Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[179. De stad Kortrijk]

De tongval van de stad Kortrijk (fr. Courtrai) en van het omringende land tot aan het vlek Iseghem en de stad Meenen (fr. Ménin) toe, staat ook op zich zelven en verschilt weer van den tongval van Roesselaar. Het kortrijksch. is goed westvlaamsch en een krachtig klinkenden tongval. Een der meest in 't oor vallende eigenaardigheden van het kortrijksch is de weglating der sluit-d, vooral als het volgende woord met een medeklinker begint. Zoo zeggen de Kortrijkers: i ston me' ziin oe ip ziin oof, en i iel 'n broo in ziin an, hij stond met zijn hoed op zijn hoofd, en hij hield een brood in zijn hand. (Zie vs. 22 bl. 474 I). Ook de n wordt te Kortrijk op de zelfde wijze achterwege gelaten als de d, en dat wel nog meer dan in de hollandsche tongvallen geschiedt. Om deze verwaarlozing der n, geven andere West-Vlamingen en vooral de inwoners van de naburige stad Meenen aan de Kortrijkers den spotnaam van Ennebiters. Ook de l en de r zijn te Kortrijk, even als in vele andere zuidnederlandsche en ook friesche tongvallen voorkomt, uit vele woorden gesleten, vooral wanneer deze letters nog door een anderen medeklinker worden gevolgd; b.v. bost, borst; scheis voor scheirs, scheers of scheermes, enz. Even als te Brugge spreekt men ook te Kortrijk de sch op de oude en zuivere wijze als sk uit. De verschillende vormen die te Kortrijk voor de verkleinwoorden in gebruik zijn, geven ook veel eigenaardigs aan den tongval dezer stad. Zoo hangt men een ië of je achter sommige woorden om er verkleinwoorden van te maken; b.v. mandië, mandje; emdië, hemdje; mannië, mannetje: uzië

[p. 374]

huisje, karrië, karië, karretje, sterië, sterretje, enz. Andere woorden nemen ke achter zich of ske, op brabantsche wijze; b. v. snuufke, snuifje; koolke, kooltje; stoelke, stoeltje; vrouwke, vrouwtje; keuninkske, koninkje, boekske, enz. De westvlaamsche verkleinvorm op ige is te Kortrijk niet in gebruik; ten zij men er de bovengenoemde uitgang ië, als ige waar de g uitgesleten is, voor wil laten doorgaan.

In Willems's Belgisch Museum, deel VIII, 1844, vindt men een belangrijk stuk van F.A. Snellaert, getiteld Bydragen tot de kennis van den tongval en het taeleigen van Kortryk, en in deel II, 1838, van dat zelfde tijdschrift een vertaling van de gelijkenis des verlorenen zoons in den tongval van Kortrijk, eveneens van Snellaert.

179. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Kortrijk.

Medegedeeld door den heer Dr. jur. A. Fredericq, advocaat te Gent. Augustus 1873. (In nederlandsche spelling.)

11. 'Ne man a twee zeuns.

12. De joengste zei an zi voader: voader! gee' mi miin dèël van mi goe' da' 'k ê moe'. En ze krèëgen elk ulder dèël.

13. En betje noa dien, toen de joengste ol zi goed bi een gerapt a, ging i ip reize noar e vreem' lan', en i vermo̅o̅skte doar zi gel' met te brassen.

14. As 't ol ip was, kwam in da' lan' 'ne gro̅o̅ten oengersno̅o̅', en i begos gebrek te liën.

15. En i giing weg en i vereurde 'm an 'ne vin' van da' lan', en die vin' die dei em noar zi pachtof goan mee de zwiins.

16. I zou bli gewist zin van zinen buuk te meugen vulle mee den draf van de zwiins; moar nieman' gaf 't em.

17. En i peide in ziin eigen: oe vele knechten zin er nie t' uus, die bro̅o̅' in overvloe' krigen en ikke vergoa van oenger!

[p. 375]

18. 'K goa were kèëre bi mi voader en 'k goa 'm zegge: voader! 'k ê gezondig' tegen den emele en tegen u.

19. 'K en ben nie meer weer' van uje zeune t' èëten. Moar leef mee mi lik mee u knechten.

20. En i ston' ip en i giing noar zi voader. En toen i bi ziin uus wa', wierd' i ziin voader gewoare, en vul kompassie liep zi voader seffens bi em, en i kuste 'm.

21. En de zeune zei tons: voader! 'k ê gezondig' tegen den emel en tegen u. 'K en ben nie meer weer' van uje zeune t' èëten!

22. Moa' de voader die zei an ziin knechten: loop zèëre! loop om 't beste klèë en doe 't em an; en doe 'ne riink an ziin an', en doe schoenen an ziin voete.

23. En sloat 't vet kolf; wi meuge leute moaken!

24. Wan' mine zeune wa' do̅o̅' en i es verreze; i wa' verlaure en i es were gevonde. En ze hangden de blauwe skorte uut.

25. Den oudste zeune wa' doar binst ip 't lan'. Os i were kèërde van de stikken, en bi 't uus van zi voader wa', oorden-i zingen en danse.

26. En i riep de knechten en vroeg wa' da' da' was.

27. En de knechten zeidegen: 't es uw broere die were gekèër es, en uw voader ê 't vet kolf gesloge omdat i gezon' were gekèërd es.

28. Diene zeune die moakteg' em nu kwoa en i wilde nie in uus goan. Zi voader die kwam tons buten en i sprak em skoone.

29. Moar i antwordege 'm: kiik! 'k diene ikke u ol zoo vele joaren en 'k ê oltiid gedoan, wa' da' ge wildeget, en 'k en ê zelfs nooit 'n buksken gekregen om mee miin vrinden te kerremessen.

30. Moar as i 't uus kom', uje zeune, die zi goe' ip gebrast ê mee slich' vrovolk, sloat gi 't vette kolf!

31. Moa' de voader zeideg' em: joengen! ge ziit oltiid bi mi en 't mine es 't uje!

32. Moar nu moeten we kerremessen en bli ziin; wan' uw broere wa' doo' en i es verreze; i wa' verlaure en i es were gevonde.

[p. 376]

Aanteekeningen.

De oa klinkt tusschen o en a in, meest naar de a overhellende; ze klinkt minder zwaar dan in andere zuidnederlandsche tongvallen. De èë is de duidelijk uitgesprokene scherplange e met een flauwen naslag van toonlooze e. De ê klinkt als in 't fransche fête.

12. Ulder, hunlieder, hun; zie vs. 12 bl. 310 II op ulder.

13. Vermo̅o̅skte, kortrijksche uitspraak van vermooschte, door bracht; zie vs. 13 bl. 327 II op vermuestege.

15. Vin, vint, vent; zie vs. 12 bl. 372 II op vent.

17. Peide, peisde, peinsde dach; zie vs. 24 bl. 336 II op pêesden.

19. Lik, liik, lijk, gelijk, zoo als; zie vs. 19 bl. 333 II.

20. Kompassie, medelijden; zie vs. 20 bl. 198 II.

Seffens, terstond; zie vs. 22 bl. 238 II.

22. Loop zèëre, loopt zeer, gaat haastig. Zie vs. 22 bl. 384 II op zeere.

23. Leute, pret; zie vs. 29 bl. 162 II.

24. En ze hangden (hingen) de blauwe skorte (schort, voorschoot) uut; deze spreekwijze die ook elders in West-Vlaanderen in gebruik is, wil zeggen: pret maken, feest vieren, vooral ook van dienstboden als hun meesters niet in huis zijn. De Bo leidt deze spreekwijze af van de blauwe voorschooten die gewoonlijk door de dienstmeiden worden gedragen, ‘van daar’ zegt hij, ‘is de blauwe schort het vendel en zinnebeeld van 't meesterschap van 't volk.’ Wellicht is het vroeger in West-Vlaanderen werkelijk de gewoonte geweest om by zulke gelegenheden een blauwe schort als een vlag op 't huis te laten waaien of uit 't huis te hangen. Deze zelfde gewoonte vindt men terug bij een anderen stam van 't nederduitsche volk, namelijk bij de bewoners van 't eiland Rügen in de Oostzee, aan de kust van Pommeren. Maar daar heeft het een eenigszins andere beteekenis als men er een blauwe schort uit hangt. Het beduidt dat er in dat huis een huwbare jonge dochter is, en dient aan trouwlustige jongelingen tot een algemeen bekend teeken. Zoo plaatst ook de chineesche huisvader, rijk met huwbare dochters gezegend, even zoo vele aarden potten, met de opening naar de straat gekeerd, op 't dak van zijn huis, als hij dochters in huis heeft, die hij gaarne aan den man had. In het schoone lied van Wilhelm Müller, Die Braut von der Insel Rügen, beginnende:

‘Eine blaue Schürze hast du mir gegeben’

wordt op dit zonderlinge rügensche gebruik gezinspeeld.

25. Binst, terwijl; zie vs. 25 bl. 351 II op binst.

[p. 377]

29. Kerremessen, kermissen, kermis houden, feest vieren; zie vs. 23 bl. 238 II.

Het zuidoostelijkste gedeelte van West-Vlaanderen, de landstreek tusschen Schelde en Leie gelegen, langs de oostvlaamsche grenzen, van St. Eloi's en St. Baaf's Vive tot Kooighem (Coyghem) en Moeskroen, (fr. Mouscron) onder anderen de dorpen Deerlijk, Sweveghem, Rolleghem en Ingooighem bevattende, moet uit een dialectologisch oogpunt beschouwd, eigenlijk niet tot West-Vlaanderen gerekend worden. Op de dialectologische kaart van West-Vlaanderen, van de Bo, ligt deze landstreek dan ook buiten het westvlaamsche spraakgebied. De tongval van de bevolking dezer landstreek is wel goed nederduitsch en goed vlaamsch, maar niet westvlaamsch; men spreekt er meer oostvlaamsch, zoo als in 't aangrenzende deel van Oost-Vlaanderen (Oudenaarde). Maar bovendien levert de tongval van dit Land tusschen Schelde en Leie nog veel eigenaardigs op. Zoo spreekt men er, vooral in de dorpen aan de Schelde gelegen, langs de oostvlaamsche grenzen, dus te Oudrijve (Autrive), Avelghem, Waarmaarde, en ook te Tieghem, Gijselbrechteghem en Anseghem, de ng of nge, waar deze letter als sluitletter van eenig woord, achter a of o voorkomt, als we uit; b.v. lawwe towwe voor lange tong, vawwenesse voor vangenesse of gevangenis, gezowwen voor gezongen. Maar staat deze ng of nge als sluitletter van een lettergreep, dan spreekt men haar als een j uit; zoo wordt dan brengen als breien, zingen als zeien, vinger als veier uitgesproken.

In het zuiden van deze landstreek, naar de kanten van Doornik en Rijssel, wordt reeds veel fransch gesproken.