Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[113. Het dorp Zandvoort]

De tongval van het kennemerlandsche visschersdorp Zandvoort staat in Noord-Holland geheel op zich zelven. Met de tongvallen van de zuidhollandsche zeedorpen echter, met die van Noordwijk- en Katwijk aan zee en Scheveningen, vormt de zandvoorder tongval een geheel dat men den naam van strandhollandsch kan geven. Het strandhollandsch is ongetwijfeld de merkwaardigste en belangrijkste van alle hollandsche tongvallegroepen; het is het oorspronkelijkste, minst verbasterde, en verre weg het zoetvloeiendste, klankrijkste hollandsch dat er bestaat. Het friesche bestanddeel heeft in het strandhollandsch min of meer de overhand over de frankische bestanddeelen. Het strandhollandsch is, van alle hollandsche tongvallen, het verste van het moderne hollandsch en van het geijkte nederlandsch verwijderd. Maar even als de tongval van Kennemerland het naaste bij het moderne hollandsch staat, zoo is ook van alle strandhollandsche tongvallen het zandvoorder dialect het minst bijzonder.

Even als de Noord- en Katwijkers en de Scheveningers, hebben ook de Zandvoorders, en dezen niet het minst, een sterk zangerige wijze van spreken, die aan het strandhollandsch in 't algemeen in sterke mate den schijn van ongekunsteldheid verleent en volstrekt niet onbevallig klinkt.

Algemeene eigenschappen van het strandhollandsch zijn: de uitspraak van de volkomene a als æ, van de ei en ij als aai en ai, van de ui als oi, van de scherp lange e als ie, enz.; de h wordt dikwijls niet, of verkeerd uitgesproken; in den tongval van Zandvoort echter staat dere letter steeds op haar plaats.

113. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Zandvoort.

Medegedeeld door den heer J. van der Heyden, hoofdonderwijzer te Zandvoort. November 1870. (In nederlandsche spelling).

11. D'r was ereis 'n man en die had twie zeuns.

[p. 75]

12. En de jongste zeun wou grææg op rais en zai teuge z'n væder: væder! geef mai me erfporsie mæær, dan gææt ik op rais. En toe gaf de væder 'm z'n porsie en liet 'm gææn.

13. De zeun gong nou mit z'n geldbuul næ 'n heel vort land. Hai kreeg dæær, deur z'n veule geld, veul vrinde die lekker æte en dronke van hum geld, zoodat i op 't lest niks meer had en gebrek kreeg ook.

14. 'N poossi d'rnæ kwam d'r hongersnood in dat land en toe wist i gien rææd, want z'n cente wære op, en i sturf temet van den honger.

15. En toe gong i næ 'n boer en vroeg of die niks voor 'm te doen had en die zai: jæ, wai me varkes mæær.

16. Mæær dæær wiert i niet veul beter van, want de boer gaf 'm hææst gien ete, zoodat i zukke honger had, dat i wel mit de varkes had wulle mee ete; mæær dat mocht i niet van z'n bææs.

17. En toe docht i an z'n væder en zai bai z'n eige: hoeveul knechs van main væder hebbe satter ete, en ik vergææt hier van honger.

18. Ik zel opstææn en næ m'n væder toegææn en 'k zel teugen 'm zegge: væder! ik heb ezondigd teuge de hemel en teuge jou.

19. En ik ben nie meer wæærd jou zeun enææmd te worde; mææk me mæær knech bai je.

20. En toe stong i op en i gong næ z'n væder. En toe-d-i nog 'n endje bai z'n væder van dææn was, zag z'n væder 'm al en die liep næær 'm toe, viel 'm om z'n hals en kusten 'm.

21. En de zeun zai teugen 'm: væder! ik heb ezondigd teuge de hemel en teuge jou, en ik ben niet wæærd jou zeun enææmd te worde.

22. Mæær toe zai z'n væder teuge de knechs: toe jonges! hææl de beste plunje en doet 'm die an, en geef 'm 'n ring an z'n hand en schoene an z'n biene.

23. En slacht 't vette kalf en læte we ete en vroolik weze.

24. Want me zeun, die dood was, is weer levendig eworde; hai was verloren en is berom ekomme.

25. En z'n ouste zeun was in 't veld, en toe die næ hois kwam, hoorden i al in de vorte 't zinge en 't springe.

26. En toe vroeg i an 'n knech wat of t'r toch in hois te doen was.

[p. 76]

27. En toe zai die knech: wel! je freere is berom ekomme en dæærom heb je væder 't vette kalf eslacht, omdat i gezond berom ekomme is.

28. En toe wier de ouste zeun dul en i wou niet in hois komme; toe gong z'n væder næ 'm toe en zai teugen 'm: och! kom nou mæær in hois!

29. Mæær de zeun zai teugen z'n væder: ik ben evel altaid bai je ebleve en altaid heb ik jou zin edææn, mær ik kraig nog niet iens 'n bokki van jou om mit me vrinde vroolik te weze.

30. Mæær jou zeun die jou geld met slecht vrouvolk heb om hals ebrocht, kraigt wel 't vette kalf.

31. En toe zai de væder: kind! jai bent altaid bai me en al wat ik heb, is van jou!

32. Wæærom ben jai dan ook niet vroolik en blai? Want je broer was dood en nou is i weer levendig eworde; hai was verlore en i is berom evonne.

Aanteekeningen.

De æ heeft een blatenden klank, tusschen a en e in, maar eenigszins meer naar de e overhellende dan naar de a.

12. Gææt ik, ga ik; de vorm ik gaat komt gewoonlijk slechts in zuidhollandsche, zeeuwsche en zuidnederlandsche tongvallen voor; zoo zeit men daar ook wel ik wilt, ik doet, enz.

13. Geldbuul, geldbuidel, door de gewone hollandsche uitslijting der d; in dit woord is de oude zuivere u klank nog bewaard gebleven.

Vort, ver; zie vs. 13 bl. 24 II op fard.

Van hum geld, (hum, hem), van zijn geld. Deze dwaze verwisseling van het bezittelijke met het persoonlijke voornaamwoord komt ook in sommige zuidhollandsche en zeeuwsche tongvallen voor; zoo zeit men b.v. te Goes ons gaat, voor: wij gaan.

14. Cente, ter vervanging van het oude, maar nog veelvuldig in gebruik zijnde doite, duite, duiten, voor: geld in 't algemeen.

Sturf, stierf, is in bijna alle nederduitsche tongvallen van Nederland in gebruik.

Temet en temee, in Holland vrij algemeen in gebruik voor bijkans.

15. Niks, niets; zie vs. 29 bl. 404 I op niks.

Wai, weid.

17. Vergææt, verga: zie hier boven vs. 12.

[p. 77]

18. Zel, zal; vs. 18 bl. 47 II.

20. Stong, stond; zie vs. 20 bl. 47 II op stong.

22. Plunje, kleeding; zie vs. 22 bl. 50 II op plunje.

Schoene an z'n biene; zie vs. 22 bl. 28 II op skoene.

24. Berom, weerom; de b en de w (eigenlijk de v) zijn wissel-letters. Zie vs. 12 bl. 235 I op bat en vs. 31 van de vertaling in den tongval van Axel.

27. Freere, broeder, basterdwoord van 't fransche frère, dat, dwaas genoeg, bij de zandvoorder visschers in gebruik is.

29. Evel, is even als alevel een zeer goed nederduitsch woord voor evenwel, toch, dat in veel hollandsche tongvallen en vooral in het strandhollandsch in gebruik is, en met het hoogduitsche aber, het nedersakische öäber, öäver, aver, en het brabantsche èvel overeenkomt. Zie vs. 30 bl. 321 I op alèvel.