|
| |
| |
[133. Het dorp Nieuwe-Tonge]
Ofschoon het eiland Over-Flakee met
Goeree tot Zuid-Holland behoort, zoo moet toch de
tongval der bewoners niet tot de hollandsche, maar tot de zeeuwsche
tongvallegroep worden gerekend. In zekeren zin vormt de tongval van dit eiland
een overgang van de hollandsche tot de zeeuwsche tongvallen; maar toch is het
over-flakeesch duidelijk zeeuwsch, en niet hollandsch, al moet het ook een der
hoofkenmerken van het zeeuwsch, het niet uitspreken der h derven. Nog in
de vorige eeuw werd Over-Flakee trouwens ook slechts ten deele bij Holland
gerekend; een klein deel, het dorp Sommelsdijk bevattende,
behoorde werkelijk tot Zeeland.
Oorspronkelijk bestond het hedendaagsche eiland Over-Flakee met
Goeree uit twee deelen, uit twee afzonderlijke eilanden, die door een zeearm
waren gescheiden. Het grootste, oostelijke gedeelte droeg gedeeltelijk den naam
van Zuid-Voorne, gedeeltelijk werd het ‘'t Land van Putten
over Flakee’ genoemd. Maar gewoonlijk, omdat dit geheele eiland, als men
zich in Holland denkt te zijn, aan den overkant van het
Haringvliet of 't Noorddiep (oudtijds Flakee of
liever Flak-ee, ee = water) ligt, werd het ‘'t Land over de
Flakee’ genoemd; van daar de hedendaagsche naam Over-Flakee. Het
kleinste, westelijke gedeelte droeg oorspronkelijk den naam van West-Voorne,
| |
| |
maar werd gemeenlijk, naar de stad Goeree (of Goedereede?) die er
op ligt, het Land van Goeree genoemd, even als men in Zeeland thans nog
gewoonlijk spreekt van het Land van Zieriksee en 't Land van
ter Goes, in plaats van Schouwen en
Zuid-Beveland. Beide eilanden, Zuid- en West-Voorne,
werden in 1790 door een dam vereenigd, en het land dat aan dien dam slibde,
werd van tijd tot tijd ingepolderd, zoodat beide eilanden thans slechts
éen vormen. Maar niettegenstaande deze vereeniging, is het onderscheid
in tongval van de bewoners dezer beide deelen des eilands nog groot. De tongval
van Zuid-Voorne of het eigenlijke land Over-Flakee, al de dorpen
des eilands behalve Ouddorp en het stadje Goeree bevattende, komt
het naast aan het gewone zeeuwsch, en onder de zeeuwsche tongvallen het naast
aan het dialect van Schouwen en Duiveland. Dit echte overflakeesch
is alle opzichten een goed zeeuwsche tongval. De kenmerkende eigenschappen van
het zeeuwsch komen er duidelijk in voor, behalve dat de bewoners van
Over-Flakee, juist andersom als alle Zeeuwen, de h goed en op haar
plaats uitspreken. Wel laat men er de h niet zoo duidelijk en rond
hooren als b.v. in Friesland en in de oostelijke, saksische
streken van Nederland geschiedt, maar toch spreekt men de h uit en men
hoort er die letter ook als anderen haar uitspreken, terwijl de
Zeeuwen er in den regel letterlijk doof voor schijnen te zijn. In sommige
opzichten echter kan men van het overflakeesch zeggen, dat het zeeuwscher is
dan het echte zeeuwsch zelve. Terwijl b.v. de scherpe, gerekte o bij de
Zeeuwen zoo helder en zoo scherp wordt uitgesproken, dat ze sterk naar de
a overhelt en door ao dient te worden afgebeeld, spreken de
bewoners van Over-Flakee deze zelfde letter, in eenige woorden althans, maar
recht en slecht weg als een volkomene a uit; alhoewel men deze a
een weinig knijpt en ze dus eenigszins dof doet luiden, door de lippen, bij het
uitspreken dezer a, zooveel als kan een kringvormige opening te doen
omsluiten, terwijl de echte a bij een volkomene opening der mond wordt
voortgebracht. Zoo spreekt men op Over-Flakee het woord loopen uit als
lape, koopen als kape, doopen als dape, rooken als
rake, oogenblik als ogenblik, enz.; het meervoud van hoop
(een hoop graan b.v.) is hapen en van knop of knoop (beide
woorden worden in het zeeuwsch in al hun beteekenissen verward en als
éen woord beschouwd en uitgesproken) als knapen; voor al deze
woorden zeit men in andere zeeuwsche tongvallen, in het toolsch b.v. laope,
kaope, haopen, knaopen, enz. In andere woorden echter b.v. in groot,
dood, nood, spreekt men deze o niet als a uit, maar als een
heldere, scherpe o, die door een toonlooze e wordt gevolgd,
twee- | |
| |
lettergrepig dus. Andere eigenaardigheden van het
overflakeesch mogen uit de volgende vertaling blijken.
Nog dient opgemerkt te worden dat nagenoeg alle dorpen op
Over-Flakee onderling een weinig in tongval verschillen, zoodat de bewoner vand
dit eiland (de vreemdeling echter niet), vooral als zijn aandacht er op
gevestigd is, aan eenige fijne klanknuances, enz. de uitspraak der bewoners van
het eene dorp kan onderscheiden van die van het andere. Maar dit onderscheid is
uiterst gering. De volgende vertaling is opgesteld in den tongval van het dorp
Nieuwe-Tonge, in het midden van Over-Flakee gelegen; deze tongval kan als type
van 't overflakeesch worden aangemerkt.
In het werk van
B. Boers,
Beschrijving van het eiland Goedereede en
Over-Flakkee, komen eenige bijzonderheden aangaande den
overflakeeschen tongval voor.
| |
133. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van
het dorp Nieuwe-Tonge.
Medegedeeld door den heer S. Admiraal, hoofdonderwijzer te
Nieuwe-Tonge. Juli 1870. (In nederlandsche spelling).
11. D'r was 's 'n man in die had twèë zeuns.
12. In de jongste van haar zei tegen z'n voader: voader! geef m'n
't deel van 'l goet dat miin toekomt. In toe dèëlden-i haar z'n
goet.
13. In niet veul dæge dæærnæ, toe de
jongste zeune alles bi èën vergæærd had, is i
weggereisd in 'n vaar gelege land, in dææer heit-i z'n goet d'r
deur gebrocht in overdææd.
14. In toen en 't alles verteerd had, wier dæær 'n
gròëte hongersnòëd in dat land, in i begon gebrek te
liën.
15. In i giing hèën in voegde z'n eige bi
èën van de burgers van dat land, in die stierde 'm op z'n land om
de verkes te wachten.
16. In i wou wel grææg z'n buuk volle mit 't voer dat
de verkens æte, mar niemand en gaf 't hem.
17. In toen en bi z'n zelve gekomme was, zeid-i: hoev'l huur-
| |
| |
lingen van m'n voader hawe 'n overvloed van bròëd in ik
vergæ van honger.
18. Ik zal opstæ in næ m'n voader gæ, in ik zal
tegen z'n zegge: voader! 'k hawe gezondigd tegen den hemel en tegen joe.
19. In 'k binne noe nie m'r wæærd om je zeune genoemd
te worren; mææk m'n as èën van je huurlingen.
20. In toe stond-i op en giing-i næ z'n voader. In as-i nog
vare van z'n van dææn was, zag z'n voader 'm al in die wier mit
innerlikke ontferminge bewogen; hi liep hard næ z'n toe, viel 'm om z'n
hals en koste hem.
21. In de zeune zei tegen z'n: voader! ik hawe gezondigd tegen den
hemel en tegen joe, in ik en binne nie m'r wæærd je zeune genoemd
te worren.
22. Mar de voader zei tegen z'n dienstknechs: briingt 'is gau 't
beste klèëd hier, in doet 't 'm an, in geeft 'm 'n riink an z'n
hand in schoenen an z'n voeten.
23. In briingt 't gemeste kalf in slacht 't; læte-m'-n-ete
in vròòlik weze.
24. Want deze zeune van me was dòëd in i is weer
levendig geworre; hi was verlore in i is gevonde. In zile begonne
vròòlik te worren.
25. In de man z'n ouste zeune was in 't veld, in toen 'n kwam in
't huns genæækte, toe hoorde 'n 't ziingen in 't spriingen.
26. In toe riep 'n èën van z'n voaders knechs bi z'n,
in vroeg wat dat weze mocht.
27. In die zei tegen z'n: je broer is gekomme in je voader heit 't
gemeste kalf geslacht omdat-i 'm gezond weer 't huus gekregen heit.
28. Mar i wier erg, in hi en wilde niet binnenkomme;
dæærom giing z'n voader næ buten in smè¨kte 'n d'r
om.
29. Mar i zei tegen z'n voader: zie! ik diene je noe zòveul
jæren, in ik en hawe nog nòòit je gebod overtreë in je
heit an miin nog nòòit n' bokje gegeve dat ik mit m'n vrinden
òòk 'is vròòlik mocht weze.
30. Mar noe deze zeune van je gekommen is, die je goet mit hoeren
d'r deur gebrocht heit, noe hei-je voor ziin 't gemeste kalf geslacht.
| |
| |
31. In i zei tegen z'n: kind! joe bint altiid bi m'n, in al 't
mine is 't joeë.
32. Men behòòrde vròòlik in blië
te wezen, want deze broer van je was dòëd in noe is 'n weer
levendig geworre; hi was verlore in noe is 'n werom gevonde.
| |
Aanteekeningen.
De æ heeft den blatenden klank tusschen a en
e in; de oa klinkt tusschen o en a in, meest naar
de a overhellende; de èë klinkt tweelettergrepig, als
de friesche ea, gevolgd door een toonlooze e; de ò
heeft den klank van een zeer heldere, zeer scherpe o; de
òë heeft dien zelfden klank, gevolgd door een toonlooze
e en klinkt dus tweelettergrepig.
13. Vaar, ver, afwisselend in gebruik met vare en
vaarde; zie vs. 13 bl. 152 II.
14. In toen en of in toen 'n, en toen hij; het is
aan de zeeuwsche en aan bijna alle zuidnederlandsche tongvallen eigen dat het
persoonlijke voornaamwoord van den derden persoon hij, hi of i in
het gebruik afwisselt met em of 'm (hem) en met en of
'n (hen? overeenkomende met het hoogduitsche ihn?), al naar de
zoetvloeiendheid het vereischt. Zie ook vs. 17 en 26 van deze vertaling.
15. Giing, ging. De nederlandsche, onvolkomene i
voor n en vooral voor ng wordt in de zeeuwsche tongvallen als een
lange, zuivere i uitgesproken. Ook in vele streken van Vlaanderen
verlengt men deze i. Zoo maakt men in Zeeland van ring, riing en
riink; van brengen (bringen), briingen; van zingen en
springen, ziingen en spriingen, enz. Oudtijds, in de
middeleeuwen, sprak men deze i in alle neder-duitsche tongvallen als
ii uit. Kiind en kijnd, zooals kind nog in zeer
vele nederduitsche tongvallen luidt, is van die oude uitspraak nog een
overblijfsel. Overigens geeft men tegenwoordig bijna overal in Zeeland aan de
nederlandsche onvolkomene i voor n den langen klank, behalve in
enkele woorden, als in enz.
Stierde 'm, stuurde hem, zie vs. 14 bl. 124 II.
Wachten, hoeden, behoort ook tot het zeeuwsche, het
vlaamsche en het brabantsche taaleigen. Een koeherder wordt overal in
Vlaanderen koeiwachter genoemd. Van dit zuidnederlandsche
wachten heeft ook het dorp Koewacht in
Zeeuwsch-Vlaanderen zijn naam. Zie vs. 15 bl.189 I.
16. Niemand en, zoo ook in vs. 28 hi en wilde niet,
in vs. 29 ik en hawe nog nooit; zie vs. 25 bl. 147 II. | |
| |
18. Opstæ, opstaan, en gæ, gaan;
zóo worden deze woorden in alle zeeuwsche tongvallen uitgesproken. Dit
is oorspronkelijker en zuiverder vorm voor de onbepaalde wijze van deze
werkwoorden, dan het gewone staan en gaan; deze woorden toch zijn
oorspronkelijk tweelettergrepig: sta-en en ga-en, waarvan de
Hollanders, Friezen en Saksen de eenlettergrepige vormen staan en
gaan, stean en gean, stoan en goan, door samentrekking
hebben gemaakt. Maar de Zeeuwen spreken die woorden nog op de oude, rechte
wijze uit; want de zuivere a wordt in deze woorden in het zeeuwsch:
æ, dus stæ-en, gæ-en; men laat, evenals de
Hollanders ook doen, de slot-n achter de werkwoorden weg; 't wordt dus
stæ-e en gæ-e, dat, in het dagelijksche leven, bij
haastig spreken, niet anders dan als stæ en gæ kan
klinken.
'K hawe, ik hawe, ik heb; zoo is het in het oude (thans
platste) overflakeesch; tegenwoordig wordt echter meest ik hewwe
gezeid.
20. Mit innerlikke ontferminge bewoge; deze bijbelsche
uitdrukking past juist in de overflakeesche spreektaal. Zie vs. 26 bl. 451 I op
foegelen.
22. Schoenen an z'n voeten; de oe wordt in deze
woorden zoo kort mogelijk uitgesproken.
23. Læte-m-'n-ete, laten wij eten.
24. Zile, van zi of zij lieden, overeenkomende met
het hollandsche zulli en het zeeuwsche zulder, even als
wile, wijlieden, in Holland wulli, in Zeeland wulder. Zie
vs. 12 bl. 161 II.
28. Erg, boos, afwisselende met
kwææd.
|
|
Auteursrechtvrij