Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[178. De stad Roesselaar]

Ook in de landstreek bezuiden Brugge, in de dorpen Oostkamp, Zedelghem, Aardrijke, Wardamme, Ruddervoorde, Swevezeele, enz. tot aan de omstreken van de stadjes Torout (Torhout? fr. Tourout) en Tielt toe, komt de volkstongval in hoofdzaak met dien van Brugge overeen. Maar in het uiterste westen van West-Vlaanderen, langs de oostvlaamsche grenzen, in de dorpen Ruisselede, Kaneghem, Aarzeele, Denterghem, Markeghem en Oesselghem, is dit niet het geval. Daar wijkt de tongval zóo aanmerkelijk af van het westvlaamsche oorbeeld (type) en nadert zóo sterk tot het oostvlaamsch, dat deze landstreek op de westvlaamsche tongvallekaart van de Bo niet eens tot het westvlaamsche spraakgebied wordt gerekend. Men spreekt er in hoofdzaak zóo als te Deinze. (Zie bl. 348 en 349 II).

Iets anders is het met den tongval van de stad Roesselaar (Rousselaere, fr. Roulers) en omstreken. Daar spreekt men zuiver westvlaamsch, maar de tongval verschilt er nog al van dien van Brugge, in menig opzicht. De volkomene a (namelijk de zoogenoemde oklankte) wordt er minder zwaar uitgesproken dan te Brugge, minder sterk als o. De zelfstandige naamwoorden nemen er, even als te Gent en in andere oostvlaamsche tongvallen, veel algemeener een toonlooze e achter zich dan te Brugge. Het persoonlijke voornaamwoord wordt er minder dan te Oostende en te Brugge als je uitgesproken, maar luidt er bijna altijd als i of en. Het voorzetsel op luidt te Roeselaar als ip, even als in zeer veel andere westvlaamsche streken, terwijl het in andere gedeelten van West-Vlaanderen (Brugge, Oostende) als up wordt uitgesproken. De eigenaardig westvlaamsche verkleinvorm op ige is oot te Roesselaar in gebruik, maar heeft er nog dit eigenaardige dat men

[p. 369]

er dezen uitgang als egi (υ —) uitspreekt. Zoo zeggen de inwoners van Roesselaar endegi voor 't endige van andere West-Vlamingen, dus voor endeke, endje of eindje; verder uzegi voor uzige, huzige, huzeke, huisje, het hollandsche huisi. De andere verkleinvormen, te Roesselaar in gebruik, namelijk die op ke, ske en je, worden er ook als ki, ski of schi en ji uitgesproken; b.v. oortji, oortje (zie vs. 12 bl. 365 II op ortsjes); kerkski of kerkschi, kerkske, kerkje; ketelki ketelke, keteltje. Om deze eigenaardige uitspraak der inwoners van Roesselaar te bespotten, zeit men in andere streken van West-Vlaanderen: 't es ne Rȯesselari, het is iemand uit Roesselaar.

Een bijzonder gedeelte van de stad Roesselaar heet de Nieuwmarkt, en wordt bijna uitsluitend door visschers en vischverkoopers bewoond. Deze lieden onderscheiden zich van de andere inwoners van Roesselaar door eigene gebruiken en uitdrukkingen; zoo, b.v. heet de grootvader er: grooteheere, de grootmoeder grootevrouwe, de moeder nenne, enz. (Zie Schuermans, Algem. vlaamsch Idioticon, in voce nieuwmarkt). De beide eerste woorden zijn echter ook elders in West-Vlaanderen, onder anderen te Kortrijk, niet onbekend.

In het derde deel van Willems's Belgisch Museum, 1839, komt een goede (maar slecht gespelde) vertaling voor van de gelijkenis des verlorenen zoons in den tongval van Roesselaar; deze vertaling is van tamelijk uitgebreide aanteekeningen voorzien.

178. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Roesselaar.

Medegedeeld door den heer V. Malfait, te Roesselaar. Februari 1873. (In nederlandsche spelling.)

'T vertèselki van den verlorene zeune.

11. 'T wos e ke̅e̅ ne man en i a twee zeuns.

[p. 370]

12. En de jȯenksten van ol zei ezoo tegen ze voadere: voadere! gee' m' e ke̅e̅ 't erfdeel da' me tȯekomt. En ze voadere, ne goen djo̅o̅le van ne vent, i verde̅e̅ld' i ol ze goed onder z'n twee zeuns.

13. En ne dag drie, viere d'r achtere, miek de jȯenkste zeune pak en zak, en i op weg noar e vremd land, die 'k en wee nie oe verre wel wos, en i verkwist i doar ol dat en bezat, met breed te levene.

14. En os 't nu ollemoale ip was, 't kwam ne gro̅o̅ten ȯen_gersnood in da' land, en i begoste ol lichte ook nood t' enne.

15. En i gȯenk en i vereurd' em bi nen boer van die streke, die-d-en zond noar z'n butengoeigi, om der de zwiins te wachtene.

16. En lik dat 't nog olsan voort ȯen_gersnood wos, en dat en grooten ȯen_ger adde, i a nog ol ge̅e̅rene 'n bettiï van de wortels ged da' ze an de zwiins goaven, moar i en kre̅e̅g ge̅e̅ne van niemand.

17. I gȯenk tȯen in ze zelven en i zei: oe vele knoapen en ziin der tȯe voaders nie, die brood in overvloed en, en ik ik ier, 'k moe vergoan van den ȯen_gere.

18. Ie, ie! 'k goa 'k ik ipstoan en noa me voaders goan en zeggen: voadere! 'k è 'k ik zonde gedoan tegen den emele en tegen jȯe!

19. En 'k en verdiene nie meer van junne zeune genomd te zine; i meug mè' m' andelen lik mè' e̅e̅n van jun knoapen.

20. En i stond ip en i gȯenk noa ze voaders. En os en nog ol verre van 't uus wos, ze voadere zag em ipkommen en i ad er kompassie mee: i liep er noa toe, vlo̅o̅g in z'n oarems en i kuste ne.

21. Moar de jȯengene zei an ze voadere: voadere! 'k è 'k ik gezondigd tegen den emele en tegen jȯe; ook en verdien ik ik nie me̅e̅r van os ie kiind anzien te zine.

22. Moar ze voadere en liep doar ol nie achtere, en i zei i tegen z'n knoapen: oast je, oal 'm e ke̅e̅ ze niew kle̅e̅d en doe 't an, stekt ne riink ip z'nne viin_gere en doe schoen an z'n voeten.

23. Oalt 't vet kolf uut 't stol, doe 't do̅o̅d; me goan 't ip eten en kermesse ȯeden.

24. Ge moe weten m'nne zeune wos do̅o̅d, en i ê' verrezen; i wo' verloren en i ê' were uutgekommen. En ze gȯen_gen ziinder moar an 't kermesse ȯeden.

[p. 371]

25. Den ȯedsten zeune wos ip 't land bezig me' werkene, en os en were kwam van de stikken, en 't uus noasde, i o̅o̅rdege da' ze van bin trompettegen en zȯen_gen.

26. En in e vrȯenk rȯept i e̅e̅n van de knoapen en i vroagte 'ne wat dat er goans es.

27. En den deen gaf vo̅o̅r antworde: jun broere è' were gekee͡rd en je voadere eet 't vet kolf der vo̅o̅ren do̅o̅ gedoan, omdat en goave en gezond were gekee͡rd es.

28. Den ȯedste zeune wos doar van verontwee͡rdigd en i en wilde nie ingoan. Moar ze voadere kwam buten en i vrȯeg wa' dat er med em omme giink.

29. T' es ol zoo lan_ge joaren da' 'k ier diene bi jȯe, zei 'n ezo̅o̅ an ze voadere, en 'k en ee nog van ze levensdoagen a' j' ongo̅o̅rzaam gewest, en t' es ol geliik, g'en ee me nog van ze levensdoagen 't e̅e̅n of ander geetebuksgi gegeen, omda' 'k o̅o̅k vo̅o̅r m'n vrienden zȯe keun e ke̅e̅ kermesse ȯeden.

30. En nu, doa' junne jȯenkste zeune doar, die me' slecht volk ol ze geld ipgeëten eet, weer es, ge doed e kolf do̅o̅d.

31. Moar jȯengen! zei voadere, verstoa me wel: ge zi gi oltiid bi mi, en ol da' 'k ê', t' es 't jȯene!

32. Moar me mosten wiinder kermesse ȯeden en bli ziin, omdat jun broere doar, die do̅o̅d was, nu verrezen es, en i wo' verloren, en i è' were uut gekommen.

Aanteekeningen.

De oa klinkt als een enkelklank, die midden tusschen o en a in ligt. De e̅e̅ en o̅o̅ klinken als duidelijk uitgesprokene, scherp lange e en o. De ȯe is de zuivere enkelklank, de hoogduitsche u, de de fransche ou dus; de oe is de duidelijk en met nadruk uitgesprokene tweeklank oe. De è en ê hebben den zelfden klank als in 't fransch. De g die kleiner is en lager gep aatst, wordt niet uitgesproken, wel gehoord; men kan ook zeggen dat deze g geheel niet uitgesproken wordt, maar dat de voorafgaande n den franschen neusklank heeft; zie bl. 343 II.

In 't opschrift: Vertèselki, vertelselke, vertelseltje. Zie bl. 369 II.

11. 'T wos, 't was, het was; zie vs. 11 bl. 38 I.

E ke̅e̅, een keer, eens; zie vs. 11 bl. 339 II.

12. Ezoo, zie vs. 12 bl. 313 II op azue.

[p. 372]

Djo̅o̅le, eenvoudige, goede ziel, sukkel, sul.

Vent; zie vs. 15 bl. 347 II.

I verde̅e̅ld' i, hij verdeelde hij, hij verdeelde; zie vs. 17 bl. 218 II.

13. D'r achtere, daar achter, daar na; zie vs. 25-32 bl. 368 II op achter.

Miek, maakte; zie vs. 14 bl. 108 II.

Vremd, vreemd; zie vs. 13 bl. 327 II op vrēn.

Te levene, te leven, zoo ook in vs. 14 van deze vertaling t' enne, te en, te hebben; in vs. 15 te wachtene, te hoeden; in vs. 19 te zine, te zijn; zie vs. 12 bl. 359 II op te doene.

14. Ip, op. Zie vs. 13 bl. 316 II.

T'enne, te en, te hebben.

15. Vereurd', verheurde, verhuurde; zie vs. 15 bl. 363 II.

Butengoeigi, buitengoedje; 't is butengoe met den roesselaarschen verkleinvorm op igi of egi; zie bl. 369 II.

Te wachtene, te hoeden; zie vs. 13 hier boven op te levene en vs. 15 bl. 169 II op wachten.

16. Lik, lijk, gelijk; zie vs. 19 bl. 333 II.

Olsan, altijd, steeds; zie vs. 12 bl. 359 II op olsan.

Bettiï, beetje; zie bl. 369 II.

Ged, g'ed, g'hed, gehed, gehad.

17. Knoapen, knapen. In West-Vlaanderen heeft het woord knaap slechts zelden de nieuwe noordnederlandsche beteekenis van jongen, jongeling, maar in den regel de oude en rechte beduidenis van knecht, vooral van boereknecht. De westvlaamsche boeren houden er knoapen en moarten, knechten en meiden, op na.

Tȯe, te, bij. Dit tȯe is de oude en zuivere nederduitsche vorm voor het hoogduitsche zu. In Noord-Nederland is dit woord geheel verouderd; maar in de namen van sommige friesche geslachten komt het nog voor; b.v. Beyma thoe Kingma, Harinxma thoe Slooten, enz.

Tȯe voaders, te vaders, tot vaders, naar vader; 't woord vader staat hier te recht in verbogenen vorm, omdat 't door toe beheerscht wordt. Zie vs. 20 bl. 314 II op noar zij voaders.

18. Ie, ie! tusschenwerpsels; zie vs. 12 bl. 365 II op ê.

'K goa 'k ik, ik ga; zie vs. 17 bl. 218 II.

19. Te zine, te zijn; zie vs. 13 hier boven op te levene.

20. Kompassie, medelijden; zie vs. 20 bl. 198 II.

Kuste ne, kuste hem; zie vs. 20 bl. 237 I op küsser 'ne.

23. Kermesse, kermis, feest; zie vs. 23 bl. 238 II.

25. Me' werkene, met werken. Het voorzetsel met beheerscht ook den derden naamval, even als te; zie vs. 13 hier boven op te levene.

[p. 373]

Noasde, eigenlijk noarsde (de r is er uit gesleten), van noarzen, dat gewoonlijk als noazen wordt uitgesproken, naderen.

Bin, binnen; zie vs. 28 bl. 43 I.

26. Vrȯenk is de westvlaamsche uitspraak van 't woord wrong; men zeit in Zuid-Nederland vrij algemeen in een wrong, dus in West-Vlaanderen in e vrȯenk, voor: in een oogwenk, in een ommezien.

26. Goans, gaans, gaande; zie vs 26 bl. 259 II.

27. Den deen, den dieën, die; zie vs. 27 bl. 276 II op den dane.

Goave, gaaf; te Leeuwarden geef.

29. A', j', an je, aan u.

Ge̅e̅tebuksgi, geitebokske; zie bl. 369 II en vs. 28 bl. 49 I op zegenbuck.

Keun, kunnen.

31. Ge zi gi, gij zijt gij, gij zijt; zie vs. 17 bl. 218 II.

32. Me mosten wiinder, wij moesten wij, wij moesten; zie vs. 25-32 bl. 362 II op me miinder.