Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[171. De stad Ninove]

De tongval van de stad Dendermonde (fransch Termonde) en van het omringende land helt, in menig opzicht, naar het dialect van Klein-Brabant over. Zoo zeit men er, onder anderen te Baasrode, ook mier in plaats van muur, en brier voor bruur, broer, even als te Ruisbroek en Klein-Willebroek.

De tongval van het zoogenoemde Land van Aalst, de stad Aalst (fransch Alost) met de dorpen Erembodeghem, Denderleeuw, Denderhautem, Hekelghem, enz. bevattende, verschilt weer van dien van Dendermonde en helt sterk naar het brabantsch over, en wel naar den tongval van Brussel en vooral van Assche, en van de landstreek die zich noordwest van Brussel uitstrekt. Even als in den tongval van Brussel en van 't bovengenoemde gedeelte van Zuid-Brabant, komt ook in den tongval van de stad Aalst en van 't Land van Aalst de zoogenoemde brusselsche niesklank voor. Dit is ook het geval met den tongval die in het zoogenoemde Paiottenland gesproken wordt.

[p. 334]

Dit Paiottenland is het zuidoostelijkste deel van Oost-Vlaanderen, en bevat de stad Ninove, (Nienhove, Nieuwenhove?) en de dorpen Denderwindeke, Meerbeke, Strijthem, Pamele, Pollare, Waarbeke, Schendelbeke, enz. met het zuidwestelijkste deel van Zuid-Brabant; zie bl. 277 II. De tongval van dit vlaamsche deel van 't Paiottenland is goed nederlandsch, en veel meer brabantsch dan vlaamsch.

171. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Ninove.

Medegedeeld door den heer F. Rens, in het Belgisch Museum, dl. IV, 1840; en daaruit, met eenige verandering in de spelling, overgenomen. (In nederlandsche spelling.)

11. Doa was ne kieë re mensj, die twieë zoenen oa.

12. En de joengste van die twieë kadeeën za tege za voar: voar! gee' ma 't poart da' ma toekomt. En de voar gaf em za poart.

13. Ewat doar noar es de joengste zoen, as en za poart g'ad oa, noar en ander land getrokken en doar eet en a'moal za geldjsj vertieërd met 't slecht vravolk.

14. As 't a'moal op was, es 't er iin da' land nen dieren tijd gekommen en a begoest oenger te krijgen.

15. A es oa'gegoan, en a eet em ba nen pachter van da' land geweest verieren, en den dieën eet em noa za pachtof gezonnen om de verkes te wachten.

16. A zoe gêre zanen buik gevildjsj emme met den draf die de verkes oaten; moar a en kreeg 't van nieman nie.

17. Tên za en tege za zelven: oe veel knechten en zijnj der niet iin ma voars uis, die mieër t' eten emmen as 'k iik, en iik sterf ier van onger.

18. 'K za' ba ma voar goan en 'k zal em zeggen: voar! 'k em koad gedoan tegen den emel en tegen a!

[p. 335]

19. Na en ben iik ne mieër werd da' ge ma nog a zoen oetjsj; pak ma vur ieëne van a knechten!

20. En a giink oan noa za voars uis. As en omtrentjsj 't of kwamp, zag en za voar en den dieë kreeg kompassie mê' em. A pakten em iin zaan erremen en a kisten em.

21. Tên za de zoen: voar! 'k em koad gedoan tegen a. Ik en ben nie werd da' ge ma nog a zoen oetjsj.

22. En de voar za tege zan knechten: spoedjsj eilen, en doet em seffes schiuen diingen oan en stek ne riink oa' zane viinger en schoenen oa' zan voeten.

23. En doet e vijtjsj kalf diued, om kermis t' aven.

24. Want iik pêesden da' mane zoen diued was en a leef na nog; a was verloeren en a es van-er gevonnen. En ze begoeste plezierig t' eten.

25. Den aaste zoen kwamp noar uis van 't veldjsj en as en bekans t' uis was, iuerden a ziingen en dansen.

26. En a riep ieën van de knechten en vroeg wat laweit dat dat doa was.

27. De knecht za: a brier es kommen en a voader eet 't vijtjsj kalf doe sloan omdat em nog kloek en struis was.

28. Joa moar, den aaste wier koad, a speldjsj me zanen kop en a en wa nie binne goan. De voar es tên ba em gekommen en begoest em te fledderen.

29. Tên za den aasten tege za voar: iik em na ziue veel joaren ba a geweest en altijd gedoan da' ge ma gezêed etjsj, en g' en etjsj ma allensj nog ned ieëne kieër nen bok gegeven om mê' maan vrinjen kermes t' aven.

30. Moar as aën deegeniet t' uis komt, die a'moal zaan ortjes met 't slecht vravolk opgedoan eet, tên doe je ga 't vijtjsj kalf sloan.

31. En de voar za: joengen! g'etjsj ga altijd ba ma geweest en a' da' 'k iik oa, oa je ga.

32. Wa mosten na ne kieë kermes aven en plezierig zijn; want ik meindjsjen dat a brier diued was en ge moetjsj pêezen dat en van-er leevetig geworren es; a was verloeren en a es van-er gevonnen.

[p. 336]

Aanteekeningen.

De oa klinkt tusschen o en a in, eenigszins als een tweeklank, vooral vóor r, en dan nauwkeurig zoo als oi in 't fransche voir klinkende. De ê heeft den zelfden klank als in 't fransch. De iue klinkt als een volkomene zuivere u, met een korten voorslag van volkomene i en een naslag van toonlooze e.

11. Ne kieë, ne kieër, ne keer; zie vs. 11 bl. 270 II.

Mensj, mens met den brusselschen niesklank, mensch. Zie vs. 15 bl. 275 II op minsj.

12. Kadeeën, jongelingen, van kadee, een basterdwoord van 't fransche cadet; dit woord is bijna overal in de volksspreektaal van Zuid-Nederland in gebruik, ook in de algemeene beteekenis van iemand van 't mannelijke geslacht.

Poart, part, deel; zie vs. 12 bl. 255 II op poat.

13. Ewat, wat; zie vs. 25 bl. 272 II op ewad.

Es, is; zie vs. 30 bl. 229 II op es.

En, hij. A en en wisselen elkander in dezen tongval af. Zie vs. 13 bl. 275 II op en.

A'moal, al maal, al.

15. Wachten, hoeden; zie vs. 15 bl. 169 II op wachten.

16. Gêre, gaarne; zie vs. 16 bl. 258 II op gēre.

Gevildjsj, gevild met den niesklank, gevuld.

Emme, hemmen, hebben; zie vs. 16 bl. 275 II op emme.

17. Tên, toen; zie vs. 15 bl. 327 II op tons.

'K iik, ik ik, ik; zie vs. 17 bl 218 II.

18. Koad, kwaad; zie vs. 18 bl. 263 II op ko_ad.

19. Oetjsj, oet of hoet met den niesklank, heet; zie vs. 19 bl. 276 II.

Pak, neem; zie vs. 19 bl. 314 II.

20. Kompasse, medelijden; zie vs. 20 bl. 198 II.

23. Kermes, kermis, feest; zie vs. 23 bl. 238 II.

Aven, haven, houden. Zie vs. 23 bl. 333 II op aaën.

24. Pêesden, peinsde, dacht; zie vs. 17 bl. 304 II op paze.

Van-er, vanher, weder; zie vs. 18 bl. 271 II op van-er.

25. Iuerden, hiuerden, huerden, hoorde. Zie vs. 25 bl. 276 II.

26. Laweit, gedruisch; zie vs. 25 bl. 211 II.

27. Struisch, sterk, stevig, groot, gezond, krachtig. Dit struisch, in Limburg stroesch, in West-Vlaanderen struusch en streusch is een zeer goed nederlandsch woord, in Noord-Nederland onbekend

[p. 337]

maar in Zuid-Nederland in volle gebruik. Het is oorspronkelijk het zelfde woord als het oudfriesche strûs, trotsch, stout, vermetel, dapper, dat in de achttiende eeuw in Friesland nog in gebruik was, maar daar thans bijna geheel verouderd is. Zekerlijk is dit zuidnederlandsche struisch oorspronkelijk ook het zelfde woord als stuursch, en slechts een letterkeer daarvan. Stoer, het deensche en zweedsche stor, dat ook wel, vooral in Friesland, in de zelfde beteekenissen als struisch en stuursch en strûs gebruikt wordt, schijnt mij toe aan deze woorden verwant te zijn.

28. Joa moar, ja maar; zie vs. 25 bl. 283 II.

Fledderen, vleien; die goed nederduitsche woord komt in andere zuidnederlandsche tongvallen ook voor in den vorm fleeren, dat door uitslijting der d van fledderen is ontstaan. Vleien is vleiden, vledden, en vledderen of fledderen is daar van een frequentativum, zoo als b.v. het zuidnederlandsche spetteren een frequentativum van spatten is.

9. Etjsj, et of het met den niesklank, hebt.

Allensj, aleens, alleen.

30. Ortjes, oortjes, geld. Een oortje is eigenlijk een oud nederlandsch muntje, een vierde deel van een stuiver. In Friesland noemt men een vierde deel van een gulden zoo wel een oort, als het vierde deel van een stuiver; dit laatste gewoonlijk oortsje, oo_rtsje. In overdrachtelijken zin heeft 't woord oortjes, even als duiten en als centen, tegenwoordig ook, in de volkstaal van geheel Nederland, de beteekenis van geld in 't algemeen; 't begint echter overal reeds te verouderen. Zie vs. 14 bl. 76 II op cente.

Tên doe je ga, dan doet gij gij, dan doet gij; zie vs. 17 bl. 218 II. Zoo ook in vs.

31. G'etjsj ga, gij hebt gij, gij hebt, da' 'k ikk oa, dat ik ik heb, dat ik heb, en oa je ga, hebt gij gij, hebt gij.