|
| |
| |
| |
Jacob Simonszoon de Ryk.
Treurspel.
Eerste bedryf.
Eerste tooneel.
Donna Elvire de Moncada, Don Ozorio de Augulo.
Laat af, getrouwe Vriend! myn hart door troost te streelen.
Myn Gade is onbekwaam om met zyn' eed te speelen.
Ik ken zyne eedle ziel, die, door de deugd bekoord,
Wie houd aan ketters woord?
Gy veinst vergeefs voor my, en doet uw reên mistrouwen.
Gy-zelf, ik doe u recht, zoud hen uwe eeden houên,
Indien ge u in de plaats van Mondragon bevond.
Gy weet dat hy zich nooit door een belofte bond
| |
| |
Tenzy hy voorhad die trouwhartig naar te komen.
De vyand-zelf behoeft zyn woordbreuk nooit te schroomen.
Oranje heeft getoond dat hy zyn vroomheid kent,
Door hem, toen Middelburg, geperst door krygsëlend,
In 't eind moest overgaan, op 't woord van eer te slaaken.
Ach! dit vertrouwen-zelf zal my rampzalig maaken.
Myn Gade zwoer hem, op zyn Ridderlyke trouw,
Dat hy een vyftal van gevangnen lossen zou,
Of zelf, in hunne plaats, gevangen wederkeeren.
Het stond aan Requesens den verdren ramp te weeren;
Maar dees, door wrok verblind, wel verr' van hen te ontslaan,
Wil een' dier vyf deez' dag den dood doen ondergaan.
Besef myn' wreeden angst en billyk myne klagten.
Wat lot staat, zo hy sterft, myn' Mondragon te wachten?
Was uw Gemaal slechts hier, 't kwam ligt de Ryk te baat.
Hem wierd door my bericht hoe 't hier geschapen staat,
En heeft gewis den togt naar Gent reeds aangenomen.
Maar ach! myn hart voorspelt dat hy te spaê zal komen;
En is de Ryk geveld eer hy hem redden kan,
Verbeeld u dan het lot van myn' oprechten man.
Hy zal gewis zich aan de geuzen overgeeven,
Wier toomelooze wraak hem deerlyk zal doen sneeven.
| |
| |
Verberg uw smart; ik zie een' dienaar binnen treên.
Helaas! myn volk is lang gewoon aan myn geween;
Het weet, zo wel als ik, wat lot my staat te schroomen.
| |
Tweede tooneel.
Elvire, Augulo, Henrico.
Twee vreemdelingen, hier uit Amsterdam gekomen,
Ach! duld myn bittre rouw
Dat ik thans vreemden spreeke, of eenig mensch aanschouw'?
'k Gaf aan de poort bevel om elks bezoek te weeren.
Mevrouw! men heeft tot nu voldaan aan uw begeeren;
Doch één van hen, een Vrouw van geen' geringen staat,
Vergt, met een weenend oog en doodsängst op 't gelaat,
Ons onöphoudelyk haar by u in te leiên.
Tegen Augulo.
Helaas! daar zyn 'er meer die schreijen.
| |
| |
| |
Derde tooneel.
Elvire, Augulo.
Indien het mooglyk is, verwin uw zielsverdriet.
Ik wacht het vonnis van de Ryk zo spoedig niet.
Wat Requesens ook dreig', hy zal zich, denk ik, wachten
Den Zeeuwschen Vlootvoogd in dit tydsgewricht te slagten.
Hy weet wat diensten uw Gemaal den Koning deed:
Hoe stout hy Goes ontzette en by Tertoolen streed;
Hoe lang hy Middelburg 't beleg heeft doen verduuren;
Hoe fier zyn eedle moed vóór 't wyken uit de muuren,
Schoon Nassauw driftig op der benden hechtnis drong,
Den vryen uittogt voor ons oorlogsvolk bedong;
Schoon hy gedwongen wierd, door 't leven hen te spaaren,
Zich bloot te stellen aan de grootste lyfsgevaaren.
Geen oorlogsroem houd stand in 't nypen van den druk.
De Veldheer draagt de schuld der wissling van 't geluk.
Zo word myn' Gaê de val van Middelburg geweten,
En door een' nieuwen Heer zyn ouden dienst vergeeten.
Hoe zeer ook Nederland den wreeden Alva haat',
Hy deed myn Weêrhelft recht, en was zyn toeverlaat;
| |
| |
Maar Requesens laat zich door valschen schyn misleiên,
En leent te ligt het oor aan veinsäarts, die hem vleijen.
| |
Vierde tooneel.
Elvire, Augulo, Margareta Hooft, Nicolaas Nicolaaszoon Hooft.
Vergeef ons ongeduld om u te zien, Mevrouw!
Wy zoeken troost by u in onzen bittren rouw.
Hoe! troost by my, Mynheer! wie zyt gy? Durf ik vergen
Ik zal myn' naam u niet verbergen.
Ik sproot in Nederland uit geen' verachten stam,
En ben een burger van het koopryk Amsterdam;
op Margareta wyzende.
Myn Zusters bittre smarte
Om 't vangen van haar' Gaê, bewoog met recht myn harte.
'k Verzelde haar op reis en leidde haar in Gent.
Ach! onze zwaarste ramp was ons nog onbekend!
| |
| |
Zyn lot staat niet aan my, ik kan het niet verzachten;
Een die voor ketters pleit heeft weinig troost te wachten;
Want ik besluit, Mevrouw, (verschoon me, indien ik mis,)
Dat kettery de grond van zynen rampspoed is.
Myn Echtgenoot wierd om zyn' kerkdienst niet gevangen.
Deel in myn lot, gelyk ik deel in uw belangen.
Ik ben u onbekend, Mevrouw! maar uw geluk
Hangt mooglyk af van my te redden uit myn' druk.
Wat naam draagt uw Gemaal?
Ter zyde.
Ik voel myn leden beeven.
Tegen Margareta.
Wanneer wierd hy geboeid? Wat is door hem misdreven?
Wat deel heeft myn geluk in 't geen uw lot betreft?
Veel grooter deel dan ge op dit oogenblik beseft.
Myn Weêrhelft wierd geboeid door 's oorlogs ongenade.
Aan zyn behoudnis hangt het leven van uw' Gade.
tegen Margareta.
Mevrouw! geef klaarer blyk.
| |
| |
't Is de Admiraal de Ryk.
tegen Elvire.
In de angsten die my prangen,
Geenszins. Maar denk aan 't geen uw Egaê heeft beloofd.
Het onheil van de Ryk dreigt ook eerlang zyn hoofd.
't Zal Nassauws Admiraal aan wreekers niet ontbreeken.
Denk waar gy zyt, Mynheer! en hoe 't u voegt te spreeken.
Uw Broeder, op wiens ampt gy roekloos glori draagt,
Als beeldenstormer reeds in Amsterdam gedaagd,
Was naauwlyks door de vlucht aldaar zyn straf ontkomen,
Of vliegt Nassauw ter hulpe en schuimt de Zeeuwsche stroomen;
Voegt zich by van der Mark, op hoop van vuil gewin.
Dus valt hy op den Briel, dus neemt hy Vlissinge in
| |
| |
En 't onbezorgd Kampveer. Waant gy dat wy niet weeten
Hoe hy zich voor 't belang der Geuzen heeft gekweten?
Men kent de bloedvlag van dien wreeden Admiraal.
Gy kent myn' Gade niet, en hoont hem door uw taal.
Nooit heeft hy, schoon de haat hem zulks heeft nagegeeven,
Den beeldenstorm gestemd, veel min dien aangedreven.
Ik stond aan zyne zy' toen 't Amsterdamsch gespuis,
Op kloosterroof verhit, genaakte by ons huis.
Eén uit den dollen hoop riep, zonder achterdenken:
Indien die Heer my voor myn' arbeid wil beschenken,
Verbind myn yver zich der Minderbroedren kerk
Te sloopen tot den grond; het loon verzoet het werk.
Myn Gaê was fier genoeg den woesten stoet te tergen,
Door 't loon te weigren, dat hun stoutheid hem dorst vergen.
Verwacht geen loon van my. Wat rot ge t'saam langs straat?
Keert naar uw huis, en laat de kerken in haar' staat.
Dus sprak hy, en vertrok. Dan ach! een weinig spader
Wierd hy beschuldigd door een' omgekocht' verraader,
Dat hy het plondrend rot zelfs loon geboden had.
Van zyn gevaar bericht, verliet hy stil de Stad,
Waar 't recht gebogen wierd naar Alvaas wreed begeeren.
De onnoozelheid kan best van verre zich verweeren.
Hy vlood naar Dantzigs vest, en zette in 't uitheemsch oord,
| |
| |
In hoop op beter' tyd, zyn' graanenhandel voort.
Maar toen hy hoorde dat de haat hem bleef belaagen,
En al zyn goedren in de Stad had aangeslagen,
Ja hem ter straf gedoemd, zelfs zonder schyn van schuld,
Bezweek voor dit geweld zyn langgerekt geduld.
Hy bood den Prins zyn' dienst, om, nevens hem, 's Lands rechten
Trouwhartig vóór te staan en de onschuld vry te vechten.
Het zwerven langs de zee was voor zyne eedle ziel
Te laag; dit weet Lumei, die op zyn' raad den Briel
Bezet hield met zyn volk en moedig bleef verweeren.
Myn Echtgenoot heeft zelfs door Spanjaards zich doen eeren;
En Vlissingen en Veer, door hem-alleen behoed,
Gewaagen van zyn deugd en onvertsaagden moed.
Gy kent hem weinig, wiens gedrag gy hebt misprezen.
Ach! waar' hy minder groot, 'k had minder stof tot vreezen.
Wie hem verachten durft uit zucht tot dwinglandy,
Wat rang hy ook bekleede, is minder groot dan hy.
Uw ronde taal behaagt me; ik wil geen braaven hoonen.
Zo ik hier meester waare, ik zou de Ryk verschoonen:
De vriendschap, die myn harte aan Mondragon verbind,
Wenscht waarlyk dat hy in de Ryk een' redder vind'.
| |
| |
Ach! heeft de vriendschap op uwe eedle ziel vermogen,
Dan is zy vatbaar voor grootmoedig mededoogen
Met de onderdrukte deugd, die om bescherming schreit.
Dan durf ik melden wat my herwaart heeft geleid.
Tegen Elvire.
Het vlug gerucht hield my het onheil niet verholen
Dat 's Prinssen volk weêrvoer, in 't stryden by Tertoolen;
Doch melde tevens, dat myn teêrgeliefde Held,
Met Schoonewal, Rollé en andren was geveld.
Dit dompelde ons geslacht in troosteloozen rouwe;
Doch niemand meer dan my, daar ik, als weduwvrouwe,
Met myn onnoozel kroost, naauw' vatbaar voor dit leed,
De jammrende uuren met een bloedend harte sleet;
Tot Held Oranje in 't eind ons tyding deed erlangen
Van 't leven van de Ryk, doch dat hy was gevangen.
Die droeve maar' gaf geen verligting aan myn lot.
Ik waande elk oogenblik, op 't schandlyk moordschavot
Hem wreed geslagt te zien door woedende barbaaren.
Helaas! wist Alva ooit van schuldloos bloed te spaaren?
Dus vond ik rust noch troost, en kwynde, tot den dag
Dat ik bericht ontfing van Middelburgs verdrag;
En dat uw Echtgenoot, wiens deugd wy billyk eeren,
Zich-zelv' verpligt had als gevangen weêr te keeren,
| |
| |
Na vierpaar weeken tyds, tenzy hy vóór dien stond
Vyf Heeren slaaken deed, genoemd in 't krygsverbond;
Het welk hy plegtig met Oranje had bezworen.
Toen schiep ik ademtogt, en scheen naar troost te hooren.
Myn Gaê was één van hen; des vleide zich myn hart
Hem weêr te zullen zien, na zo veel ramps en smart.
Hoe telde ik dag en uur in myn angstvallig hoopen!
Doch toen de bange tyd reeds driewerf was verloopen,
Die tusschen Mondragon en Nassauw was gesteld,
En ik noch taal noch blyk vernam van mynen Held,
Kon ik 't verlangen naar zyn komst niet meer verduuren.
'k Bad Broeder Hooft om raad: hy bragt me in deeze muuren:
Ik vleide my dat ik in Gent best zou verstaan
Wat Mondragon belet de Ryk te doen ontslaan:
Dan ach! nog naauwlyks in dit doodlyk oord gekomen,
Heb ik de grootheid van myn' ramp eerst recht vernomen.
't Gerucht is algemeen in deezen wyden wal,
Dat Requesens, helaas! myn' Gade slagten zal.
Ach! kan uw Echtgenoot dit ongelyk gedoogen?
Het redden van de Ryk staat niet in zyn vermogen.
Hy is in 't heir; en vaart de Landvoogd schielyk voort...
Hoe! breekt dan Mondragon zyn eensgegeeven woord?
| |
| |
Tracht in myn droeve ziel geen' grooter' angst te kweeken.
Ik ken myn' Echtgenoot: hy zal zyn' eed niet breeken.
Ik zie, helaas! te klaar wat deerlyk lot hem wacht,
Zo Requesens de Ryk in dees gesteltnis slagt.
'k Zond Mondragon bericht; hy zal zich herwaart spoeden;
Doch, zo ik zorg, te spade om d' Admiraal te hoeden.
Ik heb dan vruchteloos my met zyn hulp gevleid;
Vergeefs op hem gesteund in myn rampzaligheid!
Ach! heeft myn onheil my tot deezen togt gedreven,
Opdat ik myn' Gemaal den doodsnik zou zien geeven?
Waar berg ik my van rouw? 't Is uit met allen troost.
ô Deerniswaarde weêuw! ô ongelukkig kroost!
Ach! had de Prins zich nooit op Mondragon verlaaten!
Tegen Elvire.
Gy weent... Vergeefs! vergeefs! geen traanen kunnen baaten.
Schoon vyandin, zyt gy myn lotgenoote in druk.
De slag, die my verplet, werkt ook uw ongeluk.
Ach! oordeel van myn' rouw en wanhoop, door uw smarte;
Staa, staa ons by, en red de Wellust van myn harte.
'k Beklaag uw ongeval; en stond zyn lot aan my,
Ik gaf dit oogenblik uw' Echtgenoot u vry.
| |
| |
Helaas! wat heb ik-zelf door wreede onzekerheden,
Sints Requesens hier kwam, niet om de Ryk geleden!
Nooit wierd eens vyands ramp met zo veel kracht beschreid.
Een kranke troost, helaas! in myn rampzaligheid.
Ach! laat uw naadrend leed u tot myn' bystand noopen!
Besef hoe weinig gy voor Mondragon kunt hoopen,
Uw Gade is Burgvoogd van dit Slot;
En ach! myn Echtgenoot zit in dit Slot gevangen.
Maak, maak zyn boeijens los, en doe my troost erlangen.
't Is waar dat uw Gemaal zich in deez' Burg bevind;
Doch hy die hem bewaakt was nooit myn' Egaas vrind,
En zal geen' toegang tot uw' Echtgenoot gedoogen.
't Voldoen aan uw verzoek is boven myn vermogen.
tegen Margareta.
Men keer' naar Amsterdam, 't is hier vergeefs gesmeekt.
De Geuzen weeten hoe men gruweldaaden wreekt.
| |
| |
Bedwing uw drift, Mynheer!
De wanhoop kent geen paalen.
'k Wil met myn Wederhelft in Gent ten grave daalen,
Hem kussen vóór zyn' dood, opdat myn trouw hem blyk'
Tot aan zyn' jongsten snik, en sterven op zyn lyk.
Myn waarde Broeder! keer. Troost onzen gryzen Vader,
De Moeder van myn' Gaê; en, (ach! wat raakt my nader?)
Myn jong en hulploos kroost; en zeg hen, dat één slag
Myn' Echtgenoot en my deed sneuvlen op één dag.
tegen Augulo, weenende.
Ach! de eigen doodsängst zal eerlang my 't harte breeken!
tegen Elvire.
Vergun me een oogenblik u in 't geheim te spreeken.
tegen Margareta en Hooft.
Vertoeft, op myn verzoek, hier slechts een korte poos.
Wy keeren straks. De zaak staat nog niet hoopeloos.
| |
| |
| |
Vyfde tooneel.
Margareta, Hooft.
ô Neen, niet hoopeloos; ik zie een einde aan 't lyden;
Eén slag zal voor altoos de Ryk en my bevryden.
Vaar wel, myn Broeder! Gaa. Vertoef niet in dit oord:
Gy kunt niet veilig zyn daar woede de onschuld moord.
Uw opzet valt my als een donderslag op 't harte.
Geef toch geen wanhoop plaats door overmaat van smarte.
Waant gy dat ik, die u geleidde in deezen wal,
Naar Holland om zal zien; ik u verlaaten zal?
Zou ik aan Vader Hooft, die 't onheil van zyn' Vader
En Broeder nog beweent, op d'eigen stond te gader
Met hun verbryzeld schip bedolven in de zee,
De ziel verscheuren door nog akeliger wee?
Zou ik dien braaven man de droeve tyding brengen
Dat dolle haat hier 't bloed van uw' Gemaal zal plengen;
En dat ik in dien ramp u troostloos achterliet?
Wat vergt uw wanhoop my? neen; ik begeef u niet.
Ach! Broeder, volg myn' raad. Wat kan me uw byzyn baaten?
Gy moet u op 't verzoek eens Spanjaards niet verlaaten.
| |
| |
Die ligt, terwyl hy ons met losse woorden vleit,
In zyn geheim gesprek ons beiden strikken spreid.
Ik denk dit niet, en zag zyn deernis in zyne oogen.
Hy is, om Mondragon, met onzen ramp bewogen.
Wie weet wat hulp hy voor ons opspoort?
Ik wacht noch hulp noch troost in myn rampzaligheên.
Helaas! is dit de hoop waarmeê myn ziel zich vleide
Toen Vader my vertroostte, en zo veel heils voorzeide
Van 't winnen van den Briel? wat stond die winst my duur!
Wat Steden wierden niet beveiligd sints dat uur?
Ach! hoe bekwam 't hen, die voor Nassauw zich verklaarden?
Gedenkt ge aan Mechlen niet; aan Haarlem, Zutphen, Naarden?
Het veege Leyden zal den zelfden gang haast gaan.
De Briel zal 't Land en ons op bloed en traanen staan.
Wat nood, deed onze elend 's Lands Vryheid triomfeeren?
Maar ach! zy gaat ten gronde.
| |
| |
| |
Zesde tooneel.
Elvire, Margareta, Hooft, Augulo.
Wy beiden deelen in uw deerlyk lot, Mevrouw!
Wyt ons 't gevaar niet van het Voorwerp uwer trouw.
Indien 'er middel waar' zyn' kerker op te breeken,
Hoe veel men waagen mogt, gy zoud niet vruchtloos smeeken.
Dan ach! die redding is in ons vermogen niet.
Kloekmoedige Augulo, dien ge aan myn zyde ziet,
Is nevens my geneigd zich voor uw heil te waagen.
Ik zal by Requesens terstond gehoor doen vraagen.
tegen Augulo.
Ach! durf ik hoopen op uw' bystand in myn smart?
Gy kunt verzekerd zyn van ons goedwillig hart.
Ik denk dat Requesens niet roekloos voort zal vaaren,
Wanneer Elvire en ik ons voor de Ryk verklaaren.
Ik wenschte dat myn dienst uw gunst vergelden kon.
Ik zweer de Ryk myn hulp; zweer de uwe aan Mondragon.
| |
| |
hem weder omhelzende.
'k Beveel u mynen Broeder.
tegen Augulo.
Ach! toon uw' eedlen aart; strek myn' Gemaal ten hoeder.
Tegen Elvire.
En gy, Mevrouw, die my grootmoedig bystand bied,
De Hemel hoede u voor het zelfde zielsverdriet!
Doch zo u 't onheil trof, ik zou u klaar doen blyken
Dat ik in yver noch in trouw u hebb' te wyken.
Ik slaa uw hulp niet af: wy hebben één belang.
Onthoud u in myn huis. Een vrouw van uwen rang
Doet best zich niet aan 't oog van 't wuft gemeen te waagen.
Ik meld u straks hoe 't zich aan 't Hof heeft toegedraagen.
Ik neem dien voorslag aan. Ach! mogt uw voorspraak my
Eerlang verlossen van de elende die ik ly'!
ô Hemel! sterk hun beê; wees, wees myn heilbewerker;
Red hulplooze onschuld, die u aanschreit uit den kerker!
Einde van het eerste Bedryf.
|
|
Auteursrechtvrij