met zwarte zyde stof, lang twee palmen. Het uitsnijtzel quam op de hand, en boven in vorm van een paerdehoef tot half weg, en was onder, vry kort. De lengte was tot even over de knien. De rokken werden zoo geweven, dat de verbeelde figuren zelfs daer in altoos op eene gedaente zich te wederzijds vertoonen. En gelijk de krijgsluiden daer draken op dragen, zoo hebben andere burger luiden eenig ander tam gevogelte of gedierte daer in geweven. De sabel stak in een groene segreine schede: de greep was geel koper, daer draken op verbeeld stonden: en onder de hand, of daer men die vast hout, met sterke zwarte zyde omwoelt. Het lemmer was zeerscherp: en op het zelve snakeryen, mannetjes en zwaerthoudende honden gesneden. Het hoetje, dat men op 't hooft droeg, was van stevige biezen t'zamen gevlochten, fijn en net, met een quast van rode vlokzyde boven op rontom af hangende. Het zelve was geel van verwe, en van gedaente, als een stomp zuikerbrood. De koussen waren onder wit en boven purper, en met witte watten gevoert, en hadden om hoog aen de knien een zoom, met goud geborduurde draken gestikt: alles van zyde: waren ruim, en stonden stijf, bykans als leerzen, quamen niet hoger al de knie, en achter laeger uitgesneden, als op de schenen en tegen de knien, boven ruimer, als onder. Hier onder dragen zy zomtijts Romeinsche leerzen. De boog was buitenwaerts van walvischbeen, en binnewaerts van eeniglicht buigzaem hout, bekleed met berke-basten. De pijlkoker was van zwart verlakt glimmend leder: en de pylen boven geelverwig, en onder puntig, in gedaente van een spoel. Zy dragen beene doosjes op zijde, met tabak daer in, die zeer geel, en sijn gekorven is. Als zy die smoken, zuigenze slechts eenmael teffens, zonder meer. Noch hangt hun op zy, aen den riem of gordel, een lange neusdoek, met een doosje, daer een tandestooker in is: ook een sabel en mes. De Tartars in Sina zijn van de ingeboorne Sineezen gehaet, hoewel zy in Sina zoo goede ordre en tucht houden, datze, naer allen schijn, daer niet ligtelijk zullen uitgedreven worden. Zy stellen in alle sterkten de Tartarische krijgsmagt in gelijk getal met de Sineesche, en alom twee hoofden, een Tartar, en een Sinees; doch d'eerste heeft de voorrang. De krygsstraf is 'er streng: want om een ligte misdaed word seen krygsknecht op de billen met bamboes-riet gegeesselt. De Tartar had, ten tijde van Koxinga, de zuiderkusten van Sina, eenige mijlen te landewaerts in, geheelijk verwoest, om de zeerovers te weeren, en den Sineezen geen aenleiding te geven van buitenlandsche hulp in te halen, of elkanderen behulpig te zijn. Andersins was oulinks de zeevaert onder de Sineezen zeer geacht: en die iets, aengaende dezelve, uitgevonden had, wierd als vergodet. Men zegt aldaer, dat een vrouw het roer of stuur van 't schip zou uitgevonden hebben. Zoo wel Tartars, als Sineezen, eeren in de Sineesche tempelen opgerecht beelden van verstorvene menschen: en zegt men, dat de Goddelijkheit, onder eenige afbeeldzels, by hen vertoont word. Of schoon paerde-haair der Tartaren grootste çieraet is, zoo zijn zy echter niet zindelijk in 't rossen of kemmen der paerdemaenen of staerten. In hun veldlegers is 't byzonder net: en men ziet 'er geene onreinigheden. Alhoewel de Sineesche of Niuchische Tartars het Christelijk geloof niet tegens of | |
[pagina 11]
| |
ontoegedaen zijn, zoo worden zy echter tot de belijdenisse van het zelve niet zoo licht als de Sinezen gebragt, en komen daer in met die verre, te kort. Zy laten in Sina de porceleine vaten door de Sineezen dik en grof maken: waer in zy meer behagen hebben, als in fijne. Men wil, dat' er buiten de Sineesche muur, westwaerts, in Tartarye, een stad zoude leggen, Mangul of Mongul geheten; welker rechte plaets my onbekent is: en verder, dat aen den mond van de rivier Amur een groote bosschagie zoude zijn. Ter slinker- of Noorder zijde van de vliet Amur, vriest het zeer sterk in zee, onder de kust; doch niet in de dipte. Staende op een Rots, by den uitgang van den Amur, zietmen een eiland in zee, daer het volk zulke kleederen draegt, als de Japanders. Chilanen werd een volk gezegt te zijn, niet wyt van den oever des Amurs strooms woonachtig. Alle, of wel meest de rivieren of vlieten, welke benoorden de Sineesche muur, uit de zandige woestijne Samo, en benoorden het groot gebergte, dat daer legt, stroomen, vallen of storten in de rivieren d'Amur, Naum, Schingal en het meir Dalay: doch de vlieten, die bezuiden 't gemelde gebergte hunnen oorsprong hebben, schieten met hun water tot in Sina. Ten halven wege, tusschen den vliet Naum en Sina, vindmen een rivier, Scharamarin geheten. In dezen valt de rivier Lochanu, welke twee, tot een geloopen, door 't gebergte en de muur heen, in Sina storten. Over deze rivier, als zy bevroozen was, zijn de Bogdotsche Tarters, of die van Niuche, in Sina gekomen. Aen deze vlieten zijn veele bosschaedjen, die hout tot vaertuigen zouden kunnen verschaffen. Omtrent de heuvelen van Leaotung, en in het Oost Tartarye, zijn poelen, die, zoo men zegt, veel paerl-oesters uitleveren. De tegenwoordige Keizers van Sina, die van Niuchischen geslachte zijn, nemen in 't gemeen, tot hunne vrouwen, eenige dochters der aenzienlijkste Taisies, of vorsten uit Mugalie en Niuche: daer de voorige Sineesche Keizers de schoonste maegden, die in hun eigen land te vinden waren, uit lieten zoeken, zonder aenzien of zy van hoogen of laegen geslachte waren. De zandige woestijne Lop, gelegen buiten de muur van Sina, in Tartarye, word anders ook Kalmak, Belgian, Samo, en de woestijne van Karakathay, dat is, zwart Kathay, genoemt. Die veilig door deze woestijne wil reizen, moet met groot gezelschap of karavanen gaen; alzoo eenige Kalmakken en Moegalen aldaer op den roof leven. Aldaer is op veel plaetzen weinig loof of gras, noch water, of hout te vinden. Ontrent deze woestijne is, zoo gezegt werd, een zeer vaste stad, met name Sokzi, alwaer een groot Gezaghebber woont. De stad is in tween verdeelt: in 't een gedeelte woonen Sineezen, en in 't ander Turkestaenders, Bucharen, en andere uitlandsche koopluiden. Hier omtrent zijn veele bergen; en op die bergen wilde paerden, en gehaairde hoenders. Doch niet wetende de rechte plaets van deze stad, heb ik die op de kaerte niet gebragt. De Tartarische volken, die Sina heden in bezit hebben, werden van de buiten, muursche Tartaren genaemt Nuch-moegael. De Sineesche Tartaren zijn gewoon op de aerde neder te zitten, en weten van geen hoflijkheden, als die zy nu Sineezen leeren. De Oost Tarters van Niuche noemden eertijds het rijk van Sina Nica corum, dat is rijk der Barbaren gezegt, doch heden Tulimpa corum, dat is rijk van midden, werdende andersins Sina Taicim geheten, dat is 't Rijk van groote klaerheit. De Niuchers gewennen zich van jongs af met den boog te schieten en te jagen, en bemoejen zich minst met den landbouw: zijn hartvochtig en arm opgebragt, en konnen veel honger en kommer lijden. Het geen zy ten oorlog uitrechten, geschied meer met snelligheit, als door veldslagen. Omtrent het Jaer 1600 geraekten die van Niuche of d'Ooster Tartaren, die reeds ontzaghelijk waren geworden, uit zeven heerlijkheden of Horden, daer zy uit bestonden, na verscheide oorlogen onder malkanderen gevoert te hebben, eindelijk onder een eenig Opperhooft, en tot een Koningrijk. D'eerste Koning dezer Oost Tartaren, die gedacht word, was Tienming geheten, dat wil of besluit des hemels gezeit is. Hy was een zeer wreed en streng Vorst, en wilde zich Keizer der Sineezen laten noemen. Hem volgde zijn zoon Tiençum: en na dezen Cum of Cumchim: wien weder volgde Zum-té: onder wien het Sineesche rijk dat van Tartaryen ingelijft werd. Daer na trad Kamhi, deszelfs zoon, oud acht jaren, in 't Jaer 1662 op den rijkszetel, die nu noch t'effens over d'Oost - Tartaren en gansch Sina heerscht. | |
[pagina 12]
| |
Het geslacht van den Tartarischen stam, die Sina heeft verovert, wierd by de Sineezen Zhingchao genoemt. |
|
