Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[112. Het dorp Egmond aan Zee]

In het algemeen wijkt overal de tongval der zeelieden en visschers, der strandbewoners en eilanders, aanmerkelijk af van den tongval der bewoners van het binnenland, der boeren en andere dorpers. De levenswijze heeft grooten invloed op de taal uitgeoefend; gewoonlijk is de taal der strandbewoners rijker in klanken dan die der binnenlanders; ze spreken ook in den regel zangerig en laten de stem bij het einde van een volzin weinig of niet dalen. Maar ook veel andere eigenaardigheden onderscheiden overal de tongvallen der

[p. 71]

zeelieden van die der binnenlanders. Vooral in Holland is dit onderscheid tusschen de uitspraak, den tongval en den tongslag van de bewoners der zeedorpen, Egmond- en Wijk aan zee, Zandvoort, Noordwijk- en Katwijk aan zee, Scheveningen, ter Heide, enz. en die van de binnen de duinreeks wonende dorpelingen, zeer sterk; zoo sterk, dat onwillekeurig de gedachte oprijst: zijn die bewoners der hollandsche zeedorpen ook van een anderen stam dan die der binnendorpen? En toch is dit niet zoo. Slechts onderscheiden de hollandsche strandbewoners in hun tongval zich van hun binnen de duinen wonende landslieden, door de algemeene eigenschappen van iedere zeetaal (om 't zoo eens te noemen); zij het dan hier ook in zeer sterke mate. Zoo is b.v. het niet en verkeerd uitspreken der h aan bijna alle strandbewoners, ook in andere landen, eigen. Daarenboven is de tongval der hollandsche zeedorpelingen zeer ouderwetsch en staat dus nader aan de oorspronkelijke friesche stamtaal van de Hollanders.

Behalve dat de beide binnen de duinen liggende Egmonden, Egmond binnen en Egmond op den hoef, zich nog eenigszins in den tongval hunner bewoners van de andere kennemerlandsche dorpen onderscheiden, is het bovenstaande vooral ook van toepassing op den tongval van het dorp Egmond aan zee. De zonderlinge gewoonte om de h steeds op verkeerde plaats uit te spreken en te verzwijgen, is onder de egmonder visschers sterk in zwang; niet minder sterk dan onder de Flielanders. Maar ook buitendien heeft de tongval van Egmond aan zee zeer veel eigenaardigs.

112. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Egmond aan Zee.

Medegedeeld door den heer A.J. Gantvoort, hoofdonderwijzer te Egmond aan zee. November 1870. (In nederlandsche spelling).

11. Deer was 'n man die adde twie zeene.

12. De jongste van d'r zade tege z'n taat: taat! geef main 't erfporsie dat ik ewe mot. Hen ai deelde z'n goed onger d'r loi.

[p. 72]

13. Hen 'n klaan taidje d'r nee, dee de jongste zeen alles bai mekaar, hen ai gong nee 'n veer langd en deer eb ai alles rou deer ebrocht.

14. Hen toe ai halles verdeen adde, doe kwam deer 'n groote ongersnood hin dat langd, hen ai begon harmoed te laiën.

15. Hen ai gong nee ien van da boere van dat langd, hen die stierden im hop zain langd hom hop de varkens te passe.

16. Hen ai wou z'n boik vol ete mit 't voer van de varkes, hen gien ien die gaf 't im.

17. Hen toe ai tot z'n agen kwam, zaad' ai: oe veel volk van hongze taat ebbe raikelik d'r brood hen ik smoor van de onger.

18. Hik zel hopraize en nee me taat gaan hen hik zel tege 'm zegge: taat! hik ewe zongdigd tege hongs lieve Eer en tege jou.

19. Hen hik ben niet waard hom je zeen enoemd te wore; maak main has ien van je volk.

20. Hen ai rees hop hen gong nee z'n taat; hen toe ai nog veer weg was, zag z'n taat 'm al en kreeg 'n boel meedooge mit im; ai gong nee 'm toe hen zoengde 'm.

21. De zeen zade tege 'm: taat! hik ewe zongdigd tege hongs lieve Eer hen tege jou, hen hik ben niet waard je zeen enoemd te wore.

22. Maar z'n taat zaide tege z'n volk: breng prachtai 't zindagse pak hen trekt 't im an, hen geef im 'n ring an z'n angd en skoene an z'n biene.

23. Breng 't gemeeste kalf hen doodt 't; leet ongs hete en blaid weze.

24. Wangt me zeen was dood hen ai his weer levend ewore; ai was eweg, hen ai his weer evonge. Hen toe begonne ze blaid te wore.

25. Hen z'n ouste zeen was in 't langd, hen toe ai bai 't ois kwam oord' ai raikelijk zinge en dangse.

26. Toe roft' ai hien van 't volk bai im, hen i vroeg: wat his d'r te doen?

27. Hen die knecht zade tege 'm: je broer his weer 't ois ekomme, en je taat eb 't gemeeste kalf edood, omdat ai gezongd weerom ekomme his.

[p. 73]

28. Maar ai woorde kwaad hen wou niet hin ois komme; hen toe gong z'n taat nee boite, hen smiekten im.

29. Toe zaad' ai tege z'n taat: hik eb hal zoo lang bai je diengd, hen haltaid edeen wat je zaad eb, hen je eb main nooit geen bokki egeve hom 'ris mit me makkers blaid te weze.

30. Maar nou je zeen weerom ekomme his, die je goed mit oere deer ebrocht eb, nou eb je voor im 't gemeeste kalf edood.

31. Toe zade z'n taat tege 'm: kind! jai ben altaid bai me, hen hal wat main his, his jouë.

32. Maar nou motte we blaid hen vroolik weze; wangt deze broer van je was dood hen ai his weer levend ewoorde; hen ai was weg hen his weer evonge.

Aanteekeningen.

11. Zeene, zonen; zie vs. 11 bl. 24 II op seen.

12. Zade, zeide, komt overeen met het marker zaad; zie vs. 12 bl. 59 II.

Taat, vader; zie vs. 12 bl. 12 II.

Ewe, hewe, hebben. Zie vs. 17 bl. 56 II.

Onger, onder, door uitspraak der n als ng (neusklank) en uitslijting der d. De n wordt meestal als ng uitgesproken, bv. langd, wangt, hongze, angd voor land, want, onze, hand. Zie vs. 22 bl. 25 II.

D'rloi, henlieden, van heurluíden. Zie vs. 17 bl. 28 II op 'rlui.

13. Klaan, klein, even als op Marken; zie vs. 12 bl. 59 II.

Eb, heb, heeft.

Rou, ruw, hier in de beteekenis van het friesche rij; zie vs 13 bl. 42 II.

14. Verdeen, verdaan, van verdoen, doorbrengen.

17. Agen, eigen; zie vs. 12 bl. 59 II.

22. Prachtai, spoedig; de oorsprong van dit vreemde woord, dat onder de egmonder visschers in dagelijksch gebruik is, is mij onbekend.

Zindagse, zondagsche; de beste kleeren draagt men des zondags, vandaar: zondagsche kleeren; zon is in 't gewone friesch tusschen Flie en Lauwers ook sinne of sin.

Skoene an z'n biene; zie vs. 22 bl. 28 II op skoene.

24. Ewore, geworden.

Eweg, weg; zie vs. 15 bl. 345 I.

Evonge, woordelijk gevonden, voor gevongen; zie vs. 24 bl. 32 II.

[p. 74]

26. Roft, riep; zie vs. 26 bl. 17 II op roft.

29. Edeen, gedaan; zie vs. 18 bl. 43 II op deen.