Logo DBNL
Aaloude en hedendaagsche scheeps-bouw en bestier (1970)

Aaloude en hedendaagsche scheeps-bouw en bestier

(1970)–Nicolaas Witsen–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Architectura navalis et regimen nauticum


Vorige Volgende

Negentiende Hooftstuk.
Van de losse Werk-tuigen te scheep.

AAn het boven voor gestelde Schip, 't geen over steven lang is 134 voet, zoude men op een reize, die niet van de verdtste of kortste zy, gelyk na Curaçao, Aleppo, Guinea, of elders, myns bedunkens, behooren mede te geven de volgende losse werk-tuigen; op dat de mannen, die ik hondert stelle te zyn, welke vertrouwe genoegh zouden wezen tot bestiering en bewaring des zelfs, in zee zich daar van bedienen konnen.

Koks gereedtschappen.

4 Ketels met haar dekzels, wegende te zamen 208 pondt.
2 Kopere potten.
2 Vlakke pannen.
2 Boter-spanen.
1 Smoor-pan.
2 Schaf-lepels.
1 Boter-lepel.
2 Schuim-spanen.
2 Kompas-lampen. } Met olie en katoen, daar toe noodigh.
4 Kleine Lampen. }
6 Kopere kranen.
4 Botteliers pompen.
4 Mokers.
1 Vuur-slagh.
1 Peper-molen.
4 Wiggen.
2 paar Schalen. } Met 59 pondt gewigt.
2 Evenaars. }
2 Tangen.
2 Vorken.
2 Gaffels.
1 Heugel.
1 Broodt-korf.
3 Frets.
2 Tuy-ketenen.
2 Vuur-laden.
1 Blaas-balg.
2 Pekel-trechters.
3 Azyn-trechters.
2 Olie-kannetjes.
2 Houte Lantaerens.
2 Roode Lantaerens.
2 Slonsen.
1 Mostert-steen.
1 Rooster.
1 Treeft.
6 Hangers.
10 Stekers.
3 Groote Schrapers.
8 Kleine Schrapers.
½ stuk Dweil-laken.
2 Vylen.
25 Mengelen Lyn-olie.
1 Vaatje Zeep.
18 Tonnetjes Zwartzel.
10 pondt roode Menie.
8 Steene kannen.
12 Potjens.
5 Schyven Zwavel-stokken.
9 Quasjes.
36 Holle bakken.
36 Vlakke bakken.
48 Lokjens.
100 kleine Eet-lepels.
12 Tafel-borden.
6 Houte kranen.
3 Pol-lepels.
2 Mouts.

Voorts een party Loop-riet, Mosch, enz. Ook eenige ponden Spaansche Zeep, om lywaat te wasschen.

1 Looze Steng.
1 Boots Mast, en Spriet.
1 Wang.
5 Boeijen.
30 Riemen.
20 Handt-spaken, en Haak-steelen.
4 Vlagge-stengen.
8 Riemen tot de Schuit, of Sloep.
4 Yzere Schyven.

Woel-banden en bouts, en vorder yzer-werk tot de masten.

Wind-boomen, en eenige Gieters.

Vit de Lyn-baan kan men ook mede geven, om welvoor zien te zyn:

Schiemans Garen. 750 p.
84 bos Huizing. 84
84 bos Marling. 42
3 paar Schooten. 793
3 paar Smyten. 356
6 Yzere Trossen. 1152
3 Kabel-touwen. 2615
1 Paerde-lyn. 375
3 Reeps. 375
1 Jein. 154
24 bos witte Lynen. 71
8 Loot-lynen. 55
2 Zegen-lynen. 40
12 Visch-lynen, en 12 Stuk-lynen. 50
2 Trossen. 236
Loerding om te winden.  
1 Boots Touw. 150
Broekings, en Vang-lynen, na eisch. _____
Deeze alle wegen te zamen 35261 p.

Hier benevens noch Kardielen.

Rak-touwen.

Portuur-en Weef-lynen.

Vallen.

Mantels.

Boei-reeps.

Van de Zeil-maker.

20 Lynen van twaalven.
6 bos Huizing.
18 pondt Zeil-garen.
30 Naalden.
100 ellen oudt Doek.
2 Zeil-vaten.
20 Kousjes.
Een party los Klaver- en Hair-doek.
Poort-zeilen.
Geteerde prezenning.
Mamiering.
Hang-makken.
Een Tapyt om in de Boot te leggen.
Van elk zeil werdt een dubbelt mede genoomen.

Van andere kleinigheden.

7 Tonnen Pek.
24 Tonnen Teer.
200 pondt Talk.
8 pondt Reuzel.
60 Vadems Brandt-hout.
1 Huidt Pomp-leer van omtrent 26 p.
5 Huiden Dek-leer.
26 kleine Mamieringen.
6 groote Mamieringen.
2 Jein-bloks, 9 Schyven, 4 Nagels.
50 pondt Zwavel.
200 kluwens Werk.
4000 pondt Harpuis.
10 Splits-hoorens.
15 Marrel-priemen.
Krab-yzers.
Teer- en Pek-ketels.
10 Putzen
24 Pomp-platen.
10 Pomp-bouts.
6 Pomp-huizen.
4 Pomp-haken.
1 Penter-haak.
24 Onderscheide Haken.
6 groote Spylen.
15 Boots-haken.
2 Schinkel-haaks.
30 Onderscheide Koussen.
1 Kruk met een Stel.
2 Mikken tot de Boot.
2 Dreggen, wegende 94 pondt.
1 Enter-dreg, wegende 236 pondt.
3 Vleugel-spillen.
100 Raa-krammen.
200 Raa-ringen.
2 Klokken.
Hoeken, en Koper-draat.
6 Bylen.
2 Slooten.
4 Elgers.
2 Harpoenen.
2 Hey-hoeken.
1 Trek-zaagh.
1 Kraan-zaagh.
Kandelaren.
Timmermans Dregh.
Verscheide Poort- en Ree-ringen.
Yzers om lantaerens aan te hangen.
Brandt-haken.
1 Domme-kracht.
10 Beslagh-puttings.
7 Diep-looden, wegende 150 pondt.
12 Servings.
2 Spoel-gieters.
12 Teer-quasten.
3 Lantaerens om achter op te staan.
36 vadem oudt Touw.
12 Harten.
12 Emmers.
300 pondt Zwavel.
18 Kompassen.
1 Peil-kompas.
1 Doos met losse Rozen en Glazen.
18 Uur-glazen.
1 Quartiers-glas.
3 Vleugel-houten.
3 Vergulde Klooten.
4 Schrapers.
Grof linnen tot Schroot-zakken.
Koe-voeten.
Kettings tot de kombuis, en ree.
Plaaten.
Smeer-hoorens.
Vuur-steenen.
Schaeren.
Pak-naalden.
Bezems, Styfzel, Lym, Kryt.
Koper- en Yzer-draat.
Een of twee Zee-uurwerken.
12 Bossen Dreumels.
¾ pondt Moscovisch glas.
12 Schoppen.
1 Slyp-steen.
1 Roode Vlagh van 8 kleedt.
1 Witte Vlagh van 8 kleedt.
1 Staten Vlagh van 9 kleedt.
1 Staten Vlagh van 7½ kleedt.
1 Staten Vlagh van 6 kleedt.
1 Geusje van 4½ kleedt.
1 Top-stander.
6 Nieuwe Vleugels.
1 Kolder-bril.
4 Harten en Emmertjens tot de Pomp.
2 Moskuils.
36 Karviel-nagels.
1 Dubbelt en 1 enkelt Blok tot de stag.
1 Klamp-blok.
10 Juffers tot de Boot.
2 geboorde Spie-bossen.

Volght het losse Blok-werk, om te dienen, als het gevalt dat andere reddeloos worden of wegh raken.

2 Dubbelde Mars-schoote-bloks.
2 Hangers van 15 duim.
4 Takel-bloks van 15 duim.
2 Dubbelde Takel-bloks van 3 voet.
6 Bloks van 11 duim.
6 Bloks van 9 duim.
12 Bloks van 8 duim.
12 Bloks van 7 duim.
18 Bloks van 6 duim.
1 Kinnebaks-blok van 2½ voet.
24 Braam-bloks.
42 Karviel-nagels.
2 Moskuils.
1 Groot Rak met drie regels Klooten.
1 Marsse Rak.
24 Wandt-klooten.
40 Losse Schyven.
60 Losse Nagels.
12 Bloks van 10 duim.
6 Bloks van 12 duim.
2 Dubbelde Trys-bloks.
5 Schyven, en 2 Nagels tot de Gei-bloks.
4 Schyven, en 2 Nagels.
5 Juffers, wel beslagen met yzere hoepen.
Kardiel- en Jein-bloks.
Sleeden en Klooten tot de Raks.
Zalingen. Doodts-hoofden.
Emmertjes. Lantaeren-tonnen.
Hoos-vaten na eisch.
Hekjes.
Zwartzel-quasten.
Groote riemen, tot ieder poort een, om in tydt van stilte jaght te maken, of te vlughten: deeze werden buiten boort tusschen de puttings geberght.
Eenige Scheeps-ladders.
Vis-netten.
Handt-moolens.
Bak-ovens.

Volght nu het Kryghs-tuigh, dat men deeze honderdt mannen konde toevoegen, om zich bequamelyk op eene der voor gestelde reizen, in geval van vyandtlyke ontmoeting, te konnen verweeren.

2 Metale Stukken van 12 pondt, kamers-wys, wegende 1525 p.
1572
4 Metale Stukken van 12 pondt, recht uit, wegende 2470
2540
2480
2470
2 Metale Draken van 6 pondt, wegende 670
664
  _____
  14391 p.

4 Yzere Stukken van 12 pondt, wegende 13600 p.
8 Yzere Stukken van 8 pondt, wegende 24000
4 Yzere Stukken van 4 pondt, wegende 6000
  _____
  43600 p.

Alle deeze Stukken dienen te leggen op bequame Rampaerden, die met touwen, door gaten, welke in de midden zyn, aan het Schip vast gesort werden, wanneèr men in vreede zeilt. De zwaarste stukken zet men midden in 't Schip, om dat het zelfde daar meest verdragen magh.

25 Handt-bussen, of Musketten, die vry zwaarder te scheep moogen zyn als te lande.
4 Kopere Musketten, of Donder-bussen.
25 Sabels.
25 Sabels met hengzels.
12 Enter-bylen.
1 Snaphaans-roer.
10 Scheeps-pistoolen.
7 Heele Pieken.
21 Halve Pieken.
14 Drielings Pieken.
3000 pondt Bus-polver.
400 pondt Lont.

Eenige handt-brazeletten, en een Hellebaart of twee.

250 Kogels van 12 pont, wegende 3000 p.
200 van 8 pont, wegende 1600
50 van 6 pont, wegende 300
100 van 4 pont, wegende 400
_____ _____
600 Kogels, en wegen te zamen 5300 p.

Een party groote en kleine steenen, om zich daar van in onderscheidelyke voor-vallen te konnen dienen.

40 Schiet-bouts van 12 pondt, wegende 480 p.
40 van 8 pondt, wegende 320
20 van 6 pondt, wegende 120
20 van 4 pondt, wegende 80
_____ _____
120 Schiet-bouts, wegen t' zamen 1000 p.

Hier plagt men voormaals Stale bogen, Rondassen, en Panoizen by te doen; doch deeze zyn nu niet meer in't gebruik.

12 Braat-spitten.
20 Losse maten.
20 Handt-granaden.
8 Scheeps-bylen.
2 Beslagen Schoppen, en 2 Spaden.
10 Vuur-steenen.
200 pondt Schroot.
200 pondt Musket-kogels.
25 pondt Staaf-loot.
25 pondt Draat-kogels.
1 Rol Plat-loot, wegende 150 pondt.
24 Yzere Koe-voeten.
60 Ringen en Krammen tot de Stukken.
10 Poort-hengzels.
20 Talie-haaks.
10 Losse Bouts.
90 Lunssen tot Ropaerden.
10 Varken-staerten.
1 Moker.
24 Ringen en Krammen tot de poorten.
30 Sluit-ringen.
20 Spylen.
8 Haken tot Ropaerden.
6 Platen tot de zelve.
40 Yzere Lovers.
2 Splits-horens.
3 Marrel priemen.
3 Platte Hang-sloten.
5 Ronde Neurenburger sloten.
1 Bout van 5 voet, met 8 Voet-beugels.
2 Bouts van 4 voet, met 6 Voet-beugels.
1 Bout van 1 voet, met 2 voet-beugels.

Enter- en Penter-dreggen, waar van de eerste kromme weer-haken aan de handen hebben, en de tweede kort van schacht zyn.

Behalven dit heeft men op het Schip nach noodigh:

80 Vadem opgeslagen Wandt.
30 Vad em opstaande Wandt.
4 Opgeslagen Trossen.
½ Fyne Tros tot Poort-touwen.
12 Bos Huizing.
10 Bos Marling.
1 Lyn van zessen.
2 Stuk-lynen.
10 Ledere Brandt-emmers.
3 Huiden om 't kruit te dekken.
2 Beurs-vaatjes van 50 pondt.
1 Beurs-vaatje van 25 pondt.
1 Bos Kurk, om proppen te maken.
1 Provoosts Lantaeren.
2 Toe Lantaerens.
1 Open Lantaeren.
1 Kruit-slons.
1 Trechter tot het vullen der Bandeliers.
1 Trechter om Kardoezen te vullen.
1 Kruit-maat van een pondt.
1 - van een half pondt.
1 - van een vierendeel pondts
24 Handt-spaken.
10 Kardoes-stokken.
24 Stel-houten.
24 Wiggen.
10 Dubbelde Talie-bloks.
12 Enkelde Talie-bloks.
2 Lange Talie-bloks.
6 Lepel-klossen.
10 Aanzetters Klossen.
10 Touw-aanzetters Klossen.
10 Touw-wissers Klossen.
10 Groote Ropaerts-wielen.
10 Kleine Ropaerts-wielen.
2 Moskels voor de Konstapel.
2 Houte Hamers.
16 Houte Wisschers.
20 Touwe Wisschers.
1 pondt roode Verwe.
1 pondt witte Verwe.
1 pondt blaauwe Verwe.
80 Lantaerens tot de stukken.
20 Schaaps-vaghten tot Wisschers.
8 Wisscher-stokken.
16 Kruit-lepels.
10 Lont-stokken.
32 Kardoes-kokers.
16 Hoeken.
10 Draap-looden.

Konstapels gereedtschap.

1 Kopere Balans.
4 pondt Yzer gewight.
2 pondt Loot gewight.
1 Kruit-zeef met een Trom.
1 Holle bak.
2 pondt Kardoes-garen.
3 Riem Kardoes-papier.
1 Snyders Schaer.
500 Wisscher-spykers.
1 Hamerken met een steel.
Schroot na welgevallen.
Als ook Koe-voeten.
4 Dozyn Naalden.
6 Snyders Ringen.
1 Afbyters tang.
1 Buigh-tang.
1 Heelronde, en 1 halfronde Vyl.
1 Platte Rasp-vyl.
1 Houten omslagh.
4 Boor-yzers.
2 Konstapels Booren.
10 Kopere Laad-priemen.
10 Kruit-horens.
Tot ieder Stuk 3000 pondt kruit.
25 Kopere Nagelkens.
10 pondt Talk.
5 pondt Zeep.
10 pondt Plat-loot.
6 pondt Loot-wit.
4 pondt zwarte Verwe.
2 pondt roode Menie.
Zwart Kurk tot buiten-proppen, zoo veel als genoegh is.
10 pondt Lyn-olie.
6 pondt Roet.
3 Domme-krachten.
8 Kneppels.
2 Mallen.
1 Beurs-vaatje.

Een party Poppen, en Voorslagen, om op 't Geschut te zetten, van vast hout.

Korporaals gereedtschap.

1 Handt-schroef.
1 Kout-beitel.
1 groote Loot-lepel.
6 kleine Loot-lepels.
10 kleine kogel-vormen.
1 Schraap-staal.
1 Yzere Stamper.
1 Kratzer.
10 Houte Stampers.
1 Kanne met olie, om 't geweer te smeeren.
1 Vaatje Hamer-slagh.

Ballast werdt zoo veel binnen boort gebraght, dat de Scheepen een bequame stevigheit bekomen; doch hoe veel dit zy, leert d'ondervinding.

Scheepen die na warme Landen varen voeren houte latten mede, om die te konnen op zetten, zeilen daar over te spannen, en dus voor de Zon bedekt te zyn.

Vermeine dat deeze opgehaalde werktuigen genoegh zullen zyn om het Schip door zee te brengen; doch de Scheepen die alleen ten krygh worden geschikt voeren meerder oorloghs behoeftigheden met zich, als Granaden, Mast-dreggen, Stink-potten, enz.

Aan deeze honderdt mannen, die het Schip een jaarlang zoude voeren, diende men, na myn goedtdunken, zoo veel levens-middelen op de reize mede te geven, als de volgende lyste uitwyst: 't geen vermeine, als in dagen gedeelt, en naar eisch aan ieder persoon uitgereikt wert, genoeg tot haar bekomste zal zyn.

Lyste van Leef-tocht, ten behoeve van hondert koppen, voor een jaar.

16 Vaten Vleis.
11 Vaten Spek.
13 Aamen Spaansche Wyn.
4 Aamen Fransche Wyn.
6 Aamen Brandewyn.
9 Oxhoofden Azyn.
4 Aamen Olie.
1 Quarteel Traan.
2 Tonnen fyn } Zout, ieder van 1½ zak.
5 Tonnen grof }
80 Tonnen klein Bier.
4 Tonnen goet Bier.
150 Tonnen water.
8 paar Hammen.
6 paar stukken gerookt Vleis.
8 paar gerookte Tongen.
10816 pondt hardt Broodt.
100 Zakken Gort.
50 Zakken witte } Erreten.
25 Zakken graauwe }
25 Zakken Boonen, die altemet in stede van Erreten geschaft werden.
4 Vaten Boter.
2704 pondt Stok-vis.
330 pondt Zoetemelks-kaes.
12 pondt Koeijen-kaes.
½ Zak Mostert-zaat.
75 pondt Wasse Kaerssen.
50 pondt Kaerssen van Smeer.

Ieder man heeft op de reis noodigh een vaatje Brandewyn, of eenigh ander sterk nat; 't geen elk op zyn eigen kosten verzorght na welgevallen.

Op 's Landts Oor-logh-scheepen schafe men gemeenlyk voor het volk in volgender wyze.

Algemeine Lyste van de Lyf-tocht op een Schip, voor hondert koppen ter maandt.

2250 pondt hardt Broot, tot 5 pondt voor ieder hooft ter week.
40 Zakken week broodt.
450 pondt kaes, is 1 pondt voor ieder hooft ter week.
5 Tonnen Vleis, dat is 1½ pondt voor ieder man op een maal, en zulks twee maal ter week.
400 pondt Stok-vis, daar men Haering voert, anders moet men 700 pont hebben.
4 Tonnen Haering ter maandt.
1¼ Ton Boter ter maandt.
5½ Smal-tonnen Gort ter maandt.
4½ Smal-tonnen witte of groene Erreten.
2½ Smal-tonnen Boonen, of graauwe Erreten, ter maandt.
½ Smal-ton wit Zout ter maandt.
½ Oxhooft Azyn ter maandt.
35 Tonnen Bier by de Winter, en
42 Tonnen by de Zomer.
4 Vadem Brandt-hout by de Winter.
3 Vadem by de Zomer.

Voor de Kajuit.

¼ Oxhooft Fransche Wyn ter maandt.
4 Stoopen Spaansche Wyn ter maandt.
2 Stoopen Brandewyn ter maandt.
1 Ham, en des Zomers een stuk gerookt Vleis daar by.
¼ Hollandtsche Boter voor vier maanden.
2 pondt Zuiker ter maandt.
2 Tonnen witte Biscuit voor de reis.
3 Stoopen Olie voor de reis.
1 Kruit-doos wel gestoffeert.
Komyne en groene Kaes na behooren.
Water tot genoeghte.
Mostert-zaat na behooren.

Vorige Volgende