Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[166. Het dorp Maldeghem]

De uiterste noordwestelijke hoek van Oost-Vlaanderen, het dorp Maldeghem bevattende, behoort niet tot het Meetjesland. Ook verschilt de tongval van Maldeghem werkelijk van dien van Eeklo en Adeghem, ofschoon Maldeghem dan ook slechts op korten afstand van Adeghem ligt. Het is inderdaad zeer opmerkelijk dat in dit gedeelte van Vlaanderen op zoo korten afstand zoo verschillende tongvallen worden

[p. 315]

gesproken, die nog al aanmerkelijk onderling verschillen. Het zijn de tongvallen van Eeklo en Adeghem of van 't Meetjesland, van Maldeghem, van Kleit (zie bl. 318 II), van Eede en Heille (zie bl. 224 II), van Aardenburg (zie bl. 221 II) en van Lapschure, Sijszeele, Moerkerke, Oedelem en andere dorpen in noordoostelijk West-Vlaanderen. Al deze plaatsen liggen binnen een kring van hoogstens acht uren in omtrek, en niettegenstaande het aanmerkelijke verschil in tongval, dat ze opleveren, zijn deze tongvallen toch allen goed vlaamsch. De omstandigheid dat de bovengenoemde plaatsen in drie verschillende gewesten, in Oost- en West-Vlaanderen en in Zeeland liggen, en de staatkundige verdeeling, die reeds sinds eeuwen dit gedeelte van 't onde Vlaanderen verbrokkelt, heeft zekerlijk ook veel toegebracht tot dit onderscheid in tongval.

166. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Maldeghem.

Medegedeeld door mevrouw de wed^w. Courtmans-Berchmans, letterkundige en hoofdonderwijzeres te Maldeghem. Maart 1873. (In nederlandsche spelling.)

11. Der woar ne keerke nen ruike man, die tweeë zeuns oa.

12. De menste van de tweeë vroeg z'n part van 't gone ee loater moste deelen.

13. Ee gonk doar mee nor 'n ver ofgelegen land, en ee oat ze geld ep en overdoad.

14, 15. Tons kwoam er ongersnued en da' land, en ee woar gedwongen van de zweuns te wachten.

16. En ee mocht nog van de zweunskost nie mee eten; en ee en weste nie woar el noar toe.

17. Tons begost ee te zechten en ee zei: oeveel dagieren en m'n voaders eus meugen eulder goeste broad eten en ek goan doad van ongere.

18. Tons keerde ee noar z'n voader weere, viel ep z'n kniens en ee zei: voader! ek en mesdoan tegen den emel en tegen oe.

[p. 316]

19. Ek en zeun nie meer weerd da' je mij oewen zeune noemt.

20-24. De voader woar blije van em te ziene; ee liept em tegene, vloag an z'nen als, keste em en ee dee van blijschap, omdat ee doar woare, 'n vet koalf slachten.

25-30. Den andere zeune bekloagde em doar overe, dat ee akkens broave geweest woare, en dat die leure zue goed ontoald wiere.

31, 32. Moar de voader zei: me kend! t' en es nie meer of recht da' me doar voar leute moaken; want oe broere woar doad en ee es varrezen, ee woar varloren en ee es weere gevonden.

Aanteekeningen.

De oa klinkt tusschen o en a in, naar de o overhellende; maar in de woorden doad, broad en voar klinkt ze als een zeer heldere, lange o; de eeë klinkt als een tweeklank van zeer scherpe e, gevolgd door een naslag van toonlooze e.

11. 'N keerke, eens; zie vs. 11 bl. 270 II. Keerke is een verkleinwoord van keer en komt overeen met 't hollandsche reisjes van 'reis, ereis of eensjes; zie vs. 29 bl. 301 II op niikske.

12. Menste, kleinste of jongste. De onvolkomene i wordt te Maldeghem gewoonlijk als onvolkomene e uitgesproken, even als te Grijpskerk in Groningerland. Zoo zeit men te Maldeghem ook en voor in, weste voor wiste, ek voor ik, mes voor mis, kend voor kind, es voor is, enz. Zie vs. 30 bl. 229 II op es en vs. 15 bl. 423 I op en. Es voor is komt ook in veel andere vlaamsche tongvallen voor.

Part, deel; zie vs. 12 bl. 255 II op poat.

T'gone, het gene, het geen, komt in alle vlaamsche tongvallen voor, en is een zeer goed oud woord.

13. Ep, op. Dit ep komt van ip, door verwisseling van onvolkomene e en i; zie vs. 12 hier boven. Ip, nevens up, is in West-Vlaanderen vrij algemeen in gebruik voor op.

14. Tons, thans, komt in de volksspreektaal van Noord-Nederland nooit voor; daar kent men thans slechts in de boeketaal. Maar tons, tuns, ook ten, tein, enz. is in geheel Vlaanderen vrij algemeen in de spreektaal in gebruik. Zie vs. 13 bl. 195 II en vs. 15 bl. 310 II op ten.

Zweuns, zwijnen, varkens. In West-Vlaanderen noemt men het varken zwiin, zwun, zweun, maar in de eigenlijke oostvlaamsche tongvallen en in die van de andere zuidnederlandsche provinciën komt dit woord

[p. 317]

nooit voor en spreekt men steeds van varkens, verkens, of baggen, enz. Zie vs. 15 bl. 472 I, vs. 15 bl. 460 I op swiin, vs. 16 bl. 289 I op baggen, vs. 45 bl. 252 I, enz. De verspreiding van de woorden zwijn en varken in de verschillende nederduitsche tongvallen is zeer opmerkelijk. In den eenen tongval wordt het eerste, in den anderen weer het tweede woord uitsluitend gebruikt.

Wachten, hoeden; zie vs. 15 bl. 169 II op wachten.

16. En ee en mocht, en hij en mocht, en hij mocht.

El, anders, elders, is een zeer goed nederlandsch woord, maar dat in geheel Nederland, behalve in Vlaanderen, reeds geheel en al verouderd is. Dit el is de wortel van elders en van ellendig ook. In Vlaanderen is el nog in volle gebrnik; maar in Noord-Nederland verstaat men het niet meer. Bij de nederlandsche schrijvers uit de middeleeuwen komt het ook zeer veel voor.

17. Zechten, zuchten, door verwisseling van onvolkomen i met e van zichten; zie vs. 12 hier boven.

Dagieren, daghieren, daghuren, daghuurders.

Eulder, hun; zie vs. 12 bl. 310 II op uldere.

Goeste, genoegen; zie vs. 17 bl. 275 II op goeste.

18. Ek en, ik heb. Ek of eck, voor ik, komt ook in sommige nedersaksische tongvallen van Noord-Duitschland voor, onder anderen in dien van Dantzig en van Deister; zie bl. 14 I en bl. 124 I.

19. Ek en zeun, ik en zijn, ik en ben, ik ben niet; zie vs. 18 bl. 255 II op zen ich en vs. 25 bl. 147 II.

20. Te ziene, te zien; zie vs. 16 bl. 227 II op te vullene.

Keste, kiste, kuste; zie vs. 12 hier boven.

Ee dee slachten, hij deed slachten, hij slachtte; zie vs. 22 bl. 245 II op de woorden: in vs. 22, enz.

25. Bekloagde em, beklaagde zich. Het woordje zich komt in het oorspronkelijke vlaamsch in 't geheel niet voor, en wordt in de meeste vlaamsche tongvallen, vooral in de westvlaamsche, nog heden nooit gebruikt. Zie vs. 15 bl. 263 II op verieden-em en vs. 15 bl. 175 I op hi farhürd him.

Akkens, verbastering van al keerens, alle keeren, altijd.

Leure, deugniet, nietswaardig mensch, verwant met het hollandsche lor en met loeder.

Wiere, werd; dit oude en goed nederlandsche wier en wierd is ook nog hier en daar elders, zoowel in Noord- als in Zuid-Nederland in gebruik.

31. T'en es nie meer of recht, het (en) is niet meer als (dan) recht In omgekeerden zin komt deze verwisseling van de woordjes

[p. 318]

of en als (as) ook in Friesland voor. Daar gebruikt men dikwijls as (als) in plaats van of; b.v. wat zullen wij eten? Sipels as wu_rtels as kool; uien of wortelen of kool. - In bovengenoemden zin is dit of vrij algemeen in Vlaanderen in gebruik; 't is goed nederlandsch, al is 't geen hollandsch.

Leute, pret; zie vs. 29 bl. 162 II.

Varrezen, verrezen; dit ver van verrijzen, verhuren, enz. wordt ook in den frieschen tongval van Wangeroog als far uitgesproken, b.v. farhür, verhuren, farliû_es, verliezen, enz.