Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[122. Het dorp Scheveningen]

De tongval van het dorp Scheveningen behoort eveneens tot het strandhollandsch, en is niet minder merkwaardig en in sommige opzichten nog oorspronkelijker en zuiverder dan de tongvallen van Katwijk en Noordwijk aan zee. Het scheveningsch wijkt eenigszins meer van het kat- en noordwijksch af als deze beide laatste tongvallen onderling verschillen; nog meer natuurlijk van het zandvoortsch. Het scheveningsch is vooral ook merkwaardig om de eigenaardige uitspraak der ui en ij; terwijl in de andere strandhollandsche tongvallen de modern hollandsche en nederlandsche uitspraak dier klanken nog overdreven wordt en nog breeder gehoord wordt d an in 't neder landsch reeds het geval is, terwijl de ij te Katwijk tot ai wordt en de ui te Zandvoort tot oi, is het tegenovergestelde te Scheveningen het geval. De hedendaagsche scheveningsche uitspraak dier klanken staat nader tot de oude en zuivere uitspraak van lange u en lange i, zonder echter zoo volkomen die klanken te doen hooren, als dit b.v. in Friesland en Zeeland geschiedt. De Scheveningers spreken deze klanken zoo smal, zoo ingeknepen mogelijk uit; de spelling buk voor 't nederlandsche buik, eus voor huis, dik voor dijk, enz. komt wel het naaste bij de scheveningsche uitspraak; toch klinken deze klanken niet zoo kort als door buk en dik wordt afgebeeld; de ware uitspraak ligt tusschen buuk en buk, diik en dik in. In andere woorden luidt de nederlandsche ij ook ongeveer als æ of als de fransche ai. De h wordt te Scheveningen in den regel ook uiterst flauw of in 't geheel niet uitgesproken en soms ook verkeerd geplaatst. Daarenboven wordt het scheveningsch zeer sterk op een zingenden toon gesproken, nog meer dan de andere Strandhollanders dit reeds doen. De blatende klank die in alle strandhollandsche tongvallen de volkomene a vervangt, helt in het scheveningsch nog sterker naar de e

[p. 126]

over dan in de andere dialecten dezer groep het geval is; væder, vader, klinkt b.v. in het platste scheveningsch bijna als veder.

In den Overijsselschen Almanak voor oudheid en letteren, jaargang 1846, komt een stuk voor dat op uitmuntende wijze in den echten spreektrant der scheveningsche visschers en in hun tongval geschreven is door C. Gebel , getiteld Verhaal eener gebeurtenis te Scheveningen in den jare 1697 en tevens van den zelfden een vers De orkaan, dat uit den aard der zaak echter slechts in den tongval, niet in den spreektrant der Scheveningers geschreven is.

122. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Scheveningen.

Medegedeeld door den heer T. de Jager, directeur van het rijks-telegraafkantoor te Leeuwarden. December 1870. (In nederlandsche spelling.)

11. D'r was 'eris 'n man en die ad twie zeuns.

12. En de jongste van die twie zee teuge z'n væder: væder! zeed i, gee' mææn me dèeël, dæær ik recht op eb. En z'n væder dèeëlde de boel of voor zææn en z'n broer.

13. En 'n dag o'-wat dæær næ, is de jongste zeun toe-d-i de boel mi' mekaar ad, næ 'n vort ofelege land ereze en dæær aæt i alles wat i ad, in overdædichaid d'r deur ebrocht.

14. En toe-d-i alles verteerd ad, toe kwam d'r 'n groate ongersnoad in dat land en toe begon i gebrek te lije.

15. En toe ging-d-i næ 'n burgermens van dat land en die stierde-d-em næ z'n wei om z'n varrekes te oeie.

16. En i ad z'n buk wel grææg wulle volle mit 't frete van de varrekes, mæær d'r was gien mens die 't an 'm gaf.

17. En toe-d- næ begon te denke, zei-d-i bij z'n aige: oeveul

[p. 127]

knechs van me væder ewwe d'r iet rikkelik broad om te ete en ik kom om van de-n-onger.

18. Ik sel opstææn en næ me væder toe gææn en ik sel teuge-d-em zegge: væder! ik ew ezundigd teuge de-n-emel en teuge jou.

19. En ik ben iet mæær wæærdig je zeun enoemd te worde; læ-n-ik mæær knecht bij je weze.

20. En toe stong-d-i op en gong næ z'n væder toe. Z'n væder zag 'm al in de vorte ankommen en die vloog, toe gans ontdææn næ-d-em toe, pakte-n-em om z'n als en zoende-d-em.

21. En toe zee de zeun teuge z'n væder: væder! zeed-i, ik ew ezundigd teuge de-n-emel en teuge jou; ik ben iet maær wæærdig je zeun enoemd te worde.

22. Maar z'n væder zee teuge z'n volk: lang dædelik 't beste goed en doet em dat an, en doe 'n ring an z'n and en geef em schoene an z'n biene.

23. En langt 't vet emeste kall'f en slææt 't; læ-me ete en vroalik weze.

24. Want deuze zeun van me was doad en nou is i weer levend eworde; ij was verlore en i is weerom ekomme. En toe wiere ze vroalik.

25. En de man z'n ouste zeun die was op 't land, en toe die næ eus ging, oarde-n-i ze zinge en danse.

26. En toe riep-d-i ien van z'n væders knechs en vroeg-d-em wat of 'r te doen was.

27. En toe zee die knecht teuge-d-em: wel! je broer is weerom ekomme en nou aæt je væder 't vet emeste kalf esloge, omdat i blij was dat i z'n zeun weer gezond weerom moch zien.

28. Maar toe wierd i kwææd en wou d'r iet inkomme, en toe ging z'n væder næ beuten toe en smèeëkte-d-em.

29. Maar i zee teuge z'n væder: ik ew al zoa veul jære bij je-n-ediend en ik ew nog noait je gebod overtreë en j' ew mææn nog noait 'n bokje-n-egeve om mit me kammerææs eris vroalik te weze.

30. Maar non deuze zeun van je ekommen is, die je boel bij de vroului aæt deur ebrocht, ei je 't vet emeste kall'f voor-d-em esloge.

31. En toe zee z'n væder teuge-d-em: jooi! jij ben altaid bai me, en al wat van maæn is, is van jou oak.

[p. 128]

32. Dæærom past 't om vroalik en blij te weze, want je broer was doad en i is weer levend eworde; ij was verlore en i is weerom evonde.

Aanteekeningen.

De æ heeft den blatenden klank tusschen a en e in, maar helt meer naar de e dan naar de a over, terwijl de aæ integendeel 't meest naar de a overhelt. De èeë van dèeël enz., wordt tweelettergrepig en gerekt uitgesproken; men laat eerst een duidelijk scherpe, opene, gerekte e hooren, en laat dien klank door een toonlooze e volgen. De oa luidt als de friesche en engelsche tweeklank oa in boat, enz.

11. Twie, twee, even als gien, geen, biene, beenen, enz.; zie vs. 11 bl. 124 II.

12. Mææn, mijn, mij, even als zææn, zijn, enz. als de nadruk op deze bezittelijke voornaamwoorden valt.

Zææn, zijn, in plaats van hem; zie over deze verwisseling vs. 12 bl. 103 II op van z'n.

13. O'-wat, verkorting van of wat.

Mi' mekaar, verkorting van mit, met, bij elkander.

Vort, ver; zie vs. 13 bl. 76 II op vort.

Ereze, gereisd, is eigenlijk het verleden deelwoord van rijzen, niet van reizen; van dit laatste is 't gereisd, en zou alzoo in het scheveningsch moeten wezen ereisd. Deze verwarring van rijzen en reizen is onder de Hollanders zeer gewoon, omdat zij geen onderscheid in de uitspraak maken tusschen ei en ij.

15. Stierde-d-em, stuurde hem; zie vs. 14 bl. 124 II. De Scheveningers voegen dikwijls een d tusschen de verschillende woorden, voor de zoetvloeiendheid, waar de andere Hollanders een n plaatsen. B. v. voor het gewoon hollandsche stuurde-n-em, het scheveningsche stierde-d-em, voor zoende-n-em, zoende-d-em, enz.

Oeie, hoeden.

16. Wulle, willen; zie 11 bl. 118 II.

17. Iet, niet; zie 4 bl. 117 II.

Rikkelik, rijkelijk. Zie vs. 31 bl. 113 II.

18. Sel, zal; zie vs. 18 bl. 47 II.

19. Læ-n-ik, laat ik; zie vs. 19 bl. 114 II.

20. Stong, stond; zie vs. 20 bl. 47 II op stong.

Vorte, verte; zie vs. 13 hier boven op vort.

22. Schoene an z'n biene, zie vs. 22 bl. 28 II op skoene.

[p. 129]

23. Langt, krijgt; langen is bijna overal in de volkstaal van Nederland, meer of minder algemeen in gebruik, zoowel voor krijgen, als voor geven, reiken, aan- of toereiken, aangeven, enz.

Slææt, slacht; slaan en slachten zijn oorspronkelijk geheel de zelfde woorden. Dus noemt men ook in Nederland een vleeschhouwer afwisselend in de eene plaats slager en in de andere slachter; beide vormen zijn even goed. Zie vs. 27 bl. 67 II.

Læ-me, verkort van læte we, laten wij.

25. Eus, huis; de eu heeft ongeveer den zelfden klank als de tweede eu van 't fransche heureusement; zie vs. 25 bl. 56 II, vs. 25 bl. 99 II en vs. 25 bl. 132 II.

27. Esloge, geslacht of geslagen; is even als gesloge, ook elders in Zuid-Holland (Rotterdam) in gebruik. Zie hier boven vs. 23.

28. Beuten, buiten; zie vs. 25 hier boven.

30. Non, nu, is een zeer merkwaardige, gewis zeer oude vorm, die overal elders in Nederland uitgestorven is, behalve te Vlaardingen, waar nom en te Soest (misschien ook elders in Eemland) waar noeng in gebruik is. Het is het zelfde woord als het hoogduitsche nun, en komt mij voor van frankischen oorsprong te zijn; friesch of saksisch is het althans niet. Zoowel in de schrijftaal als overal elders in Nederland in de spreektaal, kent men slechts de saksische en friesche vormen (nu, noe en nou) van dit woord.

31. Jooi, bijna als joei klinkende, een verkorting van jongen, is onder de scheveninger visschers zeer sterk in gebruik. Ze spreken elkander veelal met jooi of joei aan en hun vrouwen met troos (troost). Zelfs vreemden, niet-Scheveningers, gebruiken dikwijls in navolging en half in scherts, dit woord om een scheveninger visscherman aan te spreken. Zie vs. 31 bl. 114 II.

Altaid bai; hier neemt de ij den aiklank aan, omdat de nadruk sterk op deze woorden valt.