Die dagboek van Hendrik Witbooi

Kaptein van die Witbooi-Hottentotte 1884-1905

No. 18.

Wy zyn gegaan van Hoorn Krans den 15 October 1888 en gekomen op Rehoboth den 16 Oc. daar hebben

[p. 39]

wij Doctor Geuring gekregen. Hij heeft ons verhaalt van zyn komst van Deutschland, en van zyn bezigheid hier in die land. Hij heeft ons verhaalt, dat hij gestuurt is van Deutsche Keizer als een Komizaar om vriendschap Traaktaat met West Afrika te maken, en hij heeft dat klaar gekregen met paar plaatsen voornamelyk met Bethanië, & Berseba, !Hoaxas & Rehoboth, en met Damaras.¹⁾ Verder wil hij metalen graven.

Wij zyn van daar ten 17 Oc. voortgegaan, en spoedig gegaan. Maandag ten 22 Oc. zyn wij op !Nao-as gekomen daar hebben wij 2 berg Damaras gekregen, en dood gemaakt. ten zelfden dag zyn wij voortgegaan, en heele nacht doorgegaan en andere morgen ten 23ste Oc. zyn wij op Doorn Water gekomen, daar hebben wij een vrouw gekregen van haar hebben wij gehoord dat menschen op Springbok is, zoo worden derwaarts 40 mannen gestuurt maar er zyn 42 gegaan Die mannen hebben buiten hunne verwachting die werf gezien, de werf was groot maar zy hebben gevecht. en zy hebben onverschillig gevecht, zoo is daar ongelukt tusschen in gekomen 2 geliefde mannen zyn gevalen en 1 is gekwets. Die gevallen zyn, zyn twee Raden²⁾ Willem Jaars (‡Khixamab) & Dirk Afrikaneer (Xam-eib) en Nikolaas Rooman is gekwets, door de bout. heele grootbeen van hem is stukken. Zij hebben die dag 24 mannen en 1 vrouw doodgemaak. Op die dag hebben wij 2

1) Die Boois-stam op Bethanie, die Gei-Khauas op Berseba, die Rooi nasie op Hoachanas, die Basters op Rehoboth en die Hereros.

2) raadslede

[p. 40]

paarden verlies en 1 geweer Achter oorlog³⁾ was op Doornwater en daar zyn 2 ruiters gekomen, zoo hebben wij die gejaag, en in die slagt maar voortgegaan en daar 2 mannen dood geschiet. en weer eene gekregen en die ook doodgeschiet Zoo zyn wij gegaan naar Zwart Motter, en toen wij nater komen hebben wij gezien, dat die menschen vlugten zoo zijn wij gejaag, zoo zyn byna heele paarden verliezen, en slechts weinige paarden zyn gekomen bij de trek. en alles gekeert 4 Wagens en beesten. het was laat Ater-Middag. En daar is Gert Mottel doodgeschiet, en nog een jong. en Andere Morgen zyn 3 mannen daar doodgeschiet, ten zelfden dag is andere oorlog van Springbok gekomen, het was Danniel [de] Machistraat. zyn oorlog. Ten 27 Oc. is Mannasa zyn oorlog gekomen terwyl wij nog slapen, wij waren ongereed gewees, bij een ongeschikte kant worden wij geschoten, daar hebben wij groote slagt gekregen onder menschen beesten & paarden 2 mannen en 1 jongeling & 1 jongetje zyn gevallen en 5 zyn gekwets. Dat zyn Geliefde Methusalach Bois & /Khawimab & Jaars & David Links en Zacheus Markus & Izak Bois & Jaiab Zaal & // Neixab zyn gekwets. en 1 berg Damara 17 paarden zyn geschotten & 8 paarden zyn levendig genomen. en vele beesten zyn doodgeschoten. Namiddag zyn Mannasa zyn oorlog gevlugt, en wij willen najagen. en in het najagen zyn 5 mannen geraak van Bliksem slagen maar 4 zyn toch bygekomen en 1 is gestorven dat is Jacob Pitter [Zoardeb]. zoo zyn wij paar dagen daargestaan. (en van daar gegaan) voordat wij van de plaats gaan zyn wij uittgereden en 2 paarden gekregen 2 Hinksten van /Honiseb. op Zwart

3) agterhoede

[p. 41]

Motter hebben wij 1 Merri gekregen. (op Litfontein) Vrydag ten 2 November zyn wij getrek van Zwart Motter, en Zaturdag op Litfontein gekomen, Van daar hebben wij een brief geschreven dat is tweede brief om Pastaarts uit te halen, zoo is G. Wimmert gekomen en andere dag zyn vele mannen gekomen van de Pastarts Zoo zyn zij eens geworden om uit te gaan. en zy zyn uitgekomen op dien dag zyn wij op de plaats gekonen en wij hebben Abiseb zyn vee gevat. die dag heeft Mannasa een brief laten schryven van zyn Leeraar maar wij zyn zonder antwoord gegaan, want dat was een vrede brief.⁴⁾ De Pastaarsts zyn uitgetrek van! Hoaxas ten 14 November 1888.⁵⁾

Letterlyk koppij.

!Hoaxas den 14 November 1888.

Aan den W.E. Kapitain

H. Witbooi.

Lieve Vriend! Kapitain Mannassa en zyne raadslieden hebben mij verzocht an U te schryven en te vragen of ik tot U kan komen om over vrede te sprekken. Hoe gaat het Uwe gekwetste mannen?

Met beste groetnis

blyf ik

Fr. Judt.

Leeraar.

4) vredesaanbod

5) Die Basters hier genoem was 'n trek van sogenaamde ‘Vries’-Basters wat van Gordonia gekom het. Nadat H. Witbooi hulle verbied het om by die Rooi nasie te bly, het hulle hul aangesluit by hul stamgenote in Rehoboth. Wimmert was die afstammeling van 'n Duitse sendeling.

[p. 42]

Ten zelfden dag is Leeraar van !Hoaxas gekomen met een verzoek van Mannassa: Of het niet mogelyk is of kan vrede gemaakt worden? Cap. Hendrik het geantwoord, in geverhaalt van begin des orloogs tot die eind toe.

Maar de Leeraar heeft vast gestaan op die verzoekt zoo heeft Cap. geantwoord, het is mogelyk dat het vrede kan gemaakt worden, maar ik moet eerst weten met wat voor een punt vrede gevraagt wordt. Zoo is Leeraar terug. Andere morgen is een Ouderling gekomen. over een gesprekt van Vrede maar met onduidelyke woorden, en den Cap. heeft hem weêr gezeg, en gevraagt wat de oorzaak is waarover kan vrede gevraagt wordt. Maar den Ouderling heeft geen antwoord gegeven Eindelyk heeft Captein gezegt over twee punten kan slechts vrede gemaakt worden. Als Men zich voel dat ons schuldig is, of als men overwonnen worden. en als een voel dat hij schuldig is, dan kan hy vrede vragen, of als hij zich voelt dat hij gebast⁶⁾ is kan hij vrede vragen. Zoo is die terug. Andere Morgen is /Khurisab gekomen, en gezeg dat zyn Cap. niet schuldig is, maar wegens de vrouwens en kinderen werdt het vrede gevraagt. Toen heeft hem Captein alles verhaalt van het begint tot einde. zoo is hij eindelyk gezegt, dat hij nu eerst inzien dat zyn Cap. schuldig is, en gezeg laat hij maar omdraaijen, laat zyn kapitein komen. zoo zyn wij een dag gewacht. en weer een dag gewacht. Andere dag

6) oorwin, ‘gebaas’.

[p. 43]

is onze oorlog uitgegaan, en byna alle beesten gevat. vee⁷⁾ hebben de Rooinatië weêr gekeert bij eene poort.

In tusschen zyn onze gekweetste mannen gestorven in drie dagen Eerst is Izaak Boeis gestorven en weer Zacheus Maarkus eindelyk //Neixab.

In die dagen is Machistaat Danniel gestuurt naar ‡Nosob,⁸⁾ om goeders te halen die aan !Hoaxas behooren, maar zy zyn andere oog gezien bij Jacob Lampert. Maar Jonas en Xam-khaub waren vriendelyk. Zoo zyn zij min goeders gekregen. Onder Cap. was ook weg naar Doncan⁹⁾ zyn werf. in die tyd is /Nowaseb & Frib zyn oorlog op !Hoaxas gekomen, en den zelfden dag gegaan om beesten te haalen zoo is op dien dag oorlog geweest op Litfontein maar de Namaquas zyn gevlugt. en zy worden gejaagt tot in !Hoaxas. Zoo is Cap. terug van !Hoaxas omdat zyne mannen niet thuis waren. Op dien dag worden weer paar paarden gekregen. Mannassa !Geibeb zyn witpaard ook. En toen de Machistraat & Onder Cap. komen zyn wij afgetrekt wegens de zwakheid van paarden & beesten naar !Khamxas en Kalkfontein. Zoo vieren wij hier groot dagen Kersfeest & het Nieuwe jaar.¹⁰⁾

7) kleinvee

8) die rivier

9) Robert Duncan, 'n Skot wat met 'n Witbooivrou getroud was. Sy afstammelinge leef vandag nou op die plaas Persip. Die verhouding tussen Duncan en Witbooi was van die vrindlikste.

10) Elders in die Joernaal on bô aan op die bladsy is die volgende aantekening: ‘Op Kalkfontein beeft Januarij beginnen het jaar getal 1889. Wij hebben 4 koes geslagt.’

[p. 44]

Geheel en al hebben wij 46 Namaquas¹¹⁾ doodgeschiet in die oorlog.

Woensdag avond ten 2 Januarij 1889 zyn Namaquas gekomen en 13 paarden van ons genomen ten 3 Januarij (zyn) is onze oorlog uitgegaan. En den 4 Jan. op !Hoaxas gekomen en al de beesten van Roode Natie genomen en ook 8 paarden gekregen en onze oorlog is 4 dagen op de plaats gestaan en Cap. Mannassa heeft vrede gebraat maar hij wil niet erkennen dat hij schuldig is over die oorlog. ten 7 Jan. wordt de plaats gescheit maar wij weten niet hoe die schieterij is. 8 Januarij is de oorlog thuis gekomen. Vrydag hebben wij weggegaan van !Khamxas en den Cap. is naar Doncan zyn werf gereden en de trek is (op) in de poort van Eenkel Kamelboom gestaan en ten Cap. is 16 Jan. hier gekomen en ten 17 Jan. zyn wij afgetrokken naar //Noa-//aus en hier gestaan.

Heer Doncan en Koning Hendrik¹²⁾ hebben eens geworden zoo zal Doncan ammonitië brengen¹³⁾

Akort was alzoo.

Hij zal

4 Kasten Marthini Hendri &

4 Kasten Vol en blok & Het was ten 14 Januarij

4 Kasten Weslyrikets &

11) Die Witboois was 'n sogenaamde Orlams stam en die skrywer noem die oorspronklike Hottentotstamme van die land ‘Namaquas’.

12) Let op die tietel.

13) Witbooi het seker buitvee saamgeneem op sy besoek aan Duncan.

[p. 45]

2 Kasten Snyder

1 Kasten Wesly kruit papier

1 Kasten Wincester om voor Damaras de schieten

100 zak kruid

1500 staf lood brengen.

En toen wij van Doncans zyn werf terug kwaam zyn wij verder getrokken, en gekomen op //Noa-//aus Van daar zyn 16 Mannen gereden naar Tsub-/Garis; daar zyn tenzelfden nacht ook Namaquas gekomen, en 13 paarden van ons genomen, zoo zyn baar¹⁴⁾ mannen na gegaan en gevecht en slechts een paard terug gekregen, en toen wij op !Khoses deze tyding hoord zyn wij gegaan, en Coleman zyn zoon was veroorzaak hij heeft onze paarden genomen, en aan hen gegeven op die wys zyn wij hem gestraf, op levendige waardes.¹⁵⁾ Van daar zyn wij thuis gekomen, en slechts nadat wij thuis gekomen waren, hooren wij dat Frib Mannassa geroepen heeft om met ons te vechten, en wij hebben gehoord dat Mannassa geloopen heeft, en wij Witte mannen zyn goed wil nemen, zoo hebben wij derwaards gegaan en toen wij daar gekomen op //Gurub-ma-!nas hebben wij gehoord dat Mannasa aankomt. Van daar zyn Mannen gereden naar Rehoboth, die mannen hebben gehoord, dat Mannassa wil met ander pad gaan, zoo hebben zij tyding gestuurt, zoo is onze oorlog derwaards gegaan en op Rehoboth gekomen en laat achtermiddag hebben wij gehoord, dat hij waarlyk in ‡Oan//ob gekomen is, zoo zyn wij

14) paar

15) ‘ons het hom beboet in lewende hawe’.

[p. 46]

uit te plaats gegaan. en in den zelven nacht in zyn spoor gekomen, en na gegaan, tot naar //Khamases, en wij zyn in die nacht daar geslapen andere morgen, zyn wij gereden, en derwyl mog paar mannen daar op de plek staan hebben wij het rook van het vuur gezien, en voorste mannen geroepen. en naar hen gereden en gevecht. en Namaquas zyn gevlug, sommigen zyn teruggebleven, en die zyn ook gevlugt daar is een man van ons gevallen voornamelyk proficie Veld Connet¹⁶⁾ Willem Didrik. en daar zyn 5 mannen van Mannassa gevallen, (maar zy verhalen 7 of 8) daar hebben wij 5 paarden en 9 geweers gekregen. Mannassa zyn rypaard was ook daarin het was Zondag ten 17 Maart geweest. het waren 58 mamen mits¹⁷⁾ den Cap.

Na sommige dagen zyn wij weder gereden op den 29 Maart. naar Mannassa zyn werf op Zondag hebben wij /Khorisab gekregen en hem doodgeschiet, Mandag ten 1 April zyn wij Mannasa zyn werf gekomen, en 5 mannen dood gemaak ten zelfden dag is Cap. gereden met 16 mannen naar !Hoaxas, en gekomen en Mannasa zyn wagen en Sana Mottel haar wagen gekregen zoo zyn wij Dienstdag ten 7 April thuis gekomen met weinige warde en met 4 parden [en] 2 wagens.

Ten 20ste April zyn mannen gereden naar Bethanie om Schoolmeester Hendrik Witbooi¹⁸⁾ te halen. Ten eerste Mei heeft onzen oorlog uitgegaan dat waren

16) Naamlik ‘provisie Veldkornet’

17) Die Duitse ‘mit’ - met.

18) Klein Hendrik Witbooi, 'n seun van die Kaptein. Vandag 'n grysaard is hy nog als skoolmeester werksaam onder sy mense naby Gibeon.

[p. 47]

84 mannen geweest ten 2 Mei is eerste werf geschiet in Witte !Kham rivier ten 3 Mei is ‡Houxas geschiet, en ten 4 Mei is die plaats geverbrand. Maar Jan Afrikaner & Jan Frederiks zyn werf is uitgehaalt¹⁹⁾ ten 5 Mei is die oorloog thuis gekomen in die oorlog zyn 2 mannen van ons gevalen. 1 is van ons geschiet. en daar zyn 2 gekwets. dat waren Ougogob & Gaseb. en die gekwets zyn, zyn Salamo Janste & Abraham.

Ten 7 Mei is de oorlog weer uit gegaan en ‡Khenaxas loop geschiet²⁰⁾ en daar zyn²¹⁾

En in de afwezigheid van den Koning Witbooi zyn Jan & Jan /Nowoseb & Mannasa & Frib & Kol zyn oorlog gekomen op Hoornkrans maar slechts beesten genomen in ten nacht. andere moorgen wordt die oorlog gewaard en onze oorlog is uitgegaan, en die oorlog is gevlugt. en wordt nagejaagt tot naar !Khuwitsaus - en daar is een Velschoendrager geschiet met name /Khub. ten tweede male zyn de Namaquas beesten gevat. Ten 6 Junij is onze oorlog wëer uit gegaan en !Areb loop geschiet en ten 7 Junij die plaats verbrand. daarna zyn de namaquas weer beesten gevat op de plaats en 1 jong verworgt. en baar kinders genomen. Weër zyn zij gekomen en een berg Damara verworgt.

Ten 12 Julij is onze oorlog uitgegaan naar /Naëb, naar Jan /Nobaseb, en den 13 July /Naëb loop geschiet, en /Nobaseb zyn mannen zyn gevlug, maar Jan /Nobaseb heef naar onze oorlog toe uitgekomen, en gehartloop, en onze oorlog heef op hem geschiet, zoodat hy in de stof was, en gins en weder van de

19) uitgesonder?

20) geloop om te skiet

21) die sin is nie klaargeskryf nie.

[p. 48]

wind van de kogels gedreven werd, en toch geen kogel raakte hem aan, toen riep onze kapitein, naar zyn oorlog, houd op eers met schieten, de oorlog houd op, toen kom hy /Nobaseb, en geef zich geheel en al gevangen, zoo heeft onze kapitein hem alles vergeven, en hem aangenomen in vrede, en hem van die dag af aangenomen, met al zyne menschen, die zich ook ingegeven habben, als zyne eigene onderdanen.

Oorlog.

Wederom is onze oorlog uitgegaan naar Zwartfontein op den 31 July, en den 3 Augustus Zwartfontein loop geschiet, en de grootman, de baas van die werf is die dag gevallen, zyn naam is //Auëb, zoo is onze oorlog weder veilig thuis gekomen.

Org. Wederom is onze oorlog uitgegaan den 6 Augs naar Jan Afrikaner, wy hebben hem op de spoor nagegaan, naar Damaraland,²²⁾ en wy hebben hem ingehaal, op ‡Gugu-ameb, na 4 dagen en op den 10 Augs hebben wy hem aangevalen zoo zyn vele mannen van Jan gevallen, en vele ook gekwest, en hy, de kapitein Jan Jonker Afrikaner is ook die dag in slag gevallen, op den 10 Augs, maar onze oorlog is toch veilig thuis gekomen.²³⁾

22) Jan Jonker Afrikaner, die laaste kaptein van die Afrikanerstam, was seker op vlug na Damaraland, waar Manasse alreeds skuiling gevind het by Kamaherero.

23) Omtrent die dood van Jan Jonker berig 'n tans nog te Franzfontein wonende tydgenoot van hom die volgemde: ‘Na 'n warm geveg, waarin baie van Jan se manne gesneuwel het, het sy broer Jonas Jonker aan Jan gesê: Maak nou vrede met die Witboois. Ons is gedaan. Maar Jan wou nie. Hy wou verder veg. Hendrik Witbooi het egter 'n bode na Jan gestuur en hom vir 'n vredesonderhandeling uitgenooi. Daarheen het Jan gegaan en het sy geweer saamgeneem. Toe hy in die oop veld in die nabyheid van Hendrik Witbooi kom, het Phanuel, 'n onegte seun van Jan, wat reeds vroeër oorgegaan het in Witbooi se leër, die koms van sy vader Jan aangemeld. Hy het daarby gevoeg: “As Jan kom, kom hy nie met goeie woorde nie. Daar is nie vrede nie. Ek ken hom. Laat hom doodskiet.” Hierop het Hendrik nie geantwoord nie. Jan het nadergekom en sy geweer neergesit. Toe hy op 'n afstand van 'n paar tree aankom, lê Phanuel op hom aan en vel hom met 'n kopskoot. Toe hy daar gelê het, het Hendrik gekom, hom bekyk, - nog lof nog sleg van hom gesê nie en weggegaan. Om die rede is die dood van Jan Jonker eienaardig. Hy het deur die hand van sy eie seun omgekom. Vandaar die gerug dat hy vermoor is nadat Hendrik hom in 'n strik gelok het.’