Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[182. Veurne-Ambacht]

Het noordwestelijke gedeelte van West-Vlaanderen draagt den naam vau Veurne-ambacht en bevat de stad Veurne of Vuerne (fr. Furnes) en de dorpen Oost-Duinkerke, Wulpen, Adinkerke, Eggewaarskapelle, Houtem, Wulveringhem, Alveringhem, Kaaskerke, enz. De tongval van deze landstreek helt in menig opzicht naar het vlaamsch van Fransch-Vlaanderen over, vooral ook door fransche zinbouw en woordvoeging, die er nog al sterk in gebruikt worden. Maar overigens verschilt de tongval van Veurne en Veurne-ambacht slechts weinig van den poperingschen tongval. De tweeklank ei, die in de westvlaamsche tongvallen in 't algemeen, in sommige woorden, zoo als in bēē voor beide, gēēm, (g'ēēm, g'hēēm) geheim, gēēte, geit, wēēgeren, weigeren, enz. reeds als een scherp lange e wordt uitgesproken, heeft in sommige dorpen van Veurne-ambacht, en vooral te Alveringhem in alle woorden dien klank; b.v. mēēsen, elders meisen, meisje (zie vs. 17 bl. 259 II en 4 bl. 358 I); rēēzen, reizen, enz.

De stadjes Nieuwpoort en Diksmude (Dijksmude, Dijksmuiden?) grenzen aan Veurne-ambacht en de tongvallen van deze stadjes komen nagenoeg geheel met de veurnsche overeen. In het zevende

[p. 386]

deel van F.J. Mone's Anzeiger für Kunde der teutschen Vorzeit, 1838, komt een vertaling voor van de gelijkenis des verlorenen zoons in den tongval van Nieuwpoort en ook een in den tongval van Diksmude. Beide vertalingen echter leveren te weinig bijzonders en eigenaardigs op, om hier medegedeeld te worden.

182. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van Veurne-Ambacht.

Medegedeeld door den heer Professor Alexis de Carne, leeraar aan 't klein Seminarie te Roesselaar. Mei 1872. (In nederlandsche spelling.)

11. 'T wos e ke̅e̅ e man, en die man adde twe̅e̅ zeuns.

12. Zegt den jȯenksten van die zeuns ezo̅o̅ tegen ze voadere: voader! zegt en, gee' me 't part van 't goet, die me toekomt. En de voader de̅e̅lden ulder 't goet.

13. Ēēnigte doagen d'r achter, giink er de jȯenkste zeune van deure, noa e ver land, woar dat en ol lichte me' zen ordjes èdoan makte, me' in slichte kotjes te wareeren.

14. Os en nu plat èruneweerd wos, der kam doa dieren tiid in dat land, en uze knoape begoste kortresse te krigen.

15. E gink nurn tȯen goan vereuren bi e boer van die streke, en den dienen zont en noa zen ofstee om de zwiins te wachten.

16. En adde bliid ewest van te meugen ze buuk vulle me' zwinekost; moa' nie 'n mensjge die der num gaf.

17. Peisde 'n ezoo in ze zelven: tȯe voaders ziin der zoo vele werkmensjgen die bro̅o̅d en bi de masse, en ik, 'k vergoan ik ier van den ȯen_gere.

18. Wacht! peisde 'n, 'k goan 't an_gers an boord leggen: 'k goan were ke̅e̅n noa voaders, en 'k goan um zeggen: voader! 'k en doa le̅e̅k misdoan tegen den emel en tegen jȯen.

19. 'K en ziin nie me̅e̅' wèèrd da' je me vo̅o̅' je zeune anziet; pak me lik e̅e̅n van je werkvolk.

20. En lik of en dat zei, e stȯeg up en e giink rechte noa

[p. 387]

ze voaders uus. E koste nog e stik lans of viere der van ziin, os ze voader num zag upkommen. In de plekke van num dul te moaken, voader kre̅e̅g kompasje mè' se zeune; e vlo̅o̅ch er noa toe, e gre̅e̅p en in zen oaremes en e gaf en en koppel piepers.

21. Voader! zei de zeune, 'k en le̅e̅k misdoan tegen den emel en tegen jȯen; 'k en ziin nie me̅e̅' wèêrd da' je me vo̅o̅' je zeune anziet; pak me lik e̅e̅n van je werkvolk.

22. Moa' de voader, blide dat 't stiif schilde: ze̅e̅re! zeid' en an ze knechten, ze̅e̅re om e beste kazakke vo̅o̅' me zeune, doet en z'an, en doet en e poar schoen an.

23. 'T kolf da' m' èvet en, oal 't uut, en dȯet 't dood, me goan j 't up eten en kerremesse ȯeden!

24. Me zeune doa wos dood en en is verrezen; e wos verloren en m' en en weere èvon_gen. En ze vielen an de mul.

25. Den ȯedsten zeune wos bi de wile up de stikken. Os en nu van ze werk kam, lik of en nie verre mēē' van zen uus wos, en oorde ze dansen en spriin_gen en muzike spelen.

26. E riep recht uut up e̅e̅n van ze knechten en e vrȯeg num wuk dat er goande wos.

27. Ō! zei die knecht, 't is i broere die t' uus èkommen is, en je voader et 't vet kolf doen dood doen, om dat en frisch en gezond were èke̅e̅rd is.

28. Van os den ȯedste zeune dat o̅o̅rde, e wos in e vrȯede pasje, en e zö̂e nie binnen ègoan en. Voader kam tȯen buten en e sprak schoone an ze zeune.

29. Moa' den dezen, e liet num zoo lichte nie gezeggen. Voader! zeid' en ezo̅o̅, 't is nu zo̅o̅ lan_ge dan 'k i dienen; 'k en en nog nooit buten de schreve èlopen, en j'en è me nog nooit nie os se vele of e ge̅e̅te ègeen om mè' me vrienden e ke̅e̅ kerrmesse t' ȯeden.

30. Moar os i zeune, die ol ze geld en ze goed an den ols olpen et, mè' slicht vrovolk, weer èkēērd is, j' è vōō' num t' vet kolf doen dood doen.

31. Zeune! zei de voader doar up, i bluuf gi ossan bi miin, en ol dan 'k en, is 'tjȯene!

32. Moa' me mosten kerremesse ȯeden en leute en, omda' je broere dood wos en dat en verrezen is; dat en verlore wos, en were èvon_gen is.

[p. 388]

Aanteekeningen.

Over de uitspraak, zie bl. 371 II.

11. 'Twos, het was, er was; zie vs. 11 bl. 371 II op 't wos.

E kee, een keer, eens; zie vs. 11 bl. 316 II.

12. Ezo̅o̅, zoo; zie vs. 12 bl. 371 II op ezoo.

13. Ordjes, oortjes; zie vs. 30 bl. 337 II op ortjes.

Kotjes, huisjes. Kot in de beteekenis van klein huisje, hutje, hokje, nis, enz. komt veelvuldig in de vlaamsche spreektaal voor. Men heeft er ook 't dubbelzinnige woord uzekotje (huizekotje) van gemaakt. Zie vs. 24 bl. 381 II op da' 't kotje roerde.

Wareeren, verkeeren, bezoeken, ook wandelen, drentelen, enz. is een eigen gesmeed basterdwoord; het is 't goed nederlandsche woord waren, omwaren, met den basterduitgang eeren.

14. Èruneweerd, geruneweerd, geruïneerd, basterdwoord van 't fransche ruiner en overal in Nederland, onder allerlei verknoeide vormen (verrinneweere, verruweneere), in gebruik. Zie vs. 15 bl. 214 II.

Uze, onze, van uus, ons; zie vs. 32 bl. 382 II op uus.

Kortresse, gebrek; zie vs. 14 bl. 227 II op kortresse.

15. Num, eigenlijk um, (hum, hem) met een n er voor om der welluidendheid wille; e gink num is dus woordelijk hij ging hem, in plaats van hij ging zich. Zie vs. 28 bl. 385 II op miek nem.

Wachten, hoeden; zie vs. 15 bl. 196 II op wachten.

17. Peisde, peinsde, dacht; zie vs. 17 bl. 376 II op peide.

19. Pak, neem; zie vs. 19 bl. 314 II.

20. In de plekke, in de plaats. In Zeeland en Vlaanderen zeit men algemeen plekke, in Friesland plak voor plaats.

Koppel, paar, twee, in Noord-Nederland, in dezen zin, niet meer in gebruik, ten zij dan in de jagerstaal.

Piepers, zoenen; zie vs. 20 bl. 343 II op tuitjen en vs. 20 bl. 165 I op pîpde.

21. Le̅e̅k, le̅e̅lk, leelijk; zie vs. 28 bl. 332 I.

22. Zeere, spoedig; zie vs. 22 bl. 384 II op zeere.

Kazakke, jas; zie vs. 22 bl. 385 II op kazakke.

23. Èvet, gevet, gemest. Zie vs. 23 bl. 197 II.

24. Mul, maaltijd; zie vs. 20-25 bl. 368 II op multje.

27. Pasje, hartstocht, basterdwoord van 't fransche passion.

29. Buten de schreve, buiten de schreven; zie vs. 29 bl. 407 I.

31. I bluuf gi, gij blijft gij, gij blijft; zie vs. 17 bl. 218 II.