Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[149. Het dorp Helchteren]

De limburgsche Kempen (fransch: la Campine) beslaan het geheele noorden van zuidnederlandsch Limburg, en omvatten de stadjes of vlekken Peer, Bree, Lommel, Hamont, met de dorpen Helchteren, Beverlo, Meeuwen, Gruitrode, enz. De tongval die men er spreekt is ten nauwste verwant aan het dialect van de Kempen in noord-nederlandsch Limburg (zie bl. 289 I), en gaat aan de noordbrabantsche en antwerpsche grenzen door tusschentongvallen geleidelijk over in de tongvallen van de noordbrabantsche en antwerpsche Kempen.

149. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Helchteren.

Medegedeeld door N. N. April 1873. (In nederlandsche spelling).

11. Doë woas ins 'nne mins deë twie zeuns ha.

12. De jongste van de twie vroeg ze kindsdiel en de voader luut z'n kinner dèëlen.

[p. 236]

13. As de jong alles b'ien ha, trok er op noë e vrumd land en doë moakde-t-er alles t'r door met er goed van te lèëven.

14. Mer wei alles op woas, kwoam er 'nne groeten hongersnoed in da' land en doen wist er nie mie wa' doeën um nie van honger te sterven.

15. Doen gonk er hum verhuren in 'n pachterij, en de pachter deu hum de verken huën.

16. Mer hèë kreeg bekans gien 't èëten; o zô er wel hebbe wille mee èëten van het voïer van de verken; mer da' kreeg er nog nie.

17. Doen woord er wijzer en hèë zee in z'n êgen: 't hôs bê me voader zên zoevel knechs dei broed genog 't èëten hebben en ich moet hè van honger vergoën.

18. Ich goën trök noë hôs en ich zal tege voader zeggen: voader! ich hem zun gedoën tege den hiemel en tegen och!

19. Ich bin nie mie wèërd van oere zoon genuumd te wèëren; neemt mich mer oan veur iene van oer knechts.

20. En wei er da' gedacht ha, stont er op en gonk noë ze voader trök. Wei er nog 'nnen hielen hok van hôs woas, zoag hum ze voader aafkomen en hèë ha kompassi met hum, umdat er zoë ermoeiig t'r ôt zag. Hèë luup op hum oan, volt hum um den hals en kusden hum.

21. En wei de jong verguffenis vroeg,

22. doen deu de voader seffes z'n beste klier halen,

23. en e vet kalf slachten um ins goed körmis te hagen,

24. dat er zoë blij woas da' z'nne jong trök gekome woas.

25. Onnertusse kwoam den aadste zoon ôt het veld, en wei er in hôs huurde zingen en dasen,

26. vroeg er oan 'nne knecht wat da' betiekende.

27. Oer bruur es trök gekome, zee de knecht, en oer voader hit e vet kalf doeën slachten, umdat er zoë blij es.

28. Wei den aadste da' huurde, woord er koëd en hèë wô nie in komen,

29. umda' ze voader ze lèëven veur hum zoë niks gedoën ha. Ich hem al zoevel joër goed gewerkt, zee er, en veur mich hemmen ze ze lèëven zoë gien körmis gehagen.

30. Boeveur moeten ze dan körmis hagen, veur iene

[p. 237]

dèë weg geloëpen es, dèë z'n hiel fortuun t'r door gemoakt hit?

31. Mer de voader zee: jong! gèë zêt altêd bê mich en al wat ich hem, es o 't oer!

32. Mer van doag moste vèë wel blij zên en körmis hagen; want oer bruur woas doed en hèë es wier lèëventig gewooren; hèë woas verloren en hèë es trök gevonnen.

Aanteekeningen.

De oë klinkt als volkomene, scherpe o die door een naslag van toonlooze e wordt gevolgd; de oa klinkt tusschen o en a in en de èë als een volkomene, een weinig scherpe e, gevolgd door een naslag van toonlooze e. De oeë luidt als de duidelijk hoorbare tweeklank oe, door toonlooze e gevolgd; de ô ongeveer als de ô in 't fransche woord hôte, maar iets scherper en langer. De klank der ê komt overeen met dien van de ê in de fransche woorden bête, honnète, maar wordt langer aangehouden; de ö klinkt als in 't hoogduitsch.

11. Ins, eens; zie vs. 11 bl. 274 I en vs. 11 bl. 149 I.

'Nne, een; zie vs. 11 bl. 274 I op 'nne.

Mins, mensch, man; zie vs. 11 bl. 297 I en vs. 11 bl. 290 I.

Zeuns, zonen, in 't enkelvoud zoon; zie vs. 11 bl. 274 I.

13. Vrumd, vreemd; zie vs. 13 bl. 313 I op vremd.

14. Wei, als, toen; zie vs. 14 bl. 288 I, vs. 19 bl. 276 I en vs. 13 bl. 245 I.

Mie, meer; zie vs. 19 bl. 279 I en vs. 19 bl. 252 I.

Wa' doeën, wat doen, in plaats van wat te doen. De Zuid-Nederlanders laten in dit geval, even als achter om, het werkwoord in de onbepaalde wijs zonder te; deze zuidnederlandsche vorm is zuiverder dan de noordnederlandsche.

16. Bekans, bijkans; zie vs. 14 bl. 297 I.

17. In z'n êge, in zich zelven; zie vs. 17 bl. 289 I.

Ich, ik; zie vs. 12 bl. 275 I op mich.

Hê, hier; zie vs. 17 bl. 289 I op hej en vs. 17 bl. 237 op hi.

19. Van oere zeun genuumd te wèëren, om uwen zoon genoemd te worden; het gebruik van 't woordje van in dezen zin, in plaats van om, is eigen aan alle zuidnederlandsche tongvallen en ongetwijfeld een, gallicisme.

Mich, mij; zie vs. 12 bl. 275 I op mich.

20. Hok, afstand.

Kompassi, medelijden; zie vs. 20 bl. 198 II.

[p. 238]

22. Seffes, terstond; zie vs. 22 bl. 276 I.

23. Körmis, kermis, feest; zie vs. 23 bl. 293 I op kerremis. Ook in sommige noordnederlandsche tongvallen zeit men wel körmis, kurmis voor kermis; zie 34 bl. 120 II.

Hagen, houden. Zie vs. 23 bl. 287 I en vs. 23 bl. 291 I.

25. Dasen, dansen, door vervloeiing der n, komt ook wel in noordnederlandsch-limburgsche tongvallen voor.

28. Koëd, kwaad; zie vs. 28 bl. 280 I.

29. Hemmen, hebben; zie vs. 17 bl. 57 I en vs. 16 bl. 67 I.

Ze lèëven, zijn leven (niet), nooit; zie vs. 29 bl. 280 I op ze lève.

30. Boeveur, waarvoor; zie vs. 13 bl. 275 I op boe.

Es, is; zie vs. 30 bl. 229 II op es.

31. Gèë, gij; zie vs. 12 bl. 288 I op gèj.

32. Vèë, wij; zie vs. 12 bl. 275 I op mich.