|
| |
| |
[127. De stad Rotterdam]
In het overige gedeelte van Zuid-Holland, behalve op
het eiland Over-Flakee (Flak-ee, ee= water), worden
tongvallen gesproken, die te zamen een tamelijk afgerond geheel vormen, dat ik
het hollandsch van de Maas, het maashollandsch noem. Dit
maashollandsch spreekt men in het zoogenoemde Overmaassche, het Land van
Overmaze, dat is op de eilanden IJsselmonde,
Beierland met Strijen of de Hoeksche
Waard, in 't Land van Putten en op 't eiland
Voorne of eigenlijk Oost-Voorne met Rozenburg, en op
het eiland van Dordrecht. Verder nog aan de zuidelijke en
westelijke zoomen van de Alblasserwaard, terstond beneden de stad
Gorinchem bij Hardinksveld beginnende en zich over
Sliedrecht en Papendrecht, langs den
Kinderdijk en Alblasserdam uitstrekkende. Eindelijk
nog langs den noorder oever van de Maas, van (en met) de
Krimpenerwaard tot den Hoek van Holland, langs
Kralingen, Rotterdam, Delftshaven,
Schiedam en Vlaardingen tot
Maassluis.
Het maashollandsch onderscheidt zich in vele opzichten gunstig van
de andere hollandsche tongvallen; het is krachtig en degelijk in hooge mate en
heeft niets van het flauwe, laffe, lijmerige en gekunstelde van veel andere
hollandsche tongvallen, b.v. van sommige amsterdamsche dialecten, van het
haarlemsch, het leidsch en vooral van het haagsch. Het maashollandsch staat in
dit en in enkele andere opzichten nader tot het strandhollandsch dan andere
hollandsche tongvallen. | |
| |
De verschillende woorden worden in het maashollandsch goed op zich
zelven uitgesproken, kort en krachtig afgebeten en slechts weinig door
ingevoegde letters aan elkanderen gelijmd. Daardoor moge het maashollandsch
minder zoetvloeiend zijn dan 't amsterdamsch, 't haagsch, enz., het is daarom
volstrekt niet minder welluidend; het tegendeel is waar; het maashollandsch
klinkt aan vreemdelingen, aan niet-hollandsche Nederduitschers en aan Friezen
veel beter in de ooren dan ander hollandsch. Van het lijmerige, gekunstelde
haagsch, van het ontzenuwde, gemeene leidsch en haarlemsch, van het soeperige
amsterdamsch wendt de Fries, die nog niet door den franschhollandschen
zwijmelsoes is aangetast en die, gelijk in den regel 't geval is, met een fijn
taalgehoor is begaafd, dikwijls met walging het oor. Het maashollandsch echter,
zoomin als het strandhollandsch, zal hem nooit hinderen noch zijn gehoor
kwetsen; veeleer zal hij met genoegen naar de korte en krachtige, heldere, fiks
rond afgebetene klanken van het maashollandsch luisteren.
Het maashollandsch onderscheidt zich weinig of in 't geheel niet
door eigenaardige woorden van ander hollandsch en ook van de uitspraak der
klanken in dezen tongval valt weinig te zeggen. Men zou in dit opzicht het
maashollandsch een tamelijk kleurloos dialect kunnen noemen, naardien de
klinkers en klanken er zeer zuiver, volgens hun juiste waarde, worden
uitgesproken, terwijl de klinkers en klanken in de andere hollandsche dialecten
dikwijls geheel anders worden uitgesproken, dan de werkelijk beschaafde
uitspraak van het hollandsch eischt. Dit vormt dus een negatief kenmerk van het
maashollandsch. Maar een bijzondere eigenaardigheid van het maashollandsch is
het sterk uitgedrukte onderscheid in de uitspraak van de scherpe en zachte
opene e en de scherpe en zachte opene o. De echte Maaskanter
vergist zich nooit in de rechte uitspraak dezer klinkers, terwijl in het
overige Holland dit onderscheid in uitspraak veel minder wordt in acht genomen,
ja, in veel streken en plaatsen, b.v. in een groot deel van Noord-Holland
(Waterland) en te Amsterdam geheel wordt verwaarloosd, even als
dit ook in Friesland gebeurt. De Friezen kunnen zelfs geen
onderscheid hooren tusschen scherpe en zachte opene e en
o, veel minder dus in de uitspraak dit onderscheid doen uitkomen. Wat de
uitspraak van deze e en o aangaat, en tevens wat enkele andere
eigenaardigheden betreft, vormt het maashollandsch een overgang van de andere
hollandsche tongvallen tot het zeeuwsch en het vlaamsch.
Ofschoon de klinkers en klanken in het maashollandsch over 't
algemeen zeer zuiver worden uitgesproken, zoo heeft deze regel toch
| |
| |
ook zijn uitzonderingen. De ei en ook de ij hellen
in eenige maashollandsche tongvallen zeer sterk naar de ai over; vooral
in den tongval van Rotterdam is dit het geval.
Sommige eigenaardigheden in de uitspraak, die andere hollandsche
tongvallen zoo zeer ontsieren, als het walgelijke gerochel dat de
Amsterdammers, de Haarlemmers en anderen in de plaats der g doen hooren,
de zoogenoemde haarlemsche l, enz. zijn aan de tongvallen van de Maas
geheel vreemd. In éen woord, men kan van het maashollandsch met recht
zeggen, dat het een kernachtigen, degelijken, levensfrisschen tongval is, die
onder de verschillende hollandsche tongvallen de eerste plaats verdiende in te
nemen. De spreektaal b.v. der echte Rotterdammers uit den deftigen burgerstand,
verdiende wel als richtsnoer voor een algemeene, beschaafde uitspraak van het
hollandsch te worden aangenomen, en is waardig, zoowel de amsterdamsche en
haagsche uitspraak, als ook het zoogenoemd moderne hollandsch te verdringen. Te
recht noemt dan ook de taalgeleerde Bilderdijk den omtrek der Maas:
‘de echte zetel van ons hollandsch.’
Natuurlijk oefent ook op het maashollandsch het moderne hollandsch
zijn invloed uit, en trachten vele Maaskanters, even als vele Nederlanders in
alle oorden des lands, vooral vele stedelingen uit de voornaamste kringen,
zooveel mogelijk modern hollandsch te spreken en hun tong te verkrachten. Toch
is het getal dezer dwazen te Rotterdam en elders aan de Maas oneindig veel
kleiner dan in andere streken van Holland 't geval is. De ijverige kooplieden,
scheepsbouwmeesters, fabrikanten, zeelieden, enz. aan de Maas hebben het te
druk en zijn te rusteloos werkzaam om op een gemaakte wijze te spreken. Ze
spreken ‘frisch voor de lever weg,’ slecht en recht, eerlijk en
rond, zonder vreemde en flauwe ‘snarepijperijen’ in hun taal te
halen. Ze zijn er zooveel te beter om!
| |
127. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van
de stad Rotterdam.
Medegedeeld door den heer Dr. A. de Jager, letterkundige te
Rotterdam. December 1870. (In nederlandsche spelling.)
11. D'r was ies 'n man die twee zeuns had. | |
| |
12. In de jongste zee teugen z'n vader: vader! je mos me m'n
porsie geve, die me toekomt van je goed; in de vader gaf 'm z'n porsie.
13. Derop pakten-i alles bai mekaar in gong er mee na 'n land heel
ver uit-'e buurt. Daar leefden-i rojaal in brocht al z'n goed d'r deur.
14. Toe nou alles op was, ontstong er hongersnood in dat land in-i
lee gebrek.
15. Nou was goeie raad dier! Hij nam z'n beenen op in gong na 'n
boer om z'n dienst te presenteere; deuzen stierden-'m na z'n land om de
varrekes op te passe.
16. Daar leed-i zukken honger dat-i vroeg om de spoeling uiten
troch te magge ete; maar dat woue ze nog geen eens hebbe.
17. Toe kreeg-i berou in-i zee bai z'n aige: hoeveul knechs hait
me vader, die volop ete hebbe, in ik stik van den honger.
18. Weet je wat? zeed-i, ik ga weer na m'n vader toe in ik zel
teugen 'm zegge: vader! 'k heb me zwaar bezondigd teugen God in teugen jou.
19. Ik verdien niet dat je me je zeun hiet; la-me maar bai je weze
net as 'n knecht.
20. Toe stong-i op en gong-i na z'n vader; in z'n vader, net as
of-i op-ten uitkaik stong, hat-'m gau in 't oog en kreeg meelaie mit em; hai
liep na 'm toe en zoenden 'em.
21. Toe zee de zeun, zooveul as-i zegge kon: vader! zeed-i, 'k heb
me erg bezondigd teugen God en teugen jou, in 'k verdien niet je zeun te
hieten!
22. Maar de vader liet 'm niet eens uitspreke, maar zee teuge z'n
knechs: haal me ies gau de beste kleeren uit 'e kast in doet 'm die an; geef 'm
'n ring an z'n vinger in schoene an z'n voete.
23. Neem, zeed-i, ook 't vette kalf in slacht 't. We motte van
middag ies smulle in plezier hebbe!
24. Want, zie je, me zeun die 'k doch dat dood was, is weer
levendig geworde, in die 'k kwait was, heb ik weerom gevonde.
25. Toe ze nou braaf an de gang ware, kwam de ouste zeun die van
't geval nog niet en wist, in i hoorde ze zingen in dansen.
26. Toe vroeg i een van de knechs wat-tat 'r te doen was.
| |
| |
27. In die zee-j-'em: wel! je broer is weerom gekomme in nou hait
je vader 'n heel maal voor 'm angelege.
28. En wat zee nou dien ouste jonge? Hij zee niks, maar wier dik
in liep weg. Maar z'n vader schoot toe en die soebatten 'm om toch maar in huis
te komme.
29. Maar toe zeed-i teugen z'n vader dat-i-'m altoos trou in
eerlik gediend had, in dat er nooit zie zooveul op 'm te zegge geweest was, in
dat-i voor hum of z'n vrinde nog nooit zoo uitgehaald had,
30. as nou voor die jonge, die berooid 't huis gekommen is,
nadat-i al z'n goed mit hoere d'r deur gelapt hait.
31. Toe zee de vader teugen 'm: wel, kind! bedaar toch! je bint
ummers altoos bai me; wat ik heb, heb-i ummers ook!
32. Maar moste we dan niet blai weze in pret make? want m'n jonge
was zoo goed as dood in nou is i weer levendig geworde; hij was verlore in nou
heb 'k 'm weerom gevonde.
| |
Aanteekeningen.
De klank ai moet vooral niet te volmondig worden
uitgesproken; hij klinkt tusschen ei en ai in; de spelwijze
äi (met hoogduitsche ä) komt het naaste bij de
uitspraak.
13. Rojaal, basterdwoord; zie vs. 13 bl. 380 I op
nojaal.
14. Ontstong, ontstond, even als in vs. 20 stong
voor stond; zie vs. 20 bl. 47 I op stong.
15. Dier, duur, even als stieren, sturen, volgens de
oudhollandsche, zeeuwsche en vlaamsche uitspraak, die ook nog in het
strandhollandsch voorkomt, maar in het maashollandsch, vooral in dat van de
stedelingen reeds sterk begint te verouderen. Zie vs. 14 bl. 124 II.
Presenteere, basterdwoord van 't fransche
présenter, dat overal in de nederlandsche volkstaal, in den zin
van aanbieden, zeer algemeen in gebruik is.
16. Spoeling; zie vs. 16 bl. 136 II op spoeling.
18. Zel, zal, klinkt in den rotterdamschen tongval bijna
als zil, even als wel gelijk wil klinkt, als de klemtoon
er niet op valt; zie vs. 18 bl. 47 II.
25. Die van 't geval niet en wist; dit en tusschen
niet en wist
| |
| |
is een ontkennend woordje dat
niet vergezelt, volkomen zoo als in het fransch ne een ontkenning
uitdrukt en pas vergezelt. Dit en behoort tot het frankische
taaleigen; in de hedendaagsche friesche en saksische tongvallen komt het niet
voor, maar wel in het oud friesch uit de middeleeuwen. Vroeger was het gebruik
van dit ontkennende en in de hollandsche tongvallen zeer algemeen en
behoorde het ook tot de schrijftaal. In de vorige eeuw verdween het uit de
schrijftaal der Hollanders en heden ten dage is het reeds grootendeels uit de
hollandsche spreektaal ook verdwenen. Door jonge lieden in Holland wordt het
slechts zelden meer gebruikt; men hoort het nog slechts van oude en
ouderwetsche burgerluidjes, zoowel in de steden als ten platten lande in
Holland. Het is jammer dat dit woordje, dat in de schrijftaal had behooren te
blijven, uit de spreektaal over korten tijd geheel zal verdwenen zijn; het
geeft iets vloeiends aan de taal; het klinkt bevallig en ongekunsteld. In
Zuid-Nederland is dit ontkennende en nog steeds in de spreektaal in
volle gebruik, en was dit, tot voor weinige jaren, ook nog wel in de
schrijftaal. Sedert zijn de beste zuid-nederlandsche schrijvers begonnen dit
woordje uit hun geschriften te laten, in navolging der Noord-Nederlanders. Toch
zijn er in Vlaanderen nog mannen van naam op taal- en letterkundig
gebied, als
Prof. L.L. de Bo te Brugge, die ook in hun
geschriften nog aan dit en zijn recht laten behouden. In het vierde deel
van
J.F. Willems's Belgisch Museum
komt zelfs een groot dichtstuk voor om 't gebruik van dit woordje en te
verdedigen, onder den titel, Beklag en Verontweerdiging wegens het
verbannen, uit de tael, van het expletivum en, by
ontkenningen, van
C. Duvillers. Zie vs. 19 bl. 304 I.
26. Angelege, aangeleid, alsof 't een verleden deelwoord
van aanliggen was; dit verkeerde gebruik komt door de in Holland zeer
algemeene verwisseling van de woorden liggen en leggen, even als
dit ook met kennen en kunnen, lijden en leiden, rijzen en
reizen, enz. het geval is. Zie vs. 13 bl. 128 II op ereze.
28. Soebatten, smeeken; zie vs. 28 bl. 70 II.
Ook in het zesde deel van J.F. Willems's Belgisch
Museum komt een vertaling voor van de gelijkenis des verlorenen zoons in
den tongval van Rotterdam; ze is zonder waarde.
De tongval van den naasten omtrek van Rotterdam, van
Kralingen, Hillegersberg, Overschie,
Schiedam en Delftshaven, komt geheel met dien van
Rotterdam overeen, met dit onderscheid dat men in Schie- | |
| |
land, dus
te Overschie en vooral te Schiedam de gewoonte heeft om de h in 't
geheel niet uit te spreken.
|
|
Auteursrechtvrij