Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[145. Het land van Kadzand]

De tongval van het zoogenoemde Land van Kadzand, het oude

[p. 216]

eiland Kadzand uitmakende en tegenwoordig de dorpen Kadzand, Zuidzande en Cassandria of Retranchement ('t Regiment zeggen de Zeeuwen) omvattende, is, behalve het akselsch en nevens het sluisch, van alle zeeuwsch-vlaamsche tongvallen het meest met zeeuwsch, bepaaldelijk met walchersch, vermengd. Toch treedt het vlaamsche karakter van dit dialect nog duidelijk op den voorgrond.

145. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het land van Kadzand.

Medegedeeld door den heer S. de Back, te Zuidzande. Maart 1872. (In nederlandsche spelling.)

11. Doa was ees 'n mens die twèè zeuns ao'.

12. In den joengsten van ulder beien zei tegen z'n voader: voader! gee' me m'n posje van 't goed da' me toekomt. In i dèèlden 't goed onder ulder.

13. In nie lange noaderand of de joengste zeune, as i alles bi mekoar ao, is op reize gegoan na 'n vremde landstreke, in eit doa z'n goed deurgebrocht in moakeloos geleefd.

14. In as i al z'n geld verprost ao, kwam d'r 'n gròòten oengersnòòd in da' land in i begon erremoe te liën.

15. In i giing èène, in i veruurden 'm bi èèn van de burgers van da' land in die deet 'm na z'n land goan om op de verkens te passen.

16. In i zou gæærn z'n buuk willen vullen ææn mee de kost, die de verkens oaten, moa' van geen mens kreeg i ze.

17. In as i toe inkeer gekommen was, zeid i bi z'n eigen: oeveel errebeiers van m'n voader ææn alles in de vulte, in 'k vergoane-'k-ik van oenger.

18. 'K goane-'k-ik opstoan in na m'n voader toegoan in 'k za'-'k-ik tegen 'm zeggen: voader! ik ææn zonde gedoan tegen den emel en tegen joe.

[p. 217]

19. In 'k en ziin-ik nie meer wæærd da' je me je zeune noemt; je moe' me moa' geliik stellen mee èèn van j'n errebeiers.

20. In i stoeng op in giing noa z'n voader. In as i nog verre van 'm van doan was, zag z'n voader 'm, in die kreeg kompassie mee 'm, in i liep noar 'm toe in i kusten 'm.

21. In de zeune zei tegen 'm: voader! 'k ææn zonde gedoan tegen den emel in tegen joe, in 'k en ziin ik nie meer wæærd da' je me je zeune noemt.

22. Moa' de voader zei tegen z'n knechs: oalt 't mooiste goed in doet et 'm an, in doed 'n riink an z'n viinger in schoenen an z'n voeten.

23. In briingt 't gevette kalf in slacht 't; in da' m'n eten in vrooielik ziin.

24. Wan m'n zeune ier was dood in i is weer levendig gooren, in i was verloren in i is gevonnen. In ze begosten leutig te ziin.

25. In z'n ouste zeune was in 't land in as i kwam in kort bi uus was, oorden i 't gezank in 't gedans.

26. In as i een van de knechs geropen ao, vroegt i, wa' da' toch beteikende.

27. In die zei tegen 'm: je broer is t' uus gekommen in je voader eit 't gevette kalf doen slachten, omdat i goed in wel terug gekommen is.

28. Maar i wier dul in i wou nie in uus goan. In dan giink z'n voader noa buten in sprak 'm schoone.

29. Maar i gaf z'n voader voor antwoorde: kiik! ik dien je noe al zòò vee' joar in ik ææn nooit nie gedoan da' nie mee je zin was, in gi ei me nog nooit nie 'n bokje gegeen om mee me vrienden ees 'n plezierigen dag t' ææn.

30. Ma noe je zeune ier t' uus gekommen is, die je goed mee slechte vrouweliingen deur gebrocht eit, is-t-'r 't gevette kalf voor 'm geslacht.

31. In i zei tegen 'm: joengen! je ziit altiid bi me, in al 't mine is 't joeë.

32. Me mosten dan vrooielik in blië ziin, wan je broer ier was dood in i is weer levendig gooren; in i was verloren in i is gevonnen.

[p. 218]

Aanteekeningen.

De klanken en letterteekens worden uitgesproken als op bl. 195 II vermeld is.

12. Posje, deel; zie vs. 12 bl. 200 II op posje.

Ulder, hunlieden; zie vs. 12 bl. 187 II op ulder.

13. Moakeloos, losbandig. Dit woord, dat mij nergens elders voorkwam, weet ik niet te verklaren. De heer de Back schrijft ‘moakeloos= makerloos= zonder maker, zonder schepper, zonder God?’

14. Verprost, verkwist, vooral: verkwanselt. Prossen, prössen, prussen en verprossen is, even als pronsen en verpronsen of verpronselen, overal in Zuid-Nederland, in veel verschillende beteekenissen in gebruik.

16. Willen vullen ææn, woordelijk: willen vullen hebben, voor: willen gevuld hebben.

17 'K vergoane-'k-ik of 'k vergoan-ekik, woordelijk ik verga ik ik, ik verga. De enkele herhaling van het persoonlijke voornaamwoord van den eersten persoon achter het werkwoord, komt ook in Zeeland voor (zie vs. 17 bl. 192 II); de dubbele niet. Deze dubbele herhaling is bepaald echt vlaamsch. Zoo zeit men ook (vgl. vs. 18) ik za'-'k-ik, ik zal ik ik, enz. Deze herhaling of liever opeenstapeling van ik wordt niet altijd gebruikt. Soms ook wordt het woordje ik slechts eens herhaald, zoo als in vs. 19, in 'k en ziin-ik nie, woordelijk: en ik en ben ik niet, en ik ben niet, of in 't geheel niet, als in vs. 18 ik ææn, ik heb. Het doel van deze dwaze herhaling is oorspronkelijk wel geweest om meer nadruk op 't persoonlijke voornaamwoord te leggen. Tegenwoordig wordt in het Land van Kadzand deze herhaling meest gebruikt in zeer vertrouwelijke gesprekken, in drift, bij klachten of in alleenspraak; b.v. 'K moe-'k-ik moar alti zwiigen, ik moet maar altijd zwijgen. Maar niet slechts het persoonlijke voornaamwoord van den eersten persoon wordt in dit deel van Zeeuwsch-Vlaanderen herhaald, ook aan de andere persoonlijke voornaamwoorden valt dit te beurt, even als dit in bijna alle vlaamsche tongvallen het geval is. Echter is dit altijd slechts een enkele herhaling, en niet als met ik, een dubbele. Zoo zeit men ook: Ei-je-gi d'r niks van g'oord? woordelijk: hebt gij gij (heb jij gij) er niets van gehoord? M'n ouën wulder ons doa mee nie op, wij houden wij (m'n= wij, wulder= wijlieden) ons daar mede niet op; j'ææn julder

[p. 219]

d'r òòk nie mee van nooden, gij hebt gij (je, ji= gij, [meerv.], julder= gijlieden) daar ook niet mede van nooden; ze kunnen zulder 't wel zonder ons doen, zij kunnen zij (ze, zi= zij, zulder= zijlieden) het wel zonder ons doen. Zie vs. 30 bl. 211 II.

18. 'K goane-'k-ik, ik ga; 'k za'-'k-ik, ik zal; ik ææn, ik heb; zie vs. 17 hier boven.

19. In 'k en ziin ik nie, en ik ben niet. Ik ziin (beter: ik zi) ik ben (ik zij), is in Zuid-Nederland veel in gebruik. Zie vs. 19 bl. 211 II en vs. 19 bl. 394 I. Over het ontkennende en, zie vs. 25 bl 147 II. Over de herhaling van ik, zie vs. 17 hier boven.

20. Stoeng, stond; giing, ging; zie vs. 15 bl. 169 II op giing.

Kompassi, medelijden; zie vs. 20 bl. 198 II.

22. Riink, ring, even als weuniink, woning, euniink, honig.

24. Gooren, geworden; zie vs. 24 bl. 206 II.

Leutig, vroolijk, van leute, pret; zie vs. 29 bl. 162 II.

29. Gi, gij; echt oud vlaamsch, voor het ji, joe, jij en jou van Zeeuwen, Hollanders en Friezen. Men gebruikt in dit deel van Zeeuwsch-Vlaanderen ook je en ji voor gij; maar steeds gi als de nadruk op 't woordje valt.

30. Vrouweliingen, vrouwen, vrouwlieden; zeer goed gevormd woord, dat ik echter nergens elders aantrof.