Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[126. De stad Gorinchem]

Verder oostelijk in dit gedeelte van Zuid-Holland, te Vianen, Asperen, Heukelom en Leerdam, nadert de tongval sterk tot het nederbetuwsch en gaat daar eindelijk geheel in over. Ook met den tongval van de stad Gorinchem is dit het geval; tevens helt deze tongval ook sterk tot den noordbrabantschen tongval van het Land van Altena en van Heusden over, even als ook de geldersche tongval van de Bommelerwaard doet. De tongval van, Gorinchem of Gorkum komt eigenlijk geheel met de ligging dezer stad op de grenzen van drie gewesten overeen, want dit dialect vormt een overgang van het hollandsch zoowel tot het brabantsch als tot het geldersch. En omdat het brabantsch en evenzeer het geldersch uit de Betuwe, een frankische tongval is en het hollandsch ten deele ook frankisch is, zoo kan men den tongval van Gorinchem eigenlijk niet tot de friso-frankische tongvallegroep rekenen, maar behoort dit dialect eerder in de zuiver frankische tongvallegroep van Nederland een plaats in te nemen. Vooral de zware frankische uitspraak der volkomene a als oa, en de verkleinvorm ke en ske wijzen aan den tongval van Gorinchem een plaats aan buiten de eigenlijke hollandsche tongvallegroep.

Ook te Gorinchem wordt, even als in alle andere nederlandsche en vooral hollandsche plaatsen, hoe langer hoe meer modern hollandsch gesproken en de oorspronkelijke tongval verdrongen.

126. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Gorinchem.

Medegedeeld door den heer P. van Zutphen, te Gorinchem. November 1870. (In nederlandsche spelling.)

11. Doar was 'is 'ne man mi' twee zoons.

[p. 141]

12. En de jongste jonge zee teugen z'n voader: voader! gif m'n asteblieft m'n wettige porsie van 't goed da' me toekomt. En toe deelde de voader z'n goed.

13. En mar kort doarop pakte de jonge z'n boeltje bij mekoar, reisde noa verre landen, en leefde doar zoo lekker en liederlik, da' i 'r alles glad deur lapte.

14. En toe de boel op was, kwam 'r net 'n hongersnaod in da' land, zoodat i vergong van gebrek.

15. Wa' most i doen? Hij verhuurde z'n zelve doar bij den een of ander, en toe most i 't veld in, om op de verrekes te passe.

16. En i zou groag z'n hart is hebben opgehoald oan de verrekeskost; moar ze lieten 'm stillekes fluite.

17. En toe i 'is mi' z'n zelve begon te proate, zee i: hoeveul knechs hebbe bij voaders volop braod en ik lij hier zoo'n oakelig gebrek.

18. Ik wil voaders weer op goan zuke en 'k zel teugen 'm zegge: voader! 'k heb zoo slecht geleefd dat 't schande-n-is veur d'n hemel en veur jou.

19. En 'k ben nie meer werd 'n kijnd van oe te zijn; verloag me mar tot oew knecht asteblieft!

20. En i sprong op en gong noa z'n voader: En toen i nog 'n endje van 'm of was, zag d'n ouste da' mooike al ankommen; hij kreeg bitter meëlijë mi' z'n kijnd, holde noa 'm toe, viel 'm om z'nnen hals en gaf 'm 'n zoen.

21. En de jonge zee teugen z'n voader: voaderke-lieve! 'k heb d'n hemel en jou schande-n-oangedoan, en ge mo' mar geen kijnd meer teugen me zegge; ik ben 't nie werd.

22. Mar z'n voader zee wel wat anders teugen z'n knechs! Hoal 'is gau, zee i, 't mooiste kleed en trek 't 'm 'is oan! En 'n ring mot i oan z'n hand hebbe en doet 'm schoenen ok oan z'n voete.

23. En stik 't vette kalf ok mar daod; want me zulle smullen en pret hebbe.

24. Omda' m'nne jongen op d'n hol was gegoan en nou weer bove water is; - hij was op 'nnen dwoalweg en i is weer te recht. En doar begon de pret.

[p. 142]

25. Nou was d'n ouste jonge net op 't land en toen i noa huis toekwam, doch i: wa' hoor 'k veur 'n gezing en 'n gedans?

26. En doadelik riep i een van de knechs en vroeg 'm wat da' leven in huis beteekende.

27. En die zee: je bruur is terug en nou heet d'n ouen heer 't vette kalf loate slachte, omdat i z'nnen jonge gezond en wel weer 't huis heet.

28. Mar i wier kwoad en wou niet noa binne goan; doarom soebatte z'n voader en zee: kom toch!

29. Toe gooide hij z'n voader veur de voete: nou dien ik oe al zooveul joare en nooit ofte nimmer heb ik niks teugen ouwe zin gedoan, en toch mot 'k 't eerste sikske nog van oe hebbe, om 'is mi' m'n vrinde te smulle.

30. Mar pas is m'n bruur weer in huis, die jou goeie geld mi' gemeene vrolli hee' verdoan of ge slacht 't vette kalf nog wel veur 'm.

31. En hij zee toe weer: jongeske! je bent ommers altij bij me en alles wat ik heb is veur jou!

32. Ik mos wel blij en vroolik zijn; want je bruur was zoo goed as daod en nou is i weer levendig; hij was verdwoald en i is weer terecht.

Aanteekeningen.

De oa is de zware, frankische a, die tusschen o en a in klinkt; de ao klinkt als een zeer heldere, opene, scherpe, gerekte o, die eenigszins naar de a overhelt.

12. Gif, geef; zoo ook stik, steek, in vs. 22, komt met de noord-brabantsche uitspraak overeen.

13. Da', dat, even als wa', wat, mi', mit of met, enz.; de gewoonte om de laatste letter van deze en soortgelijke woordjes niet uit te spreken, maar toch aan den klinker den zelfden onvolkomenen klank te laten houden, die aan geslotene lettergrepen eigen is, behoort tot het brabantsche, zeeuwsche en vlaamsche taaleigen.

17. Bij voaders, en ook in vs.

18. Voaders, voor bij vader en vader; zie vs. 17 bl. 109 II.

Zuke, zoeken; ook in andere woorden spreekt men te Gorinchem op brabantsche wijze de oe als zuivere, lange u uit; b. v. bruur, broeder; vluke, vloeken.

[p. 143]

Zel, zal; zie vs. 18 bl. 47 II.

19. Werd, waard, een echt frankische vorm.

Kijnd, kind; zie vs. 31 bl. 324 I.

20. D'n ouste, woordelijk de oudste, hier voor vader in gebruik; het is een gemoedelijk woordje dat men ook tegen iederen ouderen of hooger gestelden, in gemeenzamen spreektrant, bezigt. Zie vs. 31 bl. 404 I op olle.

Mooike, afgeleid van mooi? met den verkleinvorm? Men zeit ook wel in Holland 'n leeliki, woordelijk leelijkje, voor leelijkert.

23. Stik, steek; zie vs. 12 hier boven.

28. Soebatte, smeekte; zie vs. 28 bl. 70 II.

29. Sikske, geitje, van sik, siik, zoo als men in vele streken van Nederland, ook in Friesland, de geit noemt en vooral roept; dit sik schijnt mij toe afkomstig te zijn van het hoogduitsche ziege. Zie vs. 29 bl. 408 I.

30. Vrolli, vrouwlieden, vrouwen. Zie vs. 30 bl. 329 I.

Ge, verkorting van gij, behoort tot het frankische taaleigen. Zie vs. 31 bl. 321 I op gij.