Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[143. De stad Hulst]

De tongval van het zoogenoemde Land van Hulst, het oostelijke deel van Zeeuwsch-Vlaanderen of de omstreken van de stad Hulst bevattende, is van alle zeeuwsch-vlaamsche tongvallen het meeste vlaamsch, het minste zeeuwsch; ja, deze tongval mag onder de zeeuwsche (friso-frankische) tongvallen niet geteld worden; ze is zuiver frankisch, echt oostvlaamsch. Zoo worden er de klanken ui en ij niet als in Zeeland, als u en i uitgesproken, maar op oostvlaamsche wijze als ui of eui en ai. De tongval van Hulst strekt zich behalve over 't eigenlijke Land van Hulst (Hulst, Klinge, St. Jan's Steen, Grauw, Koewacht, Hontenisse, Ossenisse, Hengstdijk, Lamswaarde, Stoppeldijk, Bosch-Kapelle), ook nog over een deel van 't Land van Aksel uit en wel over de zuidelijke, aan Belgie grenzende plaatsen van die landstreek, namelijk over Zuiddorpe, Westdorpe, Overslag, Filippine en Sas van Gent. In de dorpen Grauw, Klinge, St.-Jan's Steen en Koewacht is de tongval nog meer vlaamsch dan in de stad Hulst en de andere dorpen. Weinig of niets verschilt er de tongval van dien in de aangrenzende plaatsen van 't Land van Waas in Oost-Vlaanderen. Zoo zeit men te Klinge b.v. niet slechts meulen en keuning voor molen en koning, maar ook scheune, veur,

[p. 208]

en breud of schuene, vuer, brued, voor schoon, voor en brood terwijl te Hulst deze woorden den o-klank behouden. Zoo ook beantwoordt men te Klinge op echt vlaamsche wijze sommige vragen met neen, waarop in Noord-Nederland (ook te Hulst en elders in Zeeuwsch-Vlaanderen) steeds met ja wordt geantwoordt. De Klingenaar antwoordt b.v. op de vraag: ‘hebt gij maar éen paard?’ in plaats van: ja, ik heb maar éen paard, steeds: ‘nèë, 'k-en-è moar èën pērt’, woordelijk: neen, ik en heb maar een paard, volkomen als in 't fransch. ‘non, je n'ai qu'un cheval.’

De Hulstenaren spreken, als echte Vlamingen, in den regel zeer luide, bijna schreeuwende en maken bij hun spreken ook vele en luidruchtige gebaren. Hun tongval, zoowel als hun tongslag zijn volkomen vlaamsch, oostvlaamsch. Even als alle Zeeuwen en Vlamingen springen ze wonderlijk met de h om. Deze letter wordt eigenlijk nooit op zijn plaats uitgesproken, maar daarenboven dikwijls met de g verwisselt en soms als g en wel als geaspireerde g, gh of ch uitgesproken. De zonderlingste verwisselingen zijn daarvan dikwijls het gevolg. Zoo hoort men te Hulst dikwijls spreken van een hoede goet voor een goede hoed; van een houde ring voor een gouden ring, van een goute tafel voor een houten tafel, enz. Deze verwarring tusschen de verwante letters g en h komt vooral voor onder de Hulstenaren van geringen stand en voornamelijk onder hen die niet lezen kunnen. Ze is ook elders in Zeeland en Vlaanderen niet ongewoon; zie vs. 28 bl. 188 II.

De enkele g, waar deze de beginletter van een woord vormt, wordt door de Hulstenaren ook zeer mishandeld. Zij hebben duidelijk moeite om die letter uit te spreken, vooral om hem aan te blazen (te aspireeren). Zij vormen dien letter niet in de keel; zoodoende komt er slechts een h voor den dag.

Een andere eigenaardigheid van den tongval der Hulstenaren is de zeer sterk in zwang zijnde samensmelting van verschillende lettergrepen en woorden, met verwaarloozing van aanvang en slotletters. Deze samensmelting, gevoegd bij het algemeen zeer radde spreken der Hulstenaren, maakt hen dikwijls voor vreemdelingen zoo tamelijk onverstaanbaar.

[p. 209]

143. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Hulst.

Medegedeeld door den heer J.J. Claassen, hoofdonderwijzer te Hulst. Juli 1870. (In nederlandsche spelling.)

11. 'N zekeren mens-oai twèè zòòns.

12. En d'n jonkste van ulder zee tegen-en voader: voader! gee-, mai-'t dèèl van 't goed, da'-me toekomt. En-ai dèèld'-'n 't goed.

13. En-nie veul doage doarnoar, as d'n jonkste zòòn all's bai mekoar vergoart oai, is-i weg gerèèze in-'n vergelèège lant-en doar et-i-z'n goed deur gebrocht, in-'n overdoadiglaik leven.

14. En-as-ai-'t-all's vertērt-oai, wiert-'r 'nen gròòte ongersnòòt-in da' lant-en-ai-begos gebrek te laie.

15. En-ai gonk-èènen en voegde-'m bai-èèn van de burgers van da' lant-en dees-sont-'m op zain lant-om de verkes te waie.

16. En-ai begērde z'n beuik te vulle met-'n draf die de verkes-oat'-en niemant-en gaft-'m die.

17. En-as-i tot z'n aige gekomme was, zèèt-i: oeveul urelinge van main voader è-'n-òvervloed van bròòd, en-ik vergoan 'k vanonger.

18. Ik zel-'k-opstoan en noa-m'n voader goan en-ik zel-'k tegen-'m zegge: voader! ik-eb-'k gezondigd tegen den-emel en tegen-ou.

19. En-ik zai-nie-meer wērd oe zòòn genoamd te worre; moak main g'laik èèn van-oe-urelinge.

20. En-opstoande gonkt-i noar z'n voader. En-as-i nog ver van-'m was, zagt-'m z'n voader en die wier met-innerlaik-ontferming bewòòge; en toelòòpende, vielt-i-'m om z'n als en kusten-'m.

21. En den zòòn zèè: voader! ik-eb-'k gezondigd tege den-emel en tegen-ou, en-ik zai-nie-meer wērd oe zòòn genoamd te worre.

22. Moar den voader zee tege z'n diensknechs: bring-ier vòòrt-

[p. 210]

't beste klèèt-en doet-'t-'m oan en geeft-'nen rink-oan z'n-ant-en schoene oan z'n voete.

23. En bring-'t gevette kalf en slacht-'t-en loat-ons-eete en vroolaik zain.

24. Want dees mainen zòòn was dòòt-en-i-is weer levendig geworre; ai-was verlòòre-en-i-is gevonde. En zai begoste vroolaik te zain.

25. En zainen-ouste zòòn was-in-'t- felt; en-as-i-kwam en-'t-euis genoakt', oorde-ai-'t gezank en 't lawait.

26. En-i riep èènen van de knechs- en vroog wa-' da' moch zain.

27. En dees-see tegen 'm: oe broer is gekomme en-oe voader-et-'t gevette kalf geslacht-omdat-ai-'m gezond weer 't-euis-et.

28. Moar-ai wier kwoat-en wou nied-in-euis goan. Doarom gonk z'n voader-euit-euis-en bat-'m.

29. Moar-i zee tege de voader: kaik! ik dien-'k-oe nou-w-al zòò-veul joar-en-'k-eb nòòit oe gebod òvertreë, en g'-è-me nòòit-'n boksken gegeen, dad-ik mee-me vriende moch vroolaik zain.

30. Moar-as den deez'-oe zòòn gekommen-is, dien-oe goed mee-oere deur gebrocht-et, noe a-je-gai- 'm gevette kalf geslacht!

31. En de voader zee tegen-'m: kind! gai zait-altaid bai main en-al-'t maine is-'t joue.

32. Men beejòòrde dan vroolaik-en blai te zain; wan deez-oe broer was dòòd-en-i-is weer levendig geworre; ai was verlòòre en-i-is gevonde.

Aanteekeningen.

De èè klinkt als een zeer scherpe en opene e, b.v. als in 't hollandsche leeren. De òò als een zeer scherpe en opene o. De eui klinkt ongeveer als de fransche eu in heure, leur, enz. Het koppelteeken verbindt die woorden welke in de uitspraak zoo snel op elkander volgen, dat zij slechts éen woord schijnen uit te maken. De ē is de zoogenoemde zware, vlaamsche e.

11. Oai, had. Zie vs. 11 bl. 187 II.

12. Ulder, hen; zie vs. 12 bl. 187 II op ulder. Voor ouderlijk erfdeel gebruikt de Hulstenaar gewoonlijk het woord weezepenningen, dat ook in geheel Vlaanderen in gebruik is.

13. Gerèèze, gereisd; zie vs. 13 bl. 133 II.

[p. 211]

16. En niemant-en gaf-'t-'em-die, en niemand gaf hem die. Zie over dit ontkennende en, vs, 25 bl. 147 II.

17. Ik vergoan 'k, ik verga ik, ik verga; zie vs. 17 bl. 192 II.

19. Ik zai, ik ben; zie vs. 19 bl. 394 I.

25. Lawait, luidruchtig geraas, rumoer. Dit woord (laweit) is overal in de volkstaal van Zuid-Nederland in deze beteekenis in volle gebruik. De zuidnederlandsche taalkundigen (De Bo, Schuermans) leiden dit woord met grond af van het fransche woord aubade. Het zuidnederlandsche laweit had oudtijds werkelijk de beteekenis van aubade. Met het noordnederlandsche schijnt lawaai dit woord niet verwant. Zie vs. 25 bl. 51 II.

30. A-je gai, hebt gij, woordelijk: heb je gij, heb jij gij, hebt gij gij. Dit herhalen van het persoonlijke voornaamwoord in twee verschillende vormen is een eigenaardigheid van de vlaamsche tongvallen. Terwijl in Zeeland slechts het persoonlijke voornaamwoord ik herhaald wordt (zie vs. 17 bl. 192 II), geschiedt dit in de meeste vlaamsche tongvallen met alle persoonlijke voornaamwoorden. Meerdere nadruk die men aan het persoonlijke voornaamwoord wenscht te geven, schijnt dit zonderlinge gebruik in 't leven geroepen te hebben.

32. Beejòòrde, behoorde. Indien het voorzetsel be door een klinker of een h (dat voor Zeeuw en Vlaming het zelfde is) gevolgd wordt, spreekt men de, anders toonlooze e als een volkomene e uit, en verbindt deze e met den volgenden letter door een j om de gaping tusschen twee klinkers aan te vullen. Zoo ook beejalve, behalve, enz.