Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[183. De stad St. Winok's Bergen]

De stad Kassel (Cassel in Vlaanderen) ligt midden in het zuiver nederduitsche taalgebied. In de stad zelve wordt door het volk nagenoeg uitsluitend vlaamsch gesproken en slechts weinig fransch; de eigenlijke volkstaal van Kassel is vlaamsch. In de dorpen rondom Kassel, te Oudezeele dus en te Zermezeele, Rubroek, Ochtezeele, Noord- en Zuid-Peene, Bavinkhove, Okselaar (Oxelaere) en Terdeghem heerscht het vlaamsch geheel uitsluitend. De tongval van deze dorpen komt in hoofdzaak met dien van Kassel overeen. Deze kasselsche tongval heeft ook enkele eigenaardigheden. Zoo worden de verkleinwoorden er veelal met kie gevormd; b.v. mannekie, mannetje; wuvekie, wijfje. Het zoogenoemde zware vlaamsche e, vóor r, een hollandsche en geijkt nederlandsche volkomene a, wordt te Kassel als tweeklank ie uitgesproken, terwijl de r uit deze woorden gesleten is. Het woord aarde of eerde luidt te Kassel dus als iet (ie_rt, ie_rd, eerd, eerde); men zeit er kiezen, (kie_rzen, keerzen) voor kaarsen en spreekt er van a piet met a stiet, een peerd met een steert, een paard met een staart.

De stad St. Winok's Bergen, St. Winox Berghen, Berghen St. Winocx (fr. Bergues, Bergues-St.-Winox) gewoonlijk alleen Bergen, Bergen in Vlaanderen genoemd, ligt eveneens midden in het zuiver vlaamsche taalgebied. In de stad zelve spreekt het volk hoofdzakelijk vlaamsch en slechts weinig fransch; in den naasten omtrek van St. Winok's Bergen echter, in de dorpen Hooimille, Bierne, Armboutskapel, Steene, Krochte, Bissezeele, Kwaad-Iperen (Quaedypre), enz. is de volkstaal uitsluitend vlaamsch.

183. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad St. Winok's Bergen.

Medegedeeld door den heer T. de Siere, theologant aan het Seminarie te Brugge. Mei 1872. (In nederlandsche spelling.)

11. 'T was en ke̅e̅r en vader dat en poar zeuns adde.

[p. 396]

12. De jȯen_gsten van de twe̅e̅, bè'! zegt-en zo̅o̅ tegen z'n ȯeden vader! zegt-en, diinke muchte m'n part en van j'n goet, dè'-me tȯekomt! En den ȯeden, braven man, ja! num de̅e̅lde z'n fortune.

13. Tunsen, kors d'r-achter, den jȯen_gen en griipt-'t ol diit-en adde, en-en giink 't op na 'n varre, varre streke. En miikte 't da ol weg diit-en in zen bezit adde, tot-en lasten sȯe. Ook en pakte 't breed!

14. Med-det 't nu ol op èbrast was diit-en adde, 't kwam dá in die kontreie 'n ongio̅o̅rden on_gersnood, en 't is diit-en beguste kortresse krigen, doa!

15. Joa-mà'! en giink bi en boer, en-en makte nem dà vast tegen dien boer. Den boer, bè! è zon_g en op sen land mè'-sen zwiins, sensee!

16. Den knecht, bà-ja! en adde ol èwuld zen liere vullen mè' de broks diet-e zwiins kre̅e̅gen; je kunt o̅o̅rde̅e̅len! Mà 't en was gin prikel va'; en kre̅e̅g 't nie!

17. Os-en-'t tun bi zen eigen overpeisde, zegt-en ezo̅o̅ tegen zen zelven: zo̅o̅vele dienstboon dan tȯe vaders genȯeg de brokke krigen, me̅e̅r of den-ze wullen, doa! en zen jȯen_gen en vergoat van on_ger!

18. 'K goan opstoan en 'k goan na men ȯeden vader ke̅e̅ren en 'k goan zeggen tegen num: 't is wa', men vader! 'k en zonde èdoan tegen d'n-emel en tegen jȯen!

19. 'K en ziin geensdeels we̅e̅rd die je me nog jen jȯen_gen zoed e̅e̅ten; mà! pak me liik en domestike.

20. En wà' wei! è stȯeg op en-en giink an, na zen vaders. Os-en da nog ol varre was, den ȯeden vader diit-en zag, bè!. en kre̅e̅g kompasje mè'-sen jȯen_gen, en 'e lopte der na tȯe, en en vlo̅o̅g om zen als, en 'e gaft-en 'n kus.

21. Zen zeune zei: vader! zegt-en, 'k en èzȯendigd tegen d'n-emel en tegen jȯen; 'k en ziin ni-me̅e̅' we̅e̅rd die-je me je zeune e̅e̅t.

22. Ma' den ȯeden man riep zen knechs bi: lopt, zegt-en, briin_g-et beste abiit die m' en, en trekken-'t num an; stikt-en en riink rond zen viin_ger, en geet-en en poar schoen.

23. Griip-et vet koaf, en slade-'t ma' rap; die-me eten en-en fooie ȯeden!

[p. 397]

24. Om-'s-wille, men jȯen_gsten jȯen_gen, diit-en dood was en diit-en erleefd is; en was varre weg, en-en is t' uus weere êkommen. En t' is dat-'e ke̅e̅' en kermesse was, doa!

25. Den ȯedsten zeune, bè! en was op 't veld etwa', en diit-en bi 't uus erreveerde, en o̅o̅rde da en rumoer ongio̅o̅rd, en ziin_gen en kliinken en dansen.

26. En-en rȯepte de domestike, en-en vrȯeg wuk det er goande was.

27. Den domestike noamde num dè' zen freere t' uus erreveerd was, en dè' zen vader en koaf èslegen adde, omdè' zen zeune zo̅o̅ frisch t' uus èkommen was.

28. Tunsen den ȯedsten zeune, 'e makte-num gram, en wilde ma' nie binnen goan; tè! 't was gin nood. Den ȯeden vader kam buten en-en vroagde tegen zen zeune, woarom diit-en da ble̅e̅f buten parlasanten.

29. Mà', zeid-en an zen vader: 't is zo̅o̅ lange den-'k voo' jȯen werken, en-'k en-en noois nieten tegen jȯen misdoan, en j'en et noois os-ze vele of e ge̅e̅te ègeven tegen miin, om men kennessen te beschiinken.

30. Mà! os jen jȯen_gsten zeune 't uus èkommen is, diit-ol zen geld op èmakt et in de slichte kotjes, doa! je doe wè e vet koaf dood!

31. Mà' de vader zei: jȯen_gen, je bluuft gi mè' miin, en ol den-'k-ik in me bezit en, 't is ol 't jȯene.

32. Mà' musten me gin leute ȯeden, ten jen broere dat doot was weere levende èkommen is? Dii en verlōren was, en die-me num weere èvon_gen en?

Aanteekeningen.

Aangaande de uitspraak, zie bl. 371 II.

11. 'T was, het was, er was; zie vs. 11 bl. 371 II op 't wos.

En ke̅e̅r, een keer, eens; zie vs. 11 bl. 316 II.

Dat, die. De Fransch-Vlamingen verwisselen steeds in hun spreektaal de woordjes die en dat.

12. Bè', bel, wel, wordt (even als in 't engelsch) als stopwoord veelvuldig in de spreektaal der Fransch-Vlamingen gebruikt. Zie vs. 29

[p. 398]

bl. 314 II op bė. De Fransch-Vlamingen maken zeer veel gebruik van allerlei stopwoordjes, tusschenwerpsels en uitroepingen in hun spreektaal, even als de Franschen. Zoo hebben ze, behalve dit bè', noch de stopwoordjes ja (zie vs. 12 van deze vertaling), doa (zie vs. 14 enz.), joa-mà', jamaar (zie vs. 15), sensee of sansee (censè?) (zie vs. 15) bà-ja (zie vs. 16), mà', maar (zie vs. 19), wa' wei, wat wil je (zie vs. 20), tè (zie vs. 28), enz.

Zegt-en, zegt hij; en en 'e, hij, wisselen elkander af; dikwijls wordt hij ook door num en nem uitgedrukt. Zie 3 bl. 394 II.

Diinke, dat ik.

Part, deel; zie vs. 12 bl. 255 II op poat.

En, hebben. Zie 10 bl. 394 II.

13. Tunsen, toen. Zie vs. 17 bl. 351 II op tons.

D'r achter, daar na; zie vs. 13 bl. 384 II op d'r achter.

Dîit, eigenlijk die, dat; zie vs. 11 bl. 397 II op dat.

Miikte, maakte; zie vs. 13 bl. 372 II op miek.

Sȯe, stuiver, het fransche sou.

14. Kontreie, landstreek, basterdwoord van 't fransche contrée, is vooral ook in Friesland in gebruik. Uit den aard der zaak komen m de fransch-vlaamsche spreektaal meer fransche basterdwoorden voor dan in andere nederlandsche tongvallen.

Ongio̅o̅rden, ongehoorden.

Kortresse, gebrek; zie vs. 14 bl. 227 II op kortresse.

15. Joa-mà'! ja maar; zie vs. 12 hier boven op bê' en vs. 13 bl. 340 II.

En makte nem dà vast tegen dien boer, hij verhuurde zich bij dien boer. Zich tegen iemand vast maken is een eigenaardig fransch-vlaamsche uitdrukking voor zich verhuren. Buiten dien, men kan zich in Noord-Nederland wel aan iemand vast maken, maar niet tegen iemand. Het voorzetsel tegen wordt in Fransch-Vlaanderen ook nog in andere uitdrukkingen gebezigt, waar in het in Noord-Nederland nooit voorkomt. Zoo vraagt men er iets tegen iemand (zie vs. 28 van deze vertaling), en geeft er iets tegen iemand (zie vs. 29).

Zon_g, zond.

Zwiins, zwijnen; zie vs. 14 bl. 316 II op zweuns; zoo ook broks, brokken, in vs. 16. Zie bl. 382.

Sensee, een stopwoord; zie vs. 12 bl. 397 II op bè'.

16. Èwuld, gewild. Zie bl. 378 II.

Liere, buik of balg; dit woord komt ook in geheel West-Vlaanderen voor. Zie vs. 16 bl. 380 II op liere.

Ma' 't en was gin prikel va', woordelijk: maar het en was geen

[p. 399]

perikel van, is een fransch-vlaamsche uitdrukking, die zeggen wil: maar er was geen kans op. Prikel, perikel is een basterdwoord van 't fransche péricle, gevaar. Zoo zeit men in de volkstaal van Noord-Nederland wel: er is geen gevaar van (dat gij dit of dat zult krijgen of ontvangen).

17. Overpeisde, overpeinsde, overdacht; zie vs. 24 bl. 336 II op pêesden.

Ezo̅o̅, zoo; zie vs. 12 bl.371 II op ezoo.

Dan, die. Zie vs. 13 bl. 398 II op diit.

Toe vaders, bij vader; zie vs. 17 bl. 372 II.

19. Pak, neem; zie vs. 19 bl. 314 II.

Liik, lijk, gelijk, als; zie vs. 13 bl. 360 II op lik.

Domestike, knecht; zie vs. 17-20 bl. 361 II op domestiken.

20. Wà' wei, wat wilt gij; zie vs. 12 bl. 397 II op bè'.

Stȯeg, stond; zie vs. 20 bl. 384 II op stȯeg.

Kompasje, medelijden; zie vs. 20 bl. 198 II.

22. Abiit, kleedingstuk, basterdwoord van 't fransche habit; zie vs. 14 hier boven op kontreie.

23. Slade-'t, sla het, slacht het; zie vs. 27 bl. 382 II op slaan.

Fooie, feest, feestmaaltijd, een oud nederlandsch woord, dat vroeger over alle Nederlanden, in deze beteekenis, verspreid was. In Noord-Nederland is dit woord later van beteekenis veranderd en beduidt er nu drinkgeld.

24. Om-'s-wille, om des wille, daarom.

Kermesse, feest; zie vs. 23 bl. 238 II.

25. Etwa', entwaar, ergens.

Erreveerde, aankwam; erreveeren, arreveeren, arriveeren is een basterdwoord van 't fransche arriver, en is overal in Nederland in gebruik.

26. Wuk, wat. Zie vs. 26 bl. 385 II op wuk.

27. Freere, broeder; zie vs. 27 bl. 77 II, en vs. 14 bl. 398 op kontreie.

Èslegen, geslegen, geslagen, geslacht. Zie vs. 27 bl. 382 II op slaan.

28. Parlasanten, dralen, omhingelen, ook: praatjes maken, babbelen, vloeken, zwetsen, enz. Dit basterdwoord is nog uit den spaanschen tijd afkomstig en afgeleid van por los santos, een spaansch vloekwoord.

29. En-k'-en-en, en ik en heb, en ik heb niet.

Noois, nooit; in andere tongvallen van Fransch-Vlaanderen is neuit in gebruik. Zie vs. 29 bl. 344 II.

31. Je bluuft gi, gij blijft gij, gjj blijft; zie vs. 17 bl. 218 II.

Den-'k-ik, dat ik ik, dat ik; zie vs. 17 bl. 218 II.

[p. 400]

32. Leute, pret; zie vs. 29 bl. 162 II.