Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[128. De stad Vlaardingen]

Iets anders is het met den tongval van de stad Vlaardingen. Het vlaardingsch, ofschoon tot de maashollandsche tongvallen behoorende, wijkt nog al aanmerkelijk van het algemeene type van 't maashollandsch af. Men kan het vlaardingsch, en ook den tongval van het naburige Maassluis, eveneens een visschersplaats, niet beter kenmerken dan door er van te zeggen dat het juist in de zelfde verhouding staat tot het rotterdamsch en tot ander maashollandsch als het strandhollandsch tot de tongvallen van den Haag, Leiden en Haarlem en tot ander hollandsch staat. Het vlaardingsch is de keten die de beide krachtigste tongvallen van het hollandsch, het stranden het maashollandsch aan elkander verbindt en in elkander doet overgaan. De duidelijk uitgedrukte uitspraak der scherp- en zacht lange e en o, benevens de duidelijke uitspraak der andere klinkers en klanken, heeft het vlaardingsch, met nog eenige andere eigenschappen, gemeen met het maashollandsch, waarvan het een onderdeel uitmaakt. Maar de blatende uitspraak der volkomene a als æ, benevens de zeer flauwe uitspraak of geheele verzwijging der h heeft het vlaardingsch, met nog sommige eigenaardige woorden, met het strandhollandsch gemeen.

Het vlaardingsch wordt even als het strandhollandsch en even als bijna alle tongvallen der strand- en oeverbewoners, der zee- en visscherlui in 't algemeen, op een sterk zingenden toon gesproken, en is onder de echte ‘Vlæringers’ nog algemeen in gebruik, al heeft het bij menigen Vlaardinger uit den deftigen burgerstand voor het gewone maashollandsch, en in den voornaamsten stand voor het moderne hollandsch moeten wijken.

Het echte vlaardingsch zooals het door de eenvoudige vlaardinger visscherlui wordt gesproken, heeft iets bekoorlijks en ongekunstelds en is zeer welluidend. De Vlaardingers houden er nog al van om de woorden zoo kort af te breken, dat de laatste lettergreep, waarop de klemtoon niet valt, soms in 't geheel niet wordt uitgesproken. Dit is o. a. ook te Leeuwarden in gebruik. Zoo zeit b.v. een medelijdende vlaardinger visschersvrouw tot een armen, hongerigen knaap: joei! wil je 'n stik 'è', dan zel 'k je 'n stik gee', d. i. jongen! wil je een boterham hebben, dan zal ik je een boterham geven. (Zie 48 bl. 121 II). En als haar man in zijn vischhoeker de haven verlaat om ter haringvangst te varen, dan roept ze hem van 't havenhoofd ten afscheid na: Nom 'nacht, oei! b'oue reis! zegen en ezond-

[p. 150]

eid, ooër! Nu, goeden nacht ⁽¹⁾, jongen! behouden reis! zegen en gezondheid, hoor! (Men zie aangaande dit joei de aanteekening op vs. 31 bl. 129 II op jooi).

(1) Goeden nacht, al is het klaar lichten dag. Maar de oude Germanen rekenden en telden den tijd bij nachten. Tacitus zeit dit reeds, en talrijke woorden en spreekwijzen in het hoog- en nederduitsch, in het friesch en het engelsch bewijzen nog heden ten dage de waarheid van Tacitus's gezegde.

128. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Vlaardingen.

Medegedeeld door den heer P.K. Drossaart, burgemeester te Vlaardingen. Januari 1871. (In nederlandsche spelling.)

11. D'r was ereis 'n man, in die ad twee zeune.

12. In de jongste d'rvan zei teuge z'n væder: væder! geef mij m'n part van 't goed dat ik van je mot ebbe. In toen deelden-i 't.

13. In kort dæærop, toe de jongste zeun alles bij mekaar ad, reisden-i næ 'n vor land, in dæær leefden-i zoo overdædig, dat i al z'n goed d'r deur brocht.

14. In toe-d-i alles verteerd ad, kwam 'r 'n gròëte ongersnòëd in dat land in toe leed-i gebrek.

15. In i gong een in vervoegden-em op z'n land om de varrekes te oeien.

16. In i wou z'n buik volle mit 't varrekesvoer, mæær geen mens gaf 't em.

17. In toe-d-i tot z'n zich zelve ekomme was, zeid-i: oeveul uurlinge van m'n væder ebben overvloed van bròëd, in mot ik nou vergææn van den onger?

[p. 151]

18. Ik zel opstææn in næ m'n væder toegææn in ik zel teugen 'm zegge: væder! ik eb ezondigd teugen den emel in teugen jou!

19. In ik ben niet meer wæærdig om je zeun te ieten; je most mijn 'n uurling van je mæke.

20. In toe stond-i op in gong-i næ z'n væder. In toe die nog vorre weg was, zag z'n væder 'm al ankommen, in die wierd ræær om z'n art toe-d-i 'm zoo zag; ij liep op 'm of, viel 'm om z'n als in zoenden- em.

21. In de zeun zei teugen 'm: væder! ik eb ezondigd teugen den emel en teugen jou, in ik ben niet meer wæærdig om je zeun enoemd te worde.

22. Mæær de væder zei teugen z'n dienstknechs: æælt julli m'n beste kleere 's ier, in doet 'm die an, in steekt 'n rijng an z'n and, in geef 'm schoenen an z'n voete.

23. In langt 't gemeste kall'f in slacht 't; lææt ons ete in vroolik wee'.

24. Want deuze zeun van me was dòëd, in nom is-t-i weer levendig eworde; ij was verloren in i is evonde. In toe begoste ze vroolik te worde.

25. In z'n ouste zeun was in 't veld; in toe die kwam in dicht bij z'n væders uis kwam, oorden-i 't zijngen in 't dansen.

26. In toe riep i 'n knecht in vroeg 'm wat ze dæær nom uitvoerde.

27. In die zei toe teugen 'm: wel! je broer is werom ekomme in je væder eit 't gemeste kall'f eslacht omdat i 'm ezond werom eit.

28. Mæær i wier nijdig in i wou niet in uis gææn; dæærom gong z'n væder d'r zelf op of in vroeg 'm zoo vrindelik of-'t-i binne komme wou.

29. Mæær toe zeid-i teugen z'n væder: kijk! ik dien je nou al zoo veul jæren en ik eb nog nooit je gebod overtreë en j' eb me nog nooit 'n sikki egee' om mit m'n vrinde vroolik te wee.'

30. Mæær nou deuze zeun van je werom ekommen is, die al je goed mit de oere deur ebrocht eit, nou eb je 't gemeste kall'f voor 'm geslacht.

31. In de væder zei teugen 'm: kijnd! jij ben ommers altijd bij me, in al 't mijne is 't joue.

[p. 152]

32. Nou beöore we vroolik in blij te wee'; want deuze broer van je was dòëd in nom is-t-i weer levendig eworde; ij was verlore in nom is-t-i evonde.

Aanteekeningen.

De æ heeft den blatenden klank die tusschen a en e in ligt. De òë klinkt tweelettergrepig en wel als een zeer heldere, gerekte, scherpe o, gevolgd door een toonlooze e.

13. Vor, ver, en vorre in vs. 20, verre; zie vs. 13 bl. 76 II.

18. Zel, zal; zie vs. 18 bl. 47 II.

22. Julli, gijlieden; zeer algemeen in alle hollandsche tongvallen; zie vs. 23 bl. 114 II op juili.

Rijng, ring; even zoo zijngen, zingen in vs. 25, en kijnd, kind, in vs. 31. Deze woorden hadden oorspronkelijk een lange i en werden dus als riing, ziingen, enz. uitgesproken, zoo als nog heden ten dage in Zeeland geschiedt. Maar toen deze oude, lange i in de hollandsche tongvallen in een ij verliep als ze in een opene, en in een korte, onvolkomene i als ze in een geslotene lettergreep voorkwam, verkreeg de oorspronkelijke lange i te Vlaardingen en in eenige weinige andere nederduitsche tongvallen, tegen den regel in, ook den ijklank in geslotene lettergrepen. Aangaande kijnd, elders nog kiind of kiin, kind; zie vs. 31 bl. 324 I.

23. Langt, geeft of krijgt; zie vs. 23 bl. 129 II op langt.

Wee', door afbreking der laatste lettergreep, wezen, even als in vs. 29 egee', gegeven, enz.

24. Nom, nu, wisselt af met het gewone nou; nom is de oudere, echt frankische vorm en komt overeen met het scheveningsche non, het soester noeng en het hoogduitsche nun; zie vs. 30 bl. 129 II.

Begoste, begonnen, is zuiver frankisch; zie vs. 17 bl. 136 II.

25. Zijngen, zingen; zie hier boven vs. 22, op 't woord rijng.

29. Sikki, bokje; zie vs. 29 bl. 143 II.

31. Kijnd, kind; zie vs. 22 hier boven, op 't woord rijng.

De tongval van het visschersstadje Maassluis of Maaslandssluis komt nagenoeg geheel met dien van Vlaardingen overeen. In sommige opzichten echter is het maassluisch nog ouderwetscher dan het vlaardingsch; zoo geeft men er in vele woorden, vooral als de nadruk er niet op valt, aan de ij een klank tusschen de oude, oorspronkelijke

[p. 153]

lange i en een onvolkomene i in, even als te Scheveningen; bv. ongeveer rik voor rijk, dik voor dijk, enz.

De tongvallen die men in de verschillende dorpen van het eiland IJsselmonde spreekt, verschillen onderling een weinig. Allen dragen zij echter duidelijk de kenmerken van het maashollandsch; maar in de noordelijke dorpen, te Charlois, Katendrecht, Ridderkerk volgt men meer den rotterdamschen tongval, terwijl men in de zuidelijke dorpen, te Zwijndrecht, Barendrecht, enz. meer den dordrechtschen tongval volgt. De tongval van de westelijkste dorpen van IJsselmonde echter, van Pernis en Hoogvliet, staat meer op zich zelven en vormt een afzonderlijk dialect van het maashollandsch. Het is het een der meest ouderwetsche dialecten van het maashollandsch; de oude, zuivere uitspraak der ui als zuivere, lange u en der ij als zuivere, lange i is er, ten deele althans, en vooral als de nadruk niet op die woorden valt, nog bewaard gebleven, ofschoon men er zeer flauw een korte, onvolkomene i achter die lange u laat hooren; dit is wellicht de eerste oorsprong van de tegenwoordige hollandsche uitspraak van dien klank (als ui). Zoo spreekt men er van huus of huu_is, buu_ik, kruu_ik, huis, buik, kruik; van kike, spiker, diik, drive, enz., kijken, spijker, dijk, drijven. Bovendien spreekt men er (de Pernissers zijn ook visschers) de lange a ook als æ uit, even als te Vlaardingen, en nadert de tongval in andere opzichten tot dien van 't Land van Putten en 't eiland Voorne.