Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[123. 's Gravenhage]

De tongval van 's Gravenhage staat in eenige opzichten, onder de tongvallen der hollandsche steden, geheel op zich zelven. Het haagsch wijkt niet zoo zeer van andere hollandsche tongvallen af door eigene woorden en vormen als wel door de eigenaardige uitspraak van eenige klinkers en twee- en drieklanken. Zoo worden de volkomene o en e zeer volmondig uitgesproken en zweemt deze e in veel woorden sterk naar de ai, even als die o naar de a overhelt en ongeveer als ao, in éen klank, of als een zeer heldere, gerekte o wordt uitgesproken. Maar de ei, ui en ou en ij worden in het haagsch integendeel met een zeer kleine mondopening voortgebracht, waardoor deze

[p. 130]

klanken iets engs of benepens, iets zeer kennelijk haagsch verkrijgen; de ei luidt op haagsche wijze uitgesproken, als een gerekte fransche è ongeveer; ook met de ij is dit het geval; de ui klinkt als eui, dat is de fransche eu van heureusement met een korte, onvolkomene i tot naslag. Hoe platter de uitspraak te 's Gravenhage, hoe minder men in dezen klank de i laat hooren. De ou klinkt zeer dof en nadert een weinig naar de doffe, volkomene o, zelfs eenigszins naar de oe.

De haagsche tongval heeft ook voor sommige zelfstandige naamwoorden een eigenen meervoudsvorm; zoo maakt men er van meid meides, van kip kippes; schoppen en harten (in 't kaartspel) zijn in den Haag schoppes en hartes, enz. Maar, hoewel deze afwijkende meervoudsvorm vooral te 's Gravenhage sterk in gebruik is, komt hij toch ook in andere zuidhollandsche tongvallen, b.v. in den rotterdamschen, voor.

Verder kenmerken de Hagenaars zich door een zeer langzame en sleepende en zeer gemaakte manier van spreken; het echte haagsch kan met recht ‘lamlendig’ worden genoemd. Het geeft in dit opzicht niets toe aan den tongval van den ‘lèèssen wever’ (zie bl. 110 II), waarmede het trouwens de meeste overeenkomst heeft. Even als de echte Haarlemmers uit de meer ontwikkelde standen, ofschoon ze niet oud haarlemsch, maar modern hollandsch spreken, toch steeds aan hun ‘haarlemsche’ l zijn te kennen, zoo herkent men den Hagenaar even licht, al spreekt hij anders modern hollandsch, aan zijn dikwijls onuitstaanbaar langzame, sleeperig-slaperige, gekunstelde wijze van spreken. Men moet een echt haagsch kameniertje, de nieuwe zijden japon van haar ‘mevrouw’ hebben hooren bewonderen met den uitroep: wat reuist die zzèè! (wat ruischt die zijde) om zich van het gekunstelde, lamlendige van den haagschen tongval een begrip te kunnen maken.

Dat overigens de eigenaardige haagsche euiklank voor ui niet nieuw is, en dat deze klank zelfs in geschrifte wel gebruikt is, bewijst het titelblad van het werkje: Missive aen D. Balthazar Bekker in 't korte ontdekkende de gronden van sijn misgrepen, dat in 1692 uitkwam in 's Gravenhage bij Barent Beek, woonende op 't Speuy.

[p. 131]

123. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van 's Gravenhage.

Medegedeeld door den heer W. J. van Zeggelen, letterkundige te 's Gravenhage. Januari 1871. (In nederlandsche spelling.)

11. D'r was eris 'n man en die had twai zaone.

12. En de jongste van de twai zee teuge z'n vader: vader! gaif mèèn 't dail van 't goed, dat mèèn toekomt. En toe dailde de vader z'n goed onder heuilli.

13. En niet veul dage d'rna, toe de jongste zaon alles bèè mekaar had gepakt, is-t-i weg gerèèze na 'n ver afgelaige land en toe haif-t-i daar z'n goed d'r deurgebrocht in 'n aoverdadig laive.

14. En toe d-i alles vertaird had, toe kwam d'r 'n graote hongersnaod in dat zellefde land, en toe begon i gebrek te lèèë.

15. En toe ging i hain en vervoegde zich bèè ain van de burregers van dat land, en die man stuurde 'm na z'n land om de varrekes te hoeie.

16. En toe wou-d-i z'n beuik vulle met 't voer dat de varrekes atte; maar gain mens gaf 'tem.

17. Toe kwam-d-i tot nadenke en toe zee-d-i in z'n èège: hoeveul booie van me vader hebbe 'n aovervloed van braod en ik verga van honger.

18. Ik zel opstaan en na m'n vader gaan en ik zel teuge 'm zegge: vader! ik hep gezondigd teuge den haimel en teugen u.

19. Nou ben 'k niet mair waardig om je zaon genoemd te worde; maak me as ain van je booie!

20. En toe stong i op en gong na z'n vader. En toe-d-i nog ver van z'n vaders heuis van daan was, zag die oue man 'm al ankomme, en die werd toe zoo erreg met 'm bewaoge, dat i na 'm toeliep, 'm om z'n hals viel en 'm zoende.

[p. 132]

21. Maar de zaon zee teugen 'm: vader! zeet i, ik hep gezondigd teuge den haimel en teugen u, en nou ben 'k niet mair waardig om je zaon genoemd te worde.

22. Maar z'n vader zee teuge z'n booie: breng hier 'ris gau 't beste klaid en doet 't 'm an, en gaift 'm 'n ring an z'n hand en schoene an z'n voete.

23. En brengt 't gemeste kall'f en slacht 't; late me aite en vraolik weze.

24. Want deuze zaon van me was daod en nou is-t-i wair laivendig geworde; hèè was verlaore en nou hè-m-'m terug gevonde. En toe begonne ze vraolik te weze.

25. En z'n ouste zaon was in 't veld, en toe die kwam en dicht bèè 't heuis was, hoorde-n-i 't gezang en 't gedans.

26. En toe riep-t-i- ain van z'n vaders knechs om bèè 'm te komme, en toe vroeg-t-i wat 'r te doen was.

27. En die man zee toe: je broer is terug gekomme en nou haif je vader 't gemeste kall'f geslacht omdat i 'm wair gezond ontfange haift.

28. Maar toe wier i kwaad en i wou niet in heuis komme; toe kwam z'n vader na beuite na 'm toe, en bad 'r 'm om.

29. Maar hèè zee: kèèk 'ris, vader! ik dien u nou al zao veul jare en nog naoit heb ik u gebod aovertreë en u hep mèèn nog naoit eris 'n bokki gegaive om der met me vrinde vraolik mai te weze.

30. Maar nou deuze zaon van je gekommen is, die je goed mit hoere d'r deur haif gebrocht, nou heb je voor zèèn 't gemeste kall'f geslacht.

31. En toe zee de vader teugen 'm: m'n kind! jèè bent altoos bèè m'n en alles wat ik hep is voor jou!

32. Daarom moste we nou aok vraolik en blèè weze, want deuze zaon van me was daod en nou is-t-i wair laivendig geworde; hèè was verlore en nou is-t-i terug gevonde.

Aanteekeningen.

De ai, waar deze klank in de plaats van een volkomene e staat, moet vooral niet volkomen, niet te duidelijk uitgesproken worden; de volkomene a helt ietwat naar de blatende æ over; de èè klinkt

[p. 133]

als een gerekte fransche è; de eui klinkt als de tweede eu van 't fransche heureusement met een flauwen naslag van onvolkomene i. De ao moet niet op de friesche wijze als een tweeklank worden uitgesproken, maar als een gerekte, zeer heldere, scherpe o.

12. Heuilli, hunlieden, hun, hen; zie vs. 23 bl. 114 II op juili.

13. Gerèèze, gereisd; zie vs. 13 bl. 128 II op ereze.

17. Booie, boden, dienstboden; zie vs. 17 bl. 84 II.

18. Zel, zal; zie vs. 18 bl. 47 II.

20. Stong, stond; zie vs. 20 bl. 47 II op stong.

29. U hep, gij hebt; zie vs. 12 bl. 83 II op geef u.

30. Voor zèèn, voor hem; zie vs. 30 bl. 114 II.