Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[177. De stad Oostende]

De tongval die ten platten lande in den omtrek van Brugge, in het zoogenoemde Vrije van Brugge gesproken wordt, komt in hoofdzaak met den tongval van Brugge overeen. Maar de tongval van de plaatsen aan den zeekant gelegen, van de dorpen Heist en Wenduine, het vlek Blankenberge en de stad Oostende, verschilt iets meer van den brugschen tongval. Toch is dit verschil slechts gering en geheel onwezenlijk. Ook te Oostende, even als Brugge, wordt de volkomene a op twee verschillende wijzen uitgesproken, als zuivere a en als o; zie bl. 355 II.

De volgende vertaling beeldt de dagelijksche spreektaal en spreekwijze van de oostender visscherlui getrouwelijk af.

177. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Oostende.

Medegedeeld door den heer J. Schipman, priester, geestelijke schoolopziener te Brugge. Januari 1873. (In nederlandsche spelling.)

11. Ter was en keer en voader, en j'a twè zeuns. Da' mens was weewoare seder en tiid; j'ad ȯengelukkiglik zen vrowe te vroeg verloren.

12. Ewel, den jȯenksten van de tweie kreeg in z'n oofd van

[p. 363]

en reisje te goan doen. De kwesje was van d'ortsjes. Wat ta mee gedoan? J'a 't ol lichte vast! Mȯeder was dood, en je was i zen selfs. Zo, je goa bi zen voader en je zegd em: voader! os 't sje zou passen, je most m' os-sje-blieft, en bitsje men geld geen. Ȯe vele wè' j'en? vroagt den voader. È! men park van men mȯeder; en men ziin wiinder moa' mi' tweien; men broere en ik. - Wansje! Wansje! je lop noa jen ȯengeluk! - Passen sje, voader? 'K en ik nu zukke gȯeste, en 'k goan 't ik resgieren. - Die gȯe sul goaf et em; è ja! wa' most en doen, ee?

13. Zo, Wansje mi' zen ortsjes in zen zak, stek et op, en i weg! 'T was verre dat en giink, weie! mesgien ol zo verre os de West-Iis. Van zo dat en in da' land angekommen was, je giink i moa' seffens an 't brassen en ferrem geld te vertèren. 'T wierd en èèste sȯepe!

14. Olleman mȯe begripen dat tadde nie lange en koste deuren. At en moa' oleene gewest, 't a nog en tiitsje kannen goan. Ja-moar, je trakteerde van enden of in, en da' makt da' zen beu_rze ol gȯu leins was. Zen kleeren begosten ok olliinksjes te versliten en in stikken te vollen; en j'a schone te schojen, te wilded' em niemand nie geven.

15. Je von i geen anger middel om vors te kannen leven of em te vereuren bi den eenen of den anderen meester. Je gȯenk èèst bi en beenȯewer, van je was besnȯepend op en fiin bitsje. Ja-moar, niiks! je zaach er ol te kizig uut. Woar ton gegoan? Alla! bi en boer van 't geburte. Den deen a persiis een nodig om zen zwiins te wachten, en Wansje wierd anverd vo' de kost, en, os 't zȯen lukken, ȯendertusschen een piesje driinkgeld.

16. Dad en giink partang nie lik dat en 't gepeisd ad. Je kos moa' mi' rooi den elt van zen buuk vullen, en da makt dat en zo doanig flȯu wierd dat en oast deur zen benen viel. En at en nog moar meugen en brokke van uut den zwiinsbak pakken; moa' j'en mocht er nie ankommen.

17. En voor d'anger kondiisje van zen driinkgeld, j'en kreeg nooit geen iinkelen duit. Je wier me nu zo abommenabel mager da' sen kuiten ol olle kanten begosten uut te steken. Dad en kos toch nie bluven deuren; ter mos toar en ende van kommen of anders, je most i kreveeren, en je zocht i da' sjuuste nie.

[p. 364]

18. Oord en keer ier, zeit en in zen eigen, 'k goan 't ik angers an boord leggen; 'k goan ik weere noar uus, en 'k goan ik an voader zeggen: voader! 'k en zo leelik gedoan mi' jȯen, en 'k en kwoa gedoan ook tegen ȯenze lieven Eere en 'k kommen ik vergivvenesse vroagen; je goad i miin da' nie refuzeeren?

19. En 'k kenne 'k ik men voader wel! je goad i miin nie buten schoppen; j'is ol te gȯe veint en j'ed i miin olsan gern gezien.

20-25. Zo gezeid, zo gedoan. Zȯender entwat te zeggen an zen boer, Wansje loat zen zwiins en geel den boel, en je zettet an 't lopen. En ol is 't dat en nog nuchter was (van je was 't 's nachs opgesteken), je giink i en gȯe trotsje. Je slacht van de perden, die noar ulder stal meugen were keeren. Os 't en nu nie verre meer van zen uus en was, begoste zen erte te kloppen, lik 'k en weet nie wat. Zen voader, die olle doage giing goan kiken om te weten of Wansje nie were en keerde, zaag em in de verte, moa' j'en verkended' em nie, van zen pluitjes waren ol in flenters. Van zo da' Wansje zen voader in 't zicht adde, je vlieg lik en schicht noar em. En os't en der bi gekommen was, je volt op zen knien en vroagd em vergivvenesse. Wa' da' sen voader mid em dei? 'K loat sje 't geroan! Gȯu, Wansje! zeit en, gȯu, kom binnen, men veint! 'k ziin zo blië da' je doa ziit! Me goan seffens kerremes ȯeden. En 't vet kolf most er an, en nog entwat angers, en voader en zeune deien en fiin multje. En 't muziek speeldede en geestig deuntje; alla! ter en was niet te kort.

25-32. Den ȯedste zeune, di van over en dag of twei uut was (je was en toertsje goan doen om en bitsje lucht te scheppen) kwam binst den middelentiid noa z'n uus te wege. Ja moar i oorde 't muziik spelen en je verschiet ol met en keer, en je vroagt wa' dat 't is; en ze zeggen da' voader trakteert om da' Wansje were gekeerd was. Je wor me wel zo vrȯed zè, dat i nie en wist wa' dat en dei, en j'en wilde ni binnengoan. Moar voader kam uut, en achter en bitsje bibelabȯesjes, je tweefeld' em toch tȯe bi zen broere. En ze kusten mekoar, en 't was vriend lik van te voren.

[p. 365]

Aanteekeningen.

De klanken worden uitgesproken zoo als op bl. 358 II is medegedeeld. De oa klinkt tusschen o en a in, sterk naar de o overhellende, nagenoeg zoo als op bovengenoemde bladzijde van de ō is gemeld.

11. J'a, hij had. Hij is in dezen tongval i (hi) of en; zie vs. 13 bl. 343 II. Maar als i vóor het werkwoord staat, spreekt men dit woordje uit als je; ná het werkwoord staande blijft het i of ook en.

Weewoare, weewaar, weeuwaar, weduwaar, weduwenaar.

12. Ewel, wel; zie vs. 18 bl. 271 II op ewel.

Tweie, twee; eigenlijk, als onverbogen telwoord, is twee te Oostende en te Brugge twè, met korten klank, als in vs. 11 bl. 362 II, maar is het verbogen en valt de nadruk er bijzonder op, dan is het tweie.

Kwesje, kwestie, vraag, zie vs. 17-20 bl. 360 II op kwestie. Te Leeuwarden wordt dit woord nauwkeurig zóo als te Oostende uitgesproken.

Ortsjes, ortjes, oortjes; zie vs. 30 bl. 337 II op ortjes. De uitgangen je en tje van de verkleinwoorden worden te Oostende even als te Leeuwarden, als sje en tsje uitgesproken; zie vs. 13 bl. 471. I. Maar de j in 't algemeen wordt ook in dezen tongval en in alle zuidnederlandsche tongvallen als sj, of liever juist zoo als in 't fransch, uitgesproken.

Je was i, hij was hij, hij was; zie vs. 11 hier boven op j'a en vs. 17 bl. 218 II.

Bitsje, beetje; wordt ook te Leeuwarden nauwkeurig zóo uitgesproken. Zie vs. 13 bl. 471 I.

Geen, geven.

Wè j'en, wilt gij hebben.

È, een tusschenwerpsel dat, even als zeer veel anderen, in de noordnederlandsche volksspraak niet voor komt, maar in de zuid-nederlandsche en vooral in de west- en fransch-vlaamsche tongvallen veelvuldig in gebruik is. Zie vs. 18 bl. 271 II op ewel, vs. 31 bl. 328 II, vs. 28 bl. 314 II en de vertaling in den tongval van St.-Winoks-Bergen.

Park, verknoeide uitspraak van part, deel; zie vs. 12 bl. 255 II op poat.

Men ziin wiinder, wij zijn wij, wij zijn; zie vs. 25-32 bl. 362 II op me miinder.

Wansje, verkleinwoord van Wans, Wannes, Jowannes, Johan-

[p. 366]

nes; Wansje staat dus gelijk met het hollandsche Jantje, en het vrouwelijke Wanne met het hollandsche Jansje. Beide namen komen onder het vlaamsche volk, maar vooral onder de vlaamsche visscherlui zoo dikwijls voor, dat ze van eigen namen reeds half en half gemeen zelfstandige naamwoorden zijn geworden. Zoo zeit men wel: 't is een Wansje, in plaats van: 't is een visscherman, Ook spreekt men in Vlaanderen iederen visscherman, wiens naam men niet kent, wel met den naam Wansje aan, zoo als men in Holland de scheveninger visschers wel met den naam Joei aanspreekt. Zie vs. 31 bl. 129 II op jooi.

Passen sje, paassen je, paas je, peins je; zie vs. 17 bl. 343 II op paasdege.

Gȯeste, trek; zie vs. 17 bl. 275 II op goeste.

Resgieren, wagen, basterdwoord 't fransche risquer. Dit basterdwoord spreekt men te Leeuwarden als riskeeren, risekeeren uit.

13. West-Iis, West-Indie. Het woord Indie wordt in Friesland als Iinje uitgesproken: Oostiinje en Westiinje; maar deze uitspraak begint er al sterk te verouderen. Men zeit nu veelal Oostinje en Westinje, en in den laatsten tijd ook al Indië.

Sȯepe, verkwister; zie vs. 30 bl. 348 II op soepe.

14. Olleman, alleman, iedereen.

Ja-moar; zie vs. 25 bl. 283 II.

Trakteerde, onthaalde; zie vs. 29 bl. 284 II op trakteeren.

Leins, lens, ledig.

Olliinksjes, allengskens, in Noord-Nederland slechts in de schrijftaal in gebruik, en ook daarin reeds nagenoeg geheel verouderd.

Wilded', wildede, wilde. De uitgang ege (zie vs. 12 bl. 313 II op verdieëldeg') is West-Vlaanderen weinig in gebruik. Men hangt ede achter den wortel der werkwoorden om den onvolmaakt verledenen tijd te vormen.

15. Je von i, hij vond hij, hij vond. Zie vs. 17 bl. 218 II.

Anger, ander; zie vs. 12 bl. 294 II op kiingsgedieëlte.

Vors, voorts, verder.

Of, als, dan; zie vs. 31 bl. 317 II.

Beenȯewer, beenhouwer, slachter of slager.

Besnȯepend, ook besnȯeperd en besnaperd, verlekkerd.

Kizig, vervallen, vuil, morsig, viesch, ook zedeloos.

Alla', kom aan, stopwoord, tusschenwerpsel.

Den deen, den dien, de die, die; zie vs. 27 bl. 276 II op den dane.

Persiis, precies, juist; zie vs. 20 bl. 259 II op p'rcies.

Wachten, hoeden; zie vs. 15 bl. 169 II op wachten.

[p. 367]

Piesje, beetje, stukje, basterdwoord van 't fransche pièce, ook in Holland (onder anderen te Haarlem) als piesi, in gebruik.

16. Partang, toch, evenwel; zie vs. 17-20 bl. 360 II op portan.

Lik, lijk, gelijk, zoo als; zie vs. 13 bl. 360 II op lik.

Mi' rooi, mit rooi, met rooi, nauwelijks.

Elt, helft, te Leeuwarden helte.

17. Kondiisje, voorwaarde, basterdwoord van 't fransche condition, ook in Noord-Nederland in gebruik.

Abommenabel, afzichtelijk, basterdwoord van 't fransche abominable, in 't modern hollandsch ook veel in gebruik.

17. Bluven, blijven. In den regel wordt de nederlandsche ijklank in de westvlaamsche en zeeuwsche tongvallen als lange i uitgesproken; enkele woorden maken op dezen rege! een uitzondering en worden met den zuiveren, langen uklank uitgesproken, alsof in 't geijkte nederlandsch deze woorden den uiklank hadden. B.v. blijven luidt als bluven, pijp als puup of pupe, vijf als vuuf of vuve, wijf als wuuf of wuve (deze vier woorden luiden ook in Zeeland zoo), drijven als druven, brij als bru, en nog enkele anderen. Zie bl. 180 II.

Deuren, duren, even als uur, eur; natuur, nateur; gebuur, gebeur; schuur, scheur en muur, meur. Zie bl. 333 II, 302 II en vs. 14 bl. 124 II op dierte.

Kreveeren, omkomen; zie vs. 17 bl. 228 II op 'k kreveere-'k-ikke.

Sjuuste, juuste, juist.

18. Refuzeeren, weigeren, basterdwoord van 't fransche refuser.

19. 'K kenne 'k ik, ik ken ik ik, ik ken; zie vs. 17 bl. 218 II.

Veint, vent; zie vs. 25-32 bl. 361 II op veintje.

Olsan, altijd; zie vs. 12 bl. 359 II op olsan.

20-25. Entwat, iets, ietwat, een goed oud nederduitsch woord.

Trotsje, trotje, drafje; trot, draf, en trotten, draven, zijn zuiver nederlandsche woorden, verwant met tred en treden; het fransche trotter is er aan verwant, of misschien wel er van afgeleid.

Erte, herte, hart. Zie vs. 20 bl. 343 II op arte.

Verkended', verkendede, verkende, herkende. Zie vs. 14 bl. 366 II op wilded'.

Van, want.

Pluitjes, kleederen. Z.e vs. 22 bl. 43 II.

In 't zicht; zie vs. 20 bl. 198 I. De Oostendenaars zijn ook volbloed zeelui.

Geroan, geraan, geraden, raden. Te Brussel is raadsel = g'rosjel, geraadsel.

'K ziin, ik zijn, ik ben; zie vs. 19 bl. 317 II.

[p. 368]

Seffens, terstond; zie vs. 22 bl. 238 II.

Kerremes, kermis, feest; zie vs. 23 bl. 238 II.

Ȯeden, hȯeden, houden.

Angers, anders; zie vs. 15 bl. 366 II op anger.

Multje, verkleinwoord van mul, voedsel, goed eten, smulling smulpartij. Dit smul is de wortel van het woord smullen.

Geestig, vroolijk, aardig, welaangenaam; zie vs. 24 bl. 347 II op gieëstig.

25-32. Kam, kwam; zie vs. 14 bl. 244 II op kam.

Achter, na, geheel overeenkomende met het engelsche after. Zie vs. 13 bl. 227 II op bachten.

Bibelabȯesjes, praatjes, smoesjes; een eigen gesmeed basterwoord?

Tweefeld', van tweefelen, dweefelen, verlokken, verleiden, bepraten, belezen.