|
| |
| |
| |
Vierde bedryf.
Eerste tooneel.
ô Doodlyke angst! hoe lang zal uwe woede duuren!
Myn Vader! toeft gy nog op Leydens zwakke muuren?
De dag is lang gedaald. Ik voel van oogenblik
Tot oogenblik myn ziel ten prooije aan grooter schrik.
Ik hoor den fellen storm door 't luchtruim buldrend loeijen;
Dan ach! hy zal den vloed nooit hoog genoeg doen groeijen.
Of zwygt de wind een poos, dan treft nog feller smart,
Door jammerlyker toon, myn medelydend hart;
Dan hoor ik schreijend volk, dat, doodelyk verlegen,
Van dollen honger huilt, en vruchtloos langs de wegen
Naar afgeknaagd gebeente of loof of koolstruik zoekt;
En, zo 't nog iets ontdekt, door andren word verkloekt.
Dan baart de nood krakeel, dat naauwlyks zich laat scheiden.
Helaas! men hoopt vergeefs. 't Is uit, 't is uit met Leyden.
Schoon Valdez zich verbond van 't stormen af te staan,
Zal 't akelig gebrek de Stad doen overgaan.
| |
[pagina t.o. 78]
[p. t.o. 78] | |
| |
| |
| |
Tweede tooneel.
Elizabeth, van der Werf.
haar' Vader te gemoet streevende.
Ach! myn Kind! myn welbehaagen!
Uw droefheid drukt my meer dan de allerzwaarste plaagen.
Ik vraag u niet hoe hoog de storm het water joeg,
Of gy nog hoopen durft: uw oog zegt my genoeg.
't Bericht door u gebragt is door ons waar bevonden.
Maar ach! het baat ons niet. De ondiepte van de gronden
Zet al de kielen vast en wederhoud de vloot.
Het dapper scheepsvolk, dat den Kerkweg sterk beschoot,
Heeft vruchtloos kans gezocht, en houd thans op met schieten;
Ook tusschen Zoeterwoude en 't aadlyk huis van Zwieten.
Ach! alle hoop is uit die Leyden had gevleid!
De wateringen zyn met paalwerk toegeheid.
De vyand houd zich trotsch, en laat de veldbanieren
En vaandels wyd en zyd van al zyn schanssen zwieren.
Zyn bode, die men flus terug zond, heeft de smart
| |
| |
En doodsängst nog vergroot in 's volks verlegen hart,
Door hen te melden dat zyn voorslag was verworpen;
Dat binnen kort de wraak der burgren bloed zou slorpen,
Wyl Leyden geen genaê voortaan te hoopen stond.
Dit baarde een groot gemor. Ik zag het volk in 't rond,
Verdeeld in hunnen wensch, de hoofden saamenvoegen;
En speurde hier en ginds weêr teekens van misnoegen.
Helaas! dit geeft ligt stof tot nieuwe muitery.
Terwyl het volk zich voegde aan de eene of de andre zy',
En dees voor vryheid pleitte en die voor vreê met Spanje,
Naardat men hoopt op Phlips of heul zoekt aan Oranje,
Daalde in de Stad een duif, op gistren van de vloot
Ons toegeschikt, met raad in onzen hoogen nood.
Wy lazen in haar' brief, ons door Boisot gezonden,
Dat groot en kleen zich op de vloot gemoedigd vonden
Om aan te vallen op den Kerkweg. Men verzocht
De Stad van haaren kant te doen wat zy vermogt;
En als de vlooteling den Spanjaard zou bespringen,
De schans te Lammen hem op d' eigen stond te ontwringen;
Opdat die aanslag, zo gevaarelyk als stout,
Deez' dag de bange Vest mogt strekken tot behoud.
Het duifje zworf te lang en komt voor ons te spade.
| |
| |
Boisot hield woord; maar ach! wat onherstelbre schade!
Men wist zyn oogmerk niet. Hoe veel gewenschter kans
Had daar ons volk gehad dan op Boschhuizens schans,
Die weinig vroeger aan den vyand wierd ontwrongen!
Hoe willig hadden wy den vlootling bygesprongen!
Nu is 't vergeefs dat elk dit kansverlies beklaagt.
't Word nacht. Wat raad, indien Romero 't stormen waagt?
Indien de bode slechts in 't heir is aangekomen,
Heeft Leyden deezen nacht voor 't stormen niet te schroomen.
Kan 't waar zyn? hebt ge u ook met ydle hoop gevleid?
'k Zag Magdalenaas trouw en yvrend mededoogen.
Haar gadelooze deugd heeft ons dien ramp onttoogen.
De bode zwoer haar dat het heir niet stormen zou.
Een onbezonnen eed, tot stilling van een vrouw.
Al 't leger eischt den storm; en zal zich weinig keeren,
Zyn slechts de hoofden 't eens, aan zyn ligtvaardig zweeren.
Wat invloed heeft een bode?
| |
| |
Geleek hy weinig meer dan een gemeen soldaat:
't Was echter Valdez-zelf.
Hoe kan zulks mooglyk weezen?
Zou Valdez, wiens verstand in Neêrland word geprezen,
Die Leydens hoogen nood vergroot door zyn beleid,
Zich waagen in de Stad, in deeze omstandigheid?
De liefde tot zyn Bruid verachte die gevaaren.
Hy had haar toegezegd de Stad van storm te spaaren;
Doch door Romero, door de Hopliên aangespoord,
Vond hy zich-zelv' met smart geen meester van zyn woord.
Des zocht hy, door de Vest een goed verdrag te schenken,
Haar te overwinnen, om zyne eeden niet te krenken;
Doch, afgezet, had hy den storm gewis bestaan,
Had Magdalene op nieuw hem niet doen overslaan.
Indien gy had gezien hoe zy door haar gebeden
De Vest voor deezen nacht van storm heeft vrygestreden;
Hoe zy, op de aard geknield, al weenende aan haar' Held
De elende maalde die het stormen vergezelt,
En hoe zy zwoer eer in de bres te zullen sneeven,
Dan 't onherstelbaar leed van Leyden te overleeven,
| |
| |
Tot hy verwonnen wierd door haaren traanenvloed,
Gy stond, als ik, verbaasd om haar' verheven moed.
De Hemel loon' haar deugd!
| |
Derde tooneel.
an der Werf, Elizabeth, Magdalena.
Grootmoedigste aller vrouwen!
Met recht mogt Leydens Raad u 't heil der Stad betrouwen.
Ik heb myn' pligt betracht.
Maar ach! verneem wat ramp ons dreigt in deezen nacht.
Wat zegt ge! welk een ramp? ...
De muitzucht is aan 't woeden.
Wy zien 't oproerig volk zich driftig herwaart spoeden.
Een groote menigte vergadert voor dit huis,
En schreeuwt zich heesch om spys; en dwingt, met woest gedruis,
Om u te zien, en u zyn eischen te openbaaren.
Wy poogden vruchteloos de drift te doen bedaaren.
| |
| |
Men heeft een' zielloos mensch, door honger, zo men zegt,
Van 't levenslicht beroofd, hier voor de poort gelegd;
Dit wil men met geweld aan uw gezicht vertoonen.
De dolle woede durft 's Lands Vadren schandlyk hoonen,
Als ging der burgren leed hen weinig aan het hart.
't Volk toont een mengeling van wanhoop, drift en smart,
Naardat hun ziel of meer of minder word bewogen.
Hen af te wyzen is niet langer in 't vermogen
Van ons verlegen doch trouwhartig huisgezin.
Helaas! is dit uw loon voor trouwe burgermin!
Nu zien wy wat de Stad aan Bronkhorst heeft verloren.
Die wist de oproerigheid door wys beleid te smooren,
En vestigde 't ontzag voor Leydens achtbren Raad.
Wie keert, wie keert den ramp, die my te treffen staat!
Ontzet u niet te sterk; ik zal bedaard hen spreeken.
Myn waarde Vader! toef. Zult gy, na zo veel weeken,
Verduurd in angst en zorg ten nutt' van 't Vaderland,
Uw dierbaar leven zien verkorten door de hand
Van 't onbezonnen volk, dat doof is voor de reden,
| |
| |
En in zyn spoorloos woên trouwhartige Overheden,
Wier zorg hen redden wil, zyn wreede elende wyt?
Ach! zorg veelëer hoe gy hun woede best vermyd!
Hun woede myden? neen! 'k Heb nooit het volk beledigd.
'k Heb altoos zyn belang, niet myn belang verdedigd.
Men kent myn' aart te wel dan dat ik vreezen zou.
Hun woeste drift spruit uit geen' afkeer, maar uit rouw.
En zou een hoofd des Raads, die 't volk heeft trouw gezworen,
Ontzeggen naar de klagt der burgery te hooren?
Dit deed niet slechts myn ampt, maar zelfs myn eer te kort.
Ach! om myn droefheid, om de traanen die ik stort,
Om all' wat gy waardeert; ontgaa hen op myn bede!
Of zo dit niet kan zyn, vergun dan dat ik mede
My blootstelle aan 't gevaar en deele in 't geen u treft!
Hoor, hoor hoe 't woest geschreeuw zich meer en meer verheft.
Gy waagt te veel, en zult hun woede niet ontvlieden.
Myn hart voorzegt het my.
| |
| |
| |
Vierde tooneel.
van der Werf, Magdalena, Elizabeth, van der Does.
'k Vloog herwaart heen zo ras 't gerucht ons had gemeld
Hoe 't door de muitery van 't volk hier was gesteld,
Dat dreigend saamenrotte uit de omgelegen straaten.
De woeste bende heeft my eindlyk doorgelaaten,
Na dat ik my verbond dat zy u spreeken zou.
Weläan. Vergunnen wy dien troost haar in haar' rouw.
tegen van der Does.
Weêrhou myn Vader! ach! help dit besluit weêrstreeven!
Zo ras hy 't huis verlaat is hy gewis om 't leven.
tegen van der Werf.
Wilt gy de oproerigheid in 't aanzicht wederstaan,
En onbedacht aan u de snoode hand doen slaan?
Ik zal in eeuwigheid dit opzet niet gedoogen.
Het stillen van haar woede is boven uw vermogen.
| |
| |
Zou zich een vader niet ontfermen over 't kroost?
Zou de Overheid het volk versteeken van den troost,
Om, als de nood het eischt, zyn klagten aan te hooren?
Waartoe is dan de Raad, waartoe ben ik verkoren?
De deur ligt ras omver, dan zal 't hier slimmer gaan.
Naardien gy u bepaalt om 't volk te woord te staan,
Zal ik een deel van hen doen in de zaal geleiden.
Een kleen gedeelte is min verhit, min onbescheiden
Dan al de woeste hoop, verbonden met elkaêr.
Zo leenigt men voor 't minst het dreigende gevaar:
En loopt het averechts, men kan u onderschraagen.
Indien ge u toch moet waagen,
Stem voor het minst dan in dien voorslag, om uw kind!
Weläan. Verkiest gy 't dus; laat hen dan in, myn Vrind.
En zo 't gevolg niet mogt voldoen aan myn vertrouwen,
Beveel ik u de zorg voor dees verlaaten vrouwen.
Vaar wel, myn Dochter! steun op 's Hemels onderstand.
Hy heeft alleen ons lot en leven in zyn hand.
| |
| |
haar' Vader omhelzende.
Vaar wel; de Hemel wille u hoeden!
tegen van der Does, heengaande.
Weêrhou toch 't volk, Mynheer! Voorkom meer tegenspoeden.
Vertrouw myn woord; ik zal hunn' aandrang wederstaan,
En, pleegen zy geweld, hen 't muiten doen vergaan.
| |
Vyfde tooneel.
ô Leydsche Burgery! wat gaat me uw ramp ter harte!
Ach! lyde ik niet genoeg door huisselyke smarte?
ô Zwangre Gade! ô Zoons, die aan des Maasstrooms boord
Het jammerlyk gerucht van Leydens onheil hoort,
En zo veel traanen stort omdat ge my moet derven!
Mogt, mogt ik u nog eens omhelzen vóór myn sterven!
Myn ziel bezwykt schier door 't gewigt van al 't verdriet.
Myn Dochter, 't eenig pand dat my nog overschiet,
Die al myn troost verstrekt door haare onwrikbre trouwe,
Smelt voor myne oogen weg, en kwynt en sterft van rouwe.
Wat arbeid, hoe veel zorg, wat schier ondraagbre last
Is voor een' eerlyk' man aan 't wigtig Staatsämpt vast!
Hy moet zyn eigen heil en vreugd en rust verzaaken,
| |
| |
Om voor de rust, de vreugd en 't heil des volks te waaken,
Opdat de burgerstand in hem een' trouwen vrind,
De weêuw een toeverlaat, de wees een' vader vind'.
| |
Zesde tooneel.
van der Werf, vyf Burgers, een Weesjongen, die zich allengs aan de zyde van Van der Werf voegt.
Hoe lang zal Leyden nog met 's oorlogs wreede rampen,
En pest en hongersnood zo deerlyk moeten kampen?
Is 't nog geen tyd om ons te ontslaan van ons verdriet?
De grooten voelen, naar het schynt, ons onheil niet.
Geen wonder; zo 't gerucht de waarheid heeft gesproken,
Dan zyn zy wel verzorgd en hebben spys verstoken,
Terwyl het arme volk van honger kwynt en sterft.
Ginds ligt een mensch dat door gebrek het leven derft.
Wy kunnen, om de elend naar eisch u af te maalen,
Indien gy 't wilt, het lyk hier voor uwe oogen haalen.
Misleide Burgerschaar! met welk een' bitschen hoon
Beledigt my uw drift? is dit, is dit myn loon
Voor zo veel trouw en vlyt en onöphoudlyk zorgen?
| |
| |
Doorzoekt myn wooning of gy voorraad vind verborgen.
Zo lang ik iets bezat, heb ik myn' pligt betracht,
Myn brood met u gedeeld, en uwen ramp verzacht.
Myn tederheid voorkwam uw wenschen en gebeden.
Ik heb met myn gezin zo veel als gy geleden.
Verdien ik, daar myn huis, daar my niets overschiet,
Neen. Gy verdient het niet.
Maar ach! daar zyn 'er, die, in steê van 't volk te schraagen,
In d' algemeenen nood hun eigen nut bejaagen.
Hoont toch 's Lands Vadren niet door onbedachte reên.
Elk deelt zo veel hy kan in 't lot van 't algemeen.
Verdenkt ge om een gerucht, 't welk muiters ligt verspreidden
Opdat de tweedragt groeij', den achtbren Raad van Leyden?
Verdenkt hun list, en steunt, naast God, op onze vlyt;
Gy zult de vruchten daar van zien in korten tyd.
Vergeefsche hoop, helaas! wy slyten vast de dagen,
Die eeuwen strekken, in de jammerlykste plaagen.
Wy zweegen uit ontzach, zo lang men in de Stad
Nog eetbre blaadren aan geboomte en wynstok had:
't Geduld is thans ten eind, nu alles is verslonden.
| |
| |
Geen eetbaar huisdier word in Leyden meer gevonden.
Ja zelfs het ongediert', dat hen tot voedsel strekt,
Heeft, in den hoogen nood, ons leven nog gerekt.
Men moord elkandren op den mesthoop, onder 't wroeten
Naar struiken of gebeente, om 't naar gebrek te boeten;
En vind men iets, men sterft somwyl op d' eigen stond,
Terwyl de veege hand reeds nadert tot den mond.
't Geronnen bloed word zelfs in 't hongrig lyf geslagen.
't Zyn de armen niet alleen die dus hun spys bejaagen;
De rykdom waart, beschaamd, by avond of by nacht,
En zoekt in oorden waar de weelde nooit aan dacht
Naar levens onderhoud, en kan het niet verwerven.
De zwangre moeder voelt haar vrucht van honger sterven,
En sterft, terwyl zy 't lot bejammert van haar spruit.
De vader keert naar huis met een' gevonden buit,
Dien hy voor echtgenoote en kroost met angst vergaêrde,
En, uit zyn' hollen buik, voor haar trouwhartig spaarde;
En ach! daar hy hen dacht te spyzen in den nood,
Vind hy zyn zwakke gade en hooploos kroost gedood
Door 't hevig vuur der pest. Wat loon voor angstig slaaven!
De leevende kan zelfs den dooden niet begraaven,
Zygt by de lykbaar neêr, en ziet zich 't levenslicht
Ontzinken op de straat, in 't kwyten van zyn' pligt;
| |
| |
En al het ovrig volk gelykt een heir van schimmen,
Door honger uitgeteerd. Moet deeze elend nog klimmen,
Dan sterven we allen tot den allersterksten man.
Dan valt de Stad met ons. Wat baat 's volks yver dan?
Dan waar' het best geweest de Vesting op te geeven.
Zou Leydens Burgery de vryheid overleeven?
Zou zy, die zo vol moeds zich voor 's Lands welzyn kweet,
Zich hooploos domplen in het allerschriklykst leed,
Door Spanjes Dwingeland op nieuw haar trouw te zweeren?
Dan waar' het best geweest zyn wet te blyven eeren;
Dan heeft der burgren deugd en eedle heldenmoed
Dus lang vergeefs gestreên; vergeefs de Stad behoed;
Dan zyn 'er honderden, wier arm op Leydens wallen
Voor recht en vryheid vocht, vergeefs door 't zwaard gevallen;
Dan baat der Staaten trouw, noch Held Oranjes vlyt.
Verwint de wanhoop, die uw ziel zo sterk bestryd.
Zoud gy, na zo veel roems, uw glori laaten vaaren,
En leveren uw Stad, uw haardsteên en altaaren,
Tot een' gewissen prooi in 's vyands wreede hand?
Zo zaagt ge in weinig tyds de veege Vest in brand;
Wat wapens voeren kan door 't moordend staal verslonden;
De zuigeling geslagt, en vrouw en maagd geschonden.
Dit zoud, ge winnen by het afstaan van de Vest.
| |
| |
Gedenkt Romeroos woên alöm in ons gewest.
Gedenkt aan 't schriklyk lot van 't uitgeplonderd Naarden;
Aan de ongelukkigen, die in de kerk vergaêrden,
En daar geslagt zyn door des krygsvolks razerny.
Ach! Burgers! wilt gy zo rampzalig zyn als zy?
Daar al uw rampspoed in 't verloop van weinig uuren
Kan eindigen? Daar gy de vloot ziet van uw muuren?
Daar 't water merklyk wast; en 't ryzen van den vloed
U mooglyk nog voor 't juk der slaverny behoed?
Wie zou de vryheid niet voor slaverny verkiezen?
Nog beter slaaf te zyn dan 't leven te verliezen.
Verdoolde! waant ge dat ge uw leven zult behoên.
Als Spanje meester is? Het zal, zyn wraak ten zoen,
Hier niemand spaaren die nog ovrig is gebleven.
Wanneer 't de vryheid geld, wie denkt dan aan het leven?
Ik zal, met 's Hemels hulp, verhoên dat Leydens val.
Ooit voedsel aan den trots des Spanjaards geeven zal,
Of sterven op den muur, voor vryheid, recht en wetten.
Zo gy daarvoor met my het leven op wilt zetten,
Zyt dan in 't leed getroost en draagt het met geduld.
Wie weet hoe weinig tyds gy 't nog verduuren zult?
| |
| |
Ach! wisten wy slechts raad om 't leven te onderschraagen!
Wy zullen nevens u op nieuw het uiterst waagen,
Indien gy slechts het woên des dollen hongers stilt.
Wy sterven door gebrek, zo ge ons niet voeden wilt.
Ach! Mannen! zou ik u niet van den dood bevryden
Zo ik u redden kon? Is u myn medelyden
En trouwe voorzorg niet gebleken, dag aan dag?
'k Heb all' voor u verricht wat eenig mensch vermag.
Indien ik voedsel had, gy zoud niet vruchtloos smeeken.
Gy ziet uit deernis met uw' ramp myn traanen leeken.
Toeft nog een weinig tyds. Doch duld de nood zulks niet,
Aanvaart dan 't eenige dat my nog overschiet.
Daar is myn zwaard. Komt, slagt me, om u den dood te ontrukken.
Scheurt dan myn lyk vanéén, en deelt het om aan stukken;
Zo word ge, als ik u niet kan redden met myn bloed,
Ten minsten met myn vleesch, 't geen ik u schenk, gevoed.
ô Hemel! zouden wy dit gruwelstuk volbrengen!
Wy 't onwaardeerbaar bloed des trouwsten Vaders plengen!
| |
| |
Veelëer getroosten we ons den smartelyksten dood.
De burgers knielen allen.
Veelëer zweere al het volk, in 't woeden van den nood
Den eenen arm 't gebrek groothartig toe te wyden,
Terwyl wy 't Vaderland met d'andren arm bevryden.
Ryst op; dit dulde ik niet. Ryst, dierbre Burgerschaar!
Wie tart voor zulk een volk niet willig 't grootst gevaar?
Steunt op des Hoogsten hulp en uwer Vadren zorgen.
Ligt sleet ge uw' bangsten dag. Wie kent het lot van morgen?
Gelooft my; zo de Raad de Stad onredbaar vond,
Men had de handling niet vertraagd tot deezen stond.
Hoort gy den zuidewind niet door de wolken gieren?
Hy, die den storm gebied, kan ook den vloed bestieren.
Het water bruischt vast aan, en wast van tyd tot tyd.
Ligt dat zyn krachtige arm dit uur voor Leyden stryd.
Gaat; troost het arme volk, tracht nieuwen moed te wekken.
Een weinig toevens kan tot grooten zegen strekken.
ô Goede Hemel! red de Stad en van der Werf!
Of valt de Stad, spaar hem in 't algemeen verderf!
| |
| |
| |
Zevende tooneel.
van der Werf, een Weesjongen.
't Is my gelukt in huis te dringen.
Ik wilde u hoeden voor 't geweld der muitelingen.
Gy spysde ons huis en my. 'k Ben arm, en heb geen brood.
Maar 'k geef u al myn bloed tot redding in den nood.
ô Hemel! welk een trouw! ....
| |
Agtste tooneel.
van der Werf, een Weesjongen, van der Does.
De veege Stad heeft thans haar' overgang te schroomen.
De Koepoort word bestormd. Wat schrikkelyk gedruis,
Gevolgd van slag op slag! Wy siddren met dit huis.
Het weêrelooze volk loopt jammrend langs de straaten
Van 't een naar 't ander oord; de rouw is uitgelaaten.
| |
| |
Terwyl de burgery, door u bezield met moed,
Te wapen vliegt, getroost den laatsten droppel bloed
Op te offren voor 't behoud van haar geliefde panden.
Men volg' haar fluks. ô Gy! in wiens geduchte handen
Het lot der volken staat, versterk ons in 't gevaar!
Verleen een nieuwe kracht aan de afgevaste schaar'!
Behoed de veege Stad in 't onheil dat wy vreezen,
Om 't ongelukkig volk en om de onnoozle weezen!
Einde van het vierde Bedryf.
|
|
Auteursrechtvrij
