|
| |
| |
| |
Tweede bedryf.
Eerste tooneel.
Jacob Simonszoon de Ryk, geboeid, Alfonzo, Lyfwachten.
in 't opkomen de Lyfwachten naar den ingang der zaal wyzende.
Toeft daar. De Landvoogd word in deeze zaal verbeid.
langsaam voorttreedende, met de eene hand voor de oogen, en die allengs wegneemende.
Verrukkend Zonlicht, na zo lang een duisterheid,
Als in den kerker my uw' luister hield onttoogen!
Uw glans, hoe wellekoom, straalt my te sterk in de oogen.
Sints hoe veel tyds heeft niets dan dampig fakkellicht
Myn aaklig kerkerhol ontdekt aan myn gezicht,
En 't hart door zynen smook benaauwder aêm doen haalen!
Hoe word myn ziel verkwikt op 't zien van uwe straalen!
Misschien vertroost hun glans my voor de laatste keer
Hervat den moed, Mynheer.
| |
| |
De Landvoogd wil u zien. Ligt zal dit opzet strekken
Zeg, om myn vonnis my te ontdekken.
De komst van Alva spelt my 't lot, my reeds bereid:
Hem of den dood te zien heeft weinig onderscheid.
Dan hoe het weezen mooge, ik heb geleerd te sterven
Sints veertien maanden, dat ik 't zonnelicht moest derven.
Des kerkers duisternis baarde in 't begin myn hart,
Waartoe u zulks ontveinsd, een pynigende smart;
Doch 't schuldeloos gemoed, hoe sterk door ramp bestreden,
Door 's Hemels gunst bestraald in naare duisterheden,
Herneemt allengs zyn kracht en vind de kalmte weêr.
Ik ben myn lot getroost, en vrees den dood niet meer.
Myn hart gevoelt zich met uw ongeval bewogen.
Toledo heeft uw lot niet meer in zyn vermogen;
Hy trok reeds naar Madrid.
Wat zegt ge? ik wist dit niet.
Wie is de Landvoogd dan, die in zyn plaats gebied?
De Vorst heeft Requesens dat eerämpt opgedraagen.
| |
| |
Zo 't met uw' pligt niet stryd, geef me antwoord op myn vraagen.
Hoe staan de zaaken in zyn nieuwe Landvoogdy?
Gantsch Gelderland zwenkte om en is aan 's Konings zy',
Met Zutfen, Amersvoort en Mechelen en Naarden.
Wie meld u al de Steên, die zich voor ons verklaarden?
Ons heir trok Holland in.
't Weêrstreevend Haarlem viel: zyn weêrstand baatte niet.
De Heer van Aldegonde is by den Haag gevangen;
En Leyden, dat zich nog door naauw beleg voelt prangen,
Neigt reeds met kracht ten val. En, tot nog grooter blyk.
Hoe Spanje triomfeert, de fiere Lodewyk,
Die ons zo lastig viel door zyn geheime laagen,
Ligt op de Mookerhei met al zyn volk verslaagen;
De Hoofden van zyn heir zyn nevens hem geveld.
Staak uw verhaal; helaas! al leeds genoeg gemeld.
ô Droeve Steden, weêr in slaverny gevallen,
Hoe treft me uw' ramp! dan ach! het laatst valt zwaarst van allen.
ô Eedle Lodewyk! ô Zuil van Nassauws stam!
| |
| |
Tegen Alfonzo.
Ach! spreek. Waar is de Prins?
Wat moet zyn eedle ziel om 's Broeders lot niet lyden!
Zo gaat het muiters, die hunn' wettig' Vorst bestryden.
Noem hem geen muiteling die voor 's Lands handvest waakt.
Gy kent de Helden niet wier daên gy roekloos wraakt.
Een volk, als Neêrlands volk, gewoon naar eigen wetten
Bestierd te worden, moet noodwendig zich verzetten,
Ja stryden tegen 't woên der snoode dwinglandy.
Maar waar is Aldegonde? ik bid u, meld het my.
In Utrecht, waar hy zich betaamlyk ziet onthaalen.
Gelukkiger dan ik, die, schoon ik menigmaalen
Om spysverandering en licht en lucht verzocht,
Noch 't een noch 't ander op myn beê verwerven mogt.
Dan wat beklaage ik my van de uitgestaane elende?
Het leed is doorgestreên; myn leven loopt ten ende.
| |
| |
| |
Tweede tooneel.
de Ryk, Don Louis de Requesens, Don Francisco de Bovadilla, Alfonzo, Lyfwachten in 't verschiet.
tegen de Ryk.
Misdadig u vergreept aan 's Konings hoog gezag;
Als Vlootvoogd van Nassauw, in woeste watertogten,
Den trouwen Castiljaan zo dikwerf hebt bevochten;
Een reeks van Steden tot den afval aangespoord,
En 't Zeeuwsch gewest vervuld met plondering en moord!
Beseft ge welk een straf uw misdryf zal verwerven?
Ik heb myn lot voorzien, en ben getroost te sterven.
Doch, eer gy my verwyst, eischt myn beledigde eer
Dat ik rondborstig van den laster my verweer',
Wiens giftig addrenspog nooit op myn deugd zal kleeven,
Schoon 't, door d' ontzinden haat, my snood word aangewreven.
'k Ben voor een' eerlyk' man bekend in Nederland.
Nooit heb ik 't Graaflyk recht baldadig aangerand.
Gy, die tot Landvoogd wierd in Alvaas plaats verkoren,
Staa toe, Mynheer, dat ik de waarheid u doe hooren,
| |
| |
De waarheid wreed gesmoord door 't onbesuisd geweld.
De Graaf, van ouds tot Hoofd van dit Gewest gesteld,
Verbond zich met een' eed te heerschen naar de rechten
En handvest elker Stad; voor de eer des Volks te vechten;
Nooit schatting tegen dank te heffen van het Land:
Hieröp zwoer elk hem trouw; en zocht hy onderstand?
Hy nam zyn toevlucht tot 's Lands Edelen en Steden,
En zy vergunden of ontzeiden hem zyn beden.
Elk hield zich aan 't verbond, bezworen van zyn zy'.
De Graaf was 't Hoofd des Lands, en 't Volk was waarlyk vry.
Dus bleef 't Gewest in rust. Doch na dat Phlips de Schoone,
Gehuwd aan de Erfvorstin der Castiljaansche kroone,
De Spaansche Monarchy had in zyn huis gebragt,
Wierd minder aan het recht van Nederland gedacht.
Zyn Zoon begon allengs de rechten deezer Landen,
Door ondermyning en door inbreuk, aan te randen.
Men gaf veel toe; hy was des Landzaats achting waard'.
Doch toen geweetensdwang, gesterkt door vuur en zwaard,
Door hem wierd ingevoerd om zielen te overtuigen,
Besloot het vry Gewest niet voor 't geweld te buigen.
Hy, ras verwittigd van des Landzaats tegenzin
Voor wreeden zieldwang, hield zyn bloedplakaaten in;
En toen hy afstand deed van al zyn waardigheden
Heeft hy zyn Telg, uw Vorst, in 't openbaar gebeden,
| |
| |
Niets te onderstaan dat met der Landen vryheid streed:
Phlips zwoer zulks; maar, helaas! hoe houd hy zynen eed?
Ik weet genoeg wat glimp men geeft aan 't oproerstooken.
De Koning heeft zyn' eed aan Neêrland nooit gebroken.
Maar nu het gantsche volk tot muitzucht overslaat....
Tot wanhoop aangezet door Alva en zyn' Raad.
De Landvoogdes Margreet verwierp geenszins de beden
Voor haaren troon gebragt door de Edelen en Steden;
En 't Land, in 't eind' bevryd van 's martelaars geween,
Was reeds bevredigd toen Toledo hier verscheen.
Straks sloeg de zieldwang weêr aan 't folteren en blaaken.
Straks vlood wat vlieden kon, om voor zich-zelv' te waaken.
De schrik der Overheên was, in dien bangen stond,
Zo groot, dat niemand zich voor aanklagt veilig vond.
Zy dachten door het woên op schuldlooze onderdaanen
Zich-zelv' een' weg tot gunst by dien Tiran te baanen;
Maar zyne onmenschlykheid verydelde dien waan,
En deed zyn komst hen-zelv' op bloed en traanen staan.
Zo hy zich kwaalyk droeg, men kon herstelling hoopen.
De weg ten Hove stond voor 's Landzaats klagten open.
| |
| |
Men kreeg daar geen gehoor, en Alva holde voort,
En bragt al 't Land in roer' door plondring, roof en moord.
De tiende penning tuig' van 't schatten en van 't scheeren.
Het zwaard stond ons op 't hart: men moest uit nood zich weeren.
Gy pleit voor 't gantsch Gewest, en dekt uw eigen schuld.
Zyn lot is 't myne; ik droeg myn onheil met geduld.
Meer met myn Vaderland dan met my-zelv' bewogen,
Had ik my, door de vlucht, der dwinglandye onttoogen.
Schoon zonder schuld gedoemd, verkropte ik mynen rouw.
Doch toen Oranje zich bereidde om 't Staatsgebouw,
Dat op zyn' grondslag schudde, uit deernis te onderschraagen,
Besloot ik, op zyn spoor, myn goed en bloed te waagen,
En geen gevaar te ontzien; in hoop dat ook myn hand
Zou medewerken tot behoud van 't Vaderland.
ter zyde.
Welk een grootmoedigheid!
Hoe driftig ge u ter zee voor Nassauw hebt gekweten;
| |
| |
En hoe Lumei den Briel bezette op uwen raad.
Myn raad was goed en strekt ten beste van den Staat.
Maar heeft de Staat ook nut van eenen krygsgevangen,
Die zich u overgaf, baldadig op te hangen?
Pachiecoos lot was hard. Wyt my zyn onheil niet.
Die daad is niet door my, maar door Treslong geschied,
Ter wraak van 's Broeders dood, wien Alva had doen slagten.
Men kan geen deernis van getergde wanhoop wachten.
De meeste stoet, die zich op onze vloot bevind,
Beschreit een' vader, of een' broeder, of een kind;
En brand van drift om op hun moorders hen te wreeken.
Die snooden doen alöm van hunne wreedheid spreeken.
Zy zoeken langs dien weg het stuiten van den moord.
Indien de Castiljaan voortaan naar reden hoort,
En geen gevangnen velt, zult ge in onze oorlogsschaaren
Eerlang de hevigheid der woede zien bedaaren.
Laat deeze zaak aan my, en antwoord op myn reên.
Vond Zierikzee zich niet door uw beleid-alleen
| |
| |
Geperst om 't oorlogsvolk van Nassauw in te laaten?
Is Vlissinge en Kampveer...
Wat kan dit vraagen baaten?
't Is u bekend wat door myn' yver is geschied.
Die 't Vaderland beschermt, schaamt zich zyn daaden niet.
Gy-zelf bekent uw schuld en doet me uw' staat beklaagen.
Ach! of ge u voor uw' Vorst zo dapper had gedraagen,
Hoe grootsch had hy uw' dienst en heldenmoed beloond!
Ligt vind gy nog genaê, zo gy berouw betoont.
Het voegt een' man als gy tot zynen pligt te keeren.
Besluit, op mynen raad, uw' Vorst weêr trouw te zweeren.
Verdien vergiffenis; verlaat Oranjes zy'.
Hoe! acht ge my bekwaam tot Landverraadery?
Gy dwaalt. Ik noem verraad, met snoode muitelingen
En ketters te yvren om het hoog gezag te ontwringen
Aan 's Lands verkoren Graaf en wettig Opperhoofd.
Gy kunt gelukkig zyn, indien ge my gelooft.
De Vorst, vertrouw my, zal uw misdryf niet gedenken;
En, op den minsten dienst, u grooter aanzien schenken
Dan aan 't gebied der vloot van Nassauw is verknocht.
| |
| |
ter zyde.
Wat moet hy groot zyn die zo sterk word aangezocht!
Al bood my Koning Phlips de helft van al zyn Staaten,
Ik zou myn Vaderland niet om zyn gunst verlaaten.
Hy schenke aan vleijers, die, uit haatlyk zelfbelang,
's Lands ramp gevoelloos zien, meer aanzien, hooger rang.
Ik haat den Koning niet, welëer ten Graaf verkoren.
Zo ras hy naar de stem der billykheid zal hooren;
Dit vry Gewest voortaan niet door geweld vertreed;
Geen yzren kluisters meer voor 's volks geweeten smeed;
Ons lot niet onderwerpt aan 't wetloos welbehaagen
Van vreemdelingen, die hun eigen nut bejaagen;
Het oorlogsvolk herroept, dat ons zo wreed bestryd;
Ons van d'ondraagbren last der schattingen bevryd;
De martelvuuren dooft; den balling gunt te keeren,
En toont dat hy voortaan wil naar zyn' eed regeeren;
Dan heeft de Koning in zyn gantsche heerschappy
Geen' beter' onderdaan noch trouwer vriend dan my.
Doch zo aan onze elend geen uitkomst is te wachten;
Geweetensdwang hier 't volk als lamren wreed doet slagten,
En niemands eer of goed of leven veilig is;
Zo alles blyven moet in dees gesteltenis,
Verpynt ge u vruchtloos my voor zulk een' Vorst te winnen.
| |
| |
Zyn rechten hebben uit daar die van 't volk beginnen.
Ik ben myn Vaderland, in 't aaklig tydsgewricht
Waarïn 't zyn vryheid geld, myn trouw het eerst verpligt.
'k Zal tot myn' jongsten snik voor zyn behoudnis stryden,
En vallen met myn Land, zo ik 't niet kan bevryden.
ter zyde.
ô Ketter! wacht uw straf.
Om te onderzoeken tot wat hoogte uw trots zou gaan.
Hy, die zyn' wettig' Vorst baldadig durft verachten,
En op die snoodheid roemt, heeft geen genaê te wachten.
Uw vonnis is geveld. Gaa, wacht uw sterflot af.
ter zyde.
Ach! kon ik hem behoên op d'oever van het graf!
Requesens met kleinachting aanziende.
De waarheid spreid vergeefs haar' heldren glans voor blinden.
De dood baart my geen' schrik; gy zult my vaardig vinden.
| |
Derde tooneel.
Requesens, Bovadilla.
Het gaat met dit geval als ik voorzag, Mynheer.
Uw goedheid werkt vergeefs; men wint geen ketters weêr.
| |
| |
Men tracht hen vruchteloos door weldaên te overtuigen.
Hun harten laaten zich tot 's Konings dienst niet buigen.
Hieröm sloeg Alva steeds den weg der strafheid in.
Het smart my, ik beken 't, dat ik de Ryk niet win.
Hy is een dapper man, uit braaven stam gesproten,
Die grooten invloed heeft op zyn geloofsgenooten.
Myn Voorzaat heeft te streng gehandeld met dit Land.
De zaaken waren op zyn komst niet in den stand
Waarïn zy heden zyn; al 't plondren, moorden, blaaken,
Moest de ingezeetnen in het eind wanhoopig maaken.
't Gevolg heeft dit getoond; en nu het wreed geweld
De Nederlanden heeft in rep en roer gesteld;
Nu 't volk gehartigd is om tegenstand te bieden,
Verlaat hy 't slingrend roer en tracht den storm te ontvlieden.
Men geeft, ten einde raad, het zinkend schip aan my.
Wat voordeel kan ik doen met zulk een Landvoogdy?
't Staat beter dan voorheen, sints Haarlem wierd gewonnen,
En Leydens naauw beleg ten tweedenmaal begonnen.
Zo slechts die Stad bezwykt, gelyk men billyk wacht,
Ziet gy gantsch Holland weêr op onze zy' gebragt.
Is Gelderland niet reeds door van den Berg verlaaten?
| |
| |
Wat kan ons 't winnen baaten
Van Steden, door de wraak ontmanteld en gesloopt?
'k Had van den vreê meer heils dan van die winst gehoopt.
'k Dacht dat de rust voortaan den Landzaat zou behaagen.
Maar zelfs de vrede, hoe aanneemlyk voorgeslagen,
Behoudens 't oud Geloof en 's Konings wettig recht,
Is door de Staaten ons met stoute taal ontzegd,
Schoon Marnix voor den vreê zich yvrig heeft gekweten.
Of Roomschgezinde of Geus, elk is op ons gebeten,
En sluit de handen t' saam, en geeft elkandren kracht.
Wy mindren in getal door 't mindren onzer magt.
De Steden troosten zich wanhoopig weêr te bieden,
En sleepen duizenden der dapperste oorlogslieden,
Waaröp Castilje boogt, ten grave in haaren val.
Wat kosten Bergen, Goes en Haarlem ons niet al?
De woeste Watergeus, door razerny gedreven,
Doet al ons oorlogsvolk, dat hy kan vangen, sneeven.
Gy weet hoe 't in ons heir inwendig is gesteld.
De krygsknecht muit alöm, en eischt, baldadig, geld;
Of dreigt de Steden, die ons trouw zyn, om te keeren.
En zo men d'eenen hoop voldoet op zyn begeeren,
Straks rotten de andren t'saam en eischen 't zelfde loon.
Heb ik te Antwerpen niet den onverdraagbren hoon
| |
| |
Des woedenden soldaats stilzwygend moeten lyden?
'k Voldeed hen: maar wie kan met zulke benden stryden,
Daar alles tegenloopt en 't ons ontbreekt aan geld?
En word de Ryk deez' dag in Gent te recht gesteld,
Wie weet hoe Mondragon zich op de maar' zal draagen?
Hy moet uw' wil, hoe 't zy, zich laaten welbehaagen.
En zo hy Middelburg naar eisch verdedigd had....
Gy wyt hem, zonder reên, het overgaan dier Stad.
Nooit waar' zy door Oranje aan zyne vuist ontwrongen,
Had hem de honger niet tot de overgaaf gedwongen.
De krygsbezetting wierd behoed door zyn beleid.
Elk is met reên vergramd om zyn vermetelheid.
Hy acht zich-zelv' zo hoog, dat hy heeft durven denken
Dat alles in dit oord zou buigen op zyn wenken;
En dat gy-zelf, om hem van zyn gevaar te ontslaan,
De vryheid aan een reeks gevangnen toe zoud staan;
Gevangnen die Nassauw voor ons ontzachlyk maaken.
Zoud gy Pétain, de Ryk en Aldegonde slaaken,
Met schrandre Citadelle en Angrens Luitenant,
Om zyn behoud, dan had hy alles in zyn hand.
Hy vleij' zich, in zyn' waan, hen allen op te weegen:
| |
| |
Aan Marnix hechtenis is ons veel meer gelegen
Dan aan dien trotschen met zyn gantsche regement.
De waarde van de Ryk word door u-zelv' erkend.
Wat mist Oranje aan hem en de ovrige oorlogslieden!
Hy zou, voor elk van hen, drie Mondragonnen bieden
Zo hy zich vleijen dorst dat gy hen zoud ontslaan.
Indien gy Mondragon zyne eischen toe wilt staan,
Dan zal uwe achtbaarheid haast voor de zyne duiken.
Gy ziet uw goedheid reeds door 't Spaansche heir misbruiken:
En zo een stoute slag den hoogmoed niet verzet,
Dan stelt u 't legerhoofd der Waalen haast de wet.
Het valt hem hard zyn' dienst met smaad te zien betaalen.
Beteugel door die daad den wrevlen trots der Waalen,
En dwing de hoofden van ons krygsvolk tot ontzag.
Elk waant dat hy zo veel als Mondragon vermag,
En zal, in lyfsgevaar, u, op zyn voorbeeld, noopen
Hem, door het slaaken van gevangnen, vry te koopen.
Bewaar toch uw gezag in uwe Landvoogdy.
Weläan, dat Mondragon al 't heir ten voorbeeld zy!
Het voegt geen Hopliên voor hun vryheid of hun leven
| |
| |
Gevangen Ketters aan de muiters weêr te geeven,
En 's Landvoogds achtbaarheid te kreuken door hunn' dwang.
Gy spreekt gegrond, myn Vriend! Het recht gaa zynen gang.
Zo leere ons oorlogsvolk standvastig zich verweeren,
Of worde een offerhand van zyn ligtvaardig zweeren.
| |
Vierde tooneel.
Requesens, Bovadilla, Alfonzo.
Elvire en Augulo verzoeken om gehoor.
Bevestig uw gezag, kom hun gebeden vóór.
tegen Alfonzo.
Gelei hen hier en laat de Ryk zich straks bereiden:
Het zwaard zal binnen 't uur hem 't hoofd van 't ligchaam scheiden.
ter zyde.
Tegen Requesens.
Voldoe myn' last. Vertrek.
| |
| |
| |
Vyfde tooneel.
Requesens, Bovadilla.
'k Bid volg myn' raad, en treed met hen niet in gesprek.
Hy, die voortaan in magt of aanzien wenscht te stygen,
Leere u naar de oogen zien, gehoorzaam zyn en zwygen.
| |
Zesde tooneel.
Requesens, Bovadilla, Elvire, Augulo.
Een akelig gerucht vervult myn ziel met schrik.
Men zegt dat gy de Ryk, in 't eigen oogenblik
Waarïn twee Ketters, reeds gevonnisd om te sterven,
Verschynen op 't schavot, ook 't leven zult doen derven.
Besef, Mynheer! besef hoe my die maar' ontroert.
Ach! denk hoe myn Gemaal, zo 't vonnis word volvoerd...
Mevrouw! het is te spade om uw gebeên te hooren.
De Ryk is deeze straf naar billykheid beschoren.
Uw Gade leer' hierüit wie in dit oord gebied,
En geev' zo los zyn woord op 's Konings kosten niet.
| |
| |
Is dit het loon voor al zyn' arbeid en gevaaren!
Ik weet myn' last, en zal om hem geen Geuzen spaaren.
Augulo sterk aanziende.
Dat zich elk voortaan kloekmoedig draag';
Geen Steden overgeev' noch zich voor Ketters waag'.
| |
Zevende tooneel.
Elvire, Augulo.
Requesens naoogende.
Ondankbre! zult ge ons dus uw' trotschen aart betoonen?
Is dit, helaas! de trouw van 's Konings dienaars loonen?
Wat gaat my aan? hier geld noch reden meer noch wet.
Hoe word de Ryk, hoe word myn Echtgenoot gered!
Ik blaak van toorne, en kan my naauwlyks wederhouên.
Het hoonen van myn' Vriend zal Requesens berouwen.
Ik zwoer de Ryk myn hulp om Mondragon te hoên,
En zal, zo 't mooglyk is, aan mynen eed voldoen.
Verban uw bittre smart; ligt zult ge eerlang bevinden
| |
| |
Wat wilt ge u onderwinden?
'k Haal al de Hopliên, die in Gent zyn, straks byéén,
En meld hen met wat smaad en snoode ondankbaarheên
De dappre Mondragon zyn diensten ziet betaalen;
En noop hen 't hofschavot veelëer omverr' te haalen,
Eer 't leven van de Ryk zy door geweld verkort,
En ik myn' Vriend daardoor in onheil zie gestort.
Uw Echtgenoot zag zich door Alva grootsch verhoogen:
Nu blinkt zyn oorlogsroem den nyd te sterk in de oogen;
En mooglyk brengt men thans de Ryk alleen ten val,
Opdat uw Gaê zich aan de Geuzen leevren zal,
En door hun felle wraak de zelfde elende lyden.
Doch 't zal hier zo niet gaan: ik zal de Ryk bevryden.
Zyn lyfsbehoud eischt spoed in dees gesteltenis.
Ontdek Margrete en Hooft hoe 't hier geschapen is;
En meld hen dat myn hulp hen nimmer zal begeeven.
Augulo vertrekt.
ô Hemel! help myn' Vriend, en red myns Vyands leven;
Of, zo de Ryk zyn schuld moet boeten door den dood,
Keer Nassauws wederwraak, bescherm myn' Echtgenoot!
Einde van het tweede Bedryf.
|
|
Auteursrechtvrij