Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[174. De stad Oudenaarde]

De tongval van den zuidwestelijken hoek van Oost-Vlaanderen, van de steden Oudenaarde (Audenaerde, fransch Audenarde) en Ronsse (fransch Renaix) wijkt weer eenigszins af van dien van Ninove en Geeraardsbergen, maar is overigens ook typisch oost-vlaamsch.

Zoowel in den zevenden jaargang van Mone's Anzeiger für Kunde der teutschen Vorzeit, 1838, als in het tiende deel van het Belgisch Museum van Willems, 1846, komt een vertaling voor van de gelijkenis des verlorenen zoons in den tongval van Oudenaarde. De eerstgenoemde overzetting vooral is in een zee slechte, dwaze spelling geschreven en dus nagenoeg zonder waarde.

[p. 345]

174. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Oudenaarde.

Medegedeeld door N. N. te Oudenaarde. Februari 1873. (In nederlandsche spelling.)

11. Ter was ne kieër ne zekere meins die twieë zeuns oa.

12. De joengste van ilder zai teuge zai voader: voader! gee' mai main weezepenningen; en de voader verdieëldege 't goet.

13. Nie lank nor dieën, de joengste zeune, nor dat i 't al bai ieën oa vergoard, es 't opgesteken nor e ver gelegen land, alwor i zai goet op g'eeten ee al brassen en smæren.

14. Os i 't nui alle moale opgefreet oa, kwamp er ne grueten ongersnued in da' land, en i begoestege gebrek te laien.

15. Toens goenk i zaine gank, en i veruurdeg' em bai ne veint van die streke, en den dieënen zond em op zai veld om de virkies te wachten.

16. I zoe geern zainen boik gevuld en meet den draf die de virkies oaten, moar niemand en gaf er em van.

17. Os i nui azue in 't dompelen waas, kieërdeg' i tot zai zelven en i zai: oe veel dommestieken en ee mai voader niet, dieën brue te veel en, enne 'k iike moe kreveere van onger.

18. 'K zal main op pokken en tseffies bai mai voader goan, en 'k zal em zeggen: voader! 'k ee misdoan teugen den emel en teugen ui.

19. 'K en benne 'k iik nie wæærd van uien zeune genoempt te werden; moakt mai gelaik ieëne van uie dommestieken!

20. I poktege 'm tons op en i gink nor zai voader. Os i nog en goe ende van em waas, zag zai voader em en i hot er doanige kompassi mee; i liep er nor toe en i viel em oa' zainen als en i küstege 'm.

21. De zeune zai tons: och, voader! 'k hè' zue misdoan teugen

[p. 346]

God en teugen ui; 'k en benne 'k iik nie mieër wæærd van uie zeune genoempt te werden.

22. Mor de voader riep teugen zai wirkfolk: go teure! hoalt 't beste klieëd en doe 't em an, doet en ne reink ao' zaine veinger en schoens oa' zai voeten.

23. Breinkt 't fet kalf en doege 't dued; loat ons eten en leutig zain!

24. Want maine zeune was dued en i es in 't leve kommen; i was verloere en i es nui were gevonden. En ze begoesten allemoale an 't eten te vallen en straf gieëstig te zain.

25. Den ouste zeune was op 't feld en i en wistege va' niet. Os i nui, al were kieëren, zain ois noaderdege, uerdeg' i dan ze zoengen en zuk nen doanigen deun moaktegen.

26. I riep tseffies ieëne van 't wirkfolk om te weten wa' dat ol da' ramoer mochtege zain.

27. Den dieënen zai teugen em: ui broere es were kommen en ui voader ee 't fet kalf doen due doen, omdat i em were gezond t' ois gekregen eet.

28. Wa', zait i, es die loispoeke nui were kommen? en i steldeg' em in zukken doanige felle kolære dat i ni en wildege binnengoan. Tons kwamp zai voader oitgeloopen, en i sprak zaine zeune verduveld schuene.

29. Mor de zeune antwordege oa' zai voader: zie! 'k diene 'k iik ui nui zue lank en 'k è altues gedoan da' ge mai gekommandeerd eet en g'en et mai nog va' zai leven niemedale gegeven om main vrienden mee te trakteeren!

30. Mor os ui soepe van uie joengste zeune were kompt, die al zai goed mee pelsen va' vroowvolk vertæært eet en fel op zaine puet ee gespeeld, tons doede gai 't fet kalf dued.

31. Dor op zai de voader teugen em: kind! oe es 't toch meugelaik da' ge zukken deingen van ui broere kunt zeggen; gai, ge zait altues bai mai, en ge wieët 't, al da' 'k iikke ee, edde gai.

32. Ge moestege nui ook blaie zain en leute moaken; want ui broere was dued en i es were in 't leven kommen; ai was verloeren en i es nui were gevonden.

[p. 347]

Aanteekeningen.

De uitspraak der klanken is als op bl. 294 II is medegedeeld.

12. Ilder, hun, hen; zie vs. 12 bl. 310 II op uldere.

13. Al brassen en smæren, brassende en smerende; zie over smæren vs. 23 bl. 294 II. De Zuid-Nederlanders gebruiken achter al de onbepaalde wijze der werkwoorden, terwijl de Noord-Nederlanders in dat geval het werkwoord als verleden deelwoord bezigen. De Zuid-Nederlanders spreken niet slechts zóo, ze schrijven ook wel zóo en met alle recht!

15. Veint, vent, man; zie vs. 27 bl. 198 II.

16. En, hebben, in de onbepaalde wijze. Zie vs. 16 bl. 333 II.

17. Azue, zoo; zie vs. 12 bl. 313 II op azue.

Dompelen, sukkelen, tobben, een vlaamsch woord, dat in Vlaanderen zeer veel, in Noord-Nederland nooit gebruikt wordt. Van dit dompelen heeft men ook het woord dompelirre, dompeleer, dompelæær, dompelaar, sukkel.

Waas, was; ook in dezen tongval worden de onvolkomene klinkers zeer gerekt uitgesproken; zie vs. 11 bl. 343 II op maan.

Dommestieken, dienstboden. Zie vs. 17 bl. 228 II op dommestieken.

Enne 'k iike, uitgesproken ennekiike, en ik ik, en ik; zie vs. 17 bl. 218 II.

Kreveeren, omkomen; zie vs. 17 bl. 228 II op 'k kreveere-'k-ikke.

18. Tseffies, terstond; zie vs. 24 bl. 344 II op seffisj en vs. 20 bl. 333 II op tseffes.

19. 'K en benne 'k iik, uitgesproken kenbennekiik, ik en ben ik ik, ik ben. Zie vs. 17 bl. 218 II.

20. Tons, thans; zie vs. 21 bl. 343 II.

Kompassî, medelijden; zie vs. 20 bl. 198 II.

23. Leutig, vroolijk; zie vs. 29 bl. 162 II.

24. Straf, sterk, zeer, komt ook wel, maar weinig, als bijwoord voor in de noordnederlandsche volksspreektaal.

Gieëstig, geestig, vroolijk; zie vs. 29 bl. 229 II op geestig.

25. Al were kieëren, al weer keerende; zie hier boven vs. 13.

Deun, pret, luidruchtige vroolijkheid, ook genoegen, schik.

26. Ramoer, in Noord-Nederland rumoer, gedruisch.

28. Loispoeke, letterlijk luispook (pook, poke, is buik, ook balg of lijf, het friesche bealich; 't is nog in Zeeland in gebruik), een scheldwoord voor een verachtelijk mensch. In Friesland heeft men

[p. 348]

in dezen zelfden zin 't woord lûsangel, (luis-hengel?) en in Holland luizebosch.

Kolære, toorn; zie vs. 28 bl. 295 II op kolære.

Verduveld, verduiveld; de woorden duvel en duzend hebben in de meeste nederlandsche tongvallen, zoowel in Noord- als in Zuid-Nederland, den ouden, volkomenen u klank behouden, niettegenstaande in die zelfde tongvallen deze klank in alle andere woorden als hollandsche ui of als oi wordt uitgesproken.

Gekommandeerd, bevolen, basterdwoord van 't fransche commander, overal in Nederland algemeen in gebruik.

Trakteeren, onthalen; zie vs. 27 bl. 245 II op getrakteerd.

30. Soepe, in West-Vlaanderen ook soefe, soefe, soufe, dronkaard, zuiper.

Pelsen, hoeren. Het waren bij de oude Germanen vooral de vrouwen die pelsen droegen; nog in de vorige eeuw werden pelsen gedragen door de vrouwen op de noordfriesche eilanden. Door deze vooral aan de vrouwen eigene kleeding is de naam pelsen eerst voor vrouwen in 't algemeen, later voor gemeene, liederlijke vrouwen, hoeren, in gebruik gekomen. In West-Vlaanderen beteekent pels ook lap, vodde.

31. Da' 'k iike ee, dat ik ik heb, dat ik heb; zie vs. 17 bl. 218 II.

Edde gai, hebt gij; zie vs. 28 bl. 305 II.