|
| |
| |
| |
De jaargetyden.
De herfst.
Ik zing den Herfst, bekranst met frissche wyngaardblaêren,
Die, daar een graanzee ruischt en rolt met gouden baaren,
Ons met een bly gelaat naar veld en boomgaard wenkt,
Belaên met d'overvloed die de aarde ons mildlyk schenkt;
De Herfst, die alles wat de Lente aan ons beloofde,
Al wat de Zomerzon door haare koestring stoofde,
In volle rypheid toont aan ons verrukt gezicht.
Het rykste jaarsaizoen is 't voorwerp van myn dicht.
Wanneer het Maagdgesternte ons van de azuuren zaalen
De schoonste dagen schenkt, en 't jaar in effen schaalen
Gewogen word, dan wykt de felle zomergloed.
Het aardryk, thans allengs door zachter zon begroet,
| |
| |
Die, laater klimmende aan bewaassemde oostertranssen,
Het blaauw der lucht bemaalt met vriendelyke glanssen,
Door 't yle wolkfloers blinkt, en kalmte in 't rond' verspreid;
't Gezegend aardryk, thans op 't liefelykst gevleid,
Ziet van alom zyn vrucht het hoofd bevallig krommen.
't Is of de windjes van verwondering verstommen.
't Is alles stil. De lucht hangt thans in evenwigt.
Als 't nu en dan eens door den groei der dampen zwicht,
Ontrolt natuur terstond haar breede wolkgordynen.
De wind doet menigwerf die dekkleên weêr verdwynen,
Dan spreit de zon haar' glans op 't rykgezegend veld,
Terwyl 'er hier en ginds een schaduw oversnelt,
Die we, als het dryvend zwerk, of nadren zien of wyken.
Wie zag ooit landstreek met gewenschter luister pryken?
Hoe schoon schakeert zich hier al wat ons oog ontmoet,
Daar bosch en dorp zich heft als uit een' koorenvloed!
Wanneer het heugchlyk licht, met pasherboren straalen,
Op de aarde nederschiet van 's hemels gouden zaalen,
Ontwaakt de dorpeling, en streeft, met kloeken moed,
Naar 't veld, dat, ryk en ryp, zyn' arbeid ruim vergoed;
Hem last by last vertoont voor zyne voorraadschuuren.
De landman, vergezeld van nyvere gebuuren,
| |
| |
Vertoont zich vaardig, met den sikkel in de hand,
Om d'eersten arm vol graan te maaijen van het land.
Straks valt het dienstvolk aan, en legt het kooren neder.
De landbouw vond geen schaar' tot arbeid ooit gereeder,
Zy winnen stap op stap van d'uitgebreiden grond.
De maagdenrei knielt neêr, vergaêrt het graan terstond,
En bind het handig t' saam tot voegelyke schooven.
De galm van haar gezang rolt voort door laan en hoven,
En troont des landheers schreên naar 't woelend akkerveld.
Hy ziet meer dan de hoop hem lagchend had voorspeld,
En voelt zyn hart gestreeld door zo veel zegeningen.
Hy roemt de nyverheid der kloeke veldelingen:
De schooven ryzen op, geschikt in juisten stand,
Hy telt ze met zyn oog langs 't uitgestrekte land;
Zie, landheer! achter u de schaamele armoê waaren:
Zie van den kaalen grond haar enkle halmen gaêren.
Wees op haar smeeken straf, noch voor haar zuchten doof.
Geen winlust maake u wreed. Neen; werp een volle schoof,
Een gift van 't weldoend hart, haar toe met blyde handen.
Denk dat de God van d'oogst, in 't zeegnen uwer landen,
Op 't liefelykst u noopt tot mededeelzaamheid.
Zie in dees droeve schaar', als vooglen uitgespreid,
| |
| |
Uw medeschepsels, uws gelyken om u zwerven,
Die, door 't gebrek gedrukt, het noodigst voedsel derven;
Denk dat uw nageslacht, by 't keeren van 't geluk,
Naar minder dan gy schenkt kan snakken in zyn' druk.
ô Onvermoeide vlyt! wat fchat van zegeningen
Is, door de milde gunst des Oorsprongs aller dingen,
Uw billyk arbeidsloon! Geen strenge Winter baart
U vrees; gy noodigt ons gezellig aan uw' haard,
En hoort in stille rust de felle stormen gieren;
De Lente zou zich niet met zo veel luister sieren;
De vruchtbre Zomer baarde alom een wildernis;
De Herfst voorzag zo mild geen stal noch schuur noch disch,
En nooit zou de oogst als thans de gulle vreugd doen ryzen,
Zag 't aardryk op zyn' tyd door u geen hulp bewyzen.
Nu pakt de veldeling, op de akkers moê gezwoegd,
Zyn berg en schuuren vol, verheugd en vergenoegd;
En telkens voelt hy 't hart op nieuw in vreugde blaaken,
Als hy van verre hoort de volle wagens kraaken,
Door de ossen aangevoerd; die deezen overvloed
Met hun gehoorend hoofd voortsleepen voet voor voet.
Ginds doet een zwaare vracht de sterke rossen zweeten,
Terwyl de veulens 't veld met lugte sprongen meeten,
| |
| |
En zwerven om 't gareel, waarïn de moeder slooft.
Zie verder, hoe een stoet van jonge paarden 't hoofd,
Aan toom noch bit gewoon, houd fier omhoog geheven.
Hoe blinkt, daar zy in vreugd en vrede t' samen leeven,
Hun aart, hun moed en kracht in hun beweeging uit!
Hoe yvrig streeven zy, door sloot noch gracht gestuit,
Elkanderen voorby in 't ginds en weder rennen!
't Vermaakt hen zelfs om stout zich aan 't gevaar te wennen;
Zy vliegen, over hek en hoog beschutsel heen,
Nu eenen heuvel op, straks weêr naar 't veld beneên.
Maar gunt natuur uw jeugd, ô fiere stoet! dees blyheid,
Uw vreugde is kort van duur, gy mist eerlang uw vryheid.
De pracht mooge u een wyl in zachte banden slaan,
Uw ongelukkig lot spoeit met uw jaaren aan;
Gy zult, allengs misvormd, door 't prangend haam benepen,
De zwaare ketenen der slavernye sleepen.
Ginds dryft de boere knaap, zo onbezuisd als wreed,
Den sterken ezel voort. Het nuttig lastbeest zweet
Door d'overvloed van 't veld hem op den hals gelaaden,
En vordert, zwoegend, langs de hobbelige paden.
Het lydzaam dier verduurt zyn leed met taai geduld,
Terwyl 't met vracht by vracht de schuur met voorraad vult;
| |
| |
Laat af, ô ruwe knaap! het reedloos beest te plaagen,
Eer 't van uw reedloosheid zich grynzend moet' beklaagen!
Zie, zie hoe wyd en verr' de jagtstoet snelt en rent.
Al 't veld is vol gewoel, waar ik myne oogen wend'.
Wat klinkt de zege luid op 't schuwste dier verkregen!
De haas, op 't ruim der hei door 't veldrumoer verlegen,
Zoek' vry de beddingen van overhangend zand;
Hy schuile in vaaren, door den zonnegloed gebrand,
Of poog' met stoppels, die zich langs het braakland strekken,
In kleur aan hem gelyk, zich in den nood te dekken,
Hy sluite nimmer 't oog, geschikt om 't ruime veld
In 't ronde te overzien; hoe ligt door vrees ontsteld,
Schyn' hy thans stout te zyn; hy roer' noch hoofd noch voeten,
En waan' dat in dien staat geen leed hem zal ontmoeten;
Helaas! zyn legerplaats word door hemzelv' verraên;
Zyn zweet verspreid zich met den daauw door ruigte en blaên;
De jagthond vat dien reuk en weet hem op te spooren.
De haas springt op, en snelt met vlakgestreken ooren,
Langs hoogte en kreupelbosch, op veld en akker voort.
Een drom van honden, door geschreeuw staâg aangespoord,
Streeft op den looper aan, die, onder 't ommekyken,
Dan voor- dan zywaarts, zyn vervolgers poogt te ontwyken.
| |
| |
Zy raamen, loopende, in hunn' sprong hem neêr te slaan,
Maar hy ontsnelt hun vaart, en kruist op nieuw de paên;
Of poogt, hoe afgemat, al kermend zich te weeren,
Maar ziet door 't hondenrot welhaast zich overheeren:
Een sterker basser hoed hem wel voor hun geweld,
Doch om door 's jaagers vuist eensklaps te zyn geveld.
't Bedaard, het moedig hert, dat met zyn' stoet van hinden
In 't lommrig eikenbosch een stil verblyf mogt vinden,
Bespied en opgespoord in zyn geruste wyk,
Vlied thans, gelyk een vorst, die uit zyn koningkryk
Door 't naderend geweld eens vyands word gedrongen.
't Rent, op zyn rapheid stout, door 't bosch met vlugge sprongen;
Het groeijen zyner vrees verhaast zyn snelle vlucht.
Het streeft staâg tegen wind; 't ontsnelt het moordgerucht.
Maar, korte vreugd! het vliege en hoogte en heuvel over
Zo vlug gelyk de wind; het breek' door digter lover,
En zoeke een schuilplaats in het diepst der woesteny,
't Ziet yllings zich vervolgd; zyn vyand is naby,
Die, door zyn' reuk bestierd, al snuivende op komt daagen,
Om zyn' verholen prooi ten schuilhoeke uit te jaagen.
't Verlegen hert vliegt op, zwerft zuchtend heen en weêr,
Langs de open plekken van de wouden, daar 't weleer
| |
| |
In 't nuchtre morgenuur, by schoongevlekte hinden,
Na hevig mingeschil de vreugd der min mogt vinden.
Hoe druipt van 't zwoegend lyf zyn rookend zweet langs 't veld,
Terwyl het naar den stroom met woeste sprongen snelt,
Om aan zyn' yyand dus zyn voetspoor in de plassen
Te onttrekken, en zich 't zweet van 't hygend lyf te wasschen!
't Is vruchteloos; helaas! de vyand vliegt, verwoed,
Den matten vluchtling na tot midden in den vloed.
Waar staat nu 't veege dier nog eenige uitkomst open?
Het poogt zyn leden, hoe vermoeid, nog aan te noopen;
Het wint den oever nog; maar ach! in welk een' staat!
Op 't hevigst aangebast, gewond, ten einde raad,
Bezwykt het in zyn vlucht. Het slaat door angst aan 't steenen;
De wanhoop groeit en doet het groote traanen weenen;
't Bied nochtans tegenweer; maar 't hondenrot, verwoed,
Valt eensklaps op zyn' prooi, misverwt dien in zyn bloed:
Helaas! het moedig hert moet eindlyk deerlyk sneeven.
Gy, die meer vuur dan bloed voelt door uwe adren zweeven!
Waan niet als 't schuw gediert' voor uw vervolging zwicht,
Dat gy kloekmoedig dan een heldendaad verricht
Die 't vaderland tot eer of u tot roem kan strekken.
De aloudheid wist haar kroost tot stoutheid op te wekken
| |
| |
Als 't in een vreemd gewest zich moest ter neder slaan;
Hem, die, voor 't algemeen, groothartig dorst bestaan
Verslindend roofgediert' met eigen vuist te dooden,
Verhief haar dankbaarheid zelfs in den rang der goden.
Wierd ook ons erf door zulk een' wreeden drom gestoord,
Wat wierd uw jagtlust dan door my niet aangespoord!
Dan voegde 't aan uw' moed geen' fieren leeuw te ontwyken;
Dan deed ge uw dapperheid dien vorst der wouden blyken;
Dan hitste ge op den wolf, tot rooven uitgegaan,
Den hond, uw' trouwen vriend, zyn' stouten vyand aan.
Gy deed den norschen beer, door uwen arm getroffen,
Of 't grynzend boschzwyn voor uw voeten nederploffen.
Doch Neêrlands veilig oord baart deeze monsters niet:
Waar' dan de wreedheid ook vervreemd van zyn gebied!
Ach! waar' ze u onbekend, ô jeugd! als we u zien jaagen!
Maar blyft de wreede jagt de jonglingschap behaagen,
Ach! dat die woeste vreugd, dees onbezonnen trek,
De zachte boezems van uw maagden nooit bevlekk'!
Wanneer ge, ô schoone kunne! een briesschend ros durft dwingen,
En in een' vollen ren de haagen overspringen,
Den mannelyken hoed doet pronken op uw hoofd,
Is al de aanminnigheid van uw gelaat verdoofd.
| |
| |
De teêrheid voegt uw hart; zy doet de schoone roozen
Van mededoogen op uw frissche kaaken bloozen.
Wanneer op 't pleegen van een strenge onbillykheid
Uw tedre boezem zucht, uw oog betoovrend schreit,
Dan kunt gy 't ruwste hart betoomen en doen zwichten,
En al wat u omringd tot minzaamheid verpligten.
Mogt gy nooit droefheid zien dan als uit tedre zucht
Een minnaar om u schreit, wien gy uit schroom ontvlucht!
Mogt slechts eenvoudigheid uw vlugge leden tooijen,
En liefdebloemen voor uw schoone voeten strooijen!
Wanneer natuur door u haar zoet voor ons vermeêrt,
Door u haar schoonheid aan ons nageslacht verëert,
Als zedigheid, verstand en deugd u luister geeven,
Als we in uw huisbestier gezelligheid zien zweeven,
Dan word ons heil volmaakt en al ons leed verzacht.
Dit zy uw hoogste roem, ô minnelykst geslacht!
'k Verlaat al 't jagtgewoel in velden en landouwen,
Om schooner schouwtooneel met blyder oog te aanschouwen.
Hoe vrolyk toont de Herfst ons 't veelverscheiden groen,
Zo fraai gemengeld in het luisterryk plantsoen,
Dat wy, tot in 't verschiet, op 't aangenaamst zien praalen,
Beschenen en verguld door 't licht der zonnestraalen!
| |
| |
Hier streelt het veldgewas, daar 't weidend vee ons oog.
Hier heft een landhuis, ginds een bosch zich naar omhoog.
Natuur schept nog vermaak om planten aan te kweeken;
Zie laate bloemtjes nog de hoofdjes opwaarts steeken.
Het windje dertelt langs den koesterenden muur,
Gesierd met vrucht by vrucht gerypt door 't zonnevuur.
De schoone perzik zien we, in dons gedost, hier bloozen.
Daar gloeit van onder 't groen het goud der abricoozen.
De donkerblaauwe pruim is met een' waas bedekt
Dat duizend diertjes tot een' kieschen nektar strekt.
Hier houd de zoete vyg zich onder 't loof verholen.
De druif, in 't weelig groen des wyngaards ginds verscholen,
Zwelt mild van dag tot dag, en deeze schoone vrucht
Mist hier noch hoogen grond noch liefelyke lucht.
De boomgaart lagcht ons aan, waar we ook onze oogen keeren.
Wat al verscheidenheid van applen en van peeren,
Die in de onvruchtbaarheid van 't guurste jaarsaizoen
't Gebrek vervullen en 't behoeftig menschdom voên!
Hoe mild bedeelt natuur het ooft met geur en sappen;
Een wondre mengeling der heimlykste eigenschappen
Van water, aarde en lucht, door de aldoordringbre magt
Van 't vuur der zon bewerkt tot onderscheiden kracht!
| |
| |
Wat schat van ooft blinkt in het licht der middagstraalen!
Door 't windje zacht geschud, spreid zy, in 't nederdaalen,
Een' gouden regen langs den groenbewassen grond.
Toont ge ons, ô milde Herfst! uw' rykdom hier in 't rond',
Doe me ook, tot uwen roem, uw vrolykst feest beschouwen.
Myn dichtgeest volgt u naar verhevener landouwen,
Daar nog het vuur der zon van steiler transsen daalt,
En 't vruchtryk schouwtooneel des wynbouws bly bestraalt.
De tengre wyngaard schiet zyn weeliggroeijend lover,
Door staak by staak geschoord, de wyde dalen over;
Of ry aan ry geplant, bekoort hy ginds ons oog,
Daar hy by trappen langs 't gebergte klimt omhoog.
Dus word elk lootje van het koestrend licht beschenen.
De trossen blinken door het loof der ranken heenen,
En toonen, mild bedaauwd, en halfbedekt in 't groen,
Door 't gaas der schel het sap, dat in dit ryk saizoen
Elks blydschapkweekend hart door de oogen weet te streelen.
Zo dra men door het sap de kernen heen ziet speelen,
Juicht al 't verlangend volk. De jonglingschap begroet
In 't wedergalmend veld den vluggen maagdenstoet,
Die danssend zich vermaakt met 's wynstoks eerstelingen.
Men snyd de rype druif, om 't sap 'er uit te wringen.
| |
| |
De persser staat gereed. Een frissche wynstroom vloeit
Al schuimende in de kuip; terwyl de blydschap groeit,
Word met dit lieflyk vocht de drinkschaal vol geschonken,
En op het oogstgeluk al juichende uitgedronken.
Dus vordert vast het jaar, terwyl in 't ruim der lucht,
By 't wyken van de zon, de hitte zuidwaarts vlucht.
Ik zie de dampen, by de schuiner zonnestraalen,
Van tyd tot tyd verdikt, in nevels door de dalen
Zich wyd verspreiden, daar dees waassem, t'saamgestold,
In eenen zwaaren mist rondom de bosschen rolt.
't Gebergte, dat thans ruischt van kronkelende beeken,
Daar 't tot een scheidspaal strekt van uitgebreide streeken,
Van wyd en zyd gezien met luisterryke pracht,
Word als omzwagteld in een' aakeligen nacht:
Van al dat groot gevaart' word byna niets vernomen.
Hoe flaauw vertoont zich 't vlak der opgezwollen stroomen!
Wat gloeit de vuurbol naar, die korts zo lieflyk scheen!
Zyn licht dringt naauwlyks door dien drom van dampen heen,
En doet, daar zy den kloot verdubblen in onze oogen,
De volken siddren, door het byzonlicht bedrogen:
Al 't zichtbre word in 't einde als onderëen verward,
En maakt een' bajert die den eersten bajert tart;
| |
| |
Toen 't licht, het heugchlyk licht, by d'aanvang aller dingen,
Poogde uit den mengelklomp door 't duister heen te dringen;
Eer nog de wonderkracht der hoogste Majesteit
De sierlykste orde in all' haar werken had verspreid.
Dees dampen, die zo wyd langs 't vlak des aardryks vaaren,
En tot aan 't wolkgespan rondom de bergen waaren,
Verëenigd met het vocht dat uit de wolken druipt,
En 't sneeuwnat, dat gestaâg door scheur en klooven sluipt,
Vervullen, onbemerkt, de kluizen en de holen
Waarïn de voorraadschat van water ligt verscholen;
De schat waardoor rivier en stroom gestadig zwelt,
Waardoor fontein en bron al ruisschend opwaarts welt.
Aloude bronnen, zo onschatbaar groot van waarde
Voor all' wat leven heeft! waar schuilt gy onder de aarde?
Op welk een plaats verbergt ge in kluis by kluis uw nat?
ô Wysbegeerte! kom, baan voor myn' geest een pad,
Om in den afgrond zelfs de wondren op te spooren
Door werking der natuur in 't diepst geheim geboren!
Voer my dien doolhof in, hoe schynbaar ook verward!
Ontdek aan my een' weg tot in der bergen hart!
Geen Hemus, geen Olimp, waaruit ontelbre stroomen
Hunne afkomst reekenen, kan thans myn' yver toomen.
| |
| |
Ontsluit het berggevaart', dat in het kille noord',
Door 't woest Siberiën en Rusland tot den boord
Der Yszee uitgestrekt, zyn halfbevrozen vloeden
In 't duister brullen hoort, wanneer de stormen woeden.
Gebie den Atlas, die den hemel rustig schoort
Terwyl de zee beneên hem tot gewelven boort,
Dat hy zyn' schat vertoon'. Ontsluit door uw vermogen
't Gevaart' dat uit de zee zich opdoet aan onze oogen,
Den Piek van Teneriffe, op wien de wolkdrang scheurt;
Dien we, als de zon zich pas uit de oostergolven beurt,
De lengte van de zee zien met zyn schaduw dekken,
Ja zelfs die tot op 't zwerk der westkim uit zien strekken.
Dat my het Maangebergt', dat de Andes my terstond
Vertoon' wat hy bevat beneden zynen grond.
Hoe! word myn wensch verhoord, het aardryk opgereten?
Zie ik het steil gebergt' tot in zyn' grond gespleten,
Terwyl het hart der aarde al siddrend klopt en zucht?
Verbaazend schouwtooneel!.. Wat ysselyk gerucht!..
Hoe! zie ik d'oorsprong van de bronnen en de vloeden?
Wat allervreemdst gezicht!.. 'k zie 't water woelen, woeden,
Daar 't zich een' doortogt baant, en rolt van kluis in kluis.
Van hoe vervaarlyk diep verspreid zich dit gedruis!
| |
| |
Ik zie ter wederzy' de vlakke en schuine laagen
Van delfstof, wyd gestrekt, elkaêr eendragtig schraagen.
Hier gaapen kloof en scheur, waardoor het wolknat vliet,
Waardoor de zuivre sneeuw al smeltend heenen schiet,
En mist en damp, vervormd, in klaare droppen druipen.
Ik zie dat nat allengs door duizend adren sluipen;
Het dringt de kronkelpaên van deezen doolhof door.
Het baant door aarde en zand en gruis en steen zich 't spoor.
Hier stuit de digte klei het in zyn vaart en scheiding;
Daar helpt het zachte kryt het in zyn' loop en leiding;
Door nieuwen voorraad word het rustloos aangeport,
Tot dat het zich in 't einde in grot en kelder stort;
Die, wonderbaar gevormd, met zeldzaamheên behangen,
Het onverhinderd op den vreemdsten galm ontfangen.
Uit deeze kluizen, uit dees kommen klimt en dringt
Het water weder op: 't zoekt meerder ruimte, en springt,
Door nieuwen toevoer en door perssing aan het kooken,
Ter halver hoogte van de bergen doorgebroken,
De klooven uit; dan valt dit altooslevend nat
Van steilte op steilte, en rolt en stroomt langs 't hobblig pad,
Al ruisschend naar beneên; of, langs verholen wegen,
Tot aan der bergen voet door 't zuivrend zand gezegen,
| |
| |
Verspreid het, wyd en zyd, met murmelend geschal,
Zichzelv' in beekjes door het digtbelommerd dal.
De zon voert door haar kracht, onzichtbaar voor onze oogen,
Dit zuiver nat, verdund, op nieuw naar 's hemels boogen;
Alwaar 't in 't ruim der lucht door koelte word gestold,
En weêr in dampen langs de koude bergen rolt;
Die eindlyk, meer verdikt, zich vormen tot een' regen.
't Gebergte ontfangt op nieuw deez' schat, en deelt zyn' zegen
In bron en in rivier straks aan het aardryk meê,
En die hunn' overvloed in 't eind' weêr aan de zee.
Dus werkt, naar's Hoogsten wil, in't schoon verband der dingen,
Der elementen rei met duizend wisselingen.
De groote Schepper, die all' wat bestaan ontfing
Aanbiddlyk wys bestiert, vergunt den sterveling
Van 's aardryks groeibre kracht een mild genot te smaaken
Als hy door arbeid tracht zich dien ten nutt' te maaken;
Een' arbeid naar zyn' aart, die zaad en vruchten teelt,
Hem tevens welvaart en gezondheid mededeelt.
Maar, onberaaden mensch! wat moet gy zwoegen, slaaven,
Als ge uit des aardryks schoot den mynschat op wilt graaven,
Die uw begeerlykheid veel sterker tot zich wekt
Dan ooit magneet het staal door wondre werking trekt.
| |
| |
Met wat vermoeijing, met wat zorgen en gevaaren
En bang gebrek moet gy door wildernissen waaren;
Het steilst gebergte zelfs bekloutren, rots by rots
Doorgraaven, om, natuur en haar geheim ten trots,
(Die haaren schat ten duurste uw winzucht wil verkoopen,)
Haar' ongenaakbren wal en sterkten stout te sloopen.
Daal, roekelooze! met de wapens in de hand,
Al graavend neder tot in 's aardryks ingewand,
Gy loopt het grootst gevaar, door 't storten van gewelven
En myngang, om uzelv' elendig te overdelven;
Of om door 't water, dat met fellen drang terstond
Uit wel en kluizen berst, te smooren in den grond;
Of dat uw levenslicht, door opgeborsten dampen,
Zo ras worde uitgebluscht als uwe ontstoken lampen;
En zo ge als uit uw graf het daglicht weêr aanschouwt,
Dan zyt ge in kleur gelyk aan 't meêgebragte goud.
Hoe strekken lucht en vuur en aarde en water tevens,
All' voedselstoffen des natuurelyken levens,
Tot grondbeginsels van den onwaardeerbren schat,
Van all' de wondren die des aardryks schoot bevat;
Van delfstof, steen en zout, van zwavel, mineraalen,
('t Zy heel of half volgroeid,) juweelen en metaalen!
| |
| |
Als 't wolknat inwaarts dringt, langs smeltbre zouten spoeit,
Langs eene bedding van metaal- en mynstof vloeit,
En in de marmer groef allengs is neêrgezegen,
Versteent het op dien grond met vlakken allerwegen:
Maar als 't by droppels daalt, gedeeltelyk versteend,
Die grot met heuvels vult; het ovrig nat, veréénd,
Vloeit dan in aderen van deeze hoogten neder;
't Verspreid zich hier en ginds; 't versteent in 't einde weder,
En vormt met laag op laag, van tyd tot tyd verhard,
't Geäderd marmer, dat het prachtigst kunstwerk tart.
Hoe schoon maalt elders 't vocht, verfynd, van de eêlste deelen
Der stoffen, in 't agaat de uitvoerigste tafreelen!
Hoe word het eêlgesteente, (als louter by geval,)
Daardoor geboren op een bedding van kristal!
Want als het hemelnat in de onderäardsche spooren
Langs zilverädren vloeit, zyn kleur niet heeft verloren,
Dan groeit in 't hart der rots daarvan de diamant;
Die, uitgegraaven, en geslepen door de hand
Der kunst, de schoone maagd bestraalt met d'eêlsten luister,
Zyn' aangeboren glans zelfs schittren doet in 't duister.
De gloeijende robyn, gekleurd door de eêlste kracht
Van goud en yzer, toont ons 't rood der morgenpracht.
| |
| |
Des saffers invloed en de kracht van 't koper sieren
Met helder hemelsblaauw de zuivere safieren.
Uw kleur, ô amathist, als de avondkim bemaald
Met purper! is van tin en yzer afgedaald.
Topaas! u doet het lood met glanzig goudgeel pronken.
Door staal en koper is u 't lieflyk groen geschonken,
Bevallige esmaroud! maar, by hun zeldzaamheên,
Zien we aller kleuren, schoone opaal! in u-alléén;
Die of vermeerdren, of verwisslen, of verdwynen,
Naar dat we u schuin of vlak zien door het licht beschynen.
Terwyl de Herfst allengs ten aftogt zich bereid,
Het zonlicht minder warmte en flaauwer glans verspreid,
Zien wy het vooglenheir tot zyn vertrek veréénigd.
Ze ontwyken ons tot dat de Lent' de lucht weêr leenigt:
Hoe golft zy wyd en zyd van al het pluimgediert'
Dat als een ligte wolk thans zuidwaarts heenen zwiert!
De zwaalwen, die van verr' het bar saizoen bemerken,
Nog dartlend zweeven op hunne altoosvlugge vlerken,
Verzamelen zich mede; en schaatrende in hun vlucht,
Verlaaten ze ons gewest voor aangenaamer lucht.
Maar dwingt hen onverhoeds de koude om hier te blyven,
Als dees hun vlugge leên en vlerken doet verstyven,
| |
| |
Dan gaan ze, eer 't levensvuur geheel word uitgebluscht,
In poel en in moeras, in hol en kloof ter rust.
Daar zich de Ryn verdeelt, zyn snelle vaart voelt toomen,
Der Batavieren grond besproeit met breede stroomen,
(Een' grond door nyverheid gewonnen uit het nat,
En door de vryheid op een' hoogen prys geschat;)
In 't laag Batavisch veld vergadren zich de schaaren,
Het trouwveréénde heir der kleppende ojevaaren.
Zy houden dag op dag een' onderlingen raad
Tot reegling van de streek die hen te houden staat.
Wat drukte word bespeurd by all' de reisgenooten!
De benden schikken zich, nu de aftogt is besloten;
Elk zuivert thans met vlyt zyn wieken; toetst zyn kracht.
De gidsen streeven vóór, waaröp de legermagt
Al dryvend heenen snelt, en ons met sterk verlangen
Vervult, om hen eerlang weêr in ons oord te ontfangen.
Maar wat verhuizing ziet het noorden jaar op jaar!
De lucht, door dampen guur of door het vriezen klaar,
Dwingt daar 't gevogelte om zyn vaderland te ontwyken.
Het snelt naar zachter streek en minderwoeste ryken.
Spoeit, vogels! spoeit vry aan. Ei zie hoe vlugt by vlugt
Het zonnelicht schier dekt. Ik hoor, door 't ruim der lucht,
| |
| |
Uit zee hun wild geschreeuw: zy naderen: zy landen.
Hoe schaatren op hunn' galm de duinen en de stranden!
De looze vogelaar begluurt hen, bly te moê.
Hy stelde in 't stille duin alreeds zyn kooijen toe,
Of in het eenzaam veld, doorsneên van frissche stroomen.
Een ruime waterkom, belommerd door de boomen,
Schiet tweepaar spranken uit: dees spranken, overdekt
Met netten, zyn ter zyde een weinig uitgestrekt.
Een fuik sluit elke sprank, als ryzende uit het water.
Zyn tam gevogelt' groet, met ratelend geschater
De makkers wellekom, die, toen de Lent' verscheen,
Hen achterlieten, om, zwerfzuchtig, noordwaarts heen,
In digte bosschen of in ongenaakbre streeken,
Op de inspraak van de min, een nieuw geslacht te kweeken.
Het vlug gevogelt' streeft, gelokt door dit geschal,
Straks herwaarts aan; 't kent nog zyn legerplaats en stal;
Terwyl hun jong geslacht en wilde reisgezellen
In dit bekoorlyk oord zich rust en vreugd voorspellen.
Maar, kort vermaak! helaas! hier schuilt een slinks verraad.
Hun reuk, hoe fyn, komt zelfs in 't minst hen niet te baat.
De vooglaar, achter scherm en schutting stil gedoken,
Doet in zyn hand een kluit van veengrond smeulend rooken;
| |
| |
Hy fluit en fluistert zacht, en werpt hen van den kant
Gestadig voedsel toe uit zyn verborgen hand.
Een hondje, fiks geleerd, gehoorzaam op zyn wenken,
Vertoont zich om hen min op onraad te doen denken;
Het streeft, met zachten tred, de schermen dóór en om:
Dit streelt het jong geslacht, dat yllings, uit de kom
Het tam geslacht voorby en 't vlugge voorgevlogen,
Nieuwsgierig 't hondje volgt, en, door die drift bedrogen,
Voert die verrader 't langs het ryzend spoor ter dood:
Voor welk een loon? helaas! een enkel stukje brood.
De vooglaar, die 't verraad naar wensch thans ziet gelukken,
En nu vrymoedig durft uit zynen schuilhoek rukken,
Verschynt op 't onverwachtst. 't Ontstelde pluimgediert'
Verdringt elkaêr; 't vliegt op; het vlucht, het schreeuwt, het giert;
Het poogt met woest gewoel door net en fuik te dringen,
Maar 't voelt straks doodlyk zich den schoonen hals verwringen.
Ginds zwerft de jagthond: maar wat stuit hem in zyn vaart?
Daar 't flaauwste luchtje aan hem geheimen openbaart,
Staat hy straks stil en riekt; en in het loof verscholen,
Wyst hy den jaager waar 't gevogelt' ligt verholen:
De vlugt patryzen schikt haar ryke vederpracht
Hier in het jeugdig hout, op geen gevaar bedacht;
| |
| |
Maar ziet op 't onverwachtst haar' loozen vyand daagen,
Om uit haar stil verblyf haar yllings op te jaagen;
Zy vlucht, maar word terstond in 't warrend net verstrikt,
Het geen de list bereids heeft over 't loof geschikt.
Een deel, die dit gevaar ter naauwernood ontkomen,
Staan zelfs in 't ruim der lucht de wreede dood te schroomen;
Een gonzend lood, door 't oog des jaagers juist bepaald,
Dat in haar hooge vlugt haar yllings achterhaalt,
In lyf of vleugels wond, doet haar, op 't felst getroffen,
Na 't warrlen op den wind, in 't eind' ter aarde ploffen.
Daar toont het ryzend duin, schoon flaauw door 't zonnelicht
Bestraald, zich in 't verschiet; het blinkt ons in 't gezicht,
En vormt een' witten kring rondom dees groene streeken,
Tot tuin by tuin beplant, doorsneên van heldre beeken.
Het voorduin noodigt ons; het lagcht ons minzaam aan,
Begroeid met kreupelbosch en helm en ruigte en blaên;
Het laat ons van zyn hoogte een ruim tooneel beschouwen.
Hoe zinken thans voor 't oog de beemden en landouwen!
Wat schimmen zwerven hier? Een heir van dieren zweeft
Gestadig om ons heen. 't Is of hier alles leeft.
Maar hoe! wat deed dit heir op 't oogenblik verdwynen?
Neen, alles huppelt weêr. 't Zyn jeugdige konynen,
| |
| |
By veele duizenden verspreid door 't zandig duin.
Zy snellen van de hoogte, en vallen t' saam op tuin
En koolhof greetig aan om voedsel op te spooren.
Vlucht, kleine dieren! vlucht, de landman komt u stooren.
Wat 's dit! verbergt gy slechts, onnoozelen! uw hoofd
In loof en struiken, daar ge u veiligheid belooft;
En waant ge op deeze wyze u aan 't gevaar te onttrekken?
De landman snelt u na; hy weet u ras te ontdekken;
Zyn stok verplet uw leên; hy zoekt in u zyn' buit.
Het hobblig binnenduin lokt thans myn' dichtgeest uit,
Om 't vangen van 't konyn, den Herfst ten roem, te zingen.
Maar welk een stilte heerscht langs heuvelen en klingen?
Waar schuilt ge, ô schuw geslacht! dat, teêr en blô van aart,
Op 't ritslen van een blad ontroerd word en vervaard,
U nooit verweeren durft? Waar zyt gy hier verscholen?
Onthoud ge, als't Noordsche volk, u onder de aarde in holen?
ô Ja; gy woont en leeft verborgen onder 't zand.
De nyvre duinman groef voor u met eigen hand
Dees donkre kamers uit, waarïn ge uw leger spreidde,
En in een kleine vlakte uw jongskens 't nest bereidde:
Gy bragt daar zachte ruigte uit tedre voorzorg in;
En 't hair, uzelv' ontrukt, getuigde van uw min,
| |
| |
Daar 't uw geworpen kroost voor leed en koude dekte,
Wanneer 't, nog kaal en blind, uw zorg en liefde wekte.
Gy, die 't verborgen nest uit honger slechts verlaat,
Gy vreesde 't roofgedierte, en naamt beleid te baat;
Gy stopte en sloot met zand den toegang, en, verlegen
Voor onraad, liet uw voet naauw' teekens in de wegen;
Gy keerde straks te rug en zoogde uw jong geslacht.
Nu hield des duinmans zorg door al de duinen wacht,
Opdat geen wilde kat, tot roof en moord geboren,
Geen wezel, bonzing of hermyn uw nest zou stooren.
Het schenziek dier wierd door zyn sprenkel loos verrast,
Hy hield den roover daar met yzren tanden vast.
Maar, trouwe moeder! ach! het is niet uit ontferming
Dat hy uw jongskens dus verzorgt met zyn bescherming;
Hy stelt zelfs holen toe, gedekt met zoode en gras,
En dryft hen derwaarts heen, opdat hy hen verrass';
Of stopt den ingang toe van uwe duinverblyven,
En delft hen uit den grond, om zyn gewin te styven.
Maar 'k volg dit zandig spoor. 'k Zie ginds de breede kruin
Van 's jaagers laage hut, aan 't hangen van dat duin.
Ik spoed my derwaart. Hoe! hy is zyn hut ontweken.
Men styg' den heuvel op. Wees welkom, koele beeken!
| |
| |
ô Heldre plas, die ons met zuiver water drenkt,
Ons in dees dorre streek vermaak en laafnis schenkt!
Maar 'k hoor van verr' gerucht. De moede jaagers komen
Toevallig herwaarts aan, en drinken uit dees stroomen.
Wat aangenaam tafreel! Men zet zich aan den rand;
Hier ligt het doode wild, daar 't weituig langs den kant.
Ik zie een graauwe py des jaagers leden dekken,
En eenen ledren riem hem tot een' gordel strekken.
De moede hondentroep, die in het water woelt,
Al baadende in het nat zyn' heeten dorst verkoelt,
Vleit zich ter neêr in 't zand om verder uit te hygen.
Geen jaager kan den lof van hun verdienste zwygen;
Men spyst hunn' graagen mond, en troetelt hen metéén.
De jagtstoet, uitgerust, streeft vrolyk weder heen,
Op hoop van nieuwe vangst, langs hobbelige paden,
Met wild en looi en net en frettemand belaaden.
De vyand, die 't konyn het allermeest ontrust,
Is 't witte fret, geteeld aan de Afrikaansche kust,
Dat buigzaam is van leên en bloedigrood van oogen:
Gemuilband, uit de korf de holen ingevlogen,
Valt deeze vyand fluks met scherpe klaauwen aan
Op 't blô gedierte, dat zyn' ramp wel tracht te ontgaan,
| |
| |
En uit zyn wooning vlucht, maar ach! in looi en netten,
Daar 't jagtvolk vaardig staat om hen den nek te pletten.
Maar zacht! waar zwerf ik heen? Wat ruimte aan allen kant!
Waar ik myne oogen slaa, 'k zie niets dan lucht en zand.
Wat onverwacht gedruis klinkt my van verre in de ooren?
Het bruisschen van de zee doet zich hier duidlyk hooren.
Der visschren klein gehucht vertoont zyn laage kruin
En oude toorenspits ginds tegen 't hooge duin.
Van land- en stadgewoel zo verr' hier afgezonderd,
Staat oud en jong op 't zien eens vreemdelings verwonderd.
Men volg' dit wagenspoor; het leid gewis naar 't strand.
Men klimm' dien heuvel op, ondanks het glyend zand.
Wat gadeloos gezicht! hier, by dees baak gezeten,
Ontdekt zich 't ruime vlak der zee, die, ongemeeten,
Met rustelooze vaart om onzen aardbol spoelt.
Geduchte waterplas! myn schroomend hart gevoelt
Een' heimelyken schrik. Kan iemand u aanschouwen
En zonder siddren u zyn' schat, zichzelv' betrouwen?
Myn schroom verdwynt allengs. Nu rolt uw vloeistof zacht;
Nu strekt ge een streelend blyk van 's Hoogsten wondermagt.
Verrukkend vergezicht! gy mengelt voor myne oogen
De blaauwe baaren met de blaauwe hemelboogen.
| |
| |
De stoute zeeman zie, ô uitgestrekte plas!
U elders overdekt met digte groente of gras;
Hy zie u vuurig rood, of op uw witte baaren
Een licht al vonkende en al vlammende om hem waaren;
Hier zien we u zacht van verwe. Aan noord- noch zuiderkant,
Noch voor my uit in 't west' bespeur ik eenig land:
En schoon de stormen van naby den Herfst beloeren,
Thans zien we een labberkoeltje alleen den plas beroeren.
ô Zee, die uw gebied rondom den aardkloot strekt,
Twee derdedeelen van zyn oppervlak bedekt;
Die, hoe verdeeld, door kolk, door holen en gewelven,
Door straat en stroomen steeds veréénd zyt met uzelven!
Wat al verandering heeft uw geduchte kracht
Aan de aard', wat ramp en heil aan 't menschdom toegebragt!
Schoon ge op des Scheppers wenk uw golven moest bepaalen,
Deed ge in uw' vloed 't gebergt' de kruinen onderhaalen,
Toen gy het aardryk in zyn frissche jeugd verslond;
Toen in een dobbrende ark de vroomheid redding vond.
Toen hebt ge aan berg en grond uw zeldzaamheên geschonken,
Die op hun oppervlak met andre stoffen zonken.
Van toen af vormde gy van vruchtbaar land een zee,
En deelde uw' landroof weêr aan andre kusten meê.
| |
| |
Hier zien we aan 't laage strand u op de banken branden,
Maar elders geesselt gy de hooggelegen landen
Uit dieper kolk en kil met feller stormgeweld.
Gy kweekt in uwen schoot, op berg en rots en veld,
Gewassen, planten; siert uw gronden zelfs met bloemen;
En moogt uzelve als de aarde een vruchtbre moeder noemen:
Gy schenkt aan duizenden van schepslen onderhoud,
In wien 't opmerkend oog Gods wonderen beschouwt.
ô Schoone waterkom! wie u te groot mooge achten,
Zo gy verkleint wierd welk een' ramp stond de aard' te wachten!
Al wat zich rept of roert, al 't groeibre zou vergaan:
Bood gy den dampkring niet gestadig voorraad aan,
Die, door de zon elk uur onzichtbaar opgeheven,
Aan all' wat leven heeft moet levensvoedsel geeven,
Dan had rivier en bron gebrek aan bruisschend nat;
Dan zou geen stroomenheir zyn' ryken waterschat,
Wiens grootheid en wiens nut het schranderst brein vermoeijen,
U ieder oogenblik in uwen schoot doen vloeijen.
Wie gaf aan 't zwalpend nat der zee een' zouten aart?
Wie is 't die met dat zout een nuttig bitter paart?
Wie lag de bittre stof als lym op uwe gronden?
Wie heeft uw zoutheid aan een juiste maat verbonden,
| |
| |
Schoon berg en rots van zout, gelyk een voorraadschat,
In ongesmolten stand bewaard blyft in uw nat?
De Schepper der natuur was 't, die, al de aard' ten goede,
Op zulk een wyze, ô zee! u voor bederf behoedde.
Gy viert, door d'oostenwind gestadig aangeprest,
Uw' rusteloozen stroom altoos van 't oost' naar 't west';
Of mooglyk schynt uw nat met zo veel drift te vloeijen,
Omdat het, daar wy de aard' van 't west' naar 't oost' zien spoeijen,
In die gezwinde vaart als vloeistof achterblyft.
Wie weet waardoor uw stroom hier dus, ginds anders dryft;
Of dit veröorzaakt word door 't sluiten op de stranden,
Of door zyn' langen loop langs uitgestrekte landen?
Wie weet wat hem gestaêg aan tyd en wet verbind;
Hem noord- of zuidwaarts dryft, veréénigd met den wind?
Doch wat u vlug of traag uw rollend spoor moog' wyzen,
In zespaar uuren zien we u daalen en weêr ryzen.
Ge ontvlied, op juisten stond, al ebbend', kust en strand;
En spoeit, by uwen vloed, u weder naar het land.
De wisselende maan, die we om onze aard' zien zweeven,
En tevens met onze aard' rondom den lichtbol streeven,
De maan verheft uw vlakte omhoog door haare kracht,
Voert uw getyên aan met onweêrstaanbre magt;
| |
| |
En doet, naardat haar stand en invloed zulks bepaalen,
Een' springvloed ryzen, of uw water schielyk daalen.
Maar welk een vreugd brengt al het zeedorp op de been?
De pinken nadren 't land. Men spoed, met vlugge schreên,
Om over 't hooge duin op 't vlakke strand te daalen.
De scheepjes schittren by het licht der morgenstraalen,
En spreiden, thans door eb noch tegenwind gestuit,
Zo stout hun zeilen als een meeuw zyn vlerken uit.
Zy danssen op den vloed; ik zie ze ryzen, hellen,
Naardat de frissche wind bezaan en fok doet zwellen.
Hoe spoedig voert de vloed hen met de golven aan!
Hoe siert die kleine vloot den kant der waterbaan!
Men werpt het anker uit. Wy zien de schuit, by 't zwaaijen,
De zandbank over, in de tusschenruimte draaijen.
Hoe juicht het woelend strand! De stoute visscher treed,
Met eenen ledren hoos ten middel toe bekleed,
Van 't laage boord in zee; en met den vangst belaaden,
Zien wy hem, plassend', door het water strandwaarts waaden.
Wat word elks oog gestreeld door 't nieuwe zeegewin!
Men vormt een' wyden kring; men stelt den koopprys in;
't Belang weet elks begeerte op ieder koop te wekken.
Straks zien wy oud en jong op 't yvrigst heenen trekken;
| |
| |
Zy kloutren, zwaar belaên, met vasten tred, door 't zand,
De steile duinen op; en spoên, langs allen kant,
Zich met een deel der vangst naar de omgelegen steden;
Een ander deel daarvan word aan het duin gesneden,
En in het dorp alom op rek by rek gedroogd,
Waarmeê de nyvre schaare op laater voordeel oogt.
Hier poogt de visschers knaap, in kracht noch moed bezweken,
Een pinkje tegen 't strand met rollen op te steeken,
Ginds rolt men andren af. Daar stelt men 't hoekwand toe,
Ginds boet men kor en net. Hier voert men; bly te moê,
En spys en voorraad aan om weder zee te kiezen:
Men wil geen gunstig ty', geen' goeden wind verliezen;
De visscher kiest weêr zee; en door het licht der maan
Begunstigd, snelt hy heen, en houd het noordwaarts aan,
Om op gewoone wyz', 't zy in de naaste lekken,
Of in een dieper zwin een mild geluk te ontdekken.
Vaarwel, eenvoudig volk! leef in uw stille wyk
Van pracht en staatzucht vry! Wees in uwe armoê ryk!
Smaak onder 't laage dak de vergenoegzaamheden!
Vergeefs met vlyt gezocht in 't woest gewoel der steden!
't Veelkleurig bosch verheft zyn halfverwelkte kruin,
Van stormen nog bevryd, aan ginds zy', boven duin
| |
| |
En heuvel treurig op: ik zie den gloed verduisterd
Van 't lagchend landschap; en zyn verwe, alom ontluisterd,
Is meer of minder vaal, naardat de kracht van 't groen
De werking wederstaat van 't sloopend Herfstsaizoen.
't Verwelkte geele loof zygt neder op de paden,
En streelt van verr' het oog door schynbre veldsieraaden.
't Ontheisterd veld hoort nu geen blyde zangen meer:
Het bosch weêrgalmt thans niet van klanken als welëer;
Daar naauwlyks nog een toontje, om nood of leed te klaagen,
Een weduwlyke klagt, gehoord word uit de haagen:
Het taanig kreupelboschje ontfangt het pluimgediert',
Dat nu niet dertlend door de dunne takjes zwiert,
Maar lustloos hier en ginds een' scherpen klank doet hooren.
Wilt gy dat u op' nieuw de Lente zal bekooren,
ô Vogelschutters! staakt, ei staakt uw tiranny;
Berooft haar dan niet meer van haare melody.
Nu schud het treurig bosch een gantsche bui van bladen
Beneên, en dekt daarmeê de velden en de paden.
Al 't kruid verslenscht allengs, door 't guur saizoen bekneld,
't Krimpt in zyn bedding op, 't verlaat het drassig veld.
Het laatste bloemtje heeft zyn schoone kleur verloren.
De wind doet buldrend zich door 't naakt geboomte hooren:
| |
| |
Nu werpen hof en woud, by zulk een naar gerucht,
De laatste bladers af en de allerhardste vrucht.
Maar hoe! ik zie de lucht in 't zuid' zich t' saamenpakken.
't Word stil. Geen hoog geboomt' roert nu zyn dorre takken;
Geen wind ruischt langs het vlak van weide of akkerveld.
Het spoor der stroomen, dat door 't wassend water zwelt,
Verbreed zich meer en meer. 't Vloeit over krebbing, slyken
En uiterwaarden, en 't beklimt allengs de dyken.
Daar berst de stormwind los en giert door 't ruim der lucht.
De bosschen kermen en de ontheisterde akker zucht.
Hoe siddren op hunn' steun de ranke rieten daken!
'k Hoor 't prachtig landpaleis, hoe sterk verbonden, kraaken.
Het saamgepakte zwerk vertoont zich zwart en naar,
En dreigt van allen kant de landstreek met gevaar.
De regenvloed breekt los; stort met een sterk geklater
Van boven, en verdrinkt het veld in 't golvend water;
Het schynt als of een zee door hof en boomgaard stroomt.
De storm steekt feller op, en holt nu, ongetoomd,
Al gierend voort langs heide en laage heuveltoppen.
Geen stroomspoor, hoe verbreed, kan langer 't nat verkroppen.
De dyken schudden, schoon de landzaat, t' saamgeklept,
Tot zyn bescherming zwoegt, en braaf de handen rept.
| |
| |
Men hoogt der dyken kruin, en werpt van aarde en zoden
Ter vlugt een' kistdam op; of verder heen ontboden
Waar 't water klooven in de ontbloote glooijing slaat,
Daar neemt men zeil by zeil in 't groot gevaar te baat,
Om op hun hangend vlak het woedend nat te breeken:
Ginds poogt men praam en schuit ten dykkruine op te steeken,
En die met water, steen, of huisraad zwaar te laên,
Opdat de dyk te meer de perssing moog' weêrstaan.
Maar ach! hier schynt de kruin voor 't stroomgeweld te wyken,
En daar de breede voet door 't ryzen aan 't bezwyken.
Helaas! de stroom breekt dóór, sleept alles met zich meê,
Stuift, door de dykbres heen, gelyk een baare zee
De laage velden in. Vlucht, jammrende ingelanden!
Uw arbeid is vergeefsch; hier is geen hulp voorhanden.
De noodklok prest u voort; voert schielyk al uw vee,
All' wat u dierbaar is naar dyk of hoogte meê!
Maar ach! het water wast te spoedig; 't stroomt uw wooning
En schuur en stalling in. ô Naare schrikvertooning!
Gy vlucht uw zoldring op, beklimt in 't eind' het dak:
Uw ranke wooning beeft en schud door krak op krak.
't Geloei der beesten sterkt het loeijen van de winden.
't Schreit al wat schreijen kan. Waar zult gy redding vinden?
| |
| |
Ginds vonden andren nog een gunstig oogenblik;
Zy vloôn ten kerkhove op, en zien van daar, vol schrik,
De wrakken van hun stulp en schuuren deerlyk zwerven;
Hun yvrig lastvee in het nat al worstlend sterven,
Omringd, belemmerd door 't gereedschap tot den bouw.
In dit rampspoedig uur schreit hun geliefde vrouw
En teder kroost hen aan; en brengt hen in gedachten
Hoe ze alles derven daar de Winter is te wachten.
Onttrek, ô landheer! ach! onttrek uw hand hen niet,
Wier hand u jaar op jaar de schoonste winsten bied:
Verkwik in deezen nood hun afgematte leden:
Verwarm en dek hen, door wier yver ge u zaagt kleeden:
Onthou geen brood aan hen, wier vlyt u voorspoed baart,
Uw' beker schuimen doet by 't juichen aan den haard:
Eisch hen nooit wreedlyk af 't geen zy door de onweêrwinden
Vernielen zagen, of door 't golvend nat verslinden.
Noodlydenden! schept moed; het deugdgezinde hart
Vliegt yllings u ter hulp, verzacht uw bittre smart:
Eert in de milde hand van 't werkzaam mededoogen
De zegenryke hand van 't godlyk Alvermogen.
Hoe ras onttrekt de zon nu haaren glans aan de aard'!
De dampen, nat en koud, verdikt in hunne vaart,
| |
| |
Bedekken als een kleed het aardryk allerwegen.
Een waassem, uit moeras en poelen opgestegen,
Mengt zich als wolk in wolk, daar alles aaklig is,
En diep gedompeld ligt in vaale duisternis.
Hoe doet dees naare nacht thans alle harten treuren!
ô Gy, die naauwlyks 't hoofd al peinzende op durft beuren!
Zwaarmoedigheid! gy komt. Natuur dringt uit uw oog
Een traantje op 't naar gezicht van aarde en hemelboog;
En daar de voorboôn van den Winter reeds verschynen,
Doen ze ons, als't wentlend jaar, verzuchten en verkwynen.
Nog toont een' enklen dag het land zich weêr verlicht.
De vriendelyke zon streek nog somtyds 't gezicht
Met flaauwe glanssen van meer-schuingebogen straalen,
Die door 't gescheiden zwerk op heide en velden daalen;
Dat vreugd aan 't landvolk baart, 't welk, yvrig en vernoegd,
Het huisgezin ten nutt', nu op den dorschvloer zwoegt.
Thans komt de maan te baat by de afgenomen dagen:
't Schynt of haar heldre glans den avond wil vertraagen,
Wanneer haar vol gelaat zich in 't noordoosten plaatst,
En 't licht, der zonne ontleend, op de aarde wederkaatst.
Zy dryft met vlugge vaart, en licht van 's hemels transsen
Valei en heuvel toe met zilverwitte glanssen,
| |
| |
Tot dat haar schyf allengs ten halven word gedekt,
En zy in 't eind' geheel zich aan ons oog onttrekt.
Dan zien wy uit den tronk der halfverrotte boomen
Ontelbre lichtjes langs den grond te voorschyn komen,
Waaröp de reiziger zich vaak te veel vertrouwt,
En die 't onkundig volk voor spookverschynsels houd.
Nu ziet somtyds de Herfst, in 't noord', aan's hemels kringen,
Een heldre flikkering van luchtverhevelingen:
Dat licht verspreid zich eerst den laagen hemel dóór;
Dan trekt het zich inéén; nu neemt het hooger spoor,
En schiet van daar alom zyn wonderbaare straalen;
Dan zien wy 't yllings met dien gloed weêr laager daalen,
En straks dat vreemde licht als gantschlyk uitgedoofd.
Het blinkt, op nieuw ontvlamd, ons helder boven 't hoofd,
En beeld een' doolhof uit aan de ongemeeten transsen.
Op 't schichtig blikkeren dier ongewoone glanssen
Spreid zich de bleeke schrik op 's menschen aangezicht:
Men maalt zich monsters af in 't schielykwisslend licht;
Het dweepend bygeloof waant heir by heir te ontdekken,
Gewapend, en gereed in slagorde op te trekken;
Het ziet de ryen zelfs gewikkeld in 't gevecht,
En door een' stroom van bloed den fellen kryg beslecht;
| |
| |
't Spelt uit deez' hemelstryd aan de aarde ontelbre rampen.
De lange nacht, verlicht door onuitbluschbre lampen,
Boeit uur by uur allengs aan zyn gevreesd gezag.
Nochtans zien we in den Herfst somwyl een' heldren dag;
De dampen vluchten dan voor 't licht der zonnestraalen,
Wier koestering den rym doen van de takjes daalen
En smelten op het gras; terwyl hun speelend licht
Die dropjes vormt tot vuur voor ons verbaasd gezicht.
Het schraal verdorde veld schonk aan de nyvre byen:
Geen spys of bouwstof meer in bloem noch kruideryen.
De landman plaatste haar met haare voorraadschuur,
Gedekt voor noorder storm, aan zynen zuidermuur.
Maar hoe! wat bykorf ligt van de andren afgezonderd?
Wie heeft hem omgerukt en deerlyk uitgeplonderd?
Wie stal den jongsten nacht, ô bytje! uw arbeidsloon?
Men stikte u; ach! een drom halflevenden en doôn
Viel met uw kunstryk hof en all' uw' voorraad neder.
Vloogt gy al brommende in de Lente heen en weder,
Van bloem tot bloem; hebt gy uw' dierbren overvloed
Den gantschen Zomer dóór gegaêrd met nyvren moed;
En zag de Herfst u nog door schraale velden zwerven,
Om door een' sulferdamp op 't akeligst te sterven?
| |
| |
Hier, by deez' steenen voet, waaröp uw wooning stond,
Helaas! zo naar verwoest, hier zien wy op den grond
Een hulploos overschot, geheel bedwelmd, verdreven,
Uw' wreedvernielden staat elendig overleeven.
De heldre middagglans versiert den hemelboog.
Een nieuwe zeldzaamheid blinkt lieflyk ons in 't oog,
Thans vormt een fladdrend windje alom langs veld en paden
Den opgeheven daauw tot wondre witte draaden.
De Herfst heeft thans zyn' schat in veiligheid gevoerd;
Men dekt, daar 't windenheir op schuur en wooning loert,
Met rieten horde en heg dien onwaardeerbren zegen.
Nu trippelt van alom de blydschap langs de wegen;
Al 't landschap houd nu feest; de jeugd snelt nu ten dans.
De maagden praalen hier met ongeleenden glans.
Gezellige ouderdom, die in 't vermaak wil deelen,
Gedenkt nog aan zyn jeugd, voelt zich de zinnen streelen;
Betoonde dapperheid en minnezegepraal
Verschaffen ruime stof aan 't eindeloos verhaal.
Men juicht, vergeet zichzelv', en denkt niet dat de morgen
Den drom herroepen zal der arbeidzame zorgen.
Dat vry de vreugd hen streel', myn dichtgeest slaat het oog
In edel zielvermaak naar 's hemels blaauwen boog,
| |
| |
Nu 't licht zyn heerschappy heeft afgestaan aan 't duister,
En 't flonkrend starrenheir zich toont in vollen luister.
De gouden avondzon, in 't westen neêrgedaald,
Van waar zy de andre helft des aardkloots nu bestraalt,
Onttrekt geen oogenblik haar vriendelyk vermogen
Den stoet van dwaalers, die rondom haar word bewogen,
En nimmer glans ontbeert door invloed van haar licht.
Merkuur groet van naby haar blaakend aangezicht,
En door dien fellen gloed ons oog byna ontweken,
Doorloopt hy zynen kring, zyn jaar in zespaar weeken.
De heldre Venus dryft langs wyder hemelspoor;
Nu gaat zy d'avond dan den morgen by ons vóór,
Daar ze als eene andre maan ons toelicht met haar glanssen:
Geen dag dooft haar geheel aan 's hemels breede transsen,
Van waar zy zich aan ons door lonk op lonk ontdekt,
Terwyl zy om de zon haar' vluggen loop voltrekt
In vyfentwintig en tweehonderd onzer dagen.
Nog verder af rolt de aard', door 's Hoogsten welbehagen
Tot ons verblyf geschikt; zy spoed, met ééne maan,
In twalef maanden tyds door haare wandelbaan:
Wy zien door 't zonnelicht en duizend tintelvuuren
Ons beurtlings eens begroet in tweemaal twalef uuren.
| |
| |
De bloedigroode Mars, van geene wacht verzeld,
Loopt in een' verdren kring, langs 't wyde hemelveld,
Zyn' jaarkreits af in min dan twee van onze jaaren.
Moet elk op Jupiter niet met verwondring staaren,
Die in nog ruimer kreits met tweepaar maanen zweeft,
En zesmaal zo veel tyds ten omloop noodig heeft?
Saturnus zien wy verr' den wydsten kring beschryven,
En met zyn' wondren ring in 't ruim des hemels dryven:
Vyf maanen zyn zyn stoet. Eer hy een' jaarkring telt
Heeft de aarde dertigwerf haar loopbaan omgesneld.
Wie kan d'Eliptschen zwaai der staartstar juist bepaalen,
En of ze in brand slaat door het vuur der zonnestraalen?
Zy sleept een' breeden staart van vlammen langs den boog
Des hemels vaagend meê; en straks ontwykt ze ons oog:
Zy spoed, verbaazend verre ons zonnestel ontweken,
En gantschelyk verdoofd, naar andre hemelstreeken.
ô Vastgestarnte, dat ons tintelt in 't gezicht!
Is elk van u een zon, die waerelden verlicht?
Ontelbaar hemelheir! wat maakt ge ons opgetogen
Wanneer de wysbegeerte ons met gewapende oogen
Uw duizenden doet zien! ô ruimte! ô wyd gebied!
Hoe klein is nu de zon! onze aardbol is een niet!
| |
| |
Hoe vruchtloos tracht het oog den melkweg in te dringen!
Verbaazend meesterstuk van de Oorzaak aller dingen!
ô Onbegrensd heeläl! verrukkend stargewelf!
Hoe ras verliest de geest, die u beschouwt, zichzelv'!
|
|
Auteursrechtvrij