Die dagboek van Hendrik Witbooi

Kaptein van die Witbooi-Hottentotte 1884-1905

[p. 51]

No. 20.
Hornkrans den 3 January 1890.

Wel myn geliefde oude getrouwe Leeraar J. Olpp!¹⁾ Uwen vriendelyken brief heb ik ten 30 Dec 1889 ontvangen, en gelezen, maar, wat ben ik toch verbaas en verschrik geworden, zoo onverwachts uwen naam te hooren, Gode zy dank, en worde gepresen. Aangaande de zaken, en alle belangryke gebeurtenissen, en myn welstand, waarvan U Edl. garne wildet hooren, wil ik game met alle blydschap U Edl nu mededeelen, terwyl nu U brief te bekwamer tyd gekomen is, want ik leg reeds in die voornemens, dat ik U nog alles zal mededeelen, maar myne geliefde Leeraar! de tyd, waarin ik nu vandag staat, is zeer ongeschik, en kort, en onrustig, dat ik U zoo als U wensch, alles zoo naauwkeurig, en omstaandig kan schryven, en de zaken van de heele toestand is zeer zwaar, en gewigtig, zy zyn diep en hoog, zy zyn lang en breed, zy zyn ernstig, want geliefde Leeraar ! hierom zeg ik het, dat het een zware, en gewigtige, en ernstige zaak is, Gy zyt myn oude Leeraar! en ik heb velle²⁾ jaren met U op Gibeon gekomen is als Leeraar, in den tyd van onze bekendgemaak, maar ik heb het van U weggestoken, en ik heb het toch al lang geweten, voor dat U op

1) Eerw. J. Olpp, vader van die teenwoordige Sendingsinspekteur Olpp van Swakopmund, het Hendrik Witbooi in 1868 gedoop en was tot 1880 die leeraar van die Witboois in Gibeon. Olpp moet aan Witbooi van Duitschland geskryf het, waarheen hy weens sy gesondheidstoestand in 1880 vertrek het; daarom is H. Witbooi so ‘verschrik’ om ‘onverwacht’ weer van hom te hoor.

2) veele

[p. 52]

Gibeon gekomen is als Leeraar, in den tyd van onze eerste oorlog met roote natie, in de dagen van myn oude overleden groot vader³⁾ oude David Witbooi, daar reeds in die oorlog heb ik het geweten, dat ik zulke groote opdraag zal krygen, en dat de oude groot vader David Witbooi daar op Gibeon zal rusten, en eindigen, met zyn leven, en met zyn voorgangerschap, in zyn trek met ons /Khowese volk,⁴⁾ en dat hy daar de eeuwige ruste zal rusten, zoo als hy ook daar gerus heeft, en dat ik deze oude trek, waarvan onze oude kapitein gerus heeft zal voortzetten,⁵⁾ wanneer de tyd zal vervult zyn en de tyd is vervult geworden, en al dien tyd, wat ik stil gewees was, dat was ik hierom stil gewees ik heb gezeg en gedach in myn binnenste, dat ik deze zaak van myn voorgangerschap van deze trek niet zal openbaren, en in het licht brengen, maar dat ik zal wachten, totdat de tyd, wat God besloten heef zal vervult zyn, en dat God naar zyne wysheid met een wonderbare, en door een zichbare teeken de begin, en het voortgaan van het heele werk zal openbaren, en in het licht brengen en zoo als ik gehoop heb, zoo is het ook geschied. Het heeft zoo begonnen, op

3) grootvader David Mozes Witbooi, vóór sy doop as Kido Witbooi bekend.

4) Die Witboois is ook /Khowese genoem. /Khowe beteken in Namataal bedel. Die naam het sy oorsprong in die astrante manier waarop die Witboois na hulle intrek in Namaland die Namagebruik dat vreemdes buite die werf moes wag tot hulle ingenooi en water en lewensmiddele aangebied word verontagsaam het. Die Witboois het ook ewe ongeërg in 'n vreemde werf langs die vuur, d.i. in Namataal ‘aan die tafel’ gaan sit.

5) deur Damaraland na 'n nuwe gebied in die Noorde.

[p. 53]

den eersten tog, wat de hoofden naar Kobabes⁶⁾ gemaak hebben, toen de eerste moordery begonnen heeft, onder de roote menschen, van Damaras, zelfs onder de mannen van de hoofden toen heb ik ook in dien tyd gegaan naar Damaraland, om ossen, wat ik daar gelaten heb te gaat halen, en ou vader Mozes heeft my geraden, dat ik met hen moet zaam gaan naar Kobabes, en dat ik van daar de ossen moet zoeken maar ik heb gezeg, neen, ik zal met groot pad gaan, over Rehoboth maar ou vader heef gezeg, wy hooren, dat de Damaras kwaad is, zoo kan U niet alleen gaan, maar ik heb gezeg, neen, ou vader, het mag zoo zyn, maar ik zal daarom met groot pad gaan zoo zyn wy gelyk uitmalkander gegaan, zy naar Kobabes, en ik met groot pad over Rehoboth en ik ben op Rehoboth gekomen, toen hebben de Bastarts van Rehoboth weder tot my gezeg, ik moet toch eers nu niet in Damaras ingaan, want de Damaras is nu zeer kwaad maar ik heb gezeg, ik zal gaan zoo ben ik gegaan, en ik heb weder de wachter van Damaras gekregen, en die heeft weder tot my gezeg, ik moet toch omdraaijen, want de Damaras is zeer kwaad maar ik heb gezeg, ik zal gaan zoo ben ik gegaan, en gekomen op de werf van de Damaras op /Hoabe-tsaus en in de zelfde tyd zyn de mannen van de hoofden vermoord geworden,⁷⁾

6) na 'n konferensie van Hottentotkapteins wat op Gobabis saam met die Britse Kommissaris W. Coates Palgrave 'n ondersoek wou instel oor die mishandeling van sekere van Zijl.

7) In Augustus 1880 het Kamaharero alle Hottentotte in sy gebied laat vermoor. Die volgende brief van Mozes Witbooi, vader van Hendrik, en toen Kaptein van die Witboois is hier van belang:
Gibeon den 4 Maart 1881.

My lieve broeder en kaptein Maharero!

Ik schryf deze brief aan u, want gy hebt langen tyd niets van my gehoord en ik heb ook niets ban u gehoor, van dat wy vrede gemaak hebben. Nu weet gy, dat wy nu in eenen zwaren tyd leven, ik meen de oorlogtyd, maar ik kan het niet zeggen, hoe die tyd ingekomen is, en wat de eigentlyke oorzaak is van die oorlog. Want zoo als gy weet en zal gehoord hebben, hebben wy hoofden van het zuiden opgegaan naar Gobabis om dingen die in Gobabis leggen reg te maken, zoo ver het in onze mag staat en hebben het ook door de hulp des Heeren klaar gekregen zoo ver wy gewerk hebben dat alles is geschied in vrede daar was geen twyfel van vrede, daar was geen teken van oorlog of kwaad of diergelyke dingen, daar was maar tekens van vrede, liefde en gemeenschap, want de Damaras hebben zelfs daar op de plaats Gobabis gekomen en hebben daar met onze mannen allerlei goeders gehandel; en toen wy met al deze werken klaar waren, daar hebben onze mannen tot U gegaan om hunne paarden en beesten te verkopen, zoo als zy van ouds gewend zyn te doen, om des vredes wil; en myn zoon is ook gegaan van myn plaats, om toch beesten, wat hy daar in Damara[land] lang gelaten heeft te zoeken, en ook met die gelegenheid paarden te verkopen, zoo als hy ook reeds gedaan heeft, om des vredes wil. Want myn oude Vader heeft met U vrede gemaak, voor hem en voor het heele groot Namaqualand, myn oude overleden Vader heeft niet moeite gespaart, en ook niet koste gespaar, om zelven by u te komen, en vrede met U te sluiten, en zoo als gy zelven weet, heeft hy my gezonden, en ik ben ook gegaan tot U, en gekomen by U, zoo is de vrede in liefelyke gemeenschap gesloten. En verder. Gy hebt een woord gesproken, op dien dag, waar wy vrede gemaak hebben, en de woord heb ik nog niet vergeten, en zal ook nooit vergeten, want het is een vaste woord, een verstandig en liefelyke woord, en een ware woord. Gy hebt zoo gezegd. Deze werk, wat ou Mozes David Witbooi gedaan heef, die lyk heden voor my, net als het werk van God, want God alleen heeft zyn dierbaaren zoon tot zyne vyanden gezonden, tot deze wereld, alzoo heeft ook ou David Witbooi met zynen eenig geboren zoon gemaak, dat is een onvergetelyk woord. En verder. Wy hebben ook op dien dag vas besloten, dat wanneer een hoofd zonder een wettige oorzaak oproer of oorlog maak, dat dan alle andere hoofden zullen opstaan, en wy zullen hen slaan, dat is onze woord volgens onze traktaat, en dat alles is geschied, om des vredes wil. Maar nu zie ik dat een andere toestand ingekomen is, wat ik niet ken. Onze mannen zyn gegaan naar Gobabis, om paarden te verkopen, deze mannen hebt gy gevangen met koele handen en gy hebt hen met een stompe byl gekap, net als een hout, en myn zoon hebt gy de paarden afgevat, roers en alles wat hy heeft, en wil hem ook dooden, maar, dat hy van dag nog leeft, dat is alleen, door Gods onuitsprekelyke wonderkrach en wat gy daar vermoord hebben, dat zyn mannen van ons alle hoofden, van het zuiden, daar was ook broeder van Willem Christiaan van Bad,^† en van myne mannen zyn alleen 12 mannen gevallen in die slag. menschen, die met U van ouds wonen in vrede, die hebt gy ook gedaan geslag net als een vee, gy hebt hen verscheur net als een wilde dier hier zyn ook nog velle menschen van U, Damaras, maar zy hebben hunne vrye woning, zy zyn van my nog niet aangeraak, ook niet van myne vrouwens een kinnebakslag gegeven, ook niet van een kind aangeraak, ook niet van myne honden gebyt, en zal ook niet aangeraak worden, want ik heb geen nydigheid of wraakgierige hart over U, want de wraak is niet myne over zulke onschuldige menschen, die gy vermoord hebt. Maar dat is des Heeren. Maar een ding zeg ik u, dat ik niet met oorlog naar Gobabes gegaan is, ik heb gegaan om des vredes wil, met weinige mannen, maar toen ik de boodschap gekregen hebt, dat myne mannen ook vermoord is, heb ik maar met die weinige mannen gegaan, om zelven by U te hooren, dat was myn volle plaan gewees. Maar, toen de andere hoofden dat gezien hebben, daar hebben zy de plaats Gobabes opgenomen en met hen gevlug, daar kom eens uwe oorlog op ‡Koa-//gams, over ou Jakobus en Andreas Lambert, maar ik heb gegaan om zelven by U te hooren, om des vredes wil. Toen ontmoet ik uwe tweede oorlog, maar ik heb gegaan om zelven by U te hooren om des vredes wil. Toen ontmoet ik uwe derde oorlog, maar ik heb gegaan, om zelven by U te hooren om des vredes wil. Toen ontmoet ik uwe oorlog de vierde maal in Tsoa Xaub^* naby uwe plaats, eigenlyke oorlog van Okahandya.^† Daar heb ik eers geweten en ook gezien, dat het waarlyk iets is, dat dat ware oorlog is. ik heb gezien dat gy die goede vrede gebroken hebt, die wy gemaak hebben. Zoo ben ik van dag trug gegaan naar myn huis, om klaar te maken voor oorlog, maar ik heb maar met weinige schietgoeders opgegaan om te jagden, als de zaken van Gobabes klaar zyn, en ook met zulke min mannen. Maar nu ben ik op myn koninklyke troon gekomen, en ik heb van myn troon^‡ klaar gemaak, en ik zal over myn troon reguit naar Okahandya opgaan. Zoo maak ik u bekend, zeg my haastelyk, of gy van vaste voornemen zyt, om tegen my oorlog te maken en met [my] te vechten, ik vraag U nogmaal, zeg my haastelyk, of gy nog van ware en vaste besluit zyt, om tegen my oorlog te maken, en met my te vechten, en als dat uwe vaste voornemen is, dan zeg ik U, ik de kapitein Mozes Witbooi, die met U de goede vrede gemaak heb, maak klaar zoo ver gy kan. Want de onkosten, wat myn overleden oude Vader gedaan heef, en de onkoste, wat ik nu in dit oorlog gedaan heb tot U, om des vredes wil, maar ik heb niets anders als oorlog ontmoet gegaan, die onkosten, die zult gy betalen, de Heer zal het zekerlyk doen. Want voor dat de vrede gemaak is, en nadat de vrede gemaak is, hebt gy alleen de menschen vermoord op steelwys, en de klagtens van de andere hoofden zyn ook tot my gekomen, maar ik heb het niet aangenomen, totdat de drinkbeker van de zonde moet vol worden en het is nu vol geworden, en het is overgeloop, en op my gestort, daarom kan dat ook geen wonder zyn voor uwe oogen en voor het oog des iegelyken menschen, dat wy alle hoofden van groot Namaqualand tegen u opgestaan is, volgens onze traktaat. Om U verder te zeggen ik ach U geheel en al niet als een koning, ik heb u gezien, dat gy een dief zyt, een moordenaar, dat gy een leeuw, een wolf en een dieger^† zyt, ik heb eers gemeen dat gy mensch is, daarom heb ik met u de vrede gemaak maar nu heb ik gezien, dat gy een wilde dier zyt, die de menschen schepselen die God naar zynen beeld geschapen hebben, en heeft ook zynen dierbaren zoon voor hen gegeven, omdat zy dierbare schepselen zyn, dezen hebt gy geslagt met een mes, net als een vee hebt gy hen lid voor lid uit malkander gesneden met mes. Zommigen hebt gy met een stompe byl stukken gekap, net als een mensch de takken van een boom kap, en wel vrede menschen, onschuldige menschen en een hoof, wat zulke dingen doet zonder hindernis of schuwigheid in zyn hart voor God en menschen die noem ik naar myn verstand, een moordenaar en een dief en een wilde dier.
Daarom zal ik met u vechten zoo als een mensch vech met een wilde dier, ik zal u doden net als een wilde dier gedood word, want gy hebt myne mannen op een steelwys vermoord, maar ik zal u in ziende oogen dooden, ik zal u niet in verborgenheid dooden, ook niet in den nacht, maar by dag, niet onwetende maar wetende. En wanneer hebt gy gezien, of gehoor, dat een leeuw als hy een koei van een man gesteel en dood gebyt heef, die man overwonen heeft, en wanneer hebt gy gezien en gehoort, dat de Heere een dief en een moordenaar bygestaan en hem geholpen heeft. Daarom maak maar klaar, maar de overwinning is myne, Hoere!^† maak klaar met mag van paarden, of wagens, of kruid en lood, of van mannen, maar de overwinning is myne, Ho[e]re! stryd zoo veel gy wilt tot 5 of 10 jaren lang maar de overwinning is myne, Hoere! maak klaar en zet in de plaats, en wach voor my daar in uw plaats ik zal zekerlyk komen, ik zal de water van de plaats Okahandya gaan drinken, Hoere! want de overwinning is myne. Want de Heere is myn regterhand en myn linkerhand, myn wapenrusting en schild en sterkte, en voorman, en myn helper uit alle nood. Daarom kan ik ook met vrymoedigheid uitroepen, de overwinning is myne, met dit vast vertrouwen, dat ik nooit zal beschaamd worden in myn geloof, als ik maar Hem niet verlaat in myn geloof. Daarom maak klaar, Hore, Hore, Hore!^†
Met beste groetenissen groet ik u en blyf u medebroeder en Kapitein

Mozes Witbooi

van Gibeon.

† Warmbad

* Swakop

† die Okahandja Kommando

‡ Die verhewe toon moet oorerflik in die Witbooi-geslag gewees het. Die styl van hierdie brief laat mens vermoed dat Hendrik dalk die pen gevoer het. Die brief is afgedruk van 'n kopie wat Eerw. Heidmann van Rehoboth vir H. von Francois, broer van die Keiserlike Kommissaris, gemaak het. Ek het die oorspronklike nie voor oë gehad nie.

† tier.

† hoerê!

† hoerê!

[p. 54]

en toen komt die boodschap in dien zelfden tyd op die werf van de Damaras, waar ik ben toen hebben deze Damaras ook besloten, om my hier te vermoorden, zoo hebben zy al myne paarden en geweers zelfs ge-

[p. 55]

nomen, en my gezeg, dat ik van dag hier zal sterven; maar, geliefde Leeraar! ik heb weder die dag de almagtigheid van onzen grooten God gezien onuitsprekelyk, wonderbaar heeft de Heere my uitgeholpen,

[p. 56]

met myne drie mannen toen de Damaras nu opgestaan hebben, en ons omsingelen, om ons nu te dooden, toen hebben zy een ding gedaan, wat zy zelven niet weten in plaats, dat zy meenen, dat zy my dooden, hebben zy my zelfs vrygelaten, en my een meri gegeven, en

[p. 57]

gezeg, ik moet haastelyk huistoegaan zoo ben ik huistoe gegaan, en toen ik tusschen de poort van de groot bergen //Khanigukha uitgekomen is, toen heb ik daar die drie merkwaardige woorden ontvangen, door een stem, die tot my spreek op den 23 Augustus 1880.

[p. 58]

1.	Het is volbrag.
2.	De weg is opengedaan.
3.	Ik geef U een zware opdraag.

Op deze drie woorden is de hele werk aangeknop en begonnen geworden, maar toen was het nog niet openbaar voor de menschen, ik alleen heeft het geweten, want er moes een werk eers voor gaan, dat al de hoofden van Namaqualand eers moeten opstaan, tegen

[p. 59]

de Damaras, en met hen vechten, maar zy zullen de Damaras niet overwinnen, maar de Damaras zullen hen overwinnen, en zy zullen vrede vragen by Damaras, en daarna zal ik opstaan, met deze werk⁷⁾ en dat heb ik toenmaals al geweten, en het is ook zoo gekomen, maar tot zoo ver was deze zaak verborgen gebleven voor de menschen, en van hier heeft het zich geopenbaart, door de goed van de Bastarts, wat Paul Visser genomen heef, is de heele zaak begonnen, en zich geopenbaart voor de menschen, daardoor, dat ik met dit korte en eenvoudige woord het gansche /Kowese volk uitgenoodig heb: Komt, laat ons de goed van Bastarts wat Paul Visser genomen hebben weder terug geven met onze eigene waarde,⁸⁾ en laat ons deze zaak weder op die aard herstellen, wat onze ouders bedorven hebben en deze korte kleine woord heef zoo wonderlyk, en zoo verschrikkelyk en als een onmogelyke zaak in de ooren der menschen geklink, en zoo is deze woord in de heele wereld verstrooit geworden, en deze kleine korte woord heeft het heele wereld beroert, en door deze korte woord is de eerste verdeeling in ons /Kowese volk ontstaan en een groot gedeelte van ons /Kowese volk heef met ou vader Mozes deze woord niet verstaan, en niet aangenomen, en niet met my getrokken en ou vader Mozes heef al zyne mede broeders geroepen, om my met zyn krach te verniedigen, zoodat ik de goed van de Bastarts niet zal herstellen, en dat ik ook niet zal trekken zoo hebben alle andere hoofden

7) n.l. as die van God gestuurde verlosser van alle rooi nasies soos die Hottentotte hulself genoem het.

8) sie aantekening 5, brief No. 2. Hendrik het altyd buit terug gegee wat per abuis van neutrales geneem is. Vergelyk Nos. 49, 50 en 52.

[p. 60]

invloed en vrymoedigheid gekregen, en alle menschen, om my te dooden, zonder ander oorzak, want myn eigen vader en myn eiegen Leeraar⁹⁾ hebben als een regte over my geoordeelt, en gezegd: dat ik op duivels weg wandel, en dat ik zal van de Damaras verniedig worden, en dat ik niet weder zal thuis komen, van myn eerste oorlog met Maharero maar ik ben toch weder thuis gekomen op Gibeon, omdat Gods gedachten niet onze gedachten zyn, en [onze] werken niet Gods werken, en omdat de getrouwe hemelsche regter niet oordeeld naar onze menschelyke wil en begeerte en om niets anders is dat, dat de geheele wereld nu tgen my opstaat, want myn vader, en ou Jakobus Izak, kaptein van Berseba, en myn Leeraar Myn Heer Rust, en Myn Heer Hegner Leeraar van Berseba hebben op Gibeon zich vergadert, en my als een verkeerte, en op duivels weg verdwaalde mensch verklaart, en met Gods woord, en met uiterlyke krygswapenen zich daar tegen gezet, en gewerk, om deze groote werk te verhinderen, en te laten verydelen, zoo heb ik die dag voor hen allen gezeg, ik zal met Ulieden niet stryden, en ik zal my niet zoo veel [als] met [myn] mond verdetigen, zoo laat ons menschen daarover niet zoveel stryden, maar laat ons allen den Heere overlaten, en Hem alleen laten begaan, zoo als ook een gezang vers luid, in onze kerk gezangboek. 91. Laat dan 't bestirt der zaken, Aan Hem laat Hem begaan, Hy zal t zoo wyslyk maken, Dat gy verbaast zult staan zoo heb ik reeds in de eerste begin tot deze groot mannen

9) Hy verwyt sy leeraar dat die hom nie wou toelaat nie om eerlik te handel teen sy vaders sin. Die rede vir die leeraar se handeling was waarskynlik sy vrees om 'n goed georganiseerde gemeente te verloor.

[p. 61]

gesproken, en tot vandag toe spreek ik dit woord tot ieder mensch, wat over deze zaak met my wil spreken, of daartegen wil werken, want Gods woord leert ons in volle waarheid, dat ieder boom zal gekent worden aan zyne vruchten, alzoo zal ook ieder werk des menschen gekent worden aan zyne vruchten, en uitwerkingen en alzoo geschied het ook, het kan goed duitelyk gezien, en geleert worden, hoe het toegaat in myn oorlog, van dat ik de eerste oorlog met de Damaras gemaak hebben, tot deze oorlogen, wat ik met de roote naties hebben, want er geschieden dagelyks wonderbare, en zichbare tekenen, en merkwaardige gebeurtenissen, waardoor ons menschen kunnen zien, dat God de heele werk leid, en regeert, naar Zyne Godelyke almag en wil maar geliefde Leeraar! in al deze dingen word my maar beschuldig, dat ik tegen onschuldige menschen oorlog maken maar het gansch niet waar, ik heb nog nooit een mensch geschiet, wat my nog niet geschiet heef, maar zy allen hebben my eers geschiet zonder oorzaak, en deze opstaan, wat de heele wereld nu tegen my opstaat, dat heb ik al lang ook geweten, in dien tyd, toen ik deze opdraag gekregen heb, dat de heele wereld my zal schieten en er is ook een ding, geliefde Leeraar! wat ik niet gewensch heb, van de Leeraars ik heb in de eerste begin tot die twee Leeraars, met dewelke ik mondelyks gesproken heb, gezeg, ik verzoek U, gy Leeraars en dienaars van God, blyf gy uit, van deze zaak, heb niets te doen, met woord en met de daad, maar staat stil, en bid voor my maar, ernstelyk tot den Heere, want ik heb een Leeraar lief, ieder Leeraar, en ik wil niet met een Leeraar harte en aanstootelyke woorden spreken, en ik wil ook niet hooren, dat ook een ander

[p. 62]

mensch een Leeraar zal achterklappen, of slechte woorden tegen een Leeraar zal spreken, want ik acht hem als een dienaar van God, en ik vrees God, om een Leeraar te mishandelen met woord en met de daad. Maar lieve Leeraar! ik vind sommige Leeraars van Namaqualand in deze zaak, dat zy veel te zeggen hebben, en dat menschen, wat misschien tot eerkendenis der waarheid, en tot ware verstand gekomen zyn, en zich verootmoedig hebben, die worden door hunne woorden verder opgewek in hoogmoed, zoo schieten my de menschen zonder oorzaak want kortens verleden jaar 1889 ben ik afgegaan, om myne vyanden te schieten, die my eers geschiet hebben, de Velschoendragers, die hebben gevlug tot kapitein Willem Christiaan van Baad¹⁰⁾ zoo heb ik die menschen gevraag by die kapitein, en de kapitein heef my goed verstaan, en toegelaten, om die menschen te schieten zoo heb ik de menschen geschiet, en die menschen hebben regte slecht met my gewerk, de voorman, Bloedoog, van Velschoendr[agers] die heef my gemoed gereden, toen hy hoorte, dat ik aankom, naar zyn werf, en met my gesproken, van vrede zoo heb ik hem verstaan, en hy heeft my ook goed verstaan zoo heb ik die vrede aangenomen, en hem gezeg, gaat gy nu vandag terug, ik zal morgen by Uwe werf komen, zoo zullen wy die vrede bevestigen zoo is hy huis toe gereden, en ik ben ander morgen gegaan, en omdat wy reeds van vrede gesproken hebben, heb ik my niet klaar gemaak tot oorlog en toen ik in de werf inkwam, toen zien ik, dat de mannen van die werf in schanzen met de roers zitten, zoo heb ik eers gevraag, wat is dat, en hoe is dat? maar de man wat ik stu[u]r, word maar

10) Warmbad

[p. 63]

weg gejaagt zoo heb ik 2 tot 3 malen met zelfde woord gevraag, maar zonder antwoord vallen de schotten reeds op my, waar ik nog ongereed is zoo heb ik my maar geweer, en God heef my toch weder wonderlyk bygestaan, en uitgeholpen, zoo heb ik hen gewen, en zy zyn gevlugt, van ‡Giris,¹¹⁾ en zich weder vergadert, en weder ten 2 maal my kom geschiet op /Hōn/hōns, en ik heb hen weder gewen zoo hebben zy in Willem Christiaan zyn grond ingevlug met hunne waarde, zoo heb ik de waarde by die kapitein gevraag, want ik heb de menschen gewen, zoo is hunne waarde myne zoo heef die kapitein my geantwoord, dat hy die goed niet aan my zal afgeven, en dat ik ook niet een kleinste boklammetjie wat misgelam is zal krygen, en dat hy nu die menschen op zyn rug genomen heef, om hen te beschermen, zoo heef die kapitein Willem Christiaan, die menschen, wat my in vrede kraal ingelok, en my gedood hebben in hem ingenomen en in deze zaak heb ik ook de Leeraar van Baad gehoort, dat hy iets daarin gesproken heeft, waardoor de kapitein Willem Christiaan zoo hoogmoedig en kwaad geworden is tegen my, zoo is deze kapitein Willem Christiaan met kapitein Jakobus Izak¹²⁾ en kapitein Jozef Frederik van Bethanie eens geworden, en met Mannasse !Noreseb, en met Maharero, dat zy allen zich zullen vergaderen, om my gedaan te maken, en stil te maken, want ik ben voor hen als een steen des aanstoots, en als een ergernis zoo willen zy my van Gods aardbodem wegwaaijen als een ligte stuk lap, zoo weet, en let op geliefde Leeraar! al deze hoofden, dat zyn hoofden

11) Kiriis, distrik Keetmanshoop.

12) van Berseba

[p. 64]

van leerplaatsen,¹³⁾ want het word my ook altyd beschuldig, dat ik de leerplaatsen schiet, en dat die leerplaatsen, en Gods woord door my verwoest wordt zoo vraag dan lieve Leeraar, ook by Uwe mede broeders, die op de leerplaatsen staan, als Leeraars, hoe de dingen altyd beginnen tusschen my en tusschen hunne hoofden, want van !Hoaxas kan ik U zeggen, dat zy door haar eigen hoof Mannasse verwoest is geworden, want Myn Heer Jud¹⁴⁾ was zelfs by my gewees in myn oorlog zoo heb ik van hem gehoort, hoeveel moeite hy gehad heeft met zyn kapitein Mannasse, met vermanen, om hem toch af te keeren van deze oorlog, maar daar was geen gehoor zoo is hy met geweld ingegaan, in deze oorlog, en my eers geschiet, zonder oorzaak op Liedfontein, waar ik met myne vyanden staan vechten, Velschoendragers, die my ook eers geschiet hebben, ook zonder oorzaak daarom maak ik U bekend, want de groote gebeurtenissen staan nu voor de deur, dat al de hoofden van leerplaatsen tegen my zich vergaderen. Zoo zal ik maar eers tot zoo ver schryven geliefde Leeraar! want de werk is zeer groot, en de papier kan het niet bevatten zoo zal ik U maar zommige brieven zaamgeven, om zelven te zien, wat ons met malkander gesproken hebben, want, dat denk ik zal meer beter zyn.¹⁵⁾

13) plase waar sendingstasies was.

14) Eerw. Judt van Hoachanas.

15) Hierdie brief is ongeteken maar is duidelik deur Hendrik Witbooi geskryf.

† Warmbad

* Swakop

† die Okahandja Kommando

‡ Die verhewe toon moet oorerflik in die Witbooi-geslag gewees het. Die styl van hierdie brief laat mens vermoed dat Hendrik dalk die pen gevoer het. Die brief is afgedruk van 'n kopie wat Eerw. Heidmann van Rehoboth vir H. von Francois, broer van die Keiserlike Kommissaris, gemaak het. Ek het die oorspronklike nie voor oë gehad nie.

† tier.

† hoerê!

† hoerê!