Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[173. Geeraardsbergen]

De tongval van de stad Geeraardsbergen, ook wel Geeroudsbergen, Geertsbergen en Griesbergen genoemd (fransch Grammont), heeft ook weer iets eigenaardigs. De niesklank komt nog slechts in geringe mate in dezen tongval voor.

In het derde deel van het Belgisch Museum, 1839, komt ook een vertaling voor van de gelijkenis des verlorenen zoons in den tongval van Geeraardsbergen.

[p. 341]

173. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Geeraardsbergen.

Medegedeeld door den heer Victor Jacobs, student te Leuven. Juni 1873. (In nederlandsche spelling.)

11. Ter was ne kieër ne maan, die twieë zoinsj oai.

12. De jonksten van euier die zai oa' za voaier: voaier! gee' ma 't part van 't goed da' ma toekomt. En de voaier die verdieëldsjege 't goed tusschen zan zoinsj.

13. Ne korten taid noa dieën, vertrok de jonksten mee pak en zak noa e vremd land, en a verdee d'r a' dat en oai, mee bieëstig te lèven.

14. En as en alles op gedoan oai, kwamp er ne griueten on_gersniued in da' land en ma kèrel begost zelve gebrek t' êen.

15. En a giink em veruren ba nen boer; den dieën zont em in zan boerderaie om de varkisj te wachten.

16. A zou ziue gieërn zanen buik gevuld êen mee de spullinge dat de varkisj oaten, mor niemand en gaf er em.

17. A kwamp tusj tot za zelven en paasdege dat er ziue veel knechten in za voaiers uis woaren die euieren buik vul briued oaien, terwaileg dat e-jai van on_ger moest kreveeren.

18. 'K za' ma liever op pakken, paasdege-'n, en oa' ma voaier goa pardon vroagen; 'k za' em zeggen da' 'k koad gedoan êen tegen onze lieven Eere en tegen em.

19. En da' 'k nie mieër werdig en ben zane zone t'ieëten; mor dat en mee mai zou doen gelek mee ieënen va' zan knechten.

20. A eet em op gepakt en a es weere nor za voaiers uis gegoan. Za voaier dieë zag em va' varre kommen en zan arte kwamp veul va' kompasse. A liep er nor toe, a vloog em om den als en a gaf em en tuitjen.

[p. 342]

21. Tusj zai de zone oa' za voaier: voaier! 'k ê koad gedoan tegen onze lieven Eere en tegen auw; 'k en ben nie mieër werdig auwe zone gieëten te worren.

22. Tusj riep de voaier oa' za knechten; teure lupt! oltjsj a gau man splinternu plunje en doe ze 'm oan; stikt ne rink oa' zane vin_ger en schoenen oa' zan voeten.

23. Pakt 't vet kalf uit de staal en doev-et af! Lot ons na eten en kermesse auen!

24. Want mane zone was diued en a es were lèvendig geworren; a was verloren en a es van-er gevonnen. En ze begosten seffisj toafelin_ge t' auen.

25. Mor den austen zone dieë was terwailig op 't land; en as en were kwamp en dat en bai t' uis was, iuerdeg' en 't lawait van t' muziik en van 't gezanksel.

26. A riep seffisj ne knecht om te weten wat dat er doar omme gink.

27. Wê', zei de knecht, t' es a bruere dieë nor uis gekommen es, en a voaier dieë 't vet kalf eet doen diued doen, omdat en em in goeie stoat were ziet.

28. Op die word' moaktege den auste zone em vies en a en wildege in uis nie goan. Te lan_ge lesten kwamp de voaier zelve buiten en begost em schiuene te spreken.

29. Mor zanen austen zone zai em flak af: zie, voaier! k' êen a nau ziue lan_ge joaren gedientjsj, 'k en ê va' ze lèven buiten a orders nie geweest, en nog niuet en oa je mai gieën geitjen gegeven om mee man vrienjen ne kieër toafelin_ge t' auen.

30. Mor as da' broaf manneken t' uis gekommen es, die zan boeltjen mee slecht vrauvolk opgedoan eet, ao je gai veur em 't vet kalf doen afdoen!

31. Mor doarop zai de voaier em: jon_gen! iuer ne kieër! zai je gai nie altaid ba mai, en es gieël man fortune d'aue niet?

32. We moeten na ne kieër toafelin_ge auen en leute moaken; want a bruere doar dieë was diued en a es were lèvendig geworren; a was verloren en a es van-er gevonnen.

[p. 343]

Aanteekeningen.

De oa klinkt tusschen o en a in, sterk naar de o overhellende, nagenoeg als volkomene o. De ê en de è klinken als in 't fransch. De iue als op bl. 336 II is vermeld. De g die kleiner is dan de gewone letters en lager afgedrukt staat, wordt in 't geheel niet of slechts zeer flauw uit gesproken, maar de voorafgaande n spreekt men als de fransche n met den neusklank uit.

11. Maan, man; de korte, geslotene klanken worden in de meeste zuidnederlandsche tongvallen eenigszins gerekt uitgesproken, maar in de tongvallen van zuidelijk Oost-Vlaanderen is dit in zoo sterke mate het geval, dat in vele woorden met onvolkomene klinkers, dezen slecht weg als volkomene worden uitgesproken. Zie bl. 326 II, bl. 288 II, vs. 11 bl. 274 I op maan, enz.

Zoinsj, zoins met den niesklank, zoons.

12. Voaier, vader; zie vs. 12 bl. 274 I op vajer, en vs. 12 bl. 354 I.

Part, deel; zie vs. 12 bl. 255 II op poat.

Verdieëldsjege, verdieëlde met den niesklank en 't achtervoegsel ge, verdeelde; zie vs. 12 bl. 340 II op verdiljdjegen.

13. En, hij. A en en en zelfs, als de nadruk er bijzonder op valt, zoo als in vs. 17 e-jai, hij, wisselen elkander af; zie vs. 13 bl. 336 II op en.

14. Êen, hebben. Zie vs. 16 bl. 333 II.

16. Spullinge, spoeling; zie vs. 16 bl. 136 II op spoeling.

17. Paasdege, peinsde, dacht; zie vs. 24 bl. 336 II op pêesden.

E-jai, hij; zie vs. 13 hier boven.

Kreveeren; sterven; zie vs. 17 bl. 228 II op 'k kreveere-'k-ikke.

18. Pardon, vergiffenis, basterdwoord van 't fransche pardon, komt ook in de volkstaal van Noord-Nederland nu en dan voor.

Koad, kwaad; zie vs. 18 bl. 336 II.

20. Es, is; zie vs. 30 bl. 229 II op es.

Arte, hart; in de meeste vlaamsche tongvallen wordt de onvolkomene a vóor r, als onvolkomene e uitgesproken; zie vs. 20 bl. 333 II op erte. Dit geldt ook van 't woord varkisj of varkes, in vs. 15 van deze vertaling, dat elders in Oost-Vlaanderen als verkes luidt; zie vs. 12 bl. 66 I op arv'.

Tuitjen, zoen; de vertaling in 't Belgisch Museum heeft totjen. Zie vs. 20 bl. 472 I.

21. Tusj, toen; zie vs. 28 bl. 340 II.

22. Oltjsj, holtjsj, holt met den niesklank, haalt.

Plunje, kleeding; zie vs. 22 bl. 50 II op plunje.

[p. 344]

23. Staal, stal; zie vs. 11 hier boven op maan.

Kermesse, kermis, feest; zie vs. 23 bl. 238 II.

24. Van-er, van her, weder; zie vs. 24 bl. 256 II op vanèèr.

Seffisj, seffes met den niesklank, seffens, spoedig; zie vs. 22 bl. 238 II.

Toafelin_ge, letterlijk tafeling, feestmaal; dit woord is in Noord-Nederland onbekend. Het schijnt in Zuid-Nederland ook weinig gebruikt te worden; althans Schuermans noch de Bo vermelden het.

25. Iuerdeg', hoorde. Zie vs. 25 bl. 340 II.

Lawait, gedruisch; zie vs. 25 bl. 211 II.

28. Word', worde, woorden.

Vies, kwaad. Het woord vies heeft in Noord-Nederland slechts de beteekenis van vuil, smerig, afkeerwekkend en van schouw, maar in Zuid-Nederland, waar dit woord veel meer gebruikt wordt, heeft het ook allerlei andere beteekenissen. Zoo zeit men er van een vroolijken snaak: 't es nen viezen kadee! Ook beteekent het er aardig, vreemd, onbegrijpelijk, ook nog grillig, ongemakkelijk van inborst, kwaad, dan nog leelijk, eindelijk schouw als in Noord-Nederland, en ten slotte nog, juist tegenovergesteld aan de noordnederlandsche beduidenis, komt vies in Zuid-Nederland in de beteekenis voor van kiesch, keurig, moeielijk te voldoen. Zie vs. 29 bl. 330 II.

29. Niuet, noot, nooit; zie vs. 29 bl. 328 II op nuent.

30. Oai je gai, hebt gij gij, hebt gij; zoo ook in vs.

31. Zai je gai, zijt gij gij, zijt gij; zie vs. 17 bl. 218 II.

Fortune, rijkdom, bezitting, vermogen, basterdwoord van 't fransche fortune, komt ook in Noord-Nederland als fortuin, in de volkstaal en zelfs wel in de boeketaal voor.

32. Leute, pret; zie vs. 29 bl. 162 II.