Die dagboek van Hendrik Witbooi

Kaptein van die Witbooi-Hottentotte 1884-1905

[p. 1]

Die dagboek van Hendrik Witbooi.

No. 1.
/Oub 18 Junij 1884.

Gisteren ten 17 Junij zijn mij de Damaras gezien op /Oub, dat waren gespieders geweest, en hebben hun gejaagt als wild, en het jagen is een man van ons verongelukt van de Damaras. Hij heeft hun wel gezien, maar hij dink dat het zijne mannen zijn, want waren voor. Op die is hij digt bij hun gekomen en geschotten met twee schotten, maar wij hebben hem gekregen, terwijl hij nog leeft. Want hij heeft ons geroepen. Zoo zijn wij bij hem gekomen. Damaras hadden hem niet gekregen, en hij heeft ons verhald hoe hij in de handen van Damaras niet inkomen van dat ons hem gekregen had, heeft hij twee woorden gedurig geroepen: Prijs den Heere! Mijn Capitein namiddag had hij die woorden geroepen tot naar zijn einde, en wij hebben hem opgeheven op twee paarden en op die wijs hem gebragt bij de karen op /Oub. En snacht is hij gestorven, ten 17. Junij 1884. dat is Talokob !Khorebeb. En wij hebben hem begraven ten 18 Junij 1884. (en op zijn graf had ik die merkwaardig woord gesproken: Als u niet kinders worden en als U stijf merk Dan zullen onze vrouwen en kinders deze graf zien). Ten 18 zijn wij daar gestaan op /Oub en de Damaras waren op ‡Ga‡guis. Ten (19) Junij zij[n] wij verder gereden naar //Aruas

[p. 2]

zijn Damaras geschotten die gezien zijn. op die dag en wij hebben gevecht met hun, het was namiddag en de Voetmannen van ons had die dag harde strijd gehad maar de Dam’ hadden gene inging. en Daar zijn Damaras geschotten die gezien zijn. op die dag is een man van Velschoen dragers¹⁾ gekwest bij de arm

1) Die Veldskoendraers was een van die oorspronklike Namastamme en hul gebied het gelê tussen Koes, Kiriis en Rietfontein-Suid (Gordonia). Daar Hendrik Witbooi se aantekeninge op al die verskillende Namastamme betrekking het, word hier 'n kort saamvatting van die stamname en hulle verblyfplekke gegee.
A. Die Rooi Nasie (/Awa-khoin) wat die volgende ses stamme ingesluit het.
1. !Karo-!ôan aan die Chamobrivier.
2. //Hawoben of Velschoendraers, noord van No. 1.
3. //O-gein of Groot-dooden aan die Bo-Visrivier.
4. !Kara-gei-khoin of Fransmanse Hottentotten, ook die Simon Koper-volk genoem aan die Oubrivier.
5. Khan-/gôan of Zwartboois, eers in Rehoboth, toe in 1870 in Salem aan die Swakop, toe te Ameib by Usakos aan die Erongo, en nou te Franzfontein in Outjo.
6. Gei-// Khaun of meer bepaald die Rooi Nasie te Hoachanas (in die dagboek !Hoachas genoem). Die belangwekkendste opperhoof van die Gei-// Kaun was //Oasib. Deur hom en sy voorgangster Games (wat tydens sy minderjarigheid die opperhoofspligte nagekom het) is Jonker Afrikaner die land ingebring ter verdediging teen die invallende Hereros.
B. Twee Vry Stamme; wat hulle nie aan die Rooi Nasie wou onderwerp nie en hulle maar op baie los voet by die ander stamme aangesluit het:
1. ‡Ounin of Topnaars te Walvisbaai en Rooibank aan die Kuisebrivier.
2. !Gami-‡nûn of Bondelswarts te Warmbad aan die Oranjerivier.
By hierdie 8 stamme het langsamerhand so nog vyf ander Namastamme uit die Kaapkolonie gekom. Hulle word almal ingesluit deur die algemene benaming ‘Orlam.’
1. /Hei-/Khauen of Berseba-Hottentotte.
2. !Aman of Hottentotte van Bethanie.
3. Gei-/Khauan of Amraal-Hottentotte van Gobabis wat na hulle leier Amraal, wat in 1866 dood is, heet.
4. //Aicha-//ais of Afrikaners. Op aansporing van die Rooi Nasie het hulle in die jare 1820-30 onder Jonker Afrikaner ingetrek en hulle eindelik in Windhoek gevestig. In 1861 is Jonker opgevolg deur sy seun Christiaan Afrikaner wat egter in 1863 in 'n geveg teen die Hereros te Otjimbingue gesneuwel het. Sy opvolger was Jan Jonker Afrikaner teen wie Hendrik Witbooi geveg het en wie se onverklaarbare dood hy in sy Dagboek noem (No. 18).
5. /Khowesin of Witboois met opperhoof Hendrik Witbooi. Hulle het geen vaste woonplek gehad nie en het toe onder leiding van Kido Witbooi enige dekades na hulle die Oranjerivier oorgekom het in Namaland rondgetrek, tot dit die Sending eindelik geluk het om die stam in Gibeon te laat gaan woon.
Die stamnaam /Khowesin (/Khowe-bedel) beteken bedelaars Toe die Witboois ingetrek het, het hulle maar min besit. Hulle het egter 'n bepaalde astrantheid besit. Hulle het byv. sonder inagneming van die volksgewoontes van die ander Nama aan die se vleispotte gaan sit en daar nie opgestaan voor hulle versadig was nie.
Die naam Witbooi het in oorlogstyd ontstaan. Op die veld het die Witboois 'n wit doek om hulle hoede gedra. Die doek is op kunstige wyse geknoop sodat dit mens aan 'n haan se kam laat dink het. Vandaar die benaming ‘Wit-Gam,’ of ‘Witgamschap’ wat Witkam moet uitgespreek word, en wat so dikwels in die dagboek gebruik word.

[p. 3]

maar ligt en wij hebben gevecht tot nacht uur. en daar geslapen ons dus zijnde²⁾ van een rievir, en Damaras geene zijde van rievir en op die dag is van ons genomen, van³⁾ de Damaras David Pitters zijn

2) dus-zijde

3) door

[p. 4]

paard, maar Johannes Pitter had hem gehad, Hij is op die wijs in de handen van Damaras gekomen hij is afgesprongen van het paard en voor uit geloopen om te vechten, der wijl nog mannen daar is en de mannen hebben het paard van daar weggebragt, en toen hij daar kom vind hij het paard niet, en hebben het paard op andere plek gelaatstaan. Heden is een Damara in onze handen gestorven en wij hebben een geweer gekregen,

20ste Junij zijn wij gereden naar //Aruās en de Damaras ook meê, 200 blijven na maalkander tot den Zondag. Den 23ste Junij zijn wij verder gegaan naar Damaras met heele oorloogt en gevecht met hem, die dag was de vechterij zwaar op eene hand op regter zijde, want daar was oneensheid van Velschoendragers. En David Pitter was alleen op die zijde, op die dag zijn drie van ons gekwets. Abraham Jantse & Paul Slingen en Johannes /Garosab van Rooi natie⁴⁾ en vier paarden zijn geschotten maar Damaras opgejagt⁵⁾ van alle zijden, maar het was laat geworden om te jagen. op die dag hebben wij twee paarden en een geweer gekregen bij linker handen⁶⁾ van ons, en School Meester van Damara Zoon van Roode Damab is gevallen en een veul in regter hand. en andere dag

4) In engere sin is die Rooi Nasie die Gei- //Khaunstam te Hatsamas en Hoachanas. In sy breëre betekenis sluit die benaming ook die Namastamme; /Karo-!ôan, aan die Chamobrivier, die Veldskoendraers, Grootdooden, Simon. Koper-mense en die Swartboois, in. So teen 1825 was 'n vrou genaamd Games die waarnemende opperhoof omdat die wettige opperhoof, //Oasib, nog minderjarig was. //Oasib was alom erken as opperhoof van die Namastamme.

5) op vlug geja

6) op ons linker vleuel ... op die regter vleuel.

[p. 5]

ten 24 zijn wij een paart gekregen zoo hebben 4 paarden al te zamen, twee paarden van ons gestorven van de schotten (O[o]m Hendriks mer[r]i[e]s.

Ten 24ste is Abraham Jantse met ons zaam gebleven totsnacht en zalig ons [ver]laten snachts ten 24ste Junij 1884 en wij hebben hem begraven ten 25 Junij 1884

Op 24ste Junij is vrede sp[r]eek gekomen onder de vechte mannen, met deze woorden /Gamatse⁷⁾! Gij komt van verre land, en waarom [komt] U met oorlog? Wij hooren goede dingen van U. Zoo ver wachten wij U met vrede: En dit was ee[r]ste antwoord: Wij zijn vrede maar omdat Uwe Capitein zeer hoog is, en groot is en ten poort niet wil openen zij[n] wij gekomen, om ten poort zel[f]s te openen, en hem te vangen. Zoo zijn wij vrede van ouds, zoo zijn zij verder gesp[r]okken, als U vrede is geeft ons toch vrede en voor den bodschap bij Hendrik kwam zij[n] de Damaras wapen nêer gelegt en opgestaan, zoo heeft Samuel gezegt schiet eers niet, laat ik gaan naar Hendrik, om te verhalen van die vrede. Die de Damaras vragen, en Hendrik heeft eerst weigert, om die vrede aan te nemen maar Samuël heeft met hem gesprokken laat hij naar eerst toezien, het zal misschien Gods besti[e]ring wezen omdat ook onze Amonietie schaars worden. Zoo heeft hij die woorden aangenomen en ten⁸⁾ Samuël gestuurt met deze woorden: als ik die vrede aanneemt, loop en verteld de Damaras dat ik gekomen ben, om hen te vangen op Zijn plaats waar hij sterke schansen en groote Amonietie en vele menschen had Zoo is Samuël heen gegaan deze

7) ‘Dis nou die twede dag.’

8) naar

[p. 6]

worden en die woorden aan Kamahereros⁹⁾ mannen gezegt, en als ik die vrede aanneemt, dan had ik drie voornaamste punden¹⁰⁾

I.	De vrede moet vole vrede wezen, die alle menschen bevatten laat elk een lopen en slapen waar hij wil
II.	moet twee plaatsen^11) herbouwd worden Gowabes en Winthoek van de eienaars aan.
III.	Ik moet voorbij trekken om een ander land te zoeken en gedurende men deze dingen [aan] de pooden verhallen^12) leggen de Damaras hunne wapenen en gekomen, om te groeten op deze woorden is die vrede gespreekt begint. Zoo is te zononder gegaan, voor Kamaherero deze woorden antwoord en hij heeft gezegt, morgen zullen wij nog daarover spreken, zoo gaat eerst turug en houd U in wacht. Zoo zij[n] wij turug en geslapen. Ten 25 Junij 1884 Had Kamaher[er]o met Albert Ko[o]pman boodschap gestuurt en gezegt Ik wach van U Hendrik iets van de vrede die wij gisteren gesproken had, want onze mannen zijn gisteren maalkanderen gegroet zoo wacht ik van U zoo laat ik hooren. En ik heb geantwoord Neen ik wacht van hem iets te hooren, want ik ben niet gekomen om vrede maken, ik ben gekomen om met hem te vechten, en omdat gesteren van hem vrede gehoord heb heb ik stil gestaan, om verder daar van de luisteren

9) Kamaharero of Maharero (Ka- is die voorvoegsel vir kindername) is op 7 Oktober 1890 dood. Sy seun Samuel het sy opvolger geword.

10) Hendrik Witbooi se briewe is vol van die ‘punten’ waarop hy oorlog of vrede gemaak het.

11) Die Mbanderus of Oos-Hereros het Kaptein Lambert en die Khauas Hottentotte van Gobabis en Jan Jonker Afrikaner en die Afrikanerstam van Windhoek weggeja in 1880.

12) boden verhalen

[p. 7]

en als hij iets van mij wacht, dan zal ik vechten Eigelyk was mijne meening naar Gei//Khais^13) [te gaan] om met hem daar te vechten, zoo ben ik niet gekomen met vrede. En Alpert Koopman is turug met deze woorden

En hij komt weer met twee Damaras met deze woorden Hoe is het vandag gisteren was gangbaar geweest Waarom hoor ik vandag aandere woorden dan giester, gisteren zyn toch moest¹⁴⁾ onze mannen gegroet.

Ik ben Okahanje,¹⁵⁾ zoo heeft hij niet noodig om naar Okahanje te gaan. Zoo geef mij toch vrede. Op die vraag heb ik weêr die drie punden voorgestelt en zij zijn heen gegaan, en wij zijn ook afgegaan naar slagtblek. Toen antwoord Kamaher[er]o alzoo: Ja ik heb gehoord dat U mij drie punden eischt, maar ik [wil?] U Eerst antwoorden daarover, maar ik ben zeer dankbaar, en blijde dat U die vrede aangenomen had, en devens is die plaats zeer woest, Wij hebben geene wader en kost hier, zoo laat ons eerst afgaan naar mijn plaats, laat ik U daar antwoorden, want te zaak is zeer gewigdig die vrede is wonderlyk. Maar ik heb weer Samuël Izaak¹⁶⁾ gestuurt naar Kamahereros lijf Omdat hij mijne mening weet en Hij heeft zelfde woorden en die drie punden hem voorgestelt, en hij heeft mij geroepen met Samuël met deze woorden giesteren zijn onze mannen maal kanderen gegroet maar wij Capitein[s] niet zoo kom toch eerst uit alleen, en ik zal ook alleen uitgaan laat ons

13) Die Hottentot naam vir Okahandja.

14) met

15) soos Lodewyk XIV se ‘ek is Frankryk.’

16) Hendrik se onderkaptein nadat hy self kaptein geword het.

[p. 8]

toch maal kanderen groeten en toen¹⁷⁾ teeken van vrede tusschen onze laren¹⁸⁾

En ik heb mijn paard opgezadel met Samuël en gereden en hij ook alleen uitgekomen met zyn [paard?] en wij zijn midden de laren zaamgekomen en gegroet en na het groeten had hij nieuwis¹⁹⁾ gevraagt Maar ik heb hem gezegt daar is geen nieuwis Alle Capitein[s] zijn nu klaar naar U met oorlog, om met u te vechten, mijn vader ook, maar ik ben regt Tot U gekomen om met [U] te vechten op [u]we plaats daar waar U Edele Vele mannen en sterke schansen en Groote Amonietie had om U daar te vangen. Want vele jaren haden alle Capiteins met U gevecht, maar het baat niets, zoo ben ik een kind uitgegaan, omdat te tyd nu gekomen is waar ik ook zal vechten. Want gij alle Hoofden zijn stink, daarom komt te oorlog niet op de einde. Toen aantwoord Kamaherero Ja het is zoo Capitein Maar Heere had vandag die wonder werk gedan van vrede en vandat ons Vechten Werk hij wonder daarom komt ons altyd laat achter middag, dat U zoo vele menschen niet opeens gedaan maken, want [ik] ben ook een schepsel Gods. En nu wie van ons zal die vrede breken die de Heere gemaak had? Zal U die vrede breken of zal U het breken? of uwe mannen U afbrengen? of zal mijne manen mij afbrengen, van mijn woord Ik ben alleen Cap' in mijn land. En als U die vrede breken die de Heere gemaak had dan zal ik U vangen met koude handen, en als ik die vrede breken, dan zult U my

17) ten

18) lagers

19) Om vir die laaste nuus te vra was 'n deel van die Herero groet.

[p. 9]

vangen met koude handen uit zoo vele menschen Toen antwoord ik hem Ja past op oude Capitein ik heb nog Capiteins achter mij, maar Capiteis en Leeraars hebben mij gekeert dat ik niet tot U komen maar ik ben gekomen zoo past op en houd uw woord vast. Maar Kamahero wil niets hooren van Cap' Hij zegt, spreek toch niets van Cap' want daar is geen Cap' U Alleen zyt Capitein Vandag eerst heb ik Cap' gezien, zoo kom laat ons vrede maken, laat ons alleen Cap' worden, en kom laat ons een verbond maken, en als ons vrede en verbond maak, dan ben ik genoeg.²⁰⁾ Toen aantwoord ik aldus ik komt niet alleen voor mij maar ik ben gekomen voor alle menschen alhoewel zij [van] mij niet goed spreken,²¹⁾ maar hij zegt, ik heb wel alles gehoord, wat tusschen U en uwe vader is, zoo komt maar laat ons traaktaat maken maar ik heb eerst geweigert, zoo heeft hij mij verzoek, om naar zijn werf af te gaan, en ik heb toegestemt, en wij [zijn] andere dag ten 26 Junij afgegaan naar zyn werf. Ten 27 Junij heb ik papierlyk brief [ge]geven van eerste woorden voornamelyk deze woorden.

‡Ga ‡Guis den 27 Junij 1884.

Wel Edele Capitein Kamaherero!

Ik doet deze weinege regelen aan U Edele om U Edele mijne volle besluit te geven papierlijk, omdat

20) Die vrede wat Kamaharero hier voorstel is dieselfde as wat hy in 1870 aan Jan Jonker Afrikaner voorgestel het, n.l. dat die twee hul sou deel in die heerskappy oor swart en rooi. Hendrik was toe nog nie kaptein en Kamaharero het gemeen dat so 'n voorstel sy eiewaan sou prikkel.

21) verwys na sy geskil met sy vader Mozes (of klein Kido) Witbooi.

[p. 10]

U Edele mijne houding zult verstaan, want ik weet het niet, of de Dolkers²²⁾ alles goed verstaan en dolk.

I. Als ons die vrede maak wensch ik volle vrede opdat alle bloed vergieding ophouden II Laat ook gevallene p[l]aatsen herbouwd worden, en laat Gods heiligen dierbaar Woord mogen weer vrijgeloop hebben, want twee plaatsen zij[n] van onze kand gevallen Winthoek & Gowabes III. Laat toch den poort voor ons open weezen op wij zullen voorbij trekken om een aander land te zoeken. Opdat onze menschen komen ook van ver af, zulke vrede wensch ik laat ook een enkele mensch loopen en slapen waar hij wil. Deze opgeschrevene is zijn²³⁾ mij[n] hoofd gedachte, en als zij in vrede zoo komt dat zou mij zeer verblijden en dankbaar maaken in mij hart. Hiermeê sluit ik eerst Edele Capitein, laat ons hier overeens komen, en bedenk diep in Edele Capitein

In Gods genade. Ik Groet U

Ik ben Hendrik Witbooi.

22) tolken

23) ‘zijn’ val weg.