Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[134. Het dorp Ouddorp op West-Voorne]

De tongval van het voormalige eiland West-Voorne of 't Land van Goeree, het stadje Goeree en het dorp Ouddorp of Diepenhorst omvattende, is zonder twijfel een der merkwaardigste, zoo niet de allermerkwaardigste tongval van geheel Holland en Zeeland te zamen. De tongval van Ouddorp en Groeree kan, ja, bij de zeeuwsche tongvallen worden gerekend, maar verschilt toch zeer veel van andere zeeuwsche dialecten en ook van het eigenlijke overflakeesch. In sommige opzichten nadert het ouddorpsch meer naar het vlaamsch en vooral meer naar het westvlaamsch, dan naar het zeeuwsch en het hollandsch. Zeer oude vormen zijn in het ouddorpsch bewaard gebleven, oude vormen die reeds lang uit alle noordnederlandsche tongvallen zijn gesleten en nog slechts hier en daar in enkele zuidnederlandsche tongvallen voortleven. In éen woord, het ouddorpsch is een van de oudste en oorspronkelijkste nederduitsche tongvallen van Noord-Nederland.

In een enkel opzicht nadert het ouddorpsch meer naar het zeeuwsch

[p. 171]

dan het gewone overflakeesch doet, namelijk in de uitspraak der h, die door de Ouddorpers zoomin altijd en overal wordt uitgesproken als dat ze, op zeeuwsche wijze nooit en nergens wordt voortgebracht. De Ouddorpers spreken nu eens de h uit, en dan eens niet, al naar hun dit in den mond komt en al naar hun gevoel voor welluidendheid het voorschrijft. De zeeuwsche zware a of oa in woorden als vader, enz. wordt in den ouddorper tongval nog zwaarder uitgesproken en staat volkomen gelijk met de vlaamsche a die in vele vlaamsche en brabantsche tongvallen niets meer of minder dan een heldere o is. De blatende æ in plaats van de nederlandsche volkomene a komt ook, op zeeuwsche wijze, in den ouddorper tongval voor; echter minder dan in het gewone overflakeesch en dan in de echte zeeuwsche tongvallen. Zoo spreekt men te Ouddorp van goë, sloë en stoë (go-e, slo-e en sto-e) voor gaë, slaë en staë, ga-e, sla-e en sta-e, gaan, slaan en staan, waar het gewone zeeuwsch gæë, slæë en stæë, gæ, slæ en stæ heeft. Deze o in plaats van de nederlandsche a komt volkomen met de vlaamsche uitspraak overeen. De grootste merkwaardigheid van den ouddorper tongval, het bewijs van zijn oorspronkelijkheid en oudheid tevens, vindt men vs. 14 bl. 174 II op liëne.

Het voormalige eiland West-Voorne schijnt reeds zeer vroeg een vaste bevolking gehad te hebben en een der oudste bewoonde plaatsen van ons land te zijn. In oude tijden lag er de stad Utla, Uutla, Uitla (verkeerdelijk door velen Wtlam, Witlam genoemd), in der tijd een belangrijke koopstad aan den breeden Maasmond of de oudtijds zoo genoemde Helle, Hellemond, waarvan de namen Hellevoet en Brielle (Bri-elle, Bri-helle, Breê-helle, Breed-helle?). In de zeventiende eeuw zag men aan het strand van West-Voorne bij zeer lage ebbe, nog de overblijfsels van deze verdronkene stad. Deze sedert geheel verdwenene en door den vloed bedolvene bouwvallen droegen bij de bewoners van Goeree den naam van de Oude Wereld. Is het wellicht nog het nageslacht van de bevolking dezer oude stad Uutla, dat thans de bevolking van 't Land van Goeree uitmaakt? De naam Ouddorp duidt ook een hooge oudheid aan.

Men kan den tongval van Ouddorp beschouwen als in de zelfde verhouding te staan tot het gewone overflakeesch, als de vlaardingsche en maassluissche en vooral als de oostvoornsche tongval staat tot het gewone maashollandsch en even als het strandhollandsch tot het gewone hollandsch staat. Een soortgelijk onderscheid bestaat er ook, zij het dan ook in veel mindere mate, tusschen den tongval van het dorp Westkappel of Westkapelle op het eiland Walcheren

[p. 172]

en dien van de andere walchersche dorpen. Het is een zeer merkwaardig feit dat de tongval van de westelijkste plaatsen van ons land, aan het strand der Noordzee, in Holland en Zeeland, zoo zeer bijzonder is en zoo sterk afwijkt van de gewone nederduitsche tongvallen die men in die gewesten binnen de duinen en binnen in 't land spreekt. Vormt de bevolking van deze plaatsen, van Egmond aan zee, van Zandvoort, van Noordwijk- en Katwijk aan zee, van Scheveningen, (van Vlaardingen en Maassluis?) van Oostvoorne, van Ouddorp en van Westkappel wellicht het overblijfsel van het volk dat oudtijds nog verder westelijk woonde, langs het strand der Noordzee, en welk strand zich toen veel verder westelijk uitstrekte? Getuige Brittenburg en Kalla of Kallo, thans verre bewesten het hollandsche strand, in de Noordzee verdronken liggende.

134. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Ouddorp op West-Voorne.

Medegedeeld door den heer A.T. Volk, rustend hoofdonderwijzer te Ouddorp. Juli 1870. (In nederlandsche spelling).

11. 'N zeker minse had twèë jonges.

12. En de jongste van die zei tegen z'n voëder: voëder! geef mi 't dèël van 't goed dat ik mot ewwe; en z'n voëder gaf't em.

13. En niet veel dæge dæærnæ, is de jonkste zeun, toe i alles bi mekaar epakt ad, mit pak en zak op etrokke næ 'n land dat dæær vaarde of was, en i leefde dæær as 'n deurbringer.

14 En toe i alles deur de billen elapt ad, toe kwam 'r 'n gròëte dierte in dat land, en i begos gebrek te liëne.

15. En i ging hèën en voegde 'm bi èën van de burgers van dat land, en die stierde 'm næ 't veld om de verkes-te weiëne.

16. En i ad grææg z'n buuk wille volle mit verkes-ete; mer niemand gaf 't em.

[p. 173]

17. En toe i tot inkeer was ekomme, zei i: hoev'l knechs van me voëder ewwe volop te etene, en ik mot ier honger liëne.

18. Ik zal opstoë en næ me voëder goë, en ik zal zegge: voëder! ik eb zonde begoë tegen den hemel en tegen joe.

19. En ik bin noe nie m'r wæærd je zeun enoemd te wore; neem me mæær as èën van je arrebeiers in je dienst.

20. En toe i was op estoë ging i næ z'n voëder. Hi was nog vaarde van huus of, toe zag z'n voëder 'm al ankomme en die was 'r over uut, zoo'n beklag ad i mit 'em. Hi liep næ 'm toe, pakte 'm om z'n hals en koste 'm.

21. En de zeun zei tegen 'm: voëder! ik eb zonde begoë tegen den hemel en tegen joe, en noe bin 'k nie m'r wæærd om je zeun enoemd te wore.

22. Mæær de voëder zei tegen z'n knechs: bring gau de beste kleeren hier om an te doene, geef 'm 'n ring an z'n vinger en schoenen an ze' bèënen.

23. En hææl 't mestkalf en slacht 't, en læte wile etene en blië weze.

24. Want deze zeun van me was dòëd en noe is i weer levend ewore, en i was kwiit en is noe weerom evonge. Toe begonne ze pleizier te hewwen.

25. En z'n ouste zeun was in 't veld, en toe i weig ging, en bi huus begos te komme, hoorde i 't tremult.

26. En toe i èën van de knechs bi z'n eroepe ad, vroeg i wat er goënde was.

27. En die knecht zei 'm: wel! je broer is ekomme en je voëder eit 't mestkalf eslacht omdat i weer ezond 't huus ekommen is.

28. Mæær i wier boos en i wilde nie in huus goë. Toe kwam z'n voëder næ bute en olkte 'm.

29. Mæær toe zei i tegen z'n voëder: ik eb je al zoo veel jære ediend en ik ben nòit tegen je op estoë, en ik heb òk nòit wat tegen je misdæ, en miin eb je nog nie 'n geit egeve om 'is leut te ewwe mit me kammeraas.

30. Mæær noe deze zeun van je ekommen is, die je goed mit hoeren deur ebrocht eit, noe eb je voor ziin 't mestkalf eslacht.

31. Toe zei de voëder: kind! joe bint altiid bi miin en al 't mine is voor joe.

[p. 174]

32. Wile moge noe wel vròòlik en blië weze; want deze broer van je was dòëd en noe is i weer levendig ewore; i was kwiit en noe is i weerom evonge.

Aanteekeningen.

De èë klinkt duidelijk tweelettergrepig, als een zeer scherpe opene e die door een toonlooze e wordt gevolgd. De òë klinkt eveneens tweelettergrepig, als een scherpe, opene o die door een toonlooze e wordt gevolgd. De æ heeft den blatenden klank die tusschen a en e in ligt. De ò is een zeer scherpe, opene o, bijna als ao klinkende.

13. Vaarde, verre; zie vs. 13 bl. 169 II.

14. Deur de billen lappen, verkwisten, doorbrengen, is een uitdrukking die in de nederlandsche volkstaal vrij algemeen is. Zie vs. 30 bl. 120 I.

Dierte, duurte; zoo ook vier, vuur; stiere, sturen, enz., behoort tot het zeeuwsche en vlaamsche taaleigen, maar kwam vroeger ook in den hollandschen tongval voor. Zie vs. 14 bl. 124 II.

Begos, begon, even als kos voor kon, behoort tot het nederfrankische taaleigen. Zie vs. 24 bl. 152 II op begoste.

Liëne, lijden, van liden, liën, lië, maar in de onbepaalde wijs als het voorvoegsel te 't werkwoord vooraf gaat (in den dativus dus) liëne, even als te weiëne in vs. 15. enz. Dit goereesche liëne, weiëne is oorspronkelijk en voluit te liënen, te lïdenen, te lijdenen; te weiënen, te weidenen; de n is er achter weg gesleten. De echte Hollanders hebben de geheele laatste lettergreep van dezen woordvorm verloren, en zeggen zoo wel te lije als lije, te weie als weie. Bij de Friezen is deze oude vorm nog gedeeltelijk bewaard gebleven, men laat achter de werkwoorden die in de onbepaalde wijs staan en door te worden beheerscht, duidelijk een n hooren, terwijl deze letter achter de werkwoorden in andere wijzen en tijden verdwenen is. Zoo zeit men te Leeuwarden: ik wu (wilde) wel werke, mar 'k hew niks te werken. In alle friesche tongvallen wordt dit onderscheid getrouw in acht genomen. De tongval van West-Voorne, even als die van enkele andere plaatsen in Zeeland en vooral in Vlaanderen, komt dus in dit opzicht, het naast aan den oorspronkelijken vorm.

18. Opstoë, opstaan; goë, gaan; zie vs. 18 bl. 170 II.

23. Wile, wij, van wiluden, wijluiden of wijlieden; zie vs. 24 bl. 170 II.

[p. 175]

24. Evonge, gevongen, hier gevonden beteekenende; zie vs. 24 bl. 159 II.

25. Weig, weg, vormt den overgang van het friesche wei tot het saksische en frankische weg.

26. Tremult, basterdwoord van het fransche tumulte, komt overal in de volksspraak van Nederland voor.

27. Bi z'n, woordelijk bij zijn, bij zich, of oorspronkelijk bij hem; zie vs. 20 bl. 165 II.

28. Olkte, smeekte, van olke, smeeken, vooral: vleiend smeeken, schijnt een eigenaardig westvoornsch woord te zijn; 't kwam mij althans nergens elders voor. Kan olke ook oolike, oolijken zijn, van oolijk, odelijk?

29. Leut, pret, genoegen; zie vs. 29 bl. 162 II.